장음표시 사용
101쪽
mine montrum velim. Primo, cum in hac oratione, non de Religionis caussa. sed de Literarum sudiis agatur, ideo. A Viris Doctis remmendandis'. nullam Religionis rationem habui Tros Rotulusve sit, Pontificii sent an Prorsantes, si modo δε Dinae laude elaruerint, nuIlo discrimine his commendantur. sin
sane aequiras, eum in rebus omnibus, rum praecipue in re tirer
ria semini debet. Secundo, si quos Viros Doctos laudem , alior Flenrio praeteream , caυe id ira inrerpreteris, quasi, vel iudex in Parnasso sedere velim, vel eorum quos meterii lauditas ae meriaris quicquam detraham: sua quidem arrogantia nihil is me magis alienum. Si quos igitur prae eaereris laudo, si sunt, vel quos fama publiea vulgo eximit, vel qui mili ipse notiores, vel in primis qui novis quibusdam atque utilibus inventis Disciplinas in ιu baiare. At longe piares reperiri, di maximi Pidem nominis Viros. Me inter defunctos, me in ter supersites, Iubens agnosco.
Porro, A eui mirum videatur, quod in THEOLOGORUM OVA ne, in quo rat Viri magni exstiterunt, imo Viri omni laude m jores, Tamen vix unum aut alterum nominem , fiat perieulosae plenum aleae illo in ordine delinum esse Iraque eximios illorum labores justis laudibus essene contentus, nomina siere sarius duxi. ne scilicet, prΘur ipse monui, odio vel gratiae, his Iaudatis, illis missis, quicquam a me datum videretur. Denique, id etiam ignorari nolim, me, Venerandi PasTORUM ac PROF Ess au M Geta horraru , Orationem hane in lucem minere.
102쪽
Et hodiernis Merarum periculis. QUARTUΜ-VIRI Amplissimi , morique rateri PATREs CONSCRIPTI, Prudentissimi, Imtegerrimi, PR1NCEps Illustrissime, cujus nomine ac flemmatistis nihil majus Polonia halet , Vosque HosΡPTEs reliqui, claritate generis insignes, VIRI plurimum Reverendi, a quibus ECCLEsIA pascitur, vel ACADEMIA informatur,
103쪽
AUDITOR Es omnium ordinum Praestanti mi,
Tuque, quam proprie Solennia haec pertinent,
E holerno Literarum statu dicturus prodeo. O argumento, nescio an ullum, vel in s se nobilius, vel tempori ac loco aptius, vel Scholae nostrae salubrius, vel denique illustrissimae huic Literatorum Coronae grais eius, deligi unquam a me potuerit. Equudem , quoties ad stata haec Solennia, saeratam Musis lucem, ac Literarum bono natam, qua, Mamplis imus ordo, & venerabiles Patres, Ac quicquid nobialium , quicquid eruditorum hominum Genera nostra capit, Musis litaturi Si Gratiis, in hoc bonae mentis sacrarium comveniunt, quoties, inquam, ad haec attendo, toties colligo, magnum rerum delectum, magnam publici commodi rati nem , magnam Literarii profectus curam, si unquam ab eo qui sit dicturus, nunc certe habendam esse. Enimvero, climia dicendum ex hoc amplissimo loco fugimus, non id nobis pensi datum probe intelligimus, ut inani strepitu acra puls
mus, ut sesquipedalia vcma glomeremuS, ut ea, magno apis paratu , magna lateris Contentione, magno vocis impetu, s nemus, quae, vel 1 nemine intelligantur, vel Intellecta nihil juvent: Quod si ego fecerim, caustam non dico cur non omisnes totam horam stertatis, & me ineptum Declamatorem, talia
quam Aspendium citharistam , mihi canere & Musis sinatis. At si ea dicam quae sint usui, & Literis promovendis apta, si Scientiarum progressus elapso proxime Saeculo factos, si metuendum earundem nostris diebus decrementum, si corrupi rum artium caussas, qua de re olim si risianus de Ludoviacus μυes scripsere, si dentque emendandarum Disciplinarum rationem, gravi ac seria, non tam oratione, quam Consuli
104쪽
DE SAECULO XVII. ERUDITO. ne, exponam, ut desit mix operis exitus, tamen proban dum erit consilium; de si optatum Curium non teneam, maiagna fallem voluisse , magnisque excidisse, quaedam laus erit. Utinam vero, AUDITOR Es, Urinam, eorum qui me citacumstant, aliquis meo loco his de rebus verba faceret, cujus
Dratio, Sc plus ponderis, Ac minus invidiae, esset habitura Utinam de Scientiis auctis, qui eas ipsi auxerunt, dicerent, & de degenere Literatura apud vos quererentur, ad quos mali labra nomdum pertigiti Quando vero id amplius non datur, & mihi omnium imparatissimo haec sedes iterum est occupanda, eam, si non pro e
ac decuit, pro viribus certe ornabo; Et vestra fretus benevolemtia , missis verborum lenociniis, misso omni, sive adulandi, tave detrectandi studio, ad rcm iptan statim aggrediar.
Ut humanarum omnium rerum, PRAESTANTISSIMI AUis V
DITOR Es, ita & Anium ac Scientiarum, est quidam velat orbis ac circulus. Nia tempora clara, alia obscura. Nunc quaedam Artes in pretio; mox eaedem in contemptu. Modo quaedam gentes Scientiis excultae , modo illae in barbariem verse, decoctrinae laus ad alias transsata: Ad eundem fere modum, quo felix olim proventibus terra, nunc sterilibus armis scatet; conistra, Inculta pridem ac horrida, post in fruges ac voluptatum instrumenta luxuriat. Ab Oriente, ut humanum genus, ita 8e Literae ortum duis diere. Exinde, sive a Cadmo , quae ipsa vox Orientem sonat,
sive a Philosephis peregrinantibus, liberalia studia ad Graecos
traducta. Postmodum, ut Orbis Imperium, sic Sc Literarum principatus, Romanis rerum dominis cessit. Donec tandem, longa interjecta barbarorum Saeculorum nocte, occiduae hae Orbis partes , Italia , Gallia, Germania , Britannia , doctrinae jubare collustratae sint. Fuere sua, ut Imperiis, ita Ac variis Scientiis sata. Princupio, nonnisi rudibus antiquae rerum memoriae vestigiis, docti; Tia omnis comprehendebatur. Mox abstrusa quaedam sapientia, sub Fabularum involucris, atque Hieroglyphicis symbolis exprec
105쪽
,ς ο κ A T i o IV. expressa, apud AEgyptios praesertim invaluit. Illine patentior I
dies fingendarum Fabularum campus a Poetis Graecis apertus est. Tandem accessere severiora studia, variae Philosophandi rationes: Quarum duabus, Plaronicae, dico, atque Aristoteticae, diuturnior suit lucis usura ; sed de infelix ad Christianam Fidem adulterandam facilitas. Quid jam aliarum Scientiarum dicam, per saeculorum docursum, vices Φ Modb Poesis rudis & Incompta: Modo culta de expolita. Modb balbutire homines: M
db Eloquentia valere. Modo rerum veterum ignoratione qua si semper pueri esset Modo antiquae famae memoriam velut postliminii jure revocare. In quibus iterum, vicibus mutatis, Ec renascuntur saepissime quae antea ceciderant, Ac quae in honore fuerant Cadunt. Plane ut in rerum natura Reperunt proprios quaeque recursus, Redituque suo singula gaudent ; e manet ulli aradisus ordo,
Nisi quod Mi junxeris ortum, Stabilemque sui feceris striam.
bd si vero ulla unquam aetas Literarum studiis favisse, eaque majorem in modum auxisse visa est ac illustrasse, haec certi laus Decim septimo, expleto nuper, Saeculo debetur. Prior quidem aetas tenebras dispulerat: At ista, de qua dicimus, lumen longe lateque expandit. Priori Saeculo, spinae avulsae, caesa dumeta, occata tellus, & honarum Literarum s mina ingeniis quasi commendata: At proximo demum Saeculo semina illa pullularunt, de uberrima messis Collecta. Ita ut, sue Linguarum peritiam, quae Philologiae nomine venit, sive Naturae cognitionem. quae Philosophiam, Mathematicas artes, ct Medicinam complectitur, sive prisci temporis mcmoriam,qub spectant Historia, Chrones is, de qualibet Antiquitares, sive denique Humani pariter Divinque Iuris scientiam, antimo comprehendamus , multa in iis omnibus aucta , multa emendata, multa illustrata, hoc temporis intervallo, constet. Et a P Hl LOLOGIA quidem ut ordiar, quantus, tum In
Graecis Literis, tum in Latinis a factus progressust Quot edia
106쪽
editIones Veterum eximiae Quot emendationes appositae uotversiones accuratae Quot commentationes eruditae Quot illustrationes splendidae, neque satis unquam aestimandae t Qua tus labor, quanta industria, tum in explanandis loquendi foramulis , tum in cruendis Antiquitatibus, tum in omni Auct rum elegantia, omni venustate, omni nitore, intelligendo alisque exhibendo Prior aetas silos jam habuerat, & maximi quiadem nominis Criticos, seos Erasmos, Budaeos, Manurios, Si phanos, Verorios, aliosque, a quibus veterum Auctorum plerique e tenebris educti, mendis quamplurimis repurgati, &multa lux iis ministrata. At quanto plures, aetate proxima, hac Doctrinae laude claruerunt Puta Iosephus ille Galgre, eruditionis vere portentum, cui in omni literatura nihil Intemtatum , nihil abditum; Puta Iustus Lipsitis, Ianus Grutextis. Iohannes M tosius , ω Isaacus Isse Casaubonus, quo alumno iuxta ac Doctore Geneva nostra potest gloriari; Puta Hugo ille
Gi otius , cujus stupenda eruditio, cum acerrimo judicio certans , per omnem, sive Critices, sive Eloquentiae, sive Po
kos, sive Historiae, sive Politicae, sive Humani Divinique Iuris campum sese diffudit; Puta Caudius Salmasius, ad cu)us nomen Docti omnes assurgunt; Puta mFii, Heinsi, Gronovit,
dilectissima Musis capita, ille magno Literarum damno h manis nuper exemptus Graevius: Quibus & duos etiamnum superstites honoris causia hic adjungere libet; nempe Illustristamum H erium, eruditae Galliae jubar splendidissimum; & amo morum Musarum delicium, Genovae nostrae magnum decus, Erechielem Spesnhemium. Habuit haec aetas Oratores disertos,
tum sacros, tum serenses, cum Latinos, tum vernaCul ,
qui, si minus Vereres aequarunt, quod ingenue confitendum est, tamen siuo sint loco numerandi. Habuit Poetas perquam elegantes, sive Latinos, sive Callicos , ut de aliis jam tace mus; Ucrerum, non dicam aemulos, sed & saepissimὸ victores. Habuit Scriptores ingeniolissimos, S: Attico sale resertissimos, vere arbitros elegantiarum, Petronios ac Lucianos sui Saeculi.
Adeo ut, in iis Laelis, quae ab humanitate nomen sertitae sunt,
107쪽
nulli sit perlorum aetatum postrema haec aetas eoncesserIt. reusM Quod vero ad Li TER As OR EN TALEs, ut de iis se is .is T sm dicamus, quando illae melius excultae, quando utilioribus V praesidiis munitae, quam hoc novissime dccurio Saeculo instructissimae Grammaticae 3 Quot amplissima Lexica e Quoeversiones lectissimae 3 Quot observationes eximiae quibus, tum Sacer Codex , tum Talmudicae tractationes . tum Rabbinorum commentarii, tum Alcorani deliria, tum aliae Orientalium ,
partim opes, partim quisquiliae, publici juris factae, ac modis omnibus illustratae sunt. Dedcrat prior aetas Reuehrinos, F gios, Mastos, Beraramos, Pagninos. Sed quid illi cum tot tam tisque proximae nobis memoriae Heroibus ε Quid illi cum Bumrodiis, Drusiis, Eveniis, Goliis, Canellis, Hortiveris 3 Quid
illi cum Selino, quocum nescio an Hcbraeorum ullus de r. bus Hebraicis contendere ausit Quid illi cum Bocharro, quem non Gallum, sed Phoenicem dicas, adeo Phoenicias omnes dialectos ac vetustates in promptu habuit 3 Quid illi cum Lighis rio, qui ex Talmude Ac Rabbinis immane quantum lucis ac ornatus Novi Instrumenti Libris intulit 3 Quid illi cum Pocockio in Arabicis, cum xis chero In Copticis, cum Ludoso in AEthiopicis, cum Hudeo in Persicis a quibus omisnibus Europam nostram orientis spoliis ditatam miramur. Pimos Quod si vero tanta in verbis, major longe in rebus ipsis . ais. secta est proximo Saeeulo accessio; In PHILoso PRIA, dico, or renovain Mathematicis Distiplinis, Arte Medica, & si quae sent istis implexae. Quid, quaeso, fuerat Philosophia, longo antcriorum temporum tramae Quid, nisi sterilis quaedam Sophistica Quid,
nisi vana quadam loquacitast non tam Scientia, quam Scien tiae species, ad garriendum prompta, ad detegendum Verum inutilis, rixarum sero, spinis horrida, quaestionibus stulta, deiscretis temeraria, eo ineptior, qudd, cum nihil esset, magnum tamen quid vidcretur, summaque sui opinione atque admiratione animos instaret. At vero, Saeculo nuper elapSO , novum
Philosephandi genus, nova Methodus inita est; Qua, missis verborum ambagibus, missis inutilium quaestio m tricis, atque
108쪽
Da Saeu Lo XVII. ERUDITO. est 'omni, sive Aristotelis, sive aliorum auctoritate, intra justos limites arctata , ad Vcritatis indagationem, ad ipsa Naturae penetralia , recto cursu adiri coepit. Qua quidem via , si muLta supersunt etiamnum retegcnda, multa certe retecta Constat,
imo plura sorte reiccta, Intra unius Saeculi orbitam, quam per sex serE annorum millia retexerat humanum genus. Superiori quidem aetate, in Philosophiam Peripateticam nonnulla te laverat Ramus. Quinimo, orta per Europam nostram puri iis fidei luce, multat Scholasticorum ineptiae, multi errores correpti fuerant. Verum intcnti ad Linguarum studia, ad Au tores edendos, & Controversias Sacras, animi, Philosophicaminiis curaverant; Neque mutata hoc respectu quaxunque mutari oportuit, neque meliora iis suffecta. Fuit haec virtus,suit haec gloria elapsae proxime aetatis, quod emendandae Phialosophiae, & ab ovo quasi instaurandae initum sit consilium. magno animo susceptum, summa industria agitatum, nec po nitendo successu promotum. Quo quidem in opere, post Ver amium , instaurandarum Scientiarum hortatorem magis quam ducem, post Opernici, Delonis Bratii, Galilaei , ali rumque, in Astronomicis inventa, post revocatam 1 Gassendo atomicam Philosophiam, post hos, inquam , majori ausu, sed& felicioribus auspiciis, exortus est Renatus Carresus, qui ita
coepit naturam rimari, quasi nemo antea quicquam tentassci; qui eo mentis acumine, ea judicii soliditate, eo labore, ea inisdustria , novae adornandae Plillosophiae incubuit, ut palmam omnibus qui antecesserant praeripuille videatur; quem denique, sicubi erravit, ut errare humanum cst, de sicubi multa igno. ravit, quae mentis est imbecillitas, certe ad scipsum emendam dum, ad seipsum superandum, viam munivisse negari non potest. Quot porro, quantique viri ex recenti hac Schola proiadiere , qui non vanis rationum argutiis, non inani garrulitate, sed attento naturae examine, Philosophiam adauctum venerunt'
id memorem Majuhium, Redum , Bylium, aliosque, qui nihil sere intentatum experimentis suis resiquem: ' Quid me morem Trinatum illum de investiganda Veritate, eximium opis
109쪽
pidb ae cedro dignum 3 Quid memorem eos de Portu-Regio Artis cogitandi Doctores Quid denique celebres illas Philo
sophorum Societates, tum In Anglia, tum in Gallia, tum in Germania, tum in Italia, hoc Saeculo erectas e A quibus quanta sint praestita, ad Philosophiae augmentum, docent Societatum illarum Acta, narrant earum Historiae, tradunt Diaria Eruditorum . novo Invento, sed de utilissimo , per totam E ropam constribi jam solita. Ignoscite verΛ , AUDITOR Es, Ignoscite, si, quam semper colui, rectam Philosephandi rationem, ejus commoda fiuctucque praecipuos oratione satam attingam. Illa, Logicae vulgaris dictamina, difficiles nugas, flocci facit; nec nisi paucis regulis, ex ipse rationis penu depromptis, mentem dirigit a que informat. Illa, distinctas rerum ideas animo efformare, nec nisi de clare perceptis iudicium ferre jubet Quod etsi Tullius edixerre, tamen, nec Tullius, nee Pristorum ulli, s lis in usum adduxerant. Illa , Cogitationes nostras methodo aptissima disponere docet ; Quae laus Antiquis sere ignota; u de hodieque in ordinis leges saepissime peccare videas, quia cunque hac Disciplina imbuere mentem neglexere; Contra, qui his Sacris initiatus est, ita concinne de rebus disserit, Ut jam nune dicat jam nune debentia dici; . Caetera disserat, ct praesens in rempus emittat. Illa, prima stientiae principia, sundamenta cognstionis omnis, in aperta luce collocat ἔ Et selicius quam quisquam antea. Sccinticorum deliria convellit. Illa, quicquid in contrarium garrianthisamentis sapientiae consulit, mentis , corpore discrimen ad
oculum tantum non demonstrat. Bla, Naturae mechanismum,
quo omnia ex partium figura, motu , ac situ deducuntur, etsi Veteribus non ignotum, Clarius tamen ac plenius describit. Illa qualitates sensibiles, quatenus in objectis versintur , vel quat nus mentem afficiunt, ea selicitate distinguit, ut vel haec una distinctio praedicatione omni sit major. Illa, de Luce & C loribus , de Gravitate ac Levitate, aliisque corporum affecti nibus, nonnili generalia, sateor, sed eximia iamcn commemtatur.
110쪽
Dg SA coxo XVII. ERUDITO. Io Iratur. Illa, Telesicopiorum ope, quae & inventa hac aetate, Ac ad summum persectionis gradum perducta sunt, immense OG bis spatia emetitur, novos ignes in Coelis detegit, novum oris dinem Astris assignat, novum Mundi systema condit, In quone Rex quidem Alphonsus , quicquam quod arguat reperire possit: Et vicissim, per Microscopia, alteram illam immensit rem, quae in minimis sita est, ε nihilo quasi educit; Unde naturam nusquam metri , quam in minimis, rotam esse, & in his tam parvis, imo ram nullis, quae rario, quanta vis, quam inem tricabilis perfectio, multd nunc potius exclamaret Plinius. Quam ea potab , de singulis quae nos circumstant corporibus, Recentiorum industriae patuerunt Quanta de aeris gravitate, precsione, vi elastica, ab experimentis Torricellianis, similibusque, collecta sunt uanta de Metallis ac Mineralibus Quanta . ciatim de Magnete . quem hoc fine conditum diceres, ut Phulosophiam hanc illustraret Quanta de Plantarum ortu, nutriatione , augmento, partibus Quanta denique de Animalibus. atque in primis de Homine Z Quid multis 3 vel si nihil aliud recens Philosophia doceret, Id certd docet eximium , quam pauca a nobis noscantur, quam in abdito sit rerum natura; Quae quidem docta inscitiae agnitio doctrina omni praestabilior
Atque hinc etiam liquet, Au Divo Es, ut Philosophiae poritiam, ita & studia MATREMATICA, non mediocriter pro mota esse. Etenim amIcc haec conspirarunt, ac mutuas sibi tulerunt suppetias. In Arithmeticis, quot compendia qualis utilissima illa Logarissimorum constructio, , Nepero Scoto assi inventa, ab aliis deinceps persecta. In Algebro, quot progressus Diceres plane novam, adeo a meta, Cartesio , Maiiso, aliisque, non exculta modh, sed M ad omnes Mathemati coarum partes admota. In Geometria, quot Auctores, cura, perspicuitate, facilitate , ordine, anterioribus longe potiores In Api momia praesertim, quanto studio observavit haec aetas, Et Solem, re Stellas, di decedentia certis Tempora momentis