장음표시 사용
181쪽
iussa , de quibus civilis dis lina dissutat,
tantam iusserantiam , tantamque varieta- .sem in se continent, Ῥι legaseu institutio vel opinione, non natura 4se videantur. In
bonis etiam latim quandam dissimilitudinem inesse propterea patet, quod multa ex ιἀqua bona exsimant, damno aniciantur' inachm non tauei extiterint , qui vel φιν uitia . mel ob fortitudinem fuerunt secti. Itaque multa apud nos iusta 3chonesta esse putantur, quae apud alios δcim sta sunt, & grauissimis p Cenas ac supplίci:s, qui talia agunt, puniuntur. Α scientia quoqu- pari ratione distinguitur: quia scientiae finis est cognitio; pru- dentiae,acti L Deinde quae iciuntur, sane, uniuerialia P quae aguntur. , particulinat -
182쪽
di indiuidua: propterea prudentes consultant de rebus particularibus discientes c templanmr uniuersalia. Ex quo loco λl- Nitur problcma,quo quaeritur, cur pueri adobscentis scientia habitu prariti asse pes sint,prudemia vero nonpossint. Qiwd ideo accidit, quia prudentia tractat negocia in.
diuidua& particularia, in quibus locum
habet,& maxime valet experientia, quae non nisi multarum rerum peritia.& longo tempore acquiritur a scientia resolutione generis subiecti ,& cognitione passionum comparatur, quae breuis st, dc breui terri- potest. Pueri ergo asi possiunt prudentes. quia carent rerum Aperit entia quae longissimo tempore nobis ingeneratur. Rursus, prudentia non est intelle- ictus,quia hi duo habitus sunt rerum contrariarii& oppositaru ; nam intellectus est habitus primorum principiorum, & pr
dentiλ rerum ultimaru,quae in actione cer nutur. Id tamen utrique comune est, quod
quemadmodu principioru nulla reperitur demostratio,ita neqi actionu & reru parti-2larium, quarum est prudentia & intelle-Mus. Sed principia idcirco tibn demonstrantur, quia per se nota sunt, & i psorum cognitio melior est . quam ea quaeler de
183쪽
m5strationem habetur. At indiuiduarum, demonstratio propterea esse nequit, quial deterioris sunt naturae, quam Vt compro- bari valeant. Iam veris eadem prudentia disserta sapientia, quia vincitur dignitate & praestantia, a sapientia: etenim sapientia , contemplatur subiectum nobilius di excet Ientius: firmiori utitur cognoscedi rati ne quam prudelia: cotemplatur enim iu stantias silas ab. omni materia abstractas, Deum videlicet, & mentes caelestes. pr dentia bona tantum humana consectatur, , quae deterioris natur sunt,quam illa. , M' quemadmodum sapientiae cognitio firma est & immobilis & certa, ita prudentiae peritia instabilis est dc incerta , perpetuoque' mutatur alteraturque. Praeterea multa
sunt & varia prudentiae genera , propto diuersia bona &contrarios fines, qui, ab inmni animantium genere diuersimodE e petuntur; Sapientia una est, & eadem tam . tum; quia res quae sapientiae subiiciuntur, semper eodem modo, eueniunt. imo in eadem specie animalis, homiluni- aelicet, Varietate quandoque haec bona dc utilia, rectaque insuper ratio, ut nuper di- xi, distinguuntur. Huc accedit, quod prur 3
de alia diiudicat bona humana, de quibi.
184쪽
homines sole ni consultare dc di liberare ues pientia, diuina, quae Aristoteles appellat. Cuius rei signum est quod Ani xagoram dc Thaletem sapientes , dc non iprudentes appellare conlueuimus , pro ' ..pterea quod ignorant ea quae sibi conducunt. Nam cum in cognitione eorum qui hominum ingenia excediit, occupati sin commoda vitae dc utilitates negligant , idcirco superuacua, dc admiranda, dc difficialia, dc diuina cognoscere dicuntur. Si peruacua , quia non confc runt ad commoditates dc usiis vitae: admiranda, quia excedunt communem hominum cogniti
nem: dissicilia, propterea quod labore aemulto studio opus est , antequam ea quis percipere possit: diuina autem seu δεκα νια, quia animum quasi a corpore, cui addictus est: cogitatione seducenteS , cun idiis versari videntur, eor umque nat uras Maaimo perlustrare atque intueri. Hic autem sunt supra hominem , dc non pertinent ad naturam prudentiae. Praeterea si,nis sapientiae cognitio est dc contem platio: prudentiae, consultatio, deliberatio, &a- .ctio ipsa. Dehique prudentia , ratione M.
p rietili tititur, quia cst habitur activus:
185쪽
quinimo experientia primas partes sibi ve- dicat in viro prudente: quoniam cui inquit Aristot. b experientia plus valet in actione rerum,quam ratio. Sapientia in so u cogitatione cernitur, quae experientia vel nunquam , vel eerte raro indiga est. Porro autem prudentia, neque opinio esse
potest: quia qui opinatur, nil agit, sed qui prudens est,agit quidpiam. Et opinio vera vel falsa dicitur; actio prudentiae, bona VeImala. Rursus prudentia suapte vi non decipitur, quia nititur recta ratione, quae falli nequit: opinio sua sponte quandoque errat di labitur in comprehensione rerum. Sed sortasse quid quantumque a prioribus animi habitibus distet, iam est cognitu & per ceptu facillimum ; ab arte vero quomodo distinguenda sit, non ita cuiuis obuium de manifestum, quia ars dc pruintia habent
vicinam naturam, dc sunt gnere coniunctae 3 quandoquidem referuntur ad consultationem, cuius antea partes esse statui
mus. Vertim si quis ea omnia, quae superiori loco a nobis disputata sunt, diligenter intuebitur, magnum profecto horum habituum inueniet discrime; etenim .prudentia, est rerum agendarum s ars, essicienda: Am. Ex quemadmodum prudentia si-
186쪽
nis est ipsa actio bona; ita artis, opus. Prae terea prudentia est virtus , ars virtus non est; nam prudentiam viros prudentes laudamus, imperitiam & imperitos vitu . peramus. Atqui laus propria virtutis est, quemadmodu honos,artis dc scientiae. Deinde,artis virtus esse potest, prudentra: vi tus esse nequit; quia virtutis virtus non reperitur. Virtus autem artis seu artificis est artificiosedc prudenter in rebus efficiendis versari ,&quasi prouidere, ne quandoque in actione,vel negligentia, vel vitio rerum peccet. At Vir prudens non peccat, sed si quitur rectam agendi rationem, cuius virtus alia esse non potest. Iam vero qui in arte peccat ,maiori venia dignus esse iudica tu quam qui prudentiae & caeterarum virtutum habitu praeditus, data opera falli tur erratve. nique omnes animi habitus obliuioni tr Here possumus, prudentiae nopossumus; quia dc artes δc scientiae vel longo temporis interuallo, vel febre caeteri imorbis vide quibusdam traditum est)e tingui possunt, planeque in homine aboleri Huc accessit, quod ex caeteris habitibus nosemper operamur, ex prudentia perpe tuo agimus; quoniam prudentia iuncta est
187쪽
Bon possit, semper ab ea dirigitur in bonu rappetitus enim semper agit in homine, qui ut recta dc utilia expetat. indiget recta ratio-nc, qtrae modum Moccasionem praescribat appetendi bona,& fugiendi mala. Qua propter cum homo extra tempus, extraq; ipsul bonu, itemque sine actione&affectu, in hoci vitae spacio, quibus omnibus prudentia di-t iudicatur, nequeat, certh necessarium I est ut semper homo aliquid agat,ex qua per enni actione semper augetur, mihi meque ex tinguitur habitus prudentiae: quia obliuio
L' nis causa, oritur ex intermissione actionu,' ut in Ethicis scripsit Aristot. Atq; haec qui-
dem sunt, quae de natura horum quinque habituum dic eda esse existimavi, ut ex eorum cognitione, ad quem Iurisprudentia res renda esset, facile cuique innotesceret. Eleis nim hanc ego ex sententia veterum philosephorum, uniuscuiusque propositae quaestionis veram dissolutionem semper esseiudicaui,in q ua natura & Vis termini pridicati di subiecit, comentatione quadam expli-li caretur: ea enim cognita, faeile intel . .
188쪽
. . CAPUT XI. Iurisprudentiam hon esse habitum cois
ansendi aut e ciendi sed agendi,
Copnita nat xlia ornatu animi habitu u. rc liquia est ut eodenia ordine. ea deq; via inquiramus ad quem iuriss rudentia commode reducatur quod quide neq; inventu, neq; factu est dissicile. Iuris prudentia igitur aut ad cognitione, aut actione pertinere necesse est. Sub cognitione, opinionem quoque comprehendi volo. Sed ad cognitionem rein ferri nequit. quia Iuris prudeliae finis no est cognitio,seu contempla tio,i ed potius qu
dam actio, quae polita est in deliberando ciconsultando. Atqui cognitio nihil aliud est quam separatio. & discretio veri a falibet Iurisprudentia non distinguit verum a falsb. sed bonum a malo iustum ab iniusto. De inde, qui quid pia cognoscit, id sibi cognoscit; at qui cosulit,&crates opinatur : at Iurisprudentia est habi- 'tus iustiti alistitiae inquam politicae,quam 'Iureconsultus lutitur conseruare atque cu-uoduci sultando consulendoqiustitia non est cogniti ii &aliis videtur con-; prodesse. Rursiis. o dc scietati .ut Soe.
189쪽
, ω LIBER PRIMUR mstodire. Huc acced. t quod officium scientisci cognoscentis sit, Iesum n Muras atque proprietates per suas causas comprehendere ae contemplari Iuris peritus tantum cono
templatur iusti&m iustinat uia, scdach o ne in Repub. tuetur ac defendit, id quod v-tile esservia ratione cognouerit. Iam Verosi est habitus cognoscendi, erit scientia, aut intellcctui, autia pientia, aut opinio Sed scientia esse non potest; quia scientia versa
tur circa res quae natura constant, aeternas atque perpetuas: Iurisprudentia circa continis
gentes corruptioni generationique quae in nostra potestate sitae sunt, obnoxias Neque intellectus, piopterea quod intellectus est habitus percipi edi prima rerum quae addemonstrationem reseruntur,principia:Iurisis prudentia est rerum yltimarum, ipsarum cuactionum quae sensu, nonsatione dc intelligentia percipiuntur. Q d si neque scientia est neq; intellectus, multo minus sapientia esse poterit: quia sapientia est habitus ex scientia & intellectu compositus. Sed a quo remouentur partes, ab eodem quoque remouetur totum. Iurisprudentia ergo sapientia esse nequid Neq; etiam opinio, quia opinio.
est rerum earum quae tu a natura, tu earum.
quae a nobis eniciuntur, item que earum
190쪽
quae sunt,uel non sunt: atqui Iurispruden. tia ho est habitus percipiendi illa quae a natura fiunt, sed diiudicandi actiones quae ab
hominibus proficiscuntur. Ex his patet lu'risprudentiam non esse habitum cognosce. di, sed consultandi atque deliberandi. Porro autem consultamus, aut de opere essiciendo, aut agendo tant lim. Si de opere efficiendo consultamus, ars est: si de agendo, prudentia. Iurisprudentia igitur aut ars est, aut prudentia. Sed ars esse non potest, prin .cipio, quia nomen huius disciplinae non im dieat es artem, sed prudentiam quandam iuris&iustitite: quia videtur esse quaedam custodia di conseruatio iustitiae: atqui iustitia conseruatur recta ratione, quemadmo
dum dc reliquae, tum per scitum ad alterum relatae virtutes. Recta rationil aliud est qua' midentia. cuius partiti Iurisprudentiam esse necesse est. Rursus. non emeit aliquod opus, sed agit tantum,quia eius finis, estactio bona: quoniam actione disceriat aequi ab iniquo, lieitum ab illicito : tuetur totius, reipub. incolumitatem tranquillitatemque
cons ruat ciuium concordiam, eaque omnia facit, quae bonae actionis nomine eontine
tur.Nam ut quaelibet ars habet proprium Particularem aliquem finemicuius grati quipo