장음표시 사용
191쪽
a vetustissimis trajectionibus , et mendorum nescio quot millibus vindicavimus, ut quantum obsoleta facies ejus
lectores a se deterrebat, tantum eos novus nitor et cultus
restitutus ad se amandum , legendum, et intelligendum invitare possit. Certe eius liber primus ita utilis adolescentibus futurus est, ut ad sphaerica elementa illis viam munire debeat. En illum damus ita a mendis purgatum, ita sibi restitutum , ut vel a tironibus capi possit: ita notis illustratum, ut ex illis et doctrinam poetae omnem studiosus lector adsequi, et ad commentarios uberiores edendos excitari possit. II. De Manilio dicturos nulla nos Veterum prosequuntur auxilia. Nam Ovidius, qui omnes aequales saeculi sui poetas, utque adeo sodales suos recenset, nostri hujus non m minit: nisi sorte in illis fuerit, quorum nomina reserre ait esse longam moram. Neque verisimile est, siquidem omnes
Coinmemorasset, hunC Prietermissurum eorum temporum
aequalem, et tanto ingenio ac DCundia poetam I). Laurentius Bon incontrius Minia tensis, qui anti. I 484 Commentarium nullius aut perexiguae frugis in hunc Poetam edidit, primusque publice interpretari conatus est, ait hunc Manilium nostrum non alium esse a Manilio Antiocho, quem astronomiae conditorem pedibus cretatis inter venalitia Romam Dave devectum narrat Plinius : cujus rei firmandar producit testem nummum argenteum, quem Penes se suisse
ait, in quo expressa suerit imago hominis peregrino habitu,
i) Ovidium omnino de Manilio iacuisse, nil mirum. Ille enim, Trist. IV, eleg. Io, eos tantum nominat, qui adolescenti sibi lamiliares su rant, et Pont. IV, 36, de his agit, qui ante quam exsularet, Bomann rebant. Porro Manilius ne Romam quidem incolebat hoc tempore, saltem Ovidio nominari non iviterat, quia nullis adhuc scriptis innotuerat. Ovid. l. c. - Εssent et juvenes, quorum quod inedita caussa est, Adpellandorum nil mihi juris adest .. Caeterutra pari sato Phaedrus , Q. Curtius et Velleius Patereulus nulli aliorum Velerum memorantur. ED.
192쪽
Νplitura juxta Caput ejus adposita Cum literis MLAEAEI : ὐjusdem exempli numinum habuisse quemdam Nicolaum Tra pontinuin familiarem suum scribit Lilius Gyraldus. Mirum vero non in contrii argumentum, Antiochenum fuisse, tum luia peregrino habitu i quasi omnes ii eregrini essent Antiocheni, tu in quia Antiochus dictus, quasi Antiochus nomen gentilo potius, quam proprium. Sed nihilominus mirum, quod ejusmodi nummi hodie in loculis antiquariorum non reperiantur, quorum nenio talem rieque habet, neque vidit uinquam. Iste vero Antiochus a parentibus in Patria, quaecumque illa fuit, Manilius Romae a manumissore Domi Hatias, quU- modo temporibus ultimis Augusti vivere potuit, qui Sullanis temporibus jam astrologus erat Θ Vectus enim fuit eadem Davicum Staberio I .mto Grammatico, quom temporibus Sullatiis ludum aperuisse prodit Suetonius annis nouaginta quinque ante excressum Augusti. Ergo ante tempora Sullana Romam delatus mit, ut ultimo Augusti aevo cum annorum Cxx PluS minus suisse statuendum sit, quo tempore Manilius lia CAstronomica scribebat. Atqui ipse optat sibi contingero longam vitam ad lautum opus, quod instituit, explicandum, lib. I, v. Is 4 :
Faveat magno Fortuna labori, Annosa ot molli contingat vita senecta, Ut possim rerum tantas emergere moles.
Sane Senex non est, qui cupit, senex fieri. Probabilius illi, qui eumdem Manilium osse existimant, qui pilam Ohelisco Augusti imposuerit, scribente Plinio. Sed Plinius Ma
thematicum vocat, non poetam. Et nos scimus meliorem
poetam, quam Mathematicum fuisse. Hactenus quod ex aliis de Manilio odorari potuimus. Nam ex eius scriptis de
patria nihil colligi potest si . Quod autem peregrinum ex
t) Bentloius suspieabatur Manilium fuisse ex Asia peregrinum, tum ex singulari eius qtior nulam verborum colastructione, tum quia ratis. quam adparet ipsos Romanos hisce artihus adeo viat ire operam dedisse.
193쪽
eo Caussatur Gyralillis, quod, ut ipsius verbis utar, inquinate loquitur : prius nos debebat docere, quid sit inquinate loqui. Nani si id est ναρςαρitti,, ut revera ESt, quare nori indicat harbarismos in scriptore saeculi florentissi ini, quo
et mancipia ipsa pure et Romane loquebantur 3 Sed si ulli sunt barbarismi, quare nos fugiunt illi barbarismi, quos deprehendere si non per ingenium noti liceret, quod in
nobis perexiguum est, tamen usus ipse aperuisset, qui et in nobis aliquis est, et stupidorum etiam est magister Futilissimo igitur argumento Lilius peregrinum suspicatur Manilium ex sordibus ejus orationis, quae nullae sunt. Illi tis mos vom in illo esse non paucos animadvertet, qui eum auctorem aequiore animo legerit, quam Gyraldus. Sed idi tismos , et si qua sunt similia , ipsemet poeta excusat tum
asperitate materiae, tum egestate Latini sermonis; contentus nudo docere, quod ornate non possit. Neque vero Statim omnia damnanda sunt, quae nitorem sermonis non admittunt : quasi minore cura ct ingenio tractanda sint, quae ab omni cultu eloquentiae sterilia sunt, quam quae ornamenta
orationis admittunt. Sed ad libros Manilii, unde digressi
sumus, revertamur. Manilius igitur, quum ea, quae a V teribus Graeco tradita erant, Latinis versibus odere instituisset , ut in caeteris, sic in tributione operis sui auctores suos sequitur; qui hanc scriptionem ἀμν αριι συρορατim θεωρῶα, diviserunt. In priore parte Signorum habitus ad se invicem, et apotelesinata sine suffragiis Stellarum errantium considerantur. In altera planetarum decreta admisceritur. Verbi gratia, in priore parte, oriente Capricorno regeSeduntur. In altera, si oriente Capricorno ille planeta cum illo coniunctus fuerit, aut in suo hypsomule, aut tapino-Nonnulli autem e duobus versibus lih. IV, 4r . in Speratum Hannibalem
nostris Cecidisse catenisis; et vf. 775: is Qua genitus cum fratre Remu hanc condidit urbem is, efficere conantur Manilium non modo fuisse Bo- manum , verum et am Romae hoc suum Poema composuisse; sed Benileius eos ambos pro spuriis habet, omninoque rejicit. ED.
194쪽
mate fuerit, non reges, sed alios nasci. Priorem partem Manilius sex libris explicaverat, quorum quinque hi tantum ad nos, et ne ii quidem ab omni parte integri pervenerunt : quintus enim in penultimis partibus truncus est.
vellet, σμαΜατολάς libro quidem quinto complexus est : insequente autem libro συrκαταδυσεωυ ἀποτελειματα Persequeba
tur : quod ipse his fatetur, V, 27 :
Quae mihi per proprias vires sunt cuueta canenda , Quid valeant ortu, quid quum merguntur in undas.
Firmici quidem aetate adhuc supererat, ex quo Iκαταδυ ωvsplicem barbaricae αποτελεσαατα, ut συουα ατολῶs, ex quirito hausit. Alteram partem, quam συγκρατοι κου θεωρία. Graeci V ant,
quot libris absolverit, jure ignoramus, quia Vates nora sumus. Absolvisse vero non solum ipsi toties adfirmanti credendum , sed etiam Firmico, qui decreta Planetarum Cum ortibus et occasibus Sphaerae barbaricae admiscct. Nam ut ortus stellarum totidem verbis, quot Manilius, retulit, ita decreta stellarum ab eodem Manilio esse, dubium non est. Manilius vero nos ad illud opus remittit, ut libro II, 964 :
Ηaee mihi sub certa si ollarum Parte eanentur.
Si bene constiterint stellae per signa sequentes :Quarum ego Posterius viros in utrumque valentes ordino sub certo reseram, quum pandere earum Incipiam essectus.
Sed inihi templorum tantum nunc jura canoratur. Mox veniens mixtura suis cum viribus omnis Non interpositis turbabitur undique membris.
opus suum Augusto dicavit; quod me tacente indicat vel carmen ipsum , I, 7
1sune mihi tu Caesar patriae Princ sque P terque.
195쪽
Tenalutis scriptionis post cladem Varianam. Libro l, v. 9- :
Extremas modo per gentes, ut foedere rupio Quum sera doctorem rapuit Germania Varum In eiique trium Iegionum aanguini Campos.
Locum scriptionis dedicatio quidem prodit : sed et ipse quoque indicavit IV, 7 5 :
Qua genitus cum fraus Remus Latio condidit urbem.
Scripsit igitur Romae post cladem Varianam, qu B quin quennio Augusti obitum antecessit I . Η- Astronomicum una Cum auctore stio ignoratum ex hibliothecis Germaniae erutum primus publicavit vir saeculo suo eruditus P aggius Florentinus sa), jam tum nascente typographia. Quum ab ejus lectione immines deterrerentur, partini difficultate
materiae, partini vitiis scripturae, et nihilominus quintam in eo auctore caperent, quae desiderium eorum, quae non intelligebant, magis accenderent: evocatus Florentiam oppido Miniaten si Laurentius Boni Dcontrius astrologus poetam publice interpretatus est, nactus meliorem Codicem, quam quo Poggius usus fuerat: cuius rei testem ipsum producam verbis ipsius, quae liuic loco maxime necessaria sunt: a Sed tamen multa de ipsius nomine perscrutando accepi ab Antonio Panormita viro doctissimo, atque poeta, quum Al- tisi temporibus Neapoli essem, quosdam quinterniones valde perturbatos Vetustissimosque , quos ex Biblioth cacissi non si se accepisse dicebat, quosque mihi tradidit dirigendos, in quibus in omni librorum principio talis inscriptio erat: C. MANILII POETAE INLUSTIUS ASTRONOMICON INCIPIT. i) Hane sontentiam sequutus est Pingraeus , tom. I , Introd. p. 7, et hoc poema scriptum putat in ultimis Augusti temporitius. ED. α Hujus filius. I. F. Poggitis, Manilium edidit Bononiae, I 474, quae semper editio prima habita est. Eodem sere tempore vir celeti. An nisis bery, seu Regio notitanus, eum Nuremberg. prodire jussit, non signato impressionis anno. Paullo tvisi, editio altera Itala, sine anno, pr diit. in-4. ED.
196쪽
In caeteris libris uumerus cum eadem inscriptione. Quos go quinteruiones transcripsi una cum Gallina Siculo, in quibus etiam quosdam versus pluribus locis inveni, quos in exemplaribus Poggii aut impressorum deesse cognovi: de quibus et aliis suo loco dicemus. Cuius vetustissimi codicis auctori late permotus tion verebor adfirmare pro C. Manilio impressores M. Mallium scripsisse .. Nos quoque li-henter ejus sententiae de praenomine accederemus, nisi aliorum man Criptorum auctoritas obstaret, qui Marci
non Cati praenomen praeferunt. Quod autem Bon incontrius dicit se multa in editione priore POggii emendasse, non dubito, quin ubi textus ejus ab exemplaribus scriptis discrepat . haec suerit interpolatio Bon incontrii. Nam Palatinus
codex et alius minimum recedunt a textu BOn incontrii, ImEter ea pauca , quae Constat ab ipso innovata esse. Nos praeter Palatinam et alius Germanici codicis lectionem, quae, ut diximus, Paene eadem est cum textu nonin contrii, ram quoque nacti sumus, quam ex codice monasterii
Gemblacensis libri sui orae adnotarat Iacobus Susius. Id exemplar Gemblacense cum Palatino et altero Germanico Collatum bonum videri possit: quod in Palatino et Germanico nihil boni sit, quod non in Gemblacensi, et Paeno
semper in textu Boii incontrii reperiatur: quum Contra aut multae praeclarae lectiones expressae, aut verarum Vestigia
in Gemblacensi exstent, quae in reliquis desiderantur. Et tamen ubique judicio opus fuit, ut vera a salsis distingu remus. Denique quamquam Genablacensi codici multa bona accepta ferimus, tamen in omnibus illis, quae luxata sunt Suis locis, plane cum textu ninContrii consentit. Nam in
illo quoque signa aquilonia cum austrinis confusa sunt, et Circulorum risi e non solum alieno loco Pt ex abrupto posita , sed etiam perplexa circulorum inter se intricatione Perturbata est : ut taceam multos versiculos secundo aut tertio loco non raro luxatos : quod ne minimum quidemnonii contrio ciboluit, cujus inition referebat aut ex arte,
197쪽
quam profitebatur, suo loco restituere, aut ex tenore Contextus non suo loco positos indicare. Nam quid de eo statuendum , qui Coliarum aequinoctialem interpretatur Hori zonteni Θ Si codicem Gemblacensem prius nancisci contigisset si , hac editione opus non fuisset: in quo codice
luculente confirmantur multa , quae de conj tura antea emendabamus. Quaedam adhuc opus habebant castigatione, quia ex debant captum humanae conjecturae : ut et adhuc non pauca relinquimus, quae opem emendatioris codicis exspectant. Non dubito tamen et superesse, quae a meliore ingenio restitui possunt, et Ut fiat, optamus. In tertio libro quinquaginta quatuor Versus loco suo motos, materia ipsa est tenore sententiae ita postulantibus, suis sedibus reddidimus : quae sane est luculerata emendatio : qua lux reddita nobilissimae disputationi, quae in illa versuum et sententiarum permixtione R nemine intelligebatur. Eam vero tra-joctionem integrarum disputationum exsectione contigisse animadvertimus , qua homines imperiti Carmen Manilii in capita secuerunt, quum auctor perpetuum opos texuisset. Gombiacensis sane Codex longe plura praefert capita, quam vulgatae editiones. Atque adeo perturbatio versuum magna sex parte nihil aliud est, quam illorum capitum, sive secti Dum inter se Commutatio. Quum autem omnia Manilianaoxomplaria SCripta non magnam Vetustatem praeferant, et ex unci vetustiore archetypo propagata Sint: Si quis quaerat, ah arehelupo ne λllae sectiones Sint, an recentioris temeritatis : nihil aliud ad hoc respondemus, quam si votustissimae sint, hoc mirum non videri, quum in multis vetustis scriptoribus ejusmodi luxationes deprehendantur. Aliquot proferro Possemus : una Contenti erimus, quae est ,3 Prima nempe scaligeri editio prodiit Parisiis, i 5 9, in-8 ; altera
I undis ni Batav. 1 o, in-4 , quam sub oculis hahuimus; tertia denique, quam Scaligor Pollicebatur, Post Pius moriem Prodiit, curante I. H. Boe. elero, Argentorati, 655,in-4, cum variorum observationibus eriti eis. M.
198쪽
in X Mneidos, ili, ulli MeZontius comparatur a Pro Veia: toriam telis et latratibus canunt lacessito e vorsus hi sunt suci loco moti vid. Virg. cd. nost. t. t V, P. I PO. ED.):
Illo autem impavidus partes eunetatur iti cim nos . Dontibus infrendens, et tergo deeutit hastas.
Sed jaeulis tutisque procul elamoribus instant.
Hoc ita esse nemo dubitabit, nisi qui Latine nescit, aut Communi sensu caret. Ruscemodi multas trajectiones in Tibullo et Propertio notavimus. Sod et de Τibullianis jam antea Lilius monuerat. Et tamen invidis et imperitis quihusdam flagitium fecisse videmur, quod has perturbationes extricavimus in Manilio. Sed illa Virgiliana luxatici adeo
vetusta est, ut a vetere interprete agnoscatur. Dicemus
igitur Virgilium ita scripsisse, quia Omnes vetustissimi Codices ita habent, et omnibus codicibus hodiernis antiquior Servius ita legebat 3 Non sane, si quid sapimus. Quae auctoritas codicum a perito extorquere poterit, ut Cassiopea cum Canicula simul in eodem hemisphaerio horeali ponantur P Si Astrologia taceret, tamen reclamaret Critice, qua etiam sine ulla ope Astrologiae facile luxatos artus in commissuras suas reponeret: atque adeo cordatus Grammaticus secisset, quod Bon in contrius ab Astrologia sua petere debebat , si quid in eo aceti Italici fuisset. Quemadmodum igitur recentiores editiones ad vetera exemplaria, ut aurum ad obrusam, exigendae sunt : ita etiam exemplarium ex amen in judicii trutina castigandum ... Sed redeo ad nostrum poetam , cujus quum priorem editionem adornaremus, Concurrere Crabronum examina, qui se Mathematicos dicunt: porro Quiritos clamare, facinus indignum, hominem
αου ρολο του mathematica tractare. Tantus mathematicus visi is est illis Mati ilius, ut nisi a summo mathematico tractari non debuerit. Quid ergo dicent de illis , qui ne in
199쪽
somnis quidem ullam mathesin viderunt, et tamen illum poetam post nos vexare ausi sunt, quem isti tantum astri logum faciunt P Ego vero tantum abest, ut in hoc poetatam exquisitam mathesim agnoscam, Ut et mediocrem desiderem , quum etiam non raro imperitum se earum rerum
Prodat, quas prostetur. . . . Sed, ut antea dixi, aliis praesidiis instructum esse oportet, qui Manilium postulat se intelligere, quam nuda Astrologia, et quidem alia, quam recepta. Itaque non solum maxima pars eorum, quae in carmine Maniliano docentur, abhorrent a scitis doctrinae receptae, sod ne hona quidem fide semper ab ipso Poeta docentur, sive aliud agebat, quum illa scriberct, sive, quod verissimum est, quia ea ignoraret. Neque vero ignorandum est, partem illorum errorum non ipsius, sed vetustiorum esse: t unam Culpam ejus esse, non quod post mi Veteres peccaverit, scd quod post tot recentiorum castigationes,
Hipparchi, Timocharis, et aliorum, vestigiis illorum antiquiorum insistere maluerit. Ab illis enim didicit sub sphaera
recta omnia signa recte oriri, et recte ocCidere. Quam pravam doctrinam Lucanus quum sequeretur, inscitia sua d teriorem fecit. Non solum enim sub recta sphaera, sed etiam sub Tropico Cancri recte oriri putat. Nam quum legisset apud illos rudiores priscae matheseos magistros sub recta sphaera Zodiacum ad verticem esse, et omnia signa propterea oriri recte : sciret autem sub Tropico Cancrum culmina rob realissimum omnium signorum , hinc putavit totum qumqtie Zodiacum μεσουρα ala, et consequenter omnia signa recte
oriri. Vidi hunc locum Lucan. IX, SI 8 seqq. cujus Poeta alios errores hic non disquirimus. Et in nostro quoque Manilio non pauca sunt non latique ad exemplum Lucani, sed tamen aliena a Vero, partim per Gonnis , partim per imperitiam, sive quod Veteres salsi sentientos sequitur, sive quod ea fuit animi citis sententia: et quidem quatenus exemplo peccat, tanto justiorem veniam meretur, quanto gravior eius esset culpa, si tantus
200쪽
esset Mathematicus, quantum videri volunt, quibus dolet nos ei manum admovisse : quos tamen ejus mathematices , si qua ost in Manilio, imperitos esse adfirmamus, praeter Pauca, quae et pueris ipsis nota. Ante editionem nostramno docti quidem, quid vellet Manilius, et quae ejus esset Astronomia , sciebant : quae methodus horoscopi, quid Athla, quod eorum thema : non quod illis aut judicium, aut doctrina desuerit: sed quod in solo Manilio haec reperiuntur. Manilius autem propter portentosa menda, et integras capitum trajectiones a nemine intelligebatur. Qui enim sola mathesi instructi ad hujus poetae lectionem sese conserunt, ncque alia praesidia comparant, etiam mathesim Manilii, nedum poesim ignorabunt. Sciant igitur studiosi nos ad Genablacensis exemplaris fidem
omnes castigationes nostras exegisse : nam reliqua scripta
Maniliana exemplaria nihil boni habent, quod non in Gem blacensi reperiatur, et paucissima sunt illa, prio illis, quae
habet Gemblacenso: quod tamen bonum propterea non Vocaverim : tantum abest, ut reliqua ho nomine digna sint. In quibus nos destituit Gemblacenso, in illis certissimam coniecturam admovimus : quae et ipsa quoque in multis nos destituit: ut multa a nobis relicta sint, quae feliciores industrias exercere possunt. Non enim mathesis Maniliana nos remorata est, sed multa millia mendorum, quorum partem codicis auctoritas, partem ratio expunxit: reliqua a meli ribus ingeniis opem exspectant De Manilio autem nondum
statui, magis optandum ne fuerit, illum publice in scholis legi, an dolendum, quod hactenus neglectus jacuerit, poeta
ingeniosissimus, nitidissimus scriptor, qui obscuras res tam luculento sermone, materiam morosissimam tam jucundo haractere exornare potuerit, ovidio SuaVitate par, male late superior : uno vincitur, quod non potest manum tollere
de tabula, et quod tam salso, quam immerito Ovidio objectum olim), numquam scit desinere si), in quo peccat,
i) Bentleuis, monente Pingraeo , t m. I, Intro l. pag. x7, Manilium