장음표시 사용
191쪽
i quippiam efficit: & propriam materia, ciri ca quam essiciendo expoliendoq; Versat ur. . veluti sutoria circa cori um. ex quo calceos 'i statuaria circa lapides, ex quibus statuas,&s aedificandi ars circa ligna, ex qui b. dom um. quae vel ad voluptatem vel ad corporis tui telam omnia pertinent essicit: ita Iureconsultus non voluptates, non priuatas corporis aut fortun , sed totius adeo humanae s cietatis bona consectatur : quia versatur inci uili secietate, in qua felicitate, cuius . tia Omnis societas constituta est, nititur e seruare custodireque. Eadem faciunt legislotores, qui de omnibus quae Rempub. continent, leges sanciunt: quia Iureconsulti &. legislatores, ut suo loco manifestius ostendam, eadem tractant: tractant, inquam, a
ctiones iustas iniustas, legitimas atq; it legitimas,quibus vel prim adc honores, vel poenas dc supplicia decernunt. Sed hoe in isterest, quod Iureconsultus a legislatore pret-cepta, diligenti prudentique interpretatione explicad, quaeq; ab eodem propter temporis Sc casuum perpetuam varietatem omita sunt, ex similibus iisdemq; casibus adiunetit, mentemq; adeo legislatoris ipsarumq; Iegum perspicue aperit. Iam Vero non tam tum materia dciuie ars a Iurisprudentia dia
192쪽
stin tur, se ita in tota natura ac definiutione . quia ars cst habitus recta ratione eis ciendi opus, hoc est, addendi & auferendi
dc ti anε mutandi materiam. Iurisprudentia nihil mutat, nil addit adimitue materiae in qua versatur, quia actio est res carens materia ; atque ob iis, est iusti dc iniusti . boni di
aequi, quod in actionibus cernitur,.separaistio atque diiudicario: quoniam non sat est ureconsulto quid aequum aut iniquuinai--m vel illicitum sit cognoscere, sed eoi si actione frui. T uetur ergo Iureconsultus justitiam. politicam , virtutu omnium prae stantissimam ac nobilissimam,qui suo ambitu caeteras omnes continet complectiturque: nam bare iustitia est finis de scopus Iu . reconsulti, quem cum assequitur, ab omni actione quiescin quia fruitur proprio bono, quod antea expetebat; praeter hanc acti. Rem nil, ut quidam arbitrati sint, relinqui- tur. Etenim si quis contendat tranquillita .rern Rei publicae quae opμs aliquod esse vi Metur, dc similis esse sanitati , quae a medico .corpori humano inducitur post actionem auriscunsulti etiamnum permanere ac T linqui; illi responderem, tranquillitate Reipub com i ari actionem Iureconsulti, exaccideoti, veluti umbra conis,
193쪽
quitur corpus,&selicitatem voluptas, nam primo di per se expetitur a Iureconsulto iustitia, quam sequitur tranquillitas, ut ali- .uod accidens.
Ex his manifeste patere arbitrorauris prudentiam non esie artem aut scientiam, sed virtutem potius, & prudentiae fa tem , quod cum veteres iureconsulti animadus r-tissent, hane dici plinam nonnunqu3m ar -tem, in teidum scientiam nuncuparunt,ar tis descientiae homen latius nuncupantes: ut hac ratione plane indicarent, Iuris prudetiam neque ad altem proprie, neque ad scien tiam reduci posse; & proinde tum artem, tum scisntiam pro habitu quodam animi, i altis oraeceptionibus, iisq; ad vitae cona- Inoditates, utilibus, dc ad unum aliquem finem tendentibus, constantem, recta ra tione activum, conceperunt. Ex quo id liis quido constat, gratiissime eos errare, qui Iuris prudentiam ad artem aut scientia proprie conceptam,rcferre conantur,cum quid
194쪽
um . IRINC IPI CR. IURIS ars aut metia sit. vel omni o no intelli gat, Vel non recte quid sentiant, explicerit et nisi
forte artis voce pro ordine ac methodo docendi utantur, quod etiam nos libeter concedimus: siquidem existimamus hanc disciplinam non minus quam caeteraS artes, ordine ac methodo conscribi atque doceri posse. Hanc ego arbitror esse veram Iurcco .sultorum' ac philosephorum de natura Iur .risprudentiae sententiam, ipsique adeo ve-Titati rerum consentaneam : est eninI per spicua & facilis, denique doctissimorum virorum iudicio dc autoritate comprobat, Verum haee res multo apertius intellige-
tur,si id quod secundo loco pro-
195쪽
uatata communi. VM in priori libro breuiter ex. positum sit, qua ratione Iurisis prudentia ad naturam prudxn- tiae referatur , itemq; quid sit ars, quid scientia, quidq; sipientia &intei Iestus, demque quid optiuo dc consultatio ordo deinceps postulare videtur,ut id quod secundo loco propositum erat, eadem methodo explicemus, atqueadeo ad qua prώ- dentiae partem ipsa pertineat, scientifice stendamus. Etenim clim non simplex sit de uniformis, sed multiplex & varia prudentie natura,distinguenda ea est,atq; in sua quasi
membra partienda, ut cognitis iis, facile iis quod quaeritur,possit intelligi.Nam quemadmodum non satis est Physiologo,cogno-
scere quod hinno animal sit, aut corpus : de
196쪽
medico,quod febris sit affectio preter natu, ram aut morbus ex inteperie; sed etia, quale animal sit, hoc est , quod i .ita On s particeps ciusdem Ve expers ἱ aut morbus exin temperie humida, vel c dida, vel frigida, va sicca scire omnino est necessarium ue ita fu turo lurisconsulto non inulta im utile erit
intelligere, luris prudentia , prudi t am esse, lnis qualis ea sit.&ad quam prudenti l par- tem referatur, diligentissime percipiat atq; cognoscat Qirandoquide pei fecta uniuscii iusq; rei scientia, ea demum esse iudicatur, quae ad infimas usq, species, ipsaque indiuidua dc particularia,cognitione progreditur, luti diuinus noster Plato, artifices ab ulterio ,ri naestigatione iubebat coqυ testere; indiaui3ua enim infinita sunt, & infiniti nulli potest esse com p ehensio. Prudentia igitur ut autor est Aristol. 6. Ethic capite octauo alia est absoluta, alia χτιο ,seu relata. Ab- lsoluta est, quae ad unum tantum, & ad priuatum hominem pertinet ; resata, quae ad plures, non ad seipsum refertur. Absoluta, sbreuioris doctrinae gratia . priuata nunc a nobis; relata', communis dicatur. Dicit ut autem prudentia rituata,illa quae cuiq; privato homiini, bona malave, utilia & inuti
197쪽
LIBER II. ' i' dii uilicandi, adipiscendi fugierd q; viam
commonstrat; unde virtus quaedam animi absoluta,minimeqi ad altervi relata appella-llar, hoc est cui significan ius dicam insocietate non spectatui sed intra hominis animia absolutius, quia regit na Oderaturq; in feriores animae vires, iram videlicet atque cupiditatem , quae si iectae rationi obediunt, proprias, Ut saepe antea dixi, sortiuntur perfectiones, haec quidem temperantiam, illa fortitudinem. contra quas distinguitur h e virtus prudentia, estque earum princeps aemoderatrix ; quandoquidem praescribit recte agendi ordine, ostenditque quid,quo mo do&quantum dc quo locon quo denique tempore sint appetenda bona, & declinanda mala; ex qua obedientia, unio seu consensus & harmonia quaedam, harum trium animae partium gignitur, quae iustitia nuncupatur; no illa, quae ad alteru refertur, almin societate cernitur, sed quae hominis &animae est propria Ηqc igitur prudentiae species omni b homini b. naturaliter tame affectis) tributa est a natura, vel sialtem ipsius quae/am particula; quadoquide homo natura sua, est animal sagax, prouidu, plenum ratiotiis & consilii,quo se,uitam corpusque suetur,dcstinatque eaque nocitura videntusi
198쪽
aao PRINCIPIOR. IVRI somniaque ea prs parat ut T vllii verbis utar
quae ad bene beateq; vivendum sunt necti saria. Hanc ob causam Iamblaelius antiquissimus philosophiae magister, prudentiam
oculum mentis ansma appes lauit. propicis militudinem quandam, quam cum cor poreis oculis obtinet. Eremna ut oculi cor
pori S Eptercaa natura homini donati sunt, partim ut variarum reria aspectu , scientiam earum quae caeterissensibus percipi nequeunt sibi comparet, partim Vt ea quae corpo
ri noxia aut v tilia sint, diligenti ac prouida adhibita animaduersione inspectioneque, irationi hoc terrenum domicilium inhabitanti significet, ac plane genunciet: ita prudentia caeteris omnibus animae eiusque par tium Virtutibus non utitur tantum, sed 4 ordinem ipsis, modum occasionem 4; recte
quidpiam agendi efficiendive commostrati
Est ergo haec prudelia, ut nuper dixi, virtus quaedam absoluta. quae in animo tantum hominis cernitur, nec eum ulla adiectione spectatur. Altera ero priidentiae pars, qui ad plures resertur, ipsa quoque prudentia &virim appellatur, sed non simpliciter,dc ab selute.sed eorum respectu ad quos refertur, quorumque commodis aeutilitatib. seruit:
quoniam non in homine, sed omnino ini socie
199쪽
societate quadam hominum inter se eernitur. quam necessariarum rerum, earumque quae ad vite commoditatem, societatis con seruatione in iucunditatemque, ad facultates rerum atq; copias, ad opes, ad potentia,quibus 8c se&alios duuare possint, utilia sunt, Praeparatione inuem gationeque conseruare atq; custodite nititur Niq; tamen re&ὶbiecto ut verbis Aristot. utar a priori di fert, sed ratione & habitudine tantia dc mariter In qua versatiir. Etenim utriusque vim
tutis idem plane &simile est officium dem finis,eademque penitus forma. Ossiciti, quia utriusque est recte consultare de rebus, easque diiudicare, atque facta dictave emendatione indigentia, corrigere & emendare. Finis, quia utraq; id quod homini optimum & vatilissimum in actione esse perspeXerit,ratio. cinando coniectari approbareque solet. Forma quoq; non distinguuntur hae virtutes. propterea quod Vtraq; recta ratione.t aqua nifunda mento proprio nititur: quin imo re ratio est eorum essentia & substantiae. Dissi runt tamen ratione, & rebus subiectis, . ecpi opterea sunt habitus diuersi. Nam quip r se prudens est, propria suaq; commoda. commoda expendit; at prudelis ex ad
aliena, & ad societatem aliquam
200쪽
pertinentia. Quandoquidem perinde se hibet prudentia ex adiunctione, ad simplice
&ab solitiam, ac tota Virtus, ad iustitiam illam legitimam: est enim utraq; ut autor est Aristot.b re eademaatione aut e diuersa: ira ut ad alium refertur,iustitia dicitur ue ut vero habitus est animi persectus,&quida cossensus omnium animi virtutu, simpliciter tota mirim appellatur. Simili rationis modo, se Iicitas unius hominis,& societatis alicuius, x. Et hic.eade esse dicebatur, propterea quoautriusq; finis est idem, bona videlicet actio . & secundum virtute: at hic plurib.comuni, est, illa unius tantum propria. Et propter prudelia comunis videtur esse praestantiori atqi nobilior quam priuata,quia plurib. uti. litatem affert. etenim bonu quoc5m unius
est,eo praestatius quoque est. Neque vero hesloco audienda est sententia vulgi,abEuripide in Philoctete recitata, quae profitetur illaselumodo vera esse,&proprie dici posse prindentia,que & priuata est.&in animo tat una perniturnalteram illa,in societate spectatam
aut esse,aut φιλmmitis:Videtur enim communis pruden
- tia,ea qui alterius sunt, quaeq; ad se no pe tinent quaerere:quod sane proprium est ho