장음표시 사용
161쪽
rerum omnium consideratione ae praescientia: qua l. iis catione dicere consueui- s,Dcummpl. max esse prudentem: namhoe in loco per prudentiae nomen, nihil aliud intelligimus, quam vim cognoscendi,prospiciendi prouidendique eius, quod
futuru est; quam ρrouidentiam nominant.
R liquando hete eadem vis,attribuitur brutis animantibus, quae quasi imitantur superiorem illam Dei prouidentiam ue quia habent in traducenda vita ut Aristoteles
liud est, quam extrema quaedam rationis nota, a natura insita, qua quid bonum Rutile ad vitam transigendam futurum sit, prospiciunt animalia. Proprie tamen prudentem appellamus eum, qui de rebus bonis dc utilibus quae ad hominem pertinent, ec secietatem humanam conseruant accustodiunt, consultare ae deliberare p*test.
Et prudentiam nihil aliud esse dicimus,
quam virtutem estimatricis animae partis, memoria, experientia dc industria comparatam,bona humana,queq; ad felicitatem huius vitae adipiscenda pertinet,consideratem , rectaque cum ratione activam, bene consulentem, silerter iudicantem , dc uaconsulaatque inuenta fuere emenda-
162쪽
tione indigentia, corrigentem ae cantem. Virtus nihil aliud est,quὸm vniuscuiusque rei naturi summa per fectio: quia tum ipsum,cuius est virtus, recte assciam reddit, tum ad opus bene obeundum instructum atque paratum efficit: quod proprium persectionis esse iudicatur. Sed perfectio, alicuius rei est perfectio& absolutio. Erit ergo prudentia persectio,& pe sectio quidem animae: animae autem , alutotius,aut partis Totius vero animae perfectio esse non potest,quia ea,vt alias agrauissimis autoribus demonstratum fuit , est iustitia. Partis ergo perfectio est. Sed anima nostra, ex Plat. de Aristotelis sententia, tres habet partes,quas nunc vires,nunc potestates dc saeuitates nominant. Alia enim ipsius pars est, qua distimus, resque apprehendimus & diiudicamus, quam m. a Graeci vocant: alii aestimatricem ver eunt.alia vero,in qua ira residet, omninomvis quaedam effera, quae dicituri appellant. Tettia autem, quae quod varia sit dc multiformis, cummi nomine appellari nequeat, ab eo quod in ipso est excellens dc vehementissimum.
163쪽
citur. quemadmodum tres sunt animae partes, Ita tres quoque secundum partium numerum virtutes ac perfectiones,
di quartam insuper ipsius totius . tanquam Vnius rei ratione prisci philosephi esse constituerunt: quandoquidem arbitrabantur diuersarum genere rerum, diuei fas quoq;
persectiones esse oportere. .Porio autem Uniuscuiusque rei persectio ut autor est Pi to in libro De repub. dupi ex ea, quem ad modum&actio:altera, quae persΘεοῦ in sua natura spectatae rei, altera quae ad aliud re- datae, com petit. Exem pli gratia: Hom inis alia est viilus, &actio& perfectio, qua homo est absolute: dc alia, qtia dominus, aut
seruus,aut filius. aut pater. Quapropter cum animae partes eadem ratione duobus modis concipi possint, aut in sua natura, aut ad alterum relatae, diuersas etiam ex virisque perfectiones virtutesque gigni necesse est. Idcirco veterea philosophi virtutes partiu animae absolute consideratarum absolutas, relatarum Vero, χιώς nuncupauerunt. Porro seri dc relatio harum trium an inas partium nihil aliud est,quam imperium quoddam, quo earum aliae im-
164쪽
duplex est, alterum herile &alterum id essi, ciuile. Herile ii pertuda est, quo anima corpori, ut dominia seruo imperar, qui totus est alterius.hoces domini. Ciuile est, quo animae pars, qu- ratione praedita est, caeteris inferiorib. par
tibus, irae videlicet Sc cupiditati, ut rex siuis subditis, aut pater suis liberis dominatur Quare omniuria harum partium seu viriti. di absolutas de virtute . persecti '' inesque inueniri cόnstat: alias quidem quae
eatenus ipsis conueniant, quatenus per se di in sua natura spcctantur: alias vero quatenus ad se mutuo reseruntur. Plato &Αri
stoteles & uniuersa schola priscorum philosophorum, adiudicauit aestimatrici ani mae parti . quae in cerebro residet, de cogni tionis est particeps, per se spectatae, intelle
ctum,scientiam, sapientiam,& bonam pinionem 3 de quarum virtutum natura satis antea dixi. Irascibili, quae in corde posita animae pars est, naturalem quandam fortitudinem, cuius proprium sit, se robu. stam & inuictam praestare, confligere,
mniaque obstantia profligare , sibique m
tenter dc violenter subiicere, cuiusque finis
litictoria sit . Tertiae potestatis,cupiditatis,
165쪽
anquam, quae in hepate cernitur, virtutem,
appctentiam. Voluptatum esse pronuntia viant. Et haequidem persentiones ab iisdem appellantur Aliae vero, Vt nuper admonui, oriuntur ex mutua partium ha qbitudine, qua ad se inuice in sunt affectae. Etenim ipsarum aliae natura sua factae sunt, di datae homini ad gubernadas com pescen dasq; inferiores animae vires: aliae semper ad parendum idoneae: tertiae nunc ad parendum, nunc imperandum genitae. Natura sua idonea est ad imperandum, Vis Ia tionis particeps , quam Glaui: ea enim melior estoc nobilior caeteris
partibusueatque idcirco ipsius persectio prudentia dicitur. Subdita tantum vis est co cupiscendi potestas: qui cum duplices m
tus habeat, alteros quidem ratione cor
poris in quo consistit, alteros Vero eius quis Id conseruetur : duas etiam habet Virtutes, alteram & alteram Itaque τη-, qua fruitioni praeest, frugalitas de temperan tia . quae in moderandis cupiditatibus'& eorporeis voluptatibus cernitur :OQκῆ vero, id est, quaestuosae, illa particu-
puris iustitia , quae virtus quaedam est in .
166쪽
cuniae auiditatem, &μsονεξί, eidem contrariam, attribuitur. Quanquam & te tiam quandam huius partis virtutem esse arbitretur tus Vνηκε praei eptor meus bis in libris quos in Cebetis Thebani tabulam nuper admodum eruditos conscripsit, mamque Απανηικ seu πιν εὐικ- nominat, cuius perfectio sit liberalitas, non ' . illa politiea virtus. sed quae intra animum cernitur. Quapropter ii quis exactam ha rum omnium virtutum diuisione cognoscere desiderat, is legat quae ab illo grauiter dccopiose iis libris sunt disputata: neq; enim nostri instituti est haee di ligentius e exactius persequi, sed potius quae ab aliis
scientifice demonstrata sunt, loco Metri ρε- subiicere. Porro. animosa hominis pars, non tantum rationi recta praecipienti obtemperat, sed etiam cupidineae facultati' imperat. obtemperat autem rationi, quia regitur a ratione, quae praescribit illi modum intendendi vel Iaxandi iram, ne quid , immoderate & indecenter agat. Ex quo obedietia nascitur,oc σώφρονι- Gid est,frugalitas seu modestia,seu imperantia. Rur
sus regiincmoderatur cupidineam anima t
167쪽
partem, non illo sane modo quo prudentia, sed appetitionis quodam genere, quo illam vel compescit,& in ossicio retinet,Vel externam vim propulsat,& ab iniuria defendit. Quatenus igitur inferiorem par
tem compescit, eatenus illi virtus, quae era est, fortitudo nominatur, compe
tit. Sed ne nimium compescendo in iram feratur, altera virtus ipsi adiudicatur, quae dic & .Halis Oe,id est,elementia & benignitπι appellatur. Quatenus vero vi in Giernam repellendo, & in hostis ulciscendi desiderium iram refraenando fertur, eatenus humanitate regitur: euius virtutis nomen, neque apud Graecos, neque Latinos facile aliud reperitur. Ex his iamia. eile constare arbitror, qua ratione prudentia sit aestimatricis animae partis virtus atq; persectio,quanti dixi esse virtutem& in habitudine ac relatione positam. Porro autem cum proprium ut saepe dixi aestimatricis animae pallis officium ratiocinari,& aestimare, ac cogitando rerum sus atque opportunitates perpedere: pro
secto prudentiam, quae ipsius persectio est, habitum quoque consultandi, seu consultationem esse necesse est. sed consultatio,
168쪽
-- PRINCIPIOR. IURIS est qusdam inquisitio, cuius finis est cogni
tio & omnis quae cogitatione & ratiocinctione fit cognitio, ex antegressi cui aut est Aristoteles libro primo Analyticorum toritur notitia ' Auaiedc prudentiam.&ar & scientiam, ex praecedenti cognitio ne gigni oportet. Sed antecedens notitia ηnanis, teste Aristot. pi in o Metaphys e. e particularium visorum ac notionum obseritiatione, conseruatione, retetioneque oritur quarum propria est, experientia: experimus
cnim ea quae obseruauimus & collegimus iquia experientia nihil aliud est, quam, quidam eruditi viri definiunt, ἡ Λ πλε πιεητηρ-ς,κα μνήμ/1. id est, ei, quod
numero . , eodem modo conoectum est . . in somprehensio , aut obseruatio memoria nam citra memoriam neque obseruamus, ncque colligimus res retinemus : quia
memoria ut inquit Plato in Philebo δ
σμένει, aut εξις Rursus experientia citra industri hi, fieri nequit: neque enim temere de sine istione aut consilio experimur; sed arte qi
dam di iudicio, quam Aristoteles τί διφ
169쪽
τη- nuncupat. inare liquido constat,
haec omnia concurrere ad constituen clam . naturam prudentiae, quemadmodum ad it*terorum habituum essentiam, qui in cogitatione versantur. Sunt enim haec tria,
memoria inquam, experientia &industria veluti concauis, qxiae efficiunt & gignunt prudentis habitum. Verum enim uero clipi prudentia si consultatio. dc habitus costul-Wtionis, necessarium est ut in iisdem versetur experiendo, memoria retinendo, exe suendo, quae cadunt in diliberationem ae consultationem. Sed consultatio, ut a rea commemoraui, proprie earum rerum
ea, quae aliter atque aliter euenire fierive possunt: sunt tamen in nostra pbtestate, omni, aut non fiant, positae. In nostra potestate sita sunt ea , quorum autores su- imus: veluti opinio . cognitio, appetitus. . declinatio. Atti opinione non consultam iis, quemadmodum neque de iis quae ad 'cognitionem pertinent. sed potius illis.quaa. aut appetimus,aut declinamus & fugimus. Porro appetimus quae bona sunt,&declin m. s contraria mala Prudentia ergo erit habitus con sultandi de bonodi milia. hone-Modc turpi, utili&inutili: de illo inquam.
quod vel ad nos, vel ad alios Pertinet,
170쪽
set PRINCIPIOR. IVRIS dummodo principium faciendi aut omitis tendi , in nobis positum sit. Q&ndoquidem nemo de alterius damno autVtilitate, quo illud effligiat, hoc consequatur, dubitat aut sit id facit, certe ea ratione agere Videtur, quia partem incommodorum aut commodorum ad se pertinere arbitratur. Etenim solemus interdum & amicorum fortunae gaudere, εc calamitatibus tristari: quia eorum res ad nos pertinere arbitra ' imur. Atque hanc quidem esse prudentiae naturam,ex multis ostedi potest argumentis. Principio, ex conminui hominum omnium consensu dc notitia,quam menti,
de viro prudente habentimpressam,&pla inh confirmatam 3 quia prudentem esse liunt illum, qui rem de rebus bonis &m llis, honestis oc inhonestis , utilibus inutili, ibusve potest consultare ac deliberare. rerumque casiones &opportunitates, uentus. dc quasi antecessiones perquirere. Atque idcirco Periclem dc caeteros prudentes esse, qui haec eadem praestant dc efficiunt. Qinnimo dc bruta interdum ante Wantia, quae δυωαμν προ-tia. . , . id est,