장음표시 사용
91쪽
. 4s PRINCIPIOR. IVRIs, Si quidem & fossor in ipsa fodiendi arte
r arator in arandi zenere.& alii in alia re ex- cellere,atq, in sua arte sapiens appellari po- l test Attamen hi omnes quadatenus sapi-lε entes sunt. non simpliciter & generatim: etenim qui proprie sapiens est, omnium ie-J rum causas reddere potest, quia scientiam, habet omni u artium atq; disciplinarii. ΡΟ-S sita hac notione sapientiae, Aristoteles generalem dc propriam , sexto Ethicorum, hac ratione descripsit: S qientias habitin' ex intellectu scient a composi- , a veluti rex γ moderar tris omnium artium se ν scientiarum, in rerum suapte natura praspa.- tisimarum comprehensione versans. Est G thim sapietia, habitus intellectus,quia primcipia& pronunciata quae ad demonstratio- nem adhibentur, cognoscit,&circa illa ve IAristotelis verbis utar J dirin: no tame eadem ratione qua intellectus, qui sim-
plici intelligentia ea apprehendit, sed qua-
dum eum demonstratione ac ratiocinatio- ne, collecta aut ex prioribus & causis, auti certe posterioribus.&effectibus. Nam intellectus 'seu mens, principia per se nota ac li manifesta comprehendens, scientiae& c
' gitationi illa subministrat; quae si ab aliquo li aut omnino non probenuir, aut cum haesi- l
92쪽
ratione& dubitatione quadam conceὸan-.tur, ad superiore artificem,sapientem nimi-ru m,aut dialecticu, tanqua m ad sacram an
choram confugit, qui ratione & probatione ea confirmare stabilireq; nituntur. sed id quidem diuerso modo ac ratione; Dialecticus enim probabiliter, sapiens scientifice de iisdem disputat. Q md facile quis intelli get, si animo sim artium ae disciplinarum pronunciata, primaque eorum principia perlustrauerit t. quae cum ex propriae scientiae, aut artis prεceptis &coclusionibus, vel prio- 'ribus aliis prinei piis probari nequeat,aliunde suae certitudinis testimonium petere c0- guntur. Nam ex praeceptis& coclusionibus. atq; in uniuersum exii quq posteriora sunt 'suis principiis,eadem confirmari ac stabiljrinopossunt,quia principia debet esse notiora conclusione; caeteroquin aut nota probaretur per ignotiora, aut ex illis nihil omnino cognosci,nihilq; percipi & concludi pos. set,quorum Vtrunque fieri nequit, nisi quis illud demonstrandi genus admittendum esse contendat quod in sese reciprocatur, Serecurrit in modum circuli, unde etiam a philoisphis circularu probatio dicitur; cu- ius autoritas satis luculenter ab Aristoti in
, lib. Priorum rq utionum est labefacta . -
93쪽
penitusque euersa. Quod sit dixeris, ex priosibus principia probari posse, velis nolis concedas oportet, aut ipsa non esse principia, quia no sunt prima, aut in infinitu res confirmari posse, quod absurdum oc impossibile esse iudicatur. Quapropter si nulla ars, laut scientia & disciplina propria axiomata& pronuntiata confirmare potest,reliquum est ut a superiori facultate id fiat, quam sapientiam appellaui. Verum quia haec multis sortasse non ita nota sunt, propterea rem omnem exemplis illustrabo. AEdificator, aut quilibet alius artifex. in aedificando domo, aut alio opere, amussi& perpendiculo utitur, ut aedificium quod struit, ad rechamli eam euehat; neq; tamen huiusce rei causam, cur videlicet posito fati instrumento, recta linea essiciatur, reddere potest ; sed veluti confessiim ae notum imit hoc uniue sale pronunciatu, omnia ea recta esse, quae ad mensuram perpendiculi eriguntur. Ita Geometra punctum esse definit, cuius pars
nulla sit: & hane suam descriptionem ponit loco principii manifesti, nec curres ita se habeat, inquirit, sed conquiestit audita ea descriptione. Idcirco si huiusmodi pronu tiata ab aliquo vel non intelligatur, vel cer' te ut vera-negentur, ilicς 5pientis a b
94쪽
Iitim artifex implorat,aut dialectici,qui hete comprobare stabilireque nituntur. Atq; hi quidem alterius principii causam grauitati
corporis adscribent, quod ad rectos angulos rectamq; lineam deorsum labitur; alterius vero,quod omnis terminus seu mensura eo ipso quod metitur una dimensione superetur : ac proinde eum corpus quod tribus dimensionibus affectum est, superficie circu- scribatur, supelficiem duas tantia modo sibi vendicare: iterumque cum superficiei, quae duas habet dimensiones, terminus linea sit, Iineam dimensionem una m retinere: deni - , que elim linea punctis claudatur quae uno term i no affecta est, puncto om n i n onullam amplius dimensionem reliqua esse statuer.
Et hoe pacto saeientia id praestat, quod ab
artifice fieri non poterat. Sapientia ergo nititur demonstrare omnium artium ac disciplinarum principia dc pro nuciata, quae philo phi complexa nominat: dc ab hac, quasi axiomata sua scientiae mutuantur. Neq; situm axiomata & principia complexa, sed etiam sua genera subiecta quae cotem plantur, suasqite passiones quae subiectis insunt, quae a philoiophis principia inco plexa nominantur ue quia, ut autor est Aristo t. in lib. Metaphysicorum, omnium artium ac sci-
95쪽
entiarum genera labiecta 5c passiones, ab hac sapientia oriuntur, dc quasi per quae
. dam additamenta. Vt ille inquit, constitu. untur. Ex his satis constat, quomodo . pientia speculetur prima principia. Sed hie eadem quoque est artifex cognoscedi con. clusionem: quia, ut antea dixi, eit habitus ex intellectu & scientia compositus: qua-l propter est regina, moderatrix Jc caput car-lterarum artium &.scientiarum , non tan-ltum ratione modi cognoscendi rerum nais turas, sed etia quia contemplatur res cum .
primis nobiles atq; pr.estantes, hoc est, pr i ma rerum dccognitionis principia quq certe praestant suis conclusioni b. quia eodem lmodo se habent ad coclusiones, quo caput lad reliqua membra: put aut e praestantius lestiis quae ab ipso dependent. Itaq; sapientia antiquior & nobilior est scientia, quia eide sua principia suppeditat ac subministrat.atq; etiam intellectu, quia rationes de causas principioru contemplatur. Persem igitur omnibusq; numeris absoluta est Eses api etia, utpote que nullius alterius ope ad coprehendedas reru cognitiones indigeat.
96쪽
. LIBER PRIMUS. . SI scientiae, & artes uniuersae, sua principia ec
esse. vera esse supponunt , etiamsi cur ita sint minime cognoscant. Et diuinam,quia contempla turres suapte etiam natura prε- stantissimas, easq; neq; generationi,nequel corruptioni obnoxias: quales sunt incorporeat illae & materia carentes naturae, qua semper actu sunt, neq; ex eo in quo sunt statu exturbari qua doq; , dcin altu mutari possunt. Hae ergo rerum naturae cum materia careant, generationis corruptionisve sunt pertes:quia materia est causa mutationis
propter insitam illam, im ac potestatem, i mper alteram di alteram formam appe-4endi suscisiendiqi: atq; idcirco ut earum, rerum quae transmutantur, proprie est sci-aentia,ita aeternarum sapientia Pr tecea dicitur αρχτεκίvi κή,quia est regina dc moderatrix eaeterarum artium ac disciplinarum, quemadmodum prudentia virtutum moralium ι quib imperat ac praescribit rectam rerum a Fendarum rationcm. Sapientia ergos ut eo reuertamur unde digressi sumus est composita ex inti Rectu dc scientia ue sed intellectus quidem elia dicitur, quatenus circa principia veru diri t: scicinia, quatenus ea quae ex principiis cocluduntur, apprehe-Sed non sine ratione quaerat hic quin τ si a
97쪽
piam: Si habitus omnes, de quibus, nus disputatum est, genere inter se differ uti, quomodo sapientia a mente dc scientia dis ninguatur, cum sapientia nihil aliud essevi- 'deatur, quam eadem mens ac scientia. Andicendum est mentem & scientiam rion ita esse in sapientia, ut species in suo genere, sed . potius ut partes in suototoZ quia sapietia est quoddam compositum ex his duo b. habi- tibus. An vero neque id quidem verum cst, l quod sapientia sit totum, dc scientia & intellectus, pati est quia diuersa est cognitio sapientiae, qua principia apprehendit, a c 'gnitione mentis. Mens enim sine medio &ratiocinatione, sapientia cogitatione qua' ldam ea intelligit .Et hqc quidem de habiti b. lallius anim potestatis,que in rebus aeternis' ac necessariis versatur quantum ad praesens linstitutum attinet. satis sint disputata: qui- lhus explicandis de industria prolixior fui, v. lipserum natiira penitus perspecta, facile ad lquod haec nostra Iuris prudelia genus redu- lcenda reuocandaque esset, intelligeretur; idq; non dissicile erit inuentu, si caeteros animi habitus eodem ordine ae methodo Esecutus fuero. Proinde venio iam ad illam animi partem,quae intuetur res necessarias dccon - l
98쪽
Fantummodo res contingentes apprehen dit, doctrinae ordine ae tractatione quod mediorum cognitio ex extremoru discipli na comparetur) prior sit,attamen cum non aeque magnam utilitatem ad rem propositam adserat, lubens priori loco explicadam suscepi, ne commutata orationis serie,ordo
Dotestatem animi, quae res aeternas aut
L cotingentes pertractat, pristi philosophi
nuncupauerunt, id est, opinionem: i psiusq; habitum, seu perfectionem, minc opinationem, nunc opinionem: quia, Vt supra com memoraui, nil mirum vidcti debet, si quandoq; facultatis potestatisve no- mea, ad eiusdem apud autores habitu m,m inopia linguae& vocum, transfertur. Porro opinatio nihil aliud est, quam opinionis quaedam affectio & dispositio,qvi contemplatur resti aeternas, , generationi corrR ptionique obnoxias: easq; vel in nostra pol state,vel extra positas, uniuersales, particuulares,cerias, incertas, veras aut falsas, coah aut stasii animo ingenerata,
99쪽
Est ergo opinatio, opinionis id est. dispositio, quemadmodum scientia 'cogitationis,& intellectus metis persectio . Perfectio quidem est constans dc perpetuam dissicileni obilis: at opinatio facile mobilis est,quia no dependet ex principiis necessarii neq ue cognitio si i ma est di stabi lis, sed coniunm cum quadam haesitatione,&s spicione falsi. Propterea recte dixit Aristori
Multa enim esse opinamur atque animo esse concipimus,quae non plane nobis explor*eadi cognita esse fatemur ; ita tamen nos sentire prisfitemur,qboad meliusn obis vulsum suerit. Et quanquam haec cognitio in xerta, habitu confirmata non sitaed ex peri. ruasione quadam,aut leui suspicione geni- ra, anim hq; i n generata, nihilominus tamerotest esse illarum rerum quae sent nece*iariae dc aeternae. Verbi gratia: Si qui opine . tur, mundu esse interitus & ortus expertin quemadmodu opinatus est Aristoteles;aut an undos esse infinitos, ut Heraclitu ue audi diametru, proportione respondere lateri suguraequρ dratae; quae etsi in rerum uniue utate non sunt, tamen ut illa quae su , de perpetuo sunt,animo concipiuntur. Nem
vird de aeternis solum; sed etia iis quae ge-
100쪽
umtioni&couuprioni obnoxia sunt, mutita opinamur, quo vel maxime differt opinio ascientia, intellectu & sapientia, quae concipiunt res aeternas atq; perpetuas: Vt, si quis opinetur, eras vel perendie Ventur Carolum quintum Imperatorem,aut casuras grandines & pluuias,quaecerte aliter e uenire possisnt. Sed quae aliter euenire pos sunt.aut sunt in nostra potestate posita,aut no sunt;& in utroq; genere versatur opina tio seu opinio . Nam si bonam esse artem aliqua aut scientiam, cui nos opera daturos, bitramur.existimemus, tunc opinari dIrimur.&opinionem habere eius, quod in vostra potestate est. Rursus cum reru quae Αdam sint uniuersutes, quaedam singesares. de utrisque opinionem quoq; cocipimus: Visi omnes homines bonos aut malos. VelSO- crate bonum esse sentiamus. Et haec collitatio dc persuasio, aut certa est aut incella, Vcra vel falsa:quae eei te est propria differentia opinionis. qua a caereris habitibus, qui res veras contem planturi perinde differt,ac 'Ansultatio bono dc malo. Atque idcirco di cere consuevimus, opinionem esse veram. aut falsam, sed consultationem bonam aut
malam: quia opinio est propriE earu rerum. d ianum elatio in cognitionemei