Fragmenta

211쪽

pacem impellet, ly id consitium alium,& quo deliberes, quaerito . Idem etiam in illius vita retulit Plii Iachus,& Florus in libro II. Epitomes

perstrinxit Sed cum liaec Ennianis verbis valde repugnent, quid iure tam dubia affirmem, non habeo: nisi dicam, Annibalem dehortatum csse Antiochum, ne imparibus copiis cum Romanis contende ret. Nam cum Antiochus aliquando tuum exercitum barbarico arparatu imagnifice instructu, sed minus ad bellandum idoneum Annibali ostendisset, illum haec omnia diligenter intuentem percontatus est, num cac copiae satis sibi viderentur 3 Cui Annibal, satis sane censco, quamuis Romani auarissimi sint . Lusit Poenus a re praeter expectationem : nam Antiochus de militum fortitudine sciscitabatur, ille vero dc praeda respondit. Cesellius autem perperam existi- inauit, Ennium hoc loco cor, ut multa alia nomina masculino gen re enunciasse: in quo etiam lapsus est Nonius in libello de Indiscretis generibus . Haec autem carmina interpretatur Ccsellius, tanquam Antiochus hoc modo loquatur; me, ne bellum geram, debo'

latur: quod ci facit ecquale cor putat me habere, o quam stultum me esse credit,cum id mihipersuadere γult. m Ccsellii opinionem refcllit Agellius libro VII. cap. II. N L BELLUM FACIAM JAntique dictum.Sallustius in historia Hiero, Rex Syracusanorum bella

fecit. - QUEM CREDIDIT ESSE MEVΜ COR bHoc

est quem ego credidi. In qua significatione Homerus cacteri q. Optia mi Graccac linguae auctores nepe acceperunt. Plautus Aulul. pro, ego coepi, ait, cor meum coepit artem facere ludicram . Lucretius eadem sententia dixit, credit animus. Sed alibi ijsdem Ennianis verbis hunc vcrsum claust, Percust thrso laudis spes magna meum cor. Notum quoq. cst,cor pro ipso animo aliquando intelligie unde vocordes, cxcordes, & concordes. - STUDIOSUM ROBORE BELLIJrassatio a ligno ad animii. Omne enim,ut ait Seruius,quod forte cli, robur vocamus. Hinc Catullus Argonautas appellauit, - Argivae robora pubis.

verbo, ek obsoleto . Hinc apud Appuleium, Veratrices mulieres dicuntur, quae severa praedicturas pollicentur. LITTORA S NV NT Virgili iis , - ut Littus Hyla Hyla omne sonaret. sp ECTARE FAVENTEISJ Seruius calamo exaratus, cuius alias meminimus, in explicationc loci illius in postremo Georgic rum, Ore faue, ait, Ponitur eadem vox pro, Delle apud Ennium libaIII. Matronae melos complent Jectaresauentes , idest volentes.

212쪽

Q. ENNII FRAGMENTA

- ' Orrescit teleis exercitus asperi utrinque.

Verrunt extemplo placide mare marmore flatio; tpv. v. Caeruleum spumat sale, conserta rate t pulsum. Labitur uncta carina: volat super impetus undas, Cum procul adspiciunt hosteis accedere venteis Nauibu' velivolcis, magno clamore bouant . Infit si ciueis, quae me sortuna ferox sicis Contudit: indigno bello consecit acerbo. Nunc est ille dies, quom gloria maxima se se 'Ostendat nobeis,it vitii mu'siue morimur: Omneis occisi, obcensis, nocte ferena. Rumphea

EXPLICATIO.

HORRESCIT T ELEIS J Rursus Ennius in Ereclithaeo,

Arma rigent, borrescunt tela VERRUNT EXTEMPLO' Pulchra Transsatio ast Pisad remos, a pauimento ad mare, Virgilius, Adnixi torqueat si umo, o caerula verrunt. Et, Certatim foc feriunt mare,staequora verrunt. Catullus, Caerula verrentes abiegnis aequora palmis. linque autem hi versus a diuersis Audioribus relati, licet aliter a Poeta dispositi fuerint, tamen hoc modo, quo eos coniunximus, non inconcinne aptati videntur. Vtcunque autem sese res habuerit, naualis pugna hoc loco describitur: sed quaenam fuerit, inccrtum est : cam nec tempus, nec quibus Ducibus commissa sit, constet. - MARMORE F L A VHHunc locum Agelli j verbis explicabimus , apud q icin post multa a M. Frontone de naui coloris 'ari Laiccnodata, fatetur Phavorin us , se huiust nodi En nil verba, quae Z antea

I lib. s.

213쪽

antea minim 'ntclligcbat, inhis p Iicatione intere isse: ad iis q. enim videbatur, saeri te mutareti m ma more fauo moenire. Sed cum sit favus color viridi, θ' albo molit . pt libererismi ror i s I vmas virentis maris, fauo marmorea pellinuit. Horatius Tiberi nMutim dixit, Pacuuius flauas aquas, & Clatidiantis Lanas dinos. Mare a uicin iuxta

aquarum profunditatem,uciatoriim q. motus , ac variam lucis, & t mbrarum admixtione dilicr os videtur colorcs assum cree nam modo album, modo nigrum, modo caxmul cum , modo satium visitur. Albi ira enim si cum initio tempestatis paulatim increbescente vcn L . 3 stor to suctuat Via dc Maro rerum naturacpcritissimus, Huctus ut in medio coepit cum albescere ponto Longius '' Albicat ctiam cum stratum silet, clara l. luccillustratur.Vnde in Lu- culli. Cicero. Mare illud,quod nunc,Favonio nascente, propitrere videtur,

id ni huic nostro videbitur. Nec tamen assentieti re, quia nobis metipsis modo caeruleum videbatur, manρ flauum: quodque nunc quia a siola collum cet albescit vibrat , dgmileq. Ut proximo ei continenti. Cum uxo

erumpunt venti, & marchorrescit, nigrum apparci; quod a iiii etiam sicquent et Hom crusci tribuit;pracsertim vero in Il l. Vb sseae.vbi ut fabulae praeto tu , ei naturam explicaret, inquit, Neptuno nigros tauros in littore immolari: cui deo, vi pote cacli sti, alba victima d bcbat lar: quod explicans Interprcs ait, Taii ros N cptuno dcbcri ob' maris saetiitia, nigros vcro propter eum colorcin, qui in aquae pso funditate sit. Ariuo telis autem vuli. Austro spirante cacruleum fi M .s . ri mare, Aquilone vero.Obscurius. Hinc Maro, fluctusq. atros .Aquilone sietabat. i Sed Cr eci nigrum colorem aliquandbeii in purpurco confundun Auctor magni Etymologici citans illud Homeri, si ς δ'' πέ- Vocem illam πορφυροῦ, cxponit . Corinthus ubi agit de

C r. Vir illus, mare purpu eum violentior influit amnis. purpurcum mare videtur . cum clati suctus inclinat: one obumbrantur. Cicero, Quid mare' non ne caeruleum e at eius unda, cum pulyas est remis rerpurascit, quidem aqua tinctam quodammodo, insectum. Furius Antias, Spiritus Eurorum virides cum purpurat undas.

iis , Properit', Qualem purpureis agitauitfluctibus Hellem. Marmor autem froquenter de mari Poetae intest excrunt. Catulliis , M.ta G o. pelagi marmora, Virgilius,

Dicit

214쪽

quem saepea ς pro mari legitur: a qua Graeca voce, Latina nostra saloriginem ducit, ultima scilicet littera praeposita, vel spiritu illo denso in f, contici ; q ia etiam ratione Graecas has voco. ἔξ ἐπτί,ερπυλλον, sex, scptem, serpyllum pronunciamus. Messala autem , qui de singulis litteris singulos libros edidit, in eo, quo de.s,agitur, eam non litteram, sed sibilum arbitratus est. Eandem vocem sal, pro mari, ab illius tascdine multi denique Poetae usui runt. Virgilius, Litit. Α-

prati dabant laeti. oe spum. solis aere ruebant. Catullus, Ipsius auidpedesfluctus Lalis allidebaut .

Et, Tum tremuli satis aduersus percurrere in undas. Veteres autem diuertis generibus id nomen protulerunt. Cum vero iocos significabant, masculinὸ flectebant. Lucii

- ores,em expirauit amarum.

Sallustius eodem ecnere in propria significatione, rum, neque Hia irritamenta guὶae quaerebavi. Flauianus in Caussurum naturalium libris, neutro genere. Clim sal, aliud pellucidum, aliud inquinatum , aut nigrum.Itcm masculine plurium numero, Protinus cresculesos sales.

mum nauigii cursum & oratione, & metro ipsis oculis praeclarius oblocere poturat; cum ex uno tantum spondeo,& quinque dactylis versiam confecerit quem adeo lubricis, ut ita dicam,dictionibus co- cinnauit,ut cum naui verba ipsa quodammodo fluere videatur.Idemtiirsus sui imitatione,ijsdem num cris, Labitur Pucta cari ra per aequora cana Celocis.

VOLAT SUPER IMPETUS V N D ASJ Transtatio ab

auibus ad navim. Virgilius hunc locum ita surripuit, L - sic illam fert impetus ipse volantem. Furius Antias Poematis, Sicut tulca leuis, volitat super aequora classis. Lucretius, de Cicero itidem pro celerrimo caeli motu, caeli impetu Lib. .lle a. dixerunt. HOSTE IS ACCEDERE VENTEIS NAVIBU N i Deo. VEL 1 U O LE IS9 Arguunt haec vcrba properantium hostium c

teritatem, qui secundis ventis ferebantur. Obseruandum hic autem est , sextum casu in ei legeminatum, quod raro admodum apud Λω.ctores inuenitur. Eodem epitheto Ennius in Andromache, it ex alto vaticis velivo u. Et alibi ut opinor, Cassandram inducit vaticinantem, Iamq. m rri maevo classis cita. Tι itur, Gitasim examen rapis, - 2 L . 4 Z et Aduenit

215쪽

. , Aduenit, io fera veliso intibar uibu'compleuit manus littora. Non dissimili transtitione Hupatus Macedonius in quodam Epigrammate nauem πολυπλα ἐωνάνέ -ν Hερι appellatiit. Liuius in Helena id epit laeton mari tribuit, ut pote in quo natios velis agantur, Tu qui permens ponti maria alta νelivola. A quo videtur Lucretius illud sit in psisse, Tum mare velivola forebat nauibu pandiniab i. Aς v. Et utrunq, sequutus Maro, vetiuolum quoque mare dixit: quod pomnens Seruius,ait, velivolum du.u ressignificat, C quod oelis volatur, Pt hoc loco, quod velis volat,ut Ennius, auris velit o is: qui pro riὰ

' dixit. MAGNO CLAMORE BO V AN TE I Su Addidi-

Lib. o. e. s. mus, superiori dimidiato carmini a Macrobio rclato, propter con-. gruam verboru sententia, hoc Varrone clusiacm Poetae acroteleu- . tion. Clamor enim nautis peculiaris cst, non solum cum portum subeunt, ut laetitiae praebeant argumentum, sed etiam cum hostes accedentes aspiciunt,ut illi exterreantur, ipsiq. pugnandi alacritatem Iib. i. e. ir ostendant. Praeterea inter nauigandum clamore,&cantu remigum. Iabores, molcstiaeq. leniuntur. Quinctiliantis de Musica loques, ait .atq. eam natura ipsa videtur ad tolerandos facilius labores velut muneri

nobis dedissera quidem O remiges cantus hortatur,nec folum in his oper bus, in quibus plurium conatus praeunte aliqua iucunda dioce conspIrant, , sed etiamssingulorum fatigatio quamlibet se rudi modulatione solatur.

., M, 3. 8 d. Virgilius, Nauticus exoritur Mario certamine clamor, vel, vario hortamine, ut legit Pontanus. Silius libro X I.Virgilianis IMneis suum hunc versum ita adumbrauit, Nauticus implebat resonantia littora clamor. Lib. s dabVarro ubi memorat multa ab animalium vocibus in homines trassara L t. ta, a boue, bouare deductum asserit. Usu autem frequentiori recipitur boare a verbo Graeco Βοαω. I N F I T o Sunt haec Imperatoris verba, militum animos praeterita clade deiectos, ad noui certaminis instaurationem exhortantis. 'O CI U EIS J Non appellat eos Quiritos, ut in urbanis concionibus fieri solitum est, non milites, aut commilitones, ut in militaribus, sed ciuos: quo nomine boneuolei tiam captat; atque innuit, cos non ut mercenarios, sed pro comm.uni omnium rc, quac indiscrimine posita erat, dimicaturos. QUAE

ME FORTvNA FEROX SIC Exaggerat commiserati

nis affectum ex deploratione praeteritae calamitatis. In iis aute quae praeter rationem cadunt, ut in Periclis eoiicione apud Thucydidem habetur,Fortuna accusare solemus,eius verba sunt,διαπερ- ν τι νοῦσα ψ παραλόγως ειωθααπ . Πάχου. CONTUDIT ' με ταφορικω. .

216쪽

EX XIV. ANNALI.

- INDIGNO BEM O CONFECIT ACERBO Transsa

aio ab inaniaturis pomis: qua saepius usiis est Cicero,&alij quam pluetrimi . Sed ne hic oratio duobus illis adiunctis, Didino, acetio, iliani ter lasciuire videatur, lcgcndum cst, - quae me fortuna ferox sic contudit indignΘ: e ' bello conficit acerbo. Vel, contudit indignὰ: o bello confecit apertios. Vt ea didi ione Imperator maxinuini suoru cladem sisnificet . Quod Cicero in Catilillam sit expressit: Cn. Octauius Cos amis ex urbe coli gam expulit: omnis hic locus aceruis corporum, cr ciuit m sanguine redit Luit. M Varro Mysterijs: Vasimur ex tallistus quam emorimur, vix duo bonnines X. mensibus edolatrim unum reddunt puerum: contra νna ipsileti hoclica acies puncto temporis immanes aceruos facit. V irgiliu lib. X. Ingeiuris Q tralaetyectabis caedis acervos. Ide ibido, Cum tamen ingenteis Ad tutorum linquis aceruos. Et lib. XI. ingentem caedis aceruum. Eu, tot Imagis aceruos . Silius libro V III. bidem verbis sed υπερβουκοτέρως.-- iamfragis aceruis Deficiunt campi Catullus, Cuiu) iter caesis angustans corporum a dirui Posteriorem hanc lectionem haud asperii andam existimo, clim mu tua re, littera cumi cognation Mac librariorum oscitantia, facile ham . rum Vocum altera in alteram migrare potuerit: ut apud Nonium indictione Amnem, ubi hoc modo legendus est Attij locus in Epinau si m ache, En Scamandriam undam unctam arseo obte xisanguine Atque aceruos alta in amni corpore expleui hostico. . Gisanius vero priorem versum legit, Gin Andrum undiq. Lalo cinctum obtexisanguine. NVNC EST ILLE DIES a Attentio ad consilium ab oppo tunitate: quibus verbis Imperaim erigit suos, in victoriae spem ab occasione; quae cum iti rebus omnibus utilis sit, in bellicis est per

tiores militum animos ad pugnam redderet, gloriam proponit,quae Li x Aygo sola ut ait. Val. Flaccus, - animum mentemq.perurit.

OSTENDAT N OB EIS J Ex rebus scilicet in hac die summa et cum omnium nostrum laude gerendis. SI VIVIMV' SIVE M RI MV R aD, pro siue, Plautus Curcul. Si media nox est, siue prima diripera. OMNE IS OCCISI OBCEN SIQV Eu obcensi. ia IFblaeti.

pro accensi. vi Idem alibi. Ecberuntem obibo, pro,adibo: Vc teres enim ut diximus, frequenter ob, pro, ad usurparunt. Cicero de Telamone - ex Poeta nostro, ut Opinor,

em aspectabante cuius ob os Graii ora obvertebantsua λ

217쪽

18, EXPLICATIO IN in ENNII FRA

NOCTE S ER E N J Cicero eodem epithoto in Arato usus est. R V M P H E A tui bea cait Agellitis genus teli eq Thracae natioκis, positum . boc ocabulum in Q Enni' Munatium libro XIIII. Valerius Flaccus, Mevaq. nec ferro breuior, nec RS bea liguo .

ENNII FRAGMENTA

UNdique c5ueniunt,vel imber, tela Tribuno.

Configunt parmam, tinnit hastilibus umbo, iconmi Aeratae sbnitant galeae: sed nec pote quisquam, Vndique nitendo corpus discerpere ferro. Semper abundanteis hastas frangiti, quatit b, Totum sudor habet coi pus, multumst. laborat: Nec respirandi fit copia praepete ferro. . Istri tela manu iacienteis sollicitabant. Occumbunt multi leto, ferroq. lapiq. et Aut intra moeros, aut extra praecipe casu.

Malos defindunt, fiunt tabulata, latae b

Arquus ubit adspicitur,mortalibu'quae phibetur

EXPLICATIO.

1N hoe Annali Istricum bellum describi, non solum ex his, quae

supersunt, carminibus, colligi potest, verum confirmatur etiam Macrobij auctoritate. Q-d bellum Hostius proprio volumine complexus eis; quemadmodum Naeuius bellu Punicum, Callistb nes Troicum, Polybius Numantinii,Timaeus Siculus Pyrrhi Epirotarum Regis, Theopompus Philippi. Qiod autem hic Poeta de ea pugna loquitur, quem Ithri cum Coelio Tribuno commiserunt, ex eodem Macrobio liquet; qui asscrit, hunc locum in Homero esse iratastatuin , ubi Aiacis pugnam describit,

218쪽

, EX XV. ANNALI Zi,

Virgiliusex Homero,dc Ennio haec de Turno accepit, Ergo nec es eo iuuenis subsistere tantam s Nec dextra valet, obiectis sire undisyae telis Obruitur: it epit a Fduo carra tempora circ. - Tinnisugalea, os issolida aera factiscunt, Discussa ch iubae capiti, necfussicit umbo - Imbur,; ingeminavi hams, Troes, ipse' ci Fulmineus Mnesth :tum toto corpore siud rLiquitur, c ρ ceum c nec respirare potest, Flumen agit fessos, quatit aeter anhelitus artus. Statius vero altiluanto remisit iis ita Tydeum pugna defatigatum d M talisb. scribit, - at tamen illi Membra negant, lassus4. ferit praecordia sanguis. . Iam sublata manus cassos defertur in ictus; . . . , Tardatiq.' adus, elypeum uoufubstinet umbo et - Mutatum poliis, gelidus cadit imber avbelo 4

vectore, tum crietes a d nitiq. ora cruentis R 'ribus, o tetra morientum a*'rine mavant.

CONFIGUNT PARMAM TINNIT HASTILIBUSV MB Ob Ennius alibi.

sEMPER ABUNDANTE ls H ΑST A ',' Velut imber d suentes. TOT V M SUDOR HABET COR PUSb Sudoris

copia immensu in laborem, pertinacemq. conatum designat. Prae clarius Maro hanc sententiam explicauit,. -λdorfluit ndiqu riuiae.

NEC RESPIRANDI FIT COPIA Pugna adeo absq. vlla temporis intcrmi sone incaluit. ut ne respirandi quidem Tribuno spatium daretur. Virgilino diuersis sane verbis idcin paene extulit. Nec

219쪽

EXPLICATIO IN ENNII FRAG.

c mora nec requies i-

rbil'p. z. Cicero, e punctum quidem temporis oppugnatio repraula. - PRAEPETE FE RRO In eruentibus in eum telis. Transatio a velociauium volatu. Sueuiuslio. V. - volucrumq. volatile telum, Lib. 4 Aes. Vnde Virg. - volatile ferrum,

ISTRI TELA MANU I ACIENT EIS J Amplificat Istro

rum saeuientium rabiem. Virgilius X. Tela manu iaciunt- Lucr. I. -- iaciatq. volatile telum. Caius libro I, adlegem XII Tabularum ait, Telum id appellatur, quod ab arcu mittitu sed nunc omnesignificatur quod miti turmanu . SOLLICITABANT J Propriam huius verbi signifi- Lib. I a. cationem Festus indicat.Virg. - nequicquam spicula dextra Sollicitat

o CCVMBvNT MULTI LETO FERRO J Materia pro

re, ex ea cosecta . LAPI Priscianus libro VI. citat ex XV.Annali hunc versum,ubi ostendit Vctustissimos lapi,pro, lapide dixisse, a g nitivo lapis: apud que rursus libro eo de idem versus & alter ex XVII. afferuntur: quo loco obseruat, praecipe, pro, praecipite esse usurpa- Llb i. Tusc. tum Sed illos ob sensus concinnitatem ,hic locare maluimus. Quod rabro 3. . vero Ennius ἐixit, Occumbunt leto; Cicero, I .iuius, & virgilius, momu b 'μ' , ct inorti occumbere dixerunt. INTRA MOEROS Lib. LEFist AVTEXs TRAJ Horatius, Li, 4.-a. Iliacos intra muros peccatur, ct extra. Resert etiam Macrobius Ennium in hoc Annali de duobus Istris loqui, qui in obsidione e porta erumpentes, hostibus maximam plagam intulerunt: ait i. illuni Virgili, locum de Pandaro, & Bitia portas aperientibus, hinc esse depromptum. Ego vero existimo,Virgilia in eo loco non Ennium modo, verum etiam Homerum ine imitatu; qui hoc ipsum his verbis explicauit,

Lib. ν. Addam & Virgilij locum; ut ex utriusque Poctae versibus,quales E niam fuerint, aliqua ex parto con lici possit, Pandarus O fitLu Idaeo calcanore creti Quoi Iouis eduxit lucostasi is Hiera, Abietibus nud'.

220쪽

Abietibus iuuenespatri's, o montibus aequos t Portam, quae Ducis imperio commissa, recludunt, Freti armis: vltroq. inuitani moenibus bost m. MALOS DE FINDUNT Hoc est, arborcs in malo mi mussim decidunt. Quin & ipsi mali, ut apud Papinianum libro XIX. Res p semina , Hermogenianum libro I I. Iuris Epitom. x Iulia mim libro LXXX VI Di eth.arbores appellatur.AGraecis vero πιι α το ςηνυ hoc est ab erigendo ibo, appellatur: cuius sex partes memorat Erato stlac-

καιροucti Iον. - FIUNT TABULATA FALAE a Falae sunt turres ligneae, ut ait Nonius: inde l. falarica c quod ictum erat maximum a fatis,unde torqueretur appellata. Sed apud Pompeium Falae ab altitudine, a Diando dictae sunt, quod apud Etruscos caelasignificat.ARDVS UBI ADS PICIT V I Iridcinintclligit, quae plerumq. post tempestatem apparere solci. Arquum,non, ecia Non ij audioritate scripsimus; qiii ait, Areus suspensus tornix appella tur, Aequus non nisi qui in caelo apparet, quem Irimpoe.ae dixerunt.

ENNII FRAGMENTA

EX XVI. ANNALI.

Vmicaua sub monte i late spes in tu' patebat. s.

1 F., hii l Postremae longinqua dies t consecerit aetas.

α . t Lum Aestatem autumnus sequitur, post acer hiemps.

Nauorum imperium seruare est insuperantum. -- ά .i QRQd Vbei Reae paullo spexit de s conlibu' ce seis risu . Ei Q ad res apsa loco sese ostentat l. , iubetq.

Priniit' senex fradyn, regimen belli l. peritus. Ingenio sortet dextra latus pertudit hasta. teurdi. Non insperando i cupide, Icm prodere summana rest. riud. .

rtis lib. s.