장음표시 사용
141쪽
explicatione manifestiusostedetur. Cum ergo artis propriu sit efficere, & omne effectionem praecedat inuentio , & inuenti nem inquisitio,necessarium certe erit, efficienda artificem prius adinvenire, dc adinventa, antea contemplari: nam quemadmodum contemplatio principium est in inuentione rerum, sic effectio finis. Quapropter r ete dixit A ristoteles, artem cerni. in generatione, i nuentione, & contem platione rerum. Generatione quidem, quia ars est imitatrix naturae, quae generat& efficit res. Verum ars non eadem ratione ψωgnit res, qua natura, sed dissimili & re de modo. matura enim formas substantiales, quae suapte vi nituntur,efficit: ars accidentales ut ita loquar)δc aduentitias effingit. Et quemadmodum natura est priniscipium internum, & vis quaedam abdita eiens motus in corporibus necessarios, ita ars est principium externum , circa formas aduentitias Sc superioribus rerum superficiebus. quas laurin appellant, haerentes,ociscupata, quas prius contemplando dc inuestigando ad naturaeimilationc efficit, qua sua opera non cognoscit,autcontempla tui
.sed perpetua quadam insitaque ipsi lege, res α formas rerum, sibi semper similes
142쪽
producit ae gignit. Et quia ars res aduen. 'titias & externas tantum consectatur,ob' id iudicabat Agatho sortunam & artim esse valde coniunctas, quum quia ambae sunt externae rerum causae, tum vero quia relinquunt diuersum ab actione opus. Mintamen non parum differunt inter se, quia ars& artifex ut plurimum propositum finem consequuntur, fortuna nunquam; quia fortunae scopus est temerarius , qui nunquam consilium dc propositum artis ficis comitatur. Cuius rei signum est,' quod Sc si quidpiam fortuna inuentum esse dicitur, id tamen totum ratione dcc silio, quae propria sunt artificis, carere arbitramur: atque idcirco Aristoteles fortunam in libro Physicorum ad causas quae ex accidenti euenire consueuerunt, rei lit. Separanda ergo nobis ac discetnenda .arsanatura&fortuna: neque solum ab his, sed etiam a caeteris animi habitibus de quibus supra dictum est. Distinguitur autem arsa scientia, intellectu&sapientia: quia het inihil emciunt, sed effecta contemplantur; irerum sunt necessariarum, quaeque ali- 'terelaenire non pinunt: atque ars, Vt nuper dixi .eii t Ectrix formarum artificiosarum,
quae aliter atque aliter fieri possunt , nee l
143쪽
t Tunt perpetuae aeternae. Eadem quo isque differt ab opinione: quia opinio non stilum est earum rerum quae a nobis, sed etiam quae a natura aguntur. Deinde spinamur quandoque res necessarias, ate sicimus quaeat ter tantum euenire consue inuerunt. Iam vero opinio suapte natura
potest e Te falsa, di is qui opinatur, mentiriae decipi: sed ars, & in uniuersum omnis habitus qui in consultando positus est, suapte vi falli nequa, sed est semper verus, quia regitur & gubernatur recta ratione. quae expers est omnis erroris ac ignorantiae.
Sed hic opportune roget quis, q somo oct prudentia nunquam mutiantur aut errent. 6 Iemper prositeantur res veras is cnecessariast cum tamen superiori disputa. . . tione nihil aliud demonstiatum sit, quam' artem & consultationem cognoscere res, ut vocant,contingentes, quae aliter eueniώ et re queant, atque idcirco fieri posse ut aliquando a fine proposito aberrent, eoque frui rentur: quod si non concedatur. res a quoque necclsὸrias ac re petuas eas con-
citemplari fatendum est, quod pugnat cum . iis quae iam sunt posita.Si ergo o templan- . turres mobiles & aduentitias, quomodo
144쪽
non decipi u tur,& a vero, specie recti quaά- idoque delusit,aberrant Zcum veritas orati nis rerum naturam consequatur,&vicissim natura rerum orationis veritati respodeat, ita quidem, Ut si rerum natura constans sitti aeterna, earum quoque comprehensio de cognitio sit perpetua,immobilis δc aeterna: si inconstans dc mobilis, & cognitio eiusdem naturae habeatur. Sed hunc in m dum interroganti. non Vna ratione responderi potest: quia veritas & medacium diuγ-bus modis intelligi possunt 3 aut ratione i- piarum rerum, aut ratione potestatis seu habitus 5c cognitionis: reru quidem, eum res ipsae in causasunt cur cognitio vera aut salia, constans aut mobilis sit: cognitionis . . vero de habitus cognoscentis , quum res quidem verae aut falsae sunt ,.sed cognitio ut vis aliqua mentis, rem aeterna pro D ruptibi li,falsam pro vera eligit & concipit. Scientia igitur,intellectus&sapientia sunt habitus aeterni &constantes utroque rationis modo, tum quia neque sibiipsis ea sim erroris dc ignorantiae praebent, tum . quia intuentur ressem per veras& aeternas: di quemadmodum res quas contemplar.
tur sunt perpetuae, ita etiam cognitioitu inmisemper vera rit Oc
145쪽
prudentia , di in uniuersum habitus consultandi omnis, qui recta ratione & iudicio suscipitur,quandoque sine proposito frustratur. Sed non habitum ipsum huiua mendacii causam esse.existimandum est, sed rerui' ipsarum naturam, quae minime firma dc stabilis est, sed aliter euenireco sueuit. ac proinde cognitio quidem per se Vera est, quia nititur recta ratione,quae suapte natura falli non potest: sed efficitur fatis sa& mendax, ratione rerum quas tractat. Exempli gratia ; si medicus qui sanitatem corpori humano restituere nititur, nihil eorum quae fieri ars praeceperit,omiserit, sedde ipse ., aegerit adstantes, caeterique omne suo officio probe fungantur . nihilo tamen magis aegrotus curetur dc conualestat sed moriatur. Rursus,Vir prudens, aut quilibet alius artifex diligeter suturi operis constructionem perpendat, ac diligenter omnia secum examinet discutiatque, in opere tamen E proposito fine turbetur; cert hnon est medicus, aut artifex qui consultat accusandus, sed rerum ipsarum, dc instruo
mentorum interdum quibus Vtitur natara, quae aliter euenire, ac mutari herpetuo solet. Propterea Demosthenes cum vitio
daretur,quod ea quae Athenie si bus con-
146쪽
pinio vera, ad bonam consultationem ita falia opinio, ad malam cosultationem. D inde non solu opinamur ea quae a nobis,sed etiam quae a natura aliisve caussis efficilin- tur: at deliberationem de iis quae natura e ueniunt,minime instituimus. Cosultamus praeterea de rebus,quas postea eligimusteligimus autem eas quas consequi vel effiag re possumus. opinamur cotra quid unumquodq; sit,aut cui, aut quomodo conserati non ut iugiamus aut cosequamur; cunis rei signu est, quod multa bona esse opinamur. quae tamen non appetimus, quinimo eo
traria quadoq; eligimus. Mulia.n. iustitiam di virtutes opinatur res esse honestas & vibies, de iniustis tamen actionibus,quib. --llus commodum seseadipisci posse sperati deliberant, easque aetiones expetunt, & ins ietate hominumexercent.atenim nemo
aliquid eligit aut expetit, de quo prius non insultet. Iam vero Mosuapte natura si, Ii potest ac decipii consultatiora accidenti
tantum ,hoc est,ratione earum rem de quibus deliberari,quemadmodum &ars&pmodentia. Rursusconsultatio est inquisitiores asticisndae aut agendaee opinio, inquisitio
nsi est,sed potius status & quies animi. Pret mea opinio est Micasio quaedam mentitiai
147쪽
l LIBER PRIMUS. 'alter us partis contradictionis in oratione: consultatio nullius determinate,sed utriusque ex aequosquia conseri Vtilia cum uti lib. aut honesta cu inhonestis, eaq; qui ad propositum idonea accomodataq; esse cognouerit demum eligit: quam electionem sequitur usus,qui non est consultationis. P
stremo opinio & habitus opinandi pertinet ad dialecticum , c5sultatio ad artem & pru- . de iam .'Ex his iam patet quid intersit inter consultationem & opinionem: quapropter redeo ad id unde digressus eram. Consultationem dixi esse quandam inquisitionem,
anim motum qui rariseinando perficitur. Sed omnisini inatio ab aliquo efficiente gignatur necesse est,quia nullius rei,causa remota, origo reperiri potest. Instituitur ergo& suscipitur haec cogitatio dc perquisitio ab
- .homine ratione ac mente prisito,seu ut significantius dica, viro prudente,qui instructus est recti ratione:nam prudentiam h loco appello rectam rationem, qui praescribit artifici modum agendi efficiendive, de
inueniendi media atque instrumera,iisq; cωmode viedi; cuius rei argumentu est, quod stulti, insani, dc pueri, cosultare no possunt, quia destituuntur ratione dc vi cogitandi. quae opifex est consultationis atque idcirco
148쪽
neque consultabile id appellare cosuevimus, , dequo aut stulti, aut mente capti deliberat .eHue accedit, quod illi nullo proposito fine& scopo omnia cisiciunt, ac pro dinersitate . affectuu quibus reguntur,iii diuersas animi. perturbationes sine iudicio rapiuntur 3 ateonsultatio, finis alicuius gratia suscipitur,1 &qui consultant, boni alicuius causa con- . sultant: boni, inquam, quod iam fixum est&immobile, quo posito 6c constituto tan. quam extremo, inquirunt omnia instrumenta & media,quib. actione id quod expetiverut consequatur potianturq;: quass-pter eo potiti conquiescunt in consultando.
- Dorro autem omnis consultatio, aut o. . I peris aut actionis alicuius gratia scipi: tur; etenim multu inter se distant opus S. actio, &ή bcere & quemadmodum communis omnium hominu testatur con- . sensus. Quis enim est qui nesciat, aliam esse musici dc aliam aedificantis actionem Z nam actio in usici finis est,& propter se expetituriat aedificatoris, no propter se. sed propter o-Puo quod eX actrone fit: quia huius actio Maliis
149쪽
.Hia aliquid est δε alicuius gratia fit, verbi causa. i ipsius domus,quae diuersa est ab actione artificis. atque idcirco actio. aedificantas finis
non est, sed antecedens finem, quia destina- dtur ad domu; quemadmodum sutoris actio refertur ad calceum & artis fabricandae na-- uis, ad nauem,&textorii ad pannu:qulce
te opera sunt,& quiescentibus artificib. post actione permanent;sed actione intereule,sis inis quoque aliorum habituum interire s ii Iet,qui in eadem versantur: quia non reli quunt aliquod opus, quod cessante Wpera- . tione ostendere possint: quemadmodu vi- dere es in arte certandi cursu, & saltatoria,
di mimica musica, quae certe omnes prae-
. ser actione nihil cotinent, sed una euassione intereunt. Quapropter differre dicendu est actionem dc effectione, quia habet fines diuersos opus inqua, & actionem. Sed diue faru genere actionu, diuersos quoq; ae dis. is1 miles habitus,quorum alter in actione,au ter in effectione versetur,csse necesse est, qui On si eo modo distinguatur, quo genus a spe cie,ut alter ab altero cotineatur,sed poli' ut species & Brmae diuersis, uno genere cote quadoquide fieri nequeat, ut actio essectio ne,aut effeetio actione comprehendat. A tm
idcirco Aristoti re*e alterum appellauit ha-
150쪽
bitum ρ διιιον, id est, activum, alterum l eromin Gu: sed habitu lactionis, prudentiam 3 essectionis, artem constituit. Vtrunque tamen, perfectionem l . βι υνο απωκικης esse pronunciauit. CAPvT IX. l
αλ consultatiuiis, recta ratione quidpiam efficiendi.*bitum consultati usi Ariltot Ies,ut antea dixi, quandoq; λογσμον,quan
doq; νοῦν me ictiων appellat, quia ratiocinar l. tur non cognitionis,sed actionis&esse his l nis gratia ; quo fine distinguitur a mete co templativa, quam nucupaui. .ArSigitur consultat de opere efficiedo: quia no solum agit, sed etia opus aliquod essicitiqFintereunte actione ostendere potest:atq; lidcirco distinguitur ab habitu activo, cuius l. sinis est actio ipsa,quae no refertur ad aliud, qualis est actio prudetie: prudentia enim noessicit aliquod opus, sed in sola amone cernitur,quae bona est dc utilis societati huma- .nc.Et si videatur aliquado prudentia post actione quidpia relinquere, certe id per seno sit,sed alia quada ratione, ut in ipsius natu-