장음표시 사용
81쪽
simplici appulsu omnia intuetur, cognita que iam retinet : atque idcirco non imme rito a quibusdam philosophis appellatur e- λε anima humana, propter quandam sv- militudinem & affinitatem,qua coniuncta esse videtur oculis corporis, dc sensui visus. Etenim inter caeteros corporis sensus,visus, ad cognoscendas multiplices atque minutissimas rerum differentias ut inquit Aristoteles est accommodatissimus M acutissimus. Iam vero ipsi quoque sensus omnes, si di sani sunt Zc valentes homnia remouen ' tur quae obstant & impediunt, quamquam incorrupte de rebus iudicant, tamen id totum citra aliquam commentationem per ficitur : quandoquidem deterioris naturae
existant, quae ad cogitandum minime eae apta atque idonea: & proinde ut hi propter ignauiam,ita mens ob naturae pristantiam. lnon ratiocinatur. Praeterea neqi-
id est, fingendi vis id ipsum praestare posse videtur: quia φωτιεoia nihil aliud est, qua
formarum dc imaginum, quae sensu sunt perceptae ac cognitae, statio di conseruatio: quod ipsius nomen satis coprobat. Etenim dicta esse aiunt φαντασsais, quasi,
νον ν visae imaaima stationem seg
82쪽
quietem. Si igitur sensus non eogitat, certe multo minus phantasia id efficere po' terit. At scientia est quidam habitus cognoscendi conclusionem, expressam ex certis dc necessariis principiis. Eandem ob caussam, neque opinionis affectio esse potest, s um quia opinio conclusionis tartim, sine aliqua c5mentatione. est comprehensio: conclusionis inquam, vel a sensibus acceptae,Vel a cogitatione illatae. Praeterea opinio, tam falsa quam Vera esse potest, at scientia non nisi aeterna est & perpetua. Itaque relinquitur scientia esse habitum potestatis animi, quam appellaui, quae sola ratiocinatur, cogitat, atque ex propositionibus nectit conclusionem,ex qua naseitur scientia. Verum in enimuero si exprimit conclusionem eκ ce
tis principiis & pronunciatis, profecto a re liquis animae partibus ea proficisci necesse
est, a mente, inquam, opinione, & phantasia : non a sensu, quia propositiones per se, a sensit depromi no possunt, propterea quod sensuum sedes est ipsa fingendi vis, qua Omnes homines praediti, quantumuis asse Elis sens b.ratiocinantur. Hue accedit,quod sensius versatur circa res singulares &indiuiduas,at imaginatio uniuersalia contempla
tibus iaciuinubus magis est assimus. Itagi
83쪽
cum tria sint prop0sitionum genera, qex diuersis animi potestatibus depromi tur, conclusionem scientificam ex hara aliqua oriri necesse est, ita quide ut
aut acceptis a mente princi piis, aut opi nne, aut phantasia nectit demonstratione quae parit scientiam. Quare si a menteceptis iis ratiocinetur, veram & necessari: colliget conclusionem, quae proprie ab demonstratιο , ex qua nastur habitus demonstrativus, seu scient quandoquidem communes animi notit&conceptiones. ex quibus syllogismus retitur, semper verae sunt,aeternae atq; perstus, qui nunquaaliter euenire possunt q
nunc sunt. Q d si eadem cogitandi vis
opinione se conuertat, atque adeo arguitie
torum & probationum principia ab ea smat, verisimilem & probabilem eviciet cclusionem ex qua dialectica ratiocinatio ignitur quae aliter atque alitereuenire colauit . nec est aeterna & perpetua, propter rquae cptinua alteratione mutantur. Opinquoque non semper res veras cognostit, squandoque specie recti & boni decipitur. Dnique si cogitatio imaginationi coniungtur, & cognitas ab ea perceptasque propoltione accipiat, constituet captiosam & s
84쪽
phisticam argumentationem, quae salsa est ec ementita. Omnis enim ementita opinio a phantastica virtute oritur. quicum rerum species & typos perperam sensu diiudicatas recipit,eosdemq cogitationi subministrar, eam secum in errorem trahit. & qtiem ad- mod um ex principiis veris ac necessariis, n5 nisi verum & nece starium, ita ex falsis ut plurimum non nisi falsum effici potest. Scietia ergo effectus phantas ς esse nequit, quia sci-.
entia contemplatur res veras, aeterna Sati
perpetuas, &imaginatio falsas. Neq; etiam opinionis,quia id quod scimus. aliur se habere non potest '. at quod Opinamur, quan doq; aliter atq; a Mer euenire consueuit,essedc non esse, fieri & non fieri potest.MRelinquitur igitur, scientiam esse effectum d monstrationis , dc habitum demonstrati. uum, cuius opifex est ipsa cogitatio, quae eac propositionibus, a mente di intelligentia
acceptis, nectit conclusionem perpetuam dc aeternam. Nectit autem hanc conclusio. nem ex principiis Veris, propriis, necessariis, primis, proximis, .notioribus. dccausis tum rei, tum conclusionis. Εκ veris quidem, quia ea quae non sunt, non tantum non scimus sed ne opinamur quidem esse.Sed non
inis est vera eae haec elincipia, nisi
85쪽
sint propria : quia ex propriis, non ex cc Invitibus, demonstratio nectitur: nullunim scientiae demonstrativae profeGr , eommunibus demonstrat, sed solus sopsta, aut dialecticus: qualis fuit demonsttio Biysenis, qui conabatur quadratur: circuli excommunibus ostendere.Et si qidbque videatur aliqua scietia uti princis
communibus, tamen prius non utitur, rcommunia faciat propria. Ne longius abns, contraria contrariis expelli, aequa aequalibus adempta sint,qui remanent eaequalia, sunt pronuntiata communia:qt complures scientiae & artes, non in a tatum, Utuntur.his principiis : utuntur autenon tinuam communibus. sed ut propriquia ex comunibus adiungendo materia faciunt propria. Exempli gratia : Medici hoc modo ad finem sui artis accommoda contrariis morbis contraria conuenire midicamenta 3 ut, inanitionem. repletione, irepletionem inanitione curari; addita enii
differentia communi principio, essicit illupa ticulare dc proprium. Sic Iureconsultu eodem utitur principio, sed diuersa rationi quatenus videlicet ad artem quam profitetur, Itile est , ut contrariis peccatis, contraria quoque pinata dec cadas Occonstituen
86쪽
tuendas esse. Geometra vero commune illud principiu m, Si ab aequalibus , aequalia
demas,&c. ad magnitudines, aut quantitatem continuam accommodat 3 Si ab aqua- tibin magnitudinib-, aquatis magnitudines aufer-, qua reliqua seuut, certe interse aqua tis Lliam sunt. Arithmeticus idem de numeris pronunciabit 'Stab aquatibus numeris, aquales numeri demantur, reliquos etiam
qui relicti sunt pares esse inter se. 5c sic in caeteris par est ratio. Itaque scientia seu demostratio, ex propriis, non communibus conis cludi atque essici potest. Caeter um quia hoe ipso differt scientia ab opinione,arte dc pru- . dentia,quod sit certa,& rerum necessariaru: 'opinio autem ars di prudentia, rerum colis tingentium: & prudentiae finis incertus, de quae ante finem sunt, incerta; idcirco principia erunt necessaria; alioqui si nos sciremus sine principiis necessariis , profecto quod sciremus, idipsit in plane nesciremus, quod quidem valde a bsurdum est: quia qui scit nullo modo mulatur ; quia scientia est immutabilis. Immurabile est, quodnop - test aliter se habere ; id autem est necessariu, quare principia scienti sunt necessaria. Porro autem si principia sunt necessaria, sequitur etiam ut sint incorruptibilia ; quoniam
87쪽
aeternotuin est demonstratio dc definitio, tam illa quae est principium demonstratim inis, quam ea quae essicitur conclusio. Si ergo constat nos scire per principia necessaria, letiam erit necessarium scire per priora de notiora ; notiora quidem , quia ignotum lscitur per principium notum s notIora autem iant principia, quia sunt causis, cur sit, i ccognosiatur coclusio; nam propter quod Vnumquodq; tale est,certe id magis tale se necessie est. Sunt ergo principia notiora j conclusione, & cognoseuntur 'eliori co- lgnitionis modo, ut ante dixi, quam per de- . monstrationem, qua cognostitur coclusio
Psiora etiam principia sunt coclusione,quia coclusio est effect us, at effectus est posterior ista inusi. Prius enim esse, duob. modis dι - ,
ci solet ;aut id quod simpliciter & suapte l
natura prius est, aut quo ad nos, hoc est, . quod primo nostri occurrit cognitioni atque intelligetiae. Sua natura priora sunt causae , principia, di elaesenta, sitis effectis compositis, & confusis. Quo ad nos, nostruq; con gnoscendi modii, antecedunt effectus fias
causas ; δc composita, sua priycipia; & vis mel dicam,quae sensibus stibiacent, ea quae ratione atq; intelligentia comprehelidunt L principia ergo sunt causae , di cur si, de
88쪽
etir essiciatur conclusio. Sed cur sit, & cur, efficiatur conclusio, cauχ esse non possunti nisi sint & primae, & immediatae, dc verae causie. Immediatae quidem, quoniam svi in it Aristoteles) tunc arbitramur unum quodq; nos scire, cum causas proximas, de Principia atq; elementa proxima cognoscimus. Ex his ergo principiis & propositionib. tanquam ex materia quada colligitur ει gignitur demonstratio, ex qua oritur scientia.scientia,inqua,&cognitio affectionuseu proprietatum, rerum humanarum atq; diuinarum. Etenim ut definitione, rerum naturae ac substantiae explicantur, ita de ruonstratione passiones & accidetia cognoscuntur. Haec est perfecta descriptio scientiae. qua distinguitur ab intellectu. Quanquam enim uterque habitus res necessarias contemplatur, tamen id fit diuersa. ratione : quia intellectus est habitus primorum principiorum, &scientia conclu- .sionum, quae ratiochiatione quadam h. ciuntur. Et quemadmoduintellectus
est essectus mentis, ita scientia
89쪽
De Sapirium. riqisi primorum principiorum habi-
.tus,mens est,&cone' usionum scientia, trorun clue sane, principiorum, inquam dieonclusionum, alium omnino constituendum esse habitum, nemo est qui ambigat: etenim&diuersa sunt illa quae cognoscuti tur, & neuter eorum habituum quos enumeraui, idquod ex principiis bc conclusio ne copositum est, cognoscere nititur. qu propter Aristoteles huic generi rerum adiudicauit sapientiani. sapientia vero duplex est, altera communis, dc altera propriad 2omunis est,quae in omnibus artium generiobus,& artificibus earum cernitur uando-
quidpiam moliatur, emciatve, sed Tecta ratione ea omnia quae ad futuri operis. constructionem,& ornatum pertinent, sinet errore aliquo perpendat inueniatque,dcinis uenta, ut usus exigit, adhibeat. Atque haee
quidem sapientia ab Aristotele singuiaris &-rtresviris appellatur. quia est singulorum Musicum,eorumquc qui in aliqua arte par
90쪽
i tkulari aut scientia peritissimi habentur.
qua sigisificatione veteres dicere consueue. rant. Phidiam dc Polycletum esse sapientes statuarios, quod insignes essent sculptoresci artifices, omniumque rerum formas &magines artificiose sculpendo imitarentur; quorum alter Mineruae statuam miro artificio fabricauit, amplitudine cubitorum Viginti &sex, quae ebore dc auro constabat; in ' cuius scuta Amazonum praelium caelauit, di deorum gigantumque dimicationem in teis Lapitharum& Centaurorum. hunc
Pliinius vocat nunquamsatu laudarum arti
sicem. A lter vero diligentia & decore supra caeteros, ut inquit Quintilianus, ex aere signa fecit nobilitata scriptorum praeconio, cumprimis quide astragalizontes, hoc est, talis ludentes. quo opere nullu absolutius iudicant. de Herculem finxit cum pelle de hydra. Haec itaque sapientia dicitur si gularis ab Aristotele. Altera porro est generalis N propria, quae non partis alicuius scientiae, aut unius artis rationem reddere potest, sed omnium artium & omnium doctrinarum causas inquirit, ut in Margite dixit Homerus: