장음표시 사용
111쪽
piam: Si habitus omnes, de quibus haM- . nus disputatum est, genere inter sedisserui, quomodo sapientia a mente & scientia dis ninguatur,cum sapientia nihil aliud essevideatur, quam eadem mens ac scientia. Andicendum est, mentem di scientiam fionita esse in sapientia, ut species in suo genere,sed potius ut partes in suo totot quia sapieti est quoddam compositum ex his duob. habilibus. An vero neque id quidem verum est, quod si pientia sit totum, & scientia&in . tellectus, palles Z quia diuersa est cognitio sapientiae, qua principia apprehendit, a --gn itione mentis. Mens enim sine medio de ratiocinatione, sapientia cogitatione qua dam ea intelligit.Et hεc quidem de habiti, illius animi potestatis,que in rebus aeternis ac necessariis versatur quantum ad praesens institutum attinet, satis sint disputata: quihus explicandis de industria prolixior fui,vcipserum natura penitus perspecta, ficile ad quod haec nostra Iurisprudelia genus reducenda reuocandaque esset,intelligeretur;idq; non dissicile erit inuentu, si caeteros animi habitus eodem ordineae methodosssecutus suero.Proinde venio iam ad illam animi
partem,quae intuetur res necessarias de con '
ingentes. Et quanquam altera illa vis quae
112쪽
Nistum modo res contingentes apprehen dit, doctrinae ordine ac tractatione quod mediorum cognitio ex extremoru discipli-rra comparetur prior sit,attamen cum non aeque magnam utilitatem ad rem propositam adserat, lubens priori loco explicadam suscepi, ne commutata orationis serie,orcis quoque rerum perturbaretur.
Dotestatem animi, quae res aeternas aut
I cotingentes pertractat,pi isti philosophi
δεξιαν nuncupauerunt, id est, opimonem.' i'
psiusq; habitum, seu perfectionem, minc opinationem, nunc opinionem: quia, Vt supra com Hemoraui, nil mirum videsi d bet, si quandoq; facultatis potestatisve nomen, ad eiusdem apud autores habitum,ca inopia linguae & vocum, transfertur. Porro opinatio nihil aliud est, quam opinionis quaedam inectio & dispositio,qua contemplatur res Raeternas, & generationi com Ptionique obnoxias : easq; vel in nostra pote state,vel extra positas, uniuersales, particu. Iares,cerias, incertas, Veras aut falsas. cri, latio aut iussit animo ingenerata.
113쪽
, Est ergo opinatio, opinionis id est, dispositio, quemadmodum scientia
cogitationis,&intellectus metis perfectio. Perfect io quidem est constans dc perpetua difficilem obilis: at opinatio facile mobili, - est,quiano dependet expriticipiis necessariis,neque cognitio sit maest& stabilis, sed coniuncta cum quadam haesitatione,&ω- spicione falsi. Propterea recte dixit Aristori lo inars ea-nondkm admodum sicimti . lMulta enim esse opinamur atq3 animo esse Concipimus,quae non plane nobis explor ea di cognita esse fatemur ; ita tamen nos sentire profitemur,quoad melius nobis via'
sum suerit. Et quanquam haee cogniti. i-
certa,habi tu confirmata non sit,sed ex perluasione quadam,aut leui suspicione geni ra,animoq; ingenerata,nihilominus tame lyotest esse illarum rerum quai sunt neces: aliae& aeternae. Verbi gratia:si qui opinis
h ur, m und u esse interitus α 5 tas experiequemadmodu opinatus essAristotelςs;aut mundos esse infinitos, ut Heraclitus, audi diametru, proportione respondere lateri Ggurae quὸ dratae; quae etsi in rerum uniue utate non sunt, tamen ut illa quae sunt, MIerpetu unt,animo concipiuntur. Nem
ver. de eterius solum; sed etia iis quae ge-
114쪽
nerationi&corruprioni obnoxia sunt, mutita opinamur, quo vel maxime differt opinio ascientia, intellectu & sapientia, quae
concipiunt res aeternas atque perpetuas: Vt, si quis opinetur, eras vel perendie ventura Carolum quintum Im peratorem,aut casu-' ras grandines &pluuias,quae certe aliter uenire possiunt. Sed quae aliter euenire poΩ sunt. aut sunt in nostra potestate posita, aut no sunt;&in utroq; genere versatur opina tio seu opinio. Nam si bonam e sic ari em a l. qua aut scientiam, cui nos opera daturos νrbitramur existimem iis, tunc opinari dicimur. 8c opinionem habere eius, quod in mostra potestate est. Rursus cum reru quae . dam sint uniueriales, quaedam singulares. de utrisq; opinionem quoque cocipimus: Visi omnes homines bonos aut malos. Vel Socrate bonum esse sendiamus. Et haec cogitatio dc persuasio, aut certa est aut inceria, Vera vel falsa: quae cet te est propria differentia opinionis, qua a caereris habitibus, qui reS Veras contemplanturi perinde differt,ac 'consultatio bono & malo Atq; idcirco discere consuevimus, opinionem esse Veram. aut falsam, sed consultationem bonam aut malam: quia opinio est proprie earu i erum
115쪽
referuntur; consultatio vero earum quae ad opus & actiones spectant. Et quemadmodum in cognitione verum & falsum, ita in consultatione bonum aut malum cernitur. lopinando ergo nemo bonus aut malus dicitur, sed verax aut mendax. Et si quispiam .pinaretur, aut sortiter esse agendum, aut iuste, aut temperanter, tamen sortis, iustus aut temperans idcirco non est ; quia nemo laudatur vituperaturve ob bonam malam ve opinionem,sed veram aut falsam. Porro autem omnis opinatio duobus modis oriri
ac gigni potest: quandoque enim ratione dc lsyllogismo quodam,quandoque sine rati. - ne opinioni aduenit. Ratione quide nasci tur opinatio,cum cogitatio acceptis a relu quis animae virib. principiis quibusdam de propositionibus, conclusionem nectit.Sine ratione, clim opinio comprehensa aliqua propositione,eaq; vel a sensu. vel ab i maginatione percepta.veram aut falsam clia exis
stimat. Vt perinde se habeat hic opinatio,iali in ignorantiam illan, quae si sex is pura -- ab Aristotele appellatur, quemas modum prior illa, ad ignorantiam prauae'; dispositionis,quae syllogismo concluti,ant . ii mo innascitur Haec est naturavinionisde
116쪽
qui contemplatur res tantu contingentes. easq; quae aliter aftq; aliter euenire possunt. Ηa ne Latini eonsultationem,& habitum Gnsultatiuum,seu deliberatiuit, Graeci λeγαιον
appellant,qui hae ratione cona mode describi poterit:
Consultatis es habum ratiocinatrisis anng facultatu, erquirendi utilia se idonea a gens. Distendive media ars instrumeta,quasum in nostra potestat Pasint, utplurimum emuirepossunt neerra tamnsunt indo nita,sed adeertum desinitumque sinem adipiscendum excogitata inuenta.
Cogitatio, quam superiori loco δειεύοιαν appellaui, duas habet vires: alteras, quibus quid in unaquaque re verum sit,cernit; alte ras,quibus res abioni &effectioni subditas diiudicat ac discernit. Qira propter si veri tatis causa, & cognoscendi rerum naturas gratia ratiocinetur, scientiam parit si agendi & essiciendi,ut bonum aliquod adipisc tur, consultationem signit, quae ab Arist.-
117쪽
gum propositum finem utilia, donee ad principi u aliquod eogitatione peruentum sitia quo actio seu essectio orditur. Siquis dem, ut recte inquit Aristot. uniuersae contemplationis finis,est principium actionis: M principi u cotemplationis, est finis actionis.quapropter omnis consultatio,est quς- da inquisitio. Dixi, qua Ainqustio , quia no reciprocantur inquisitio & consultatio: q uia omnis cosultatio est inquisitio,sed noomnis inquisitio est c5sultatio:quadoquiis de multa anquirimus,dequibus no consuutamus. Inquirimus enim di pervestigamus magnitudine Qtis,stellarum,msidi,cursus afrorum,eorundem sternitate & interitu, . quae omnia non cadunt in deliberationemia consultationem. Sed de iis propriEco-sultare solemus, quae posita sunt in nostra potestate, quaeque efficereaut non emcere possumus. Ex quo id ii qus docostaticur comitatio no sit scietia,aut intellectus,aut si pientia nam quod scimus & intelligimus,
id mori quaerimus; εἰ cognitio non est .inquisitio; atenim id de quo coittamus, iiD, quirimus,&consultatio est inquisitio Iam vero inquisitio est in genere relativorum,. quia est alicui rci in uestigatio aeperil siti
siquutinuo autem ea omnia quae non pes
118쪽
sidemus, vel de quibus dubitamus. Atmo de fine dubitar, aut finem inuestigat;si- qitidem quis sit ille, artifex iam nouit. Propterea consultatio de fine instituenda noα est, sed potius illis, quae cum ad finem pertineant ignoratur,dc ab artificib. exquiruntur, exquisitaq; ad eundem destinatur. Et enim neq, medicus,an sanare ; neque oratori an persuadere; neque legislator, an legibus rempub. instituere debeat, secu animo C .gitat oc deliberat, sed quomodo, & quibus mediis ad propositu finem perueniat,rati me perpendit: sique plura sint quae ad unum
finem referatur,per quae facillime dc tutissi me id fieri possit: aut si una tantum efficiendi agendivevia sese cogitanti offerat, qua ratione ea utendum sit animo ratiocinatur. Verum enimvero eorum quae quaeruntur, lduplex est modus. Nam interdum qu frum iltur instrumenta , quibus res propositae per ficiantur: interdum vero ipsoru instrumentorum Vsus, Ut quid, quantum, quomodo,
quando, dc ubi, hoc vel illo instrumenti ge-siere viedum sit, intestigatur. Exempli causa: Imperatores quandoque equestribus an stpedestribus copiis hostes inuadendi sint,se- eum deliberant:quandoque quo modo ped
stribus aut equialibus copui ad potiendam
119쪽
victoriam uti debeant. Sic medicus, nunc de instrumenti genere, pharmaciane anchis,
Turgia, aut Iatione Victus, aeger curandus
sit. nunc vero quomodo & quando exhibe dum pharmacum, Vel secanda vena, vel ex. hibenda sit aegro coena, expendit. Et magi stratus interdum de praemii aut poenae genere, interdum de horti v sit deliberat. Porro autem siue de instrimentis,sine ipsorum
usii quaestio sit, ad medioru m inquisitione. non finis c ut ante dixi reserenda est. Scahqc instrumenta, & media,nihil aliud sunt, quam actiones, quibus finem propositum
adipisci nitimur. Etenim c5sultamus,quo modo Vnumquodqi utiliter &commode a gamus Ecessiciamus. Sed actiones sunt Sinnere diuersae dc contrariae , quaeda enim fieri possunt, quaedam fieri non potant. Non
possiant autem fieri illae, quae vel in reru na tura omnino non sunt, vel quae cum factae sint, amplius essici nequeunt, veluti res Scactiones praeteritae.Sed qualesquales sint lis actiones, non potant cadere in cotem plationem artificis i de eo nanq, quod non est: nemo consultat. Ne longius abieris , si quis consultare vellet, utrum caelu cquod de Gia
gantibus poetet fabulantur) nobis sit expu-ἀnandu, aut quomodo alicui volandu -
120쪽
quod de Icaro dieitur, nsine ab omnib. Iure optimo rideretur 3 Sed huius quid Erete ui- identissimu argumentu esse potest id, quod cum de rebus consultamus, dc in aliquam quae fieri nequeat, incidimus, statim ab ea abstinemus,&indiu nobiscum cogitamus, donec in rem, quae qua uis ratione fieri pos se existimatur. incidamus. eamq; nulla te 'poris interposita mora siquidem apud ntis. ita conclusum sit j alacri animo dc confidenti aggredimur. Quapropter ex his constat .de iis tantum actioni b. homines cosultare ac deliberare, quae fieri possunt. Neque vero de his omnibus, quonia ipsarum aliae
sunt quae per se & silapi e natura, alia quae ex accidenti eueniunt. Quatex accidenti eue munt, aut casu, aut it una fiunt; itaque de his minime consultamus, quia non sunt in nostra potestate positae, neque a nobis efficia ut no essici possvnx, sed temere citra naturqaut cogitationis propolitum electionem veeueniunt. Quis enim de thesauro inueniendo, diendi latum gratia accessurus, aut in forum quidpiam emendi cania iturus , iki-
inicum fortasse obuiam factum gladio interimendu, secu deliberaret 8 Quini mo pro .