장음표시 사용
281쪽
uae necessarii sunt& utiles, non tantum degusiadae,sed & penitus perdiscende sutit;
quales sunt eae, quae omnibus communes sunt, suumq; viam omnibus praestant, ut
ars disserendi,& scribendi,& loquendi, quq sunt veluti instrumenta dc manus, quibus sesentiae & disciplinae omnes tanquam reb. necessariis utuntur. Itemque illae quae viciniores sunt, & similes.& cognatae , & Vt philosophiat ut, ubalternata:veluti, medico magis in naturali philosophiae parte laborandum est, quam in morali dc Iureconsulto in hac magis quam naturali: quia Vt . medicus principia sui subiecti, itemque rationes &.causas a naturali mutuatur, ita Iureconsultus a morali & ciuili. Eademque similitudo & cognatio in caeteris disciplinis inuenitur. Artes vero ae disciplioaequq non ita necessariae sunt, sed plus deleliationis deexercitii continent,et si plane
mitti non debeant, leuius tamen attingendae sunt, cum fieri nequeat, Vt Omnes e
dem fiuctv,parique utilitate addisci possint. Nam&in his id vitandum est, ne nimis
magnustudium multamque operam in res obscuras atque dissiciles conferamus ι easdemque non necessarias; ut in astrologia, vel
in geometria aliqui aciut: m ulii in diale-
282쪽
cticis,plures in cognitione utriusq; sermonis, Latini oc Graeci. Quae omnes artes quanquam laudabiles sunt, & nonnullae
earum summopere necessariae, earu tamen
studio a proposito abduci contra omnem rationem est. Sed philosephis quidem vi tu peratoribus, iisque qui dissicilem quandam temperantiam postulant in reb. pra, claris & hisnestis atque etiam necessariis, quae admissae coerceri neque possunt, neque debent reprimi, satis iis libris respondeburnus,quos defeetis Iureeosultorum instriabemus. Ex his iam satis patere arbitror, quis & qualis sit ordo lectionis huius no- . strae Iurisprudentiae; adhaee,quae disciplinet ipsam necessarid doctrinae ordine antecedant; denique quae ad ipsius cognitionem 'vtiliter adhiberi possint ac debeant, si Nmodo perfecta dc non fucata eius ,
283쪽
Ognito doctrinae & lectionis ordine, ratio deincep s postul
re videtur, Ut proximius ad Iurisprudentiae natura explicandam accedamus. Natura autem artium aedisciplinarum omnium, duabus potissimia solet aestimari rebus ι genere subiecto, seu materia in qua ars &scietia versatur,cuiusque affectiones &passiones quaelibet earu contemplatur aut efficit: & proprio fine,ad que omnis essectio vel contemplatio dirigitur. mniaque quq in arte aut disciplina docentur raecepta,referuntur. De genere igitur sub ecto& materia Iurisprudentiae dicendumst ; quam facile adinveniemus, si ea qbatali periori loco a nobis posita constitutaqueunt, diligenter ,ut par est,perpenderimus.
284쪽
Atque id quidem initio citra omnem com trouersiam , quod &saepe antea dixi , statu- endum cst, unum idemq; esse&legislatorii l dc Iureconsulti genus subiectum : quippe cualter ab altero, non scopo, qui Vtrique uniis est, sed ratione tantum differat , ae legislatoris proprium officium sit, propo-i sta sibi iustitia, leges in repub. salutares di
utiles conderet Iureconsulti vero, easdem commode & ad subditorum ac ciuium tra-quillitatem atque concordiam tuendam, a comodate interpretari Qui igitur ea de quia lbus leges seruntur dc statuuntur, cognouerit, is etia qua in re utriusque actio versetur,
quaeque utriusq; materia subiecta sit, intelliseget: quippe cum Viriq; habitus sit quidam vel leges recte codendi, vel easdem bene interpretandi, & ad ciuium usum utilitatemque accommodandi. Itaq; lex,ut nuper dixi, est vinculum humanae ac ciuilis societatis, eademque conservatrix iusti tiae, caetera-Tumq; Virtutum omnium, quae in hominu vitam; consuetudine reperiuntur. Conservatrix, inqua,iustiti est,quia societati ei ubli, tanquam supremus aliquis rex & magistratus imperat, praescribens iusta,recta dev- tilia iis qui parent εc imperant, vetan Sq; ac
prohibens horum c traria; bonos de mo-
285쪽
destos ciues praemiis ad virtutem alliciens. malos inflicta poena a vitiis deterrens atque coercens: ut non immerito a Cicerone dictu sit, magistratum esset gem loquen e , is legem 'esse magistratum mutum ct tacentem. um ergo legis officium sit, imperare honesta,iusta dc utilia. ac prohibere horum contraria, efficitur vide actionib. lex quidpiam statuat, eas ve contempletur. Iustum enim & iniustum, honestum de inhonestu. bonum ac malum, in actionibus cernitur;
. ., quippe cum boni & mali, iusti & iniusti h mines, ob actiones bonas vel malas, iustas. ω, iniustas ita denominentur, simpliciterin' que virtus & vitium in actionequae vel lauis de vel vituperio digna est, consistit. Lex ergo de Sctionibus fertur, in quibus quidi honestum de inhonestum, quid .iustum . iniustum sit, aperit. Quapropter legislatorem & Iureconsultum, qui leges conderet . aut interpretari nituntur, easdem contemplari necesse est. i
286쪽
dam nanque sunt ierum animataru,quaedam inanimatarum. Actiones rerum inanimatarum sunt,quq tua simplicium, tum com- pbsitarum rerum facultatibus natura iniri 34tis,oriuntur; veluti,ignis dicitur calefacere, acua &aer humectare,terra frigefacere,Malapis ferrum attrahere 3 quae actiones omnes, huiusq; generis reliquae prope infi- ιnitae, pendent a suis principiis naturalibus, quas , quia a natura rebus ingenerantur. Hae ergo actiones, iaaut malae proprie, iustae Vel Iniuriae,
neque sunt, nec dicuntur, ad nullam legere referuntur, neque de iis quidpiam statuta legislatore potest, quippe cum neque societatem hominum tueri, neque etiam laedere
UInt. Actiones vero rerum animatarum, aut iit propriae earum ratione Utuntur, aut communes cum iis quae ratione carent. Ratione utentium, ut hominum; carentiu,
ut brutorum: facultas enim dc actio generandi,nutriendi, augendi,concoquendi,at'. trahendi,expellendique, itemque appetendi, respuendi,simpliciterq; omnes eae quas tum vitales, tum naturales appellant,communes sunt hominibus cum brutis anima
tibus,quae ratium minimh resutur, sed na-
287쪽
tura '. ideoque in potestate & arbitrio nostroposits non sunt. Vnde fit, ut neque lege prohiberi, neque iuberi, nemoque bonus vel malus, iustus aut iniustus, ab his appellari possit. Qirare siperest, ut solae illae alones quae in potestate nostra sunt, de hominum propriae a legislatore considerentur, quippe clim ex his iusti & iniusti , boni dc mali homines dicantur, laudenturque ac Vituperen tur, iisq; societas ciuilis custodiri, eadem velardi dissiparique valeat. Sedenim hae actiones,qui in nobis positae sunt,& a nobis proficiscutui, aut sponth,aut inuite fiut. Sponte fieri dicuntur, quae sine vi, iudicio & studio ac voluntate nostra geruntur. Inuite si unt, qui contra voluntatem per vim & imis perium, Vel ignorantiam &institiam peris petrantur. Ignorantia duplex est, altera iuris, altera facti. Hae actiones omnes,bono Scmalo, honesto ac inhonesto diiudicantur, hominesque ab iisdem, boni vel mali, laude vel vituperio digni censentur, ideoq; his vel praemia vel supplicia a legislatoribus e rum que legibus proponuntur. Vt enim re cte factis beneficia & fructus, ita peccatis poenae & reprehensiones debentur. Vnde rectE Demosthenes legem se definiuit: Leas - ρωπι obtemperare eonuenit, cum ob
288쪽
alia multa, tum vero maxime ,eo quodleiae o mnis inuentum ae miιnsu deorum est , .consul tum prudentium hominum ..coercitio eorum . qua vel donte vel ignorantia delinquuntur,
communis sponsio riuitatis, ad cuius praseriptum omnes qui in ea repub.sunt vitam insi- iituere har est. Porro autem eidem actiones, quae a nobis sponte aut ignorantia geruntur, duobus modis cocipi possunt ; aut simpliciter, absolute dc per se, hoc est, intra ho
minem, quatenus mente cogitantur talum' neque in opus prorumpunt , aut vero rela
tione quadam ad alterum, quatenus exeut in opus, ciuilemque societatem dccommunitate in reipubl. laedere possunt. candem vecustodire. Plurimum enim inter has intem esse credendum est, quippe cum multiani mo di cogitatione intemperantes, adulteri, auari, audacesque & iniusti reperiantur. metu tamen poenarum, quae a legibus proponuntur, perterrefacti, animo cogitata proferre, factoq; vitium mentis deducere non
audent: ac proinde de his actionibus, etsi ilaude vel vituperio dignς sint, leges no sunt solicitae , propterea quod ciuilem societate neq; laedunt, neq; conseruant; ipsaque lex ni hil aliud sit, quam vinculum huius icieta tis di reipub. quae partes omnes concordi a - . mici, l
289쪽
micitia inter se connectit Quapropter recte Vlpia.noster dixit, cogitationis poenam ne minem pati,si,ut recte Interpretes an notat, cogitatione nihil sequatur, quod alteri noceat. Quanqu a vero legib. hae actiones non contineantur,tame ad alterius artificis prae- ceptiones refer utur,qui quid in his la ude vel vituperio dignum sit, ostendit; pertinetque proprie haec co sideratio ad eam philosophia Partem quae de moribus tractat,Vitaeq, pri uatae moderationem institutionemq; profitetur : ea enim no crassa tali tu . quaeq; ocu
lis manibusq; percipiuntur hominis vitia, praeceptis institutisque viis corrigit, sed in uiato magis latentia animi metisque peccata expellit, dc assectibus caeterisque tum animi tu corporis perturbationibus como de mederi docet Perinde igitur se habet pol ἰticus & legislator ad philosephu moralem , quemad' modii medicus ad physiologu, Sc vicissim, ut physiologus ad moralem, ita medicus ad legislatorem vel Iureconsultu. Medicu I. n. hominem sanum eum esse pronunciat , qui omnes actiones corporis & animi, vitales inqua, naturales animalesque ita affectas atm dispositas habet, ut nullum in his manife 'stum incomodum sensu percipi. lisiove ali
qua insigniumςmbri iunctione impedieas
290쪽
atque definita; quorum cognitioni siccorti-i prehensioni satis vita sufficit, eiusque respe- ictu breuis non est. At vero usus & exeicitatio artis ut difficillima est, ita quoq; longissima,atque unius hominis vitae lon gitudine, propter infinitas circunstanti arum Varietates perplexitatesque, com mode haberi non potest. Iam vero quod ex uno eodemque iure ciuili, reliquarum artium
praecepta d i sti posse opinantur. quid obsose cro aliud est . quam caelum terrae miscere. artium ac disciplinarum fines, scopos, prae cepta, temere &sine ratione confundere
atque ex multis diuersis dc disparatis scientias,quinimo ex infinitis rebus planeq; co- trariis num quid facere uisentiu ignorat,aliud esse Latine scribere& loqui,scien- tifice& probabiliter in utramque partem de quacunque proposita quaestione disserere posse;& aliud, iusti & iniusti notitiam, numerorum vel humani corporis cogniti nςm habere8Scientiae nanq;&artes Omnes iita inter se differunt, quemadmodum dcres& materiae quas contemplantur, & fines, ad quos diriguntur: fierique non po . test ut una eademque ars diuersas rerumnam miras cognoscat. Multae etiam sunt, quae res non contemplentur , nec quippia in fagant.