장음표시 사용
241쪽
nitium scientiarumque omnium praecepta planissime demonstrant. Nam ut a mini' mis notissimisque incipiam, qui ais aut via Itor aut abiectior est, ad usus tamen hominum utilis& accommodata, quam pastorum cibubulcorum Zquorum tamen ea est circa equorum , ovium, boum, caprarum culturam si turamque peritia , tantaq; pa astionis,medicationis atqueeducationis scientia, i sine persectissimarerum omnium,
naturae kinquam, morum , proprietatum, caeterarumque rerum comprestensioneae
disciplina nullum in bonum pastόrem aut bubulcum euadere posse fateantur. Quid de agricultura dicemus 3 an ne agricolam illum esse putabimus, qui terrae illius quaarrare nititur , aut instrumentorum quibus ipsi ad agriculturam opus est,aut seminum
leguminumve atque frumentorum quae mandantur terrae, naturam, genera, Viresque& facultates, item quo tempore unu quodque horum parandum , quomodoq; ει quantum,& quo loco,& quid ubique serendum sit, nunquam cognouerit 3 Certhne cytharoedi quidem dc musici, sine cognitione chordarum instrumentorumque, recte& suauiter unquam lyram, tempera ac vocum acutamna, muliun ci
242쪽
diarum cocinnabun r; nec pictores sine titia colorum ac lineamentorum,artifici se pingenis neque coqui suavi obsonioruseu condimentorii praeparatione palatuvnqua delectabunt, nisi quae dulcia, quae amara sint,quo modoq; haec inter se miscri & temperari, dc temperata commod quas Vires facultatesque sensui inprimό possint, longa experientia ac labore didi rint. Sane si vilioribus 8c ignobilioribtibus praetermissis, in nobiliores praestatioresque scientias ac disciplinas, dc cumstra Iurisprudentia maiorem similitudinatq; comparationem habentes, oculos co gitationesque nostras dirigamus, nulla profecto earum omniu, si ne genueris sui subicti cotemplatione, aut materiae in qua ye Uantur, cuiusq; actione s &passionescognscunt, scientifica praecepta seu theoremat praescribere posse adinvenimus. Qua propter &geometra,qui quantitatis continupa iliones propriasque eius affectiones, qua Graeci in θη Vocant,contem platur, eas nnisi cognita prius quantitatis natura, patibus ac differentiis, ex quarum varia libitudine & αἰαλογα praecepta constituuIA
methodo inuestigatis, adinveniet,
243쪽
, LIBER III. I6 se proprio genece subiecto demostrabit.
ronomiis qui eandem quantitatem, sed mobilem considerat,ser quam caeli ac sy-derum motus, autorem; diei ac noctis & mensium&annoru inspicit, sine totius h ius egregiq&nobilissimae machinae,quam coelum appellamus,st uctura eiusq; & partium,locorum®ionu contemplatione,
nihil quicquam de multiplici syderii mo- tu .varioque partium' su,facultate actioneq; disputabit. Ad cuius rei confirmationem facit,quod &seometi q&astrologi ,simplieiterque aliae artes ac disciplinae omnes, in-l Ao suorum librorum, priusquam ad theo i Hanatum demonstrationem se accinganti loco principioru generis subiecti, eiusque partiti,definitiones seu descriptiones, vari- ultasq;& multiplices earu diuisiones subiici unt:vi,' uid sit punctum, quid linea, quid P superficies,quid corpus, quid triangulum, quid quadratum ,& id genus reliqua ue ex 'quibus primis atque necessariis principiis .
scientificas tande demonstrationes cocluis '
dunt. Eademque in physici sciisque artibusiquae in naturae consideratione posita unt, sinueniuntur. Etenim Vt motionu ac mu- ationum omnium s ri,dc affectiones
idisserentias inueniant , prius corporiε
244쪽
physici prima principia atque elementa'
quibus superioi a pendent ortu nturque, ligenter inquirunt. Sane & medici, qui nitatis conseruandae morbique profligadi praecepta tradunt,eodem docendi &m dicandi ordine utuntur. Ut enim pristatissimum ae nobilissimu hoc bonum cporis commodeadipiscantur,totius corpris sectione quam vocant, adbita,compositionis & fabricae rationem riculis Sc ratione perlustrant,dc natura, qu ltitatemque & qualitatem, conformati nem, figliram. Omnium denique parti situm,usum actionesque, di agendi patiendique facultates, sedulo ae studiose in uest gant. Iam vero omnes ill disciplin ae si
cultat es, quae non in cognitione, sed in
ctione positae sunt, & prscepta de morib. vitaque formanda tradunt, iisdem legibueodemque progressu ac docendi ordine tuntur. Etenim ut quid virtus ipsa sit, quotuplex ea sit, & quae sint eius priprincipia, dccausa P quibus ipsa gignit intelliganr, initio de subiecto cu1inhaerhoe est anima humana disputationem stituunt: qua in sitas partes viresque M p testates deducta, facile quae motum reprima origo sit,intelligitur. H
245쪽
inuestigandi&inuentedi in disciplina mo-
rum viam & methodum,obseruauit Plato, l ec ante illum Socrates. & nonnulli alii, quil de his praecepta coscripserunt , quos sequutus Aristoteles, multo doctius.copiosius,del maiori artificio de iisdem elaboratum rus posteris reliquit. Unde primo lib. Ethiis cor. capite ultimo, diligenter monet, Vt qui Gentiam de moribus tractare, vel rempub. o gubernare & capessere institu ut, prius de a- nima eiusq; Viribus, itemque de replib. dcci-l uitatis ciuiumque natura Spartibus,unde omnis ossiciorum & totius reipub. admini iratio oritur, studiose iHquirant; idque aptissime exemplo a medicorum curandi ratione desumpto ostendit. Vt enim qui ex artet, inquit curare di corporibus mederi volutat di singulorum dc totius corporis naturami cognoscere debent, Vt naturali eorum conin
stitutione perspecta scire possint, quid ipsis
, contigerit ,quantumque a naturali statu ac pristina habitudine exturbata fuerint, atq; ita accommodatis remediis ad pristinu statum ipsamque saόitatem reuocare ue ita eost qui in antinae virtutib. ac moderatione relint rub. cognoscendia elaborat, animae humat inae ciuilisque societatis constitutionem, de cuius cura construatione agunt,exactis
246쪽
sime discere atq; intelligere necesse est; atra eo quidem magis, quo ciuilis disciplinat ge melior est medicina, eademque honora tior. Rursusque primo lib. Rhet. sic loquitu
Nec minin vero dii gentra a st spera.
mes, cum desanciendas inibinc, confii tuendis agitur, quia sal ia reipub. in consili endis legibus posita est. Suamobrem prιmia nosse oportebit , quoisint reipubbe a m
forma, deinde qua cNissi conferant, atqVedueant ue tum demum ea cognossere,quih. qua
que deleri euertig positi, e illa nimium prouehentia , prospera videantur esse, e ad ue fi plane atque contraria. Et paulo post: le vero est ad componendas leger, non solum perdiscere,quε reipub. institutorumque forma expedifrit a late maiorum, ct in nostra eluita tit , sied etiam nosse, qυε vudabar quos nati nes, i qua quibus locis congruere conueni, re videantur. Ex quibus colligi potest, rendis sciendisque legibusvillissimum esse peragrare orbe,&leges intueri omnes, qui bus alie gentes oc nationes utuntur; in con siliis deliberationibusve plurimum valem
notitiam rerum gestarum, quae ab autori bus historiarum commendatae sunt literis. Multoq; praeclarius Politic. quarto, capit:
primo, scribit,leges cum hio consideranda esse,
247쪽
optimae sunt, & unicuique gube nationi conueniunt; esse enim leges omnes
ad rempub. accommodandas . non autem
rempub. ad leges. Eta etiam rempub. institutionem ciuitatis circa magistratus hono resque publicos, quae quomodo eos im partiri conueniat, dcin quo potestas autoritasq; summa debeat consistere,&quis sit finis cuiusque societatis,edoceat. Leges autem earum varias reperiri per quas modus reipub. gubernandae significatur, secundum quas debeant illi, qui magi stratus gerunt, impera,re,&transgressores earum prohibere. Ex quo liquido constare, necessarium esse differen-itias &numerum tenere singulartim rerum-
pub. iis qui leges codere volunt. Neq; enim fieri posse, ut eaede leges utiles sint paucorupotentiae, ac popularib. om nibus; siqui de naplures sint, & non una popularis potestas,
neq; Vna duntaxat Paucorum potetia. Quo ergo docendi discendiq; ordine hae artes ac dilciplinae eodem quoque caeterae Omnes v-tuntur,suique generis subiccti, materiaeque pio positae, in qua versantur, natura ipsiusque partes ac differentias prius contemplatur. quam ad sequentium theorematum ac problematum demonstrationem se conueriant. Cujus rei causae ac rationes neces, ia
248쪽
ius profecto ea vis est, ut nec iustitia, nec liquarum virtutum ulla, sine ipsius praesidio incolumis consistere queat. Ad haec, v ratranquillitas in societate ac Repub. con' raseruetur, dc unumquodque ad propositum, lsi siem perducatur, omnino potentia opus
est , quia potentia veluti manus iustitiae esto iisne qua nulla actio recte obiri potest.Deni leue ut ad cuiusque utilitatem commodebe nigneque ea quq geruntur,conducant,cle mentia & humanitas magnopere prout det. Etenim ut turpe est pastorem ouesas odisse dc pecorib quae tueri debet, insensum esse, ita in magistratu seueritas, si humanitate adiuncta. omnino est vitul. randa. Nec inepte Demosthenes muli regum ac principum sine mente,imperi statuarios imitari inquit, qui colostas demum putant magnos videri,si multi divaricantes, distentos Ec hiantes secerinam & illi principes grauitate vocis, asritate vultus, difficultate morum, &c uersandi aspernatione, magnitudinen seueritatem imperii exprimere se exi. mant. Ex quo satis patere arbitror, qtuor haee necessario ad omnem principiequiri,cumqueωustum,prudentem,
249쪽
tera sunt omnia expertia, melius atque psa
stantius'quid sapientiusZquid potentius de
benignius 3 quaecum adoleuit, recta ratio,&rite sapientia nominatur; haec ita constans &firma est, si bique semper similis, ut nec amore nec inuidia patiatur se ab hone- atque iustitia unquam abduci ; quam qui sequuntur, de sapientes appellan tutaeademque tantam vim. tantamque insitam potestatem continet, ut pertinacissimos hominum animos, efferatasque & bam baras mentes, ad virtutis cultum etiam invitos quandoque pertra hat,& a vitiis ac vitae tarpitudine, sceleratissimos atque flagiti sissimosquosque suo robore avocet absterreatque. Haec sela hominum coetus primum congregare societatesque,si experietiae creis dimus, colligere,easdemque collectas dc iam constitutas,conseruare atque custodire coepit , quam quae sequutae sunt secietates, quam diutissime vigueriit, &ab omni perturbatione incocussi atq; illaessperstiteruta Neque vero benignitate atque clementia
rationem vacare arbitrandum est i quire
250쪽
cum bruta animantia ex eo efferatiora 'immaniora sint& habeantur, quod hac ipsa careant; cuius cum quaedam ex iis veminimam particulam adipiscuntur, mitiora sunt de humaniora; ut canes, dc reliqua huius generis non pauca, quae nos do mestica appellamus; a quarum natura lon-
.gissime absunt leones, ursi,apri. dc quae hi -- fundi similia.. Ae proinde inter homine zeum quoque maxime humanum, libera Iem,iustum & sapientemesse videmus,qi refraenatisae domitis animi affectibus at que perturbationibus, in actionibus vitae lcum potest licetque possumus autem fmnes semper Irectam rationem tanquat ducem sequitur; a qua si abducitur,in in si nita incommoda & errores inextricabile incidit. Rectit ergo ratio duxest, & magistratus, dc vinculumliniussicietatis, aquam nati sunt homines a natura;quae ta-tispersalua dc incolumis permanet, duςidem paretur& obtemperatur. Pon o a
te recta ratio nihil aliud est, quam ipsa lequia rati ,est i psius legis forma 5c essenti
quemadmodum anima dc mens est sorincorporis.&proinde nomen quoque non temere,Vt Plato ait, lex menti ac rationi pro