장음표시 사용
151쪽
is explicatione manifestiusostedetur.Cum ergo artis propriu sit efficere, di omne effectionem praecedat inuentio , & inuenti nem inquisitioinecessarium certe erit, efficienda alti ficem prius adinvenire, dc adinventa, antea contemplari: nam quem a modum contemplatio principium est in inuentione rerum, sic effectio finis. -- propter r fete dixit A ristoteles, artem cerni . in generati one, i nitentione, & contem platione rerum. Generatione quidem, quia 'ars est imitatrix naturae,quae generat& efficit res. Vertim ars non eadem ratione glisgnit res, qua natura, sed dissimili & re de modo. matura enim formas substantiales,quae suapte Vi nituntur,effici t: ars accidentales ut ita loquar)δc aduentitias effingit. Et quemadmodum natura est principium internum,& vis quaedam abdita eiens motus in corporibus necessarios, ita ars est principium externum , circa formas aduentilias 5c superioribus rerum superficiebus. quainurm appellant,haerentes, ociscupata, quas prius contemplando dc inuestigando ad naturae imitationc efficit, quae sua opera non cognoscit,autcontemplatur,
id perpetua quadam insitaque ipsi lege,'res α formas rerum, sibi semper similes
152쪽
producit aegignit. Et qu: a ars res adu titias & externas tantum consectatur, ob id iudicabat Agatho fortunam de artim esse valde coniunctas, quum quia ambae sunt externae rerum causae, tum vero quia 'relinquunt diuersum ab actione opus. At tamen non parum differunt inter se, quia ars& artifex ut plurimum propositum finem consequuntur, sortuna nunquam; quia sortunae scopus est temerarius , .qui nunquam consilium dc propositum artis: ficis comitatur. Cuius rei signum est,' quod Sc si quidpiaui sortuna inuentum
esse dicitur, id tamen totum ratione&cω' silio, quae propria sunt arta ficis, carere ars bitramur: atque idcirco Aristoteles sertunam in libro Physicorum ad causas quae
ex accidenti euenire consueuerunt, retiniit. Separanda ergo nobis ac discetnenda ars a natura&fortuna: neque solum ab his,
sed etiam a caeteris animi habitibus de quibus supra dictum est. Distinguitur autem . arsa scientia, intellectu S sapientia: quia lit, nihil emciunt, sed effecta contemplantur; &r rum sunt necesIariarum , quaeque ali- iter euenire non possunt: atque ars, ut nuper lidi, i .est issictrix formarum artificiosarum,
quae aliter atque aliter fieri possunt, nee sunt
153쪽
sunt perpetuae & aeternae. Eadem quo qae differt ab opinione: quia opinio non solum est earum rerum quae a nobis, sedi etiam qtiae a natura aguntur. Deinde . . spinamur quandoque res .necessarias, ate scimus quae at ter tantum euenire consue uerunt. Iam Vero opinio suapte natura
potest esse falsa, di is qui opinatur, mentiri ac decipi: sed ars, dc in uniuersum omnis habitus qui inconsultando positus est, suapte vi falli nequit. sed est semper verus, . quia regitur 6c gubernatur recta ratione. quae expers est omnis erroris ac igno
prudentia nunquam mentiantur autorrent. ct Iemper profiteantur res veras is cnecessarias Icum tamen superiori disputa. tione nihil aliud demonstratum sit, quam artem dc consultationem cognoscere res, ut vocant,contingentes,' quae aliter euen iisi re queant, atque idcirco fieri posse ut aliquando a fine proposito aberrent, eoque Si fruthrentur: quod si non concedatur . res quoque neccisarias ac re petuas eas con- 8 templari fatendum est. quod pugnat cum . iis quae iam sunt posita .si ergo solem plan- . turres mobiles dc aduentitias, quomodo ν α
154쪽
non decipi utur. a vero, specie recti quandoque delust, aberrant 'cum veritas orati , nis rerum naturam consequatur,&vicissim natura rerum orationis veritati respodeat, ita quidem, Ut si rerum natura constana sit diaeterna, earum quoque comprehensio de cognitio sit perpetua,immobilis & aeterna: si inconstans dc mobilis, εc cognitio eius, dem naturae habeatur. Sed hunc in mo- dum interroganti non Vna ratione resp' deri potest: quia veritas & medaciuniduobus modis intelligi possunt 3 aut ratione i- piarum rerum, aut ratione potestatis seum habitus 3c cognitionis: reru quidem, evin. . res ipsae in causa sunt cur cognitio vera aut falsa, constans aut mobilis ut: cognitionis Vero oc habitus cognoscentis, quum res quidem verae aut falsae sunt, sed cognitio a ut vis aliqua mentis ,rem aeterna pro eo ruptibili,falsam pro vera eligit & concipit. Scientia igitur,intellectus&sapientia sunt habitus aeterni dcconstantes utroque rationis modo, tum quia neque sibiipsis causam erroris dc ignoranti e praebent, tumi quia intuentur ressemper veras& aeternas:& quemadmodum res quas contemplantur sunt perpetuae, ita etiam cognitio ipsa
rum , sether vera est M perpetua, Atque
155쪽
ars di prudentia, & in uniuersum habitus consultandi omnis, qui recta ratione & iudicio suta pitui.quandoque sine proposito frustratur. Sed non habitum ipsum huius mendacii causam esse existimandum est, sed rerui' ipsarum naturam, quae minime firma dc stabilis est, sed aliter euenireco sueuit. ac proinde cognitio quidem per se Vera est, quia nititur recta ratione,quae suapte natura falli non potest: sed efficitur fata ja & mendax, ratione rerum quas tractata Exempli gratia uesi medicus qui sanitatem corporihumano restituere nititur, nihil eorum quae fieri ars praeceperit,omiserit, sedoc' ipse .ic aeger.oc adstantes, caeterique omnes suo officio probe fungantur . nihilo tamen magis aegrotus curetur & conualescat sed moriatur. Rursus,vir prudens, aut quilibet alius artifex diligeter futuri operis constructionem perpendat, ac diligenter omnia secum examinet discutiatque, in opere tamen E proposito fine turbetur; cert hnon est medicus, aut artifex qui consultat accusandus, sed rerum ipsarum,& instrumentorum interdum quibus Vtitur natara, quae aliter euenire, ac mutari perpetuo solet. Propterea Demosthenes clim vitio
ei daretur,qubd ea quae Athenie si bus com
156쪽
suluisset, minime euenissent, ita obiectu nacrini en ingeniose diluit, inquiens . nems-nem de fur urra certa abo'ina preditere auν consiιhase pus: rerum is urar unxit, stabilitati, quod in ipsis reprehendi batur,adscribes .Se d opinio,& illa quae Graecis υ πλη as, id est sussicatio seu exisιmari di laur, non tantum ratione rerum quas concipit, sed 'suapte natura mentiri selet ac ratione quidem rerum , cum id quod non semper est, esse tamen opinaturi. dc sui,cum id quod omnino non est, esse tamen putat: nam hoc
in loco ipsa sibimet est causa erroris &ῖon rantiae: ves uti si quis remum in aquam demersiim, fluctuante aqua existimet esse in flexum aut fractum, visione tamen decipiatur. An id quoque vere dici potest, prudentiam di artem vera & recta dicere, sed Non eadem ratione, qua intellectus. scien tia,& sapientia 3 quia intellet tus& caeteri habitus, sem fer veritati rerum innitun- . rur, ars & prudentia ut plurimum: quippe cum earum rerum proprie sit con sui latio, quae plerunque, & non semper . eodemm C do eu enire consueuerunt. propter . recte Cicero inquit, omnes artes conractstra . niti. vltra quam progredi non possunt. Ea
fallit fortasse nonnunquam,sed tamen ad A eritare
157쪽
veritatem saepissime dirigit: est enim abo- , mrii aeternitate repetita, in qua cum pene innumerabiles res eodem modo eueniret, iisdem signis antegressis, ars est ess cta, e dem saepe animaduertendo atque notia Quare ob id verae putandae sunt arte' quia plerunque veritatem rerum profitem, tur di rarius a proposito fine diuertunt. Aa opinio saepissime fallitur, qui nimb ex ae-Rao Nersatur in c0mprehensione veti&fal-6 nquam id quoque stipe usu venire
eat, ut artificum' errores, in artem citis
que praecepta reiiciantur : quod certe ab imperitis non raro fieri *let, dum artiyn Praecepta ex hominum moribus Jc ingentia metiuntur, atque adeo vitia personarum, praeceptis non recte utentiuna, scientiis adscribunt. Quid enim , medicina ars non putanda est , quia medicum multa subterfugiur, multaq; latent3quidὶ num inisera toru scietia nihil est, quia multi amis1o exercitu , hostium fraudibus superati sunt Mextinctit aut num propterea nulla est Iuris prudentiae docendae. aut administradet rei pubi ratio, quia multa barbaros homines, oesnisque grauioris cultiorisque eruditionis expertes latuerunti aut multa grauissimos senatores in actione reru festile-
158쪽
runt 3 Dicendum est igitur, artem &pridentiam,omnem denique consultandi habitum, certis quibusdam coniecturis niti, quae certe perraro fallere solent; atque is circo ut nunquam errare ac decipi, solius Dei, ita perquam raro, hominis di artificis proprium,statuendum existimo. Quod MGaleno placuit,qui cum de arte medica loqueretur,sic inquit: itae melior,qui minin errat. Ex his patere arbitror, non exiguum esse discrimen inter artem, prudentiam dic scientiam,intellcctum, sapientiam atq; opinionem. Artis enim proprium est est cerealiquod opus,non agere aut cognoscere:-us,inquam, quod aliter fieri poterat cum ergo ars contempletur aliquod opis efficiendum, efficiet sane aut immutand res,aut adiiciendo, aut detrahendo & ad
mendo. Transmutandoquidem. ut ars --mnis quam ιπλαο dxta Vocant,qui sormas rerum ac figuras materiae mutatione
imitari conatur,veluti sunt aries statuarii. Adiiciendo dc detrahendo, ut ars texendi aedificandi εc medicandi, Sc caeterae innu. merae artes, quae ad corporis consetuatio. nem ab hominibus sunt inuentae. Propter Hippocrates medicorum prin-
159쪽
quam ista αφαειρεσιν, ia si stronem er a artio em: nam medicus aufert ea a corpore quae superuacanea sunt, Scre astituit additque necessaria. Eit igitur ars habitus efficiendi aliquod opus. Sed satis est arti Sc artifici aliquid eisicere, nisi recte etiam fiat ; alioqui nihil interesset in .
ter imperitum,& artis aut scientiae rudem,
di peritum artificem: nam & imperiti efficere aliquid possunt , sed tamen non recte, sed fortuito & temere. Qirare & artifex recte efficienda contempletur, debitaque dc idonea inueniat media & instrumenta: denique ut sine errore efficiat, recta ratione indiget, quae viam ac modum artifici praescribat, omnia ad destinatum finem dirigendi perducendique. Etenim recta ratio,
est quaedam norma di regula diiudicandi
TeS omnes, earumque usus- opportunitates ue qua qui carent, in variOS & , neX trica biles errores incidant necesse est . qui nimbhae re soladisteri ars ab se nuία, dani inertiam, quidam imperitiam quod ars sit habitus, quidpiam recta ratio ne: imperitia,falsa ratione opus aliquod es ficiendi. Nam imperitia duob. modis con
cipi potest: aut pro omnimoda artis priuet
160쪽
: iga ΤMNCIPIO IV Iristione & negatione, quae a ilis est ignorantiae , quam Aristot. prino. Posterioriarn, Analyticoru, τωὶ κατ α πη α,ιν nominata aut pro illa imperitia quae oritur ex praua quadam animi disposititone,que similis est. ignorantiae σου Sed imperitia quae secundum habitum dicitur, lose magis opponitur arti,quam altera illa quae negationis est:quemadmodu etiam ignoranitia'.ωθεοιν,Vehemeritius pugnat cu sciu . entia,quam qui κοιτ' αὐασιν nominatur.
Et haec quidem de natura artis satis sit hoc. Ioco disputasse. CApuae X. Dὸ Prudentia..VEnionunc ad alteram consultationis
partem, quam dixi versari in actione bona de Vtili, quae proprie appellatur prudentia: de qua sustus dicendum est , ut eae. Mius virtutis cognitione, Iurisprudentia matura planissime intelligatur. Itaq; pr . dentia non una& eadem sem per concipi, tur ratione apud veteres scriptores: interdum enim ζ vr aut est PlutMchus) acci,