장음표시 사용
291쪽
LIBER III. sis agant,vsum tamen adhaec praesta nissuntq; veluti instrumenta dc organa, sine quibus neq; cognoscere rerum naturas,neq; qui p- piam commode essicere possiimus; veluti sunt omnes illae artes, quae sermonis rationisque ac docendi modum tractat. Sed
enim neque illud quidem semper veredieitur, usi fieri per plura, quod perpaucιora
feriporest: multa enim sunt, quae commo
dius & citius logiori via assequimur,quam breuiori;quae si dissicilis & obscura est inepta est ad distendum & agendum. Titius enim exempli gratia) si in forum ire decreuerit,uel regia via quae longior fortasse aliquot passib.est,sed plana alioquin&m uda, vel copendio aliquo aspero 6c lutoso, ebproficisci potest,certhcnisi mentis compos non sit) longiorem & comodiorem eliget, citiusm quam si breuiorem Sc intricatam ingressus fuisset,ad destinattim locum perueniet. Similis est ratio in scientiis & distiplinis,quae sibi ita lant assines 3c connexae. Cui multae sine aliarum cognitione. aut mnino,aut certe commode haberi no possint. Est enim quidam iis similitudo&cognatio,cum corpore humano ipsiusq; pam tribus, qua mirum quedam in modum i ter se conspirant oc consentiunt ἡ
292쪽
alteri usum mutuum queauxillum prestat ut separatae ac disiunctae . ossicio omni atq; actione sua priuentur. Denique memini non paucos a praeceptis philosophis abhor rui sse . quod a plerisque inculte fatis & bar bare ea conscripta esse conspicerent; quibus ego quoque assentior. dummodograuiores scriptores de iisdem recte& copiose disputantes, non contemnant. . Vero nostrum philo phiae studium non in totum repreheis dunt,si rem issi us & m oderatius gaturun eo recte mihi facere videtur. quod ut ego arbitror 9 hominum animos areb. non utilibus, sed spinosis & non multum
utilibus , quae in quibusdam philo ph
rum scriptis continentur,auocantes,eOS ad
honestiora &ad vit usum conferentia prPeepta hortantur. Est enim modus seruandus in perdiscendis disciplinis, statuendus lque scopus aliquis , ad quem rationes omnium nostrorum studiorum dirigantur, cum fieri nequeat ut in omnibus ex aequo excellas, satisque sit eatenus Unam quanq; disciplinam attigisse Idicissi q. qllatenus rei necessitas postulare videatur. Est etia indiscrimen aliquod seruandum in omnibus disciplinisa quaedam enim plus delectationis, qu*dam plus necessi ratia in se habent.
293쪽
. - LIBgR III. Quae necessui sunt& utiles, non tantum degusiadae, sed & penitus perdiscende sunt; quales sunt eae, quae omnibus communes sunt, suumq; Vsiam mainibus praestant, ut ars disserendi, dc scribendi, dc loquendi, quq sunt veluti instrumenta 3c manus, quibus scientiae & disciplinae omnes tanquam reb. necessariis utuntur. Itemque illae quae viciniores sunt, &similes.& cognatae, & Vt philosophiatutdubalternata:veluti, medico
magis in naturali philosephiae parte laborandum est . quam in morali; & Iurecon- οῦ sulto in hac magis quam naturali: quia Vt . medicus principia sui subiecti temque rationes dcxausas a naturali mutuatur, ita Iureconsultus a morali & ciuili. Eademque similitudo & cognatio in caeteris disci. Plinis inuenitur. Αrtes vero ae disciplinae qu non ita necessariae sunt, sed plus deleriationis &exercitii continent, et si plane
mitti non debeant, leuius tamen attingendae sunt, cum fieri nequeat, Vt omnes e
dem fructu,parique utilitate addisci possint. Nam&in his id vitandum est, nentinis
magnu studium multamq; operam in res obscuras atque difficiles conferam usi easdemque non necessarias; ut in astrologia, vel .
in geometria aliqui aciut: multi in diale-
294쪽
cticis, plures in cognitione utriusq; sermonis, Latini oc Graeci . Quae omnes artes quanquam laudabiles sunt, & nonnullae earum summopere necessariae, ectu tamen studio a proposito abduci contra omnem
rationem est. Sed philosephis quidem vi tu peratoribus, iisque qui difficilem quandam temperantiam postulant in reb. prae claris & hisnestis atque etiam necessariis, quae admissae coerceri neque possunt, neque debent reprimi, satis iis libris respondebimus,quos desectis Iurecosultorum inscriabemus. Ex his iam satis patere arbitror, quis & qualis sit ordo lectionis huius no- . strae Iuris prudentiae; adhaee,quae disciplinet ipsam Kecessariis doctrinae ordine antecedant; denique quae ad ipsius cognitioneni utiliter ad hi beri possi ni ac debea nt, si modo persecta dc non fucata eius notiti desideretur. /. 6
295쪽
- dentiae. Ognito doctrinae & lectionis ordine, ratio deinceps postulare videtur, Ut proximius ad Iurisprudentiae natura explicandam accedamus. Natura autem artium aedisciplinarum omnium, duabus potissima selet aestimari rebus ι genere subiecto, seu materia in qua ars &scietia versatur,cuiusq; affectiones & passiones quaelibet earu contemplatur aut efficit: & proprio fine,ad que omnis effectio vel contemplatio dirigitur. omniaque quq in arte aut disciplina docentur praecepta,referuntur. De genere igitur subiecto& materia Iurisprudentiae dicendum est ue quam facile adinveniemus, si ea qbae. superiori loco a nobis posita constitutaque sunt, diligenter ,ut par est,perpenderimus.
296쪽
Atque id quidem initio citra omnem controuersiam , quod&saepe antea dixi , statinendum est, unum idemq; esse&legislatorisd: Iureconsulti genus subiectum quippe cu- alter ab altero, non scopo, qui Vtrique umis est, sed ratione &wci tantum disserat, aelegislatoris proprium ossicium sit, propo sita sibi iustitia, leges in repub. salutares de , utiles conderet Iureconsulti vero, easdem commode & ad subditorum ac ciuium tra-quillitatem atque concordiam tuendam, a comodate interpretari Qui igitur ea de qui- bu s leges seruntur &statuuntur, cognouinrit,is etia qua in re.utriusque actio versetur, quaeq; Vtriusque materia subiecti sit, intelliget: quippe clim Vtriq; habitus sit quidam, vel leges recte codendi, vel easdem bene interpretandi, & ad.ciuium usum utilitatemque accommodandi. Itaq; lex, ut nuper dixi, est vinculum humanae ac ciuilis societatis, eadem que conservatrix iustitiae, caetera. rumq; virtutum omnium, quae in hominu vitam; consuetudine reperiuntur. Conseris uatrix, inqua,iustiti est,quia societatici ubli, tanquam iupremus aliquis rex & magistratus imperat,praescribens iusta,recta My- tilia iis qui parent & imperant, Vetansq; ae
prohibeas ta uince atraria; bonos& modestos
297쪽
E LIBER IV. 3yse destos cines praemiis ad virtutem alliciens,
malos inflicta poena a vitiis deterrens atque coercens: ut non immerito a Cicerone dicta' sit, magis alum esset gem loquen e , is legem esse magistratum mutum ct tarentem.
Quum ergo legis officium sit, imperare
honesta,iusta dc utilia. ac prohibere horum contraria, efficitur ut de actionib. lex quidpiam statuat, easve contempletur. Iustum enim Sc iniustum, honestum & inhonestu. bonum ac malum, in amonibus cernitur 3
quippe cum boni δc mali, iusti de iniusti hia mines, ob actiones bonas vel malas, iustas .,et iniustas ita denominentur, simpliciterinque virtus & vitium in actione quae vel lauis: de vel vituperio digna est, consistit. Lex ergo de Schionibus fertur, in quibus quidi honestum de inhonestum, quid iustum de . iniustum sit, aperit. Quapropter εc legisla-
.lorem & Iureconsultum, qui leges condere . aut interpretari nituntur, easdem contemplari necesse est.
CAPUT II. Θecies actionum. tiones sunt multiplicideoqi diuidendae ac distinguedae. Qua SEd . n. actiones iant multiplices de variete,
298쪽
dam nanque sunt rerum animataru,quaedam inanimatarum. Actiones rerum inanima tarum sunt,quq tua simplicium, tum cona- 1p6sitarum rerum facultatibus natura ita, .
tis,oriuntur; Veluti,ignis dicitur calefacere, aqua &aer humectare, terra frigefacere,Magnes lapis ferrum attrahere 3 quae actiones omnes, huiusque generis reliquae prope infi- anitae, pendent a suis principiis naturalibus, quas appellant, quia a natura reis bus ingenerantur. Hae ergo actiones,quia bonae aut malae proprie, iustae vel iniustae, neque sunt, nec dicuntur, ad nullam legem. referuntur, neque de iis quidpiam statu a llegislatore potest, quippe cum neque secte talem hominum tueri, neque etiam laedere .
. Actiones vero rerum animatarum, aut η sunt propriae earum quae ratione Utuntur, aut communes cum iis quae ratione carent. Ratione utentium, ut hominum; carentiu,
ut brutorum: facultas enim & actio generandi nutriendi, augendi,concoquendi,at trahendi,expellendique, itemque appeten- di, respuendi, simpliciterq; omnes eae quas tum vitales, tum naturales appellant,communes sunt hominibus cum brutis animatibus,quae rationi minimesegutur, sed natura:
299쪽
tura : ideoque in potestate dc arbitrio nostroposits non sunt.Vnde sit, Vt neque lege prohiberi, neque iuberi, nemoque bonus vel malus, iustus aut iniustus, ab his appellari possit. Quare superest, ut solae illae actiones quae in potestate nostra sunt,& hominum propriae a legislatore considerentur, quippe
cum ex his iusti dc iniusti, boni & mali ho-
mines dicantur, laudenturque ac vituperen'
tur, iisq; cietas ciuilis custodiri, eadem velardi dissiparique valeat. Sedenim hae actiones,qui in nobis positae sunt,& a nobis proficiscutui, aut sponth,aut inuite fiut. Sponte fieri dicuntur, quae sine vi , iudicio
dio ac voluntate nostra geruntur. Inuite si unt, qui contra voluntatem per vim & imis perium, Vel ignorantiam dc inscitiam peris petrantur Ignorantia duplex est, altera iuris, altera facti. Hae actiones omnes,bono de malo, honesto ac inhonesto diiudicantur,
hominesque ab iisdem, boni vel mali, laude vel vituperio digni censentur, ideoq; his vel praemia vel supplicia a legislatoribus e rum que legibus proponuntur. Vt enim re cte factis beneficia & fructus , ita peccatist reprehensiones debentur. Vnde
recte Demosthenes legem sic definiuit: Leas sit , cui omne; obtemperare eo enit, cum ob
300쪽
alia multa, tum vero maxime , . eo quod lexmnis inuentum ae munin deorum est, consul tum prudentium hominum, ioercitio eorumquε veldonte vel ignorantia delinquuntur, icommunissponsio riuitatis, ad cuius praseri- ptum omnes qui in ea repub.sunt vitam insti- tuere har est. Porro autem eidem adtiones, 'quae a nobis sponte aut ignorantia gerun
tur, duobus modis cocipi possunt; aut pliciter, absolute & per se, hoc e st, intra ho
minem,quatenus mente cogitantur talum neque in opus prorumpunt 3 aut vero rela'
tione quadam ad alterum, quatenus exe in opus, ciuilemq; secietatem dccommunitatem reipubl. laedere possunt. eandem vecustodire. Plurimum enim inter has interesse credendum est, quippe cum multi ani mo di cogitatione intemperantes, adulteri, auari, auaacesque & iniusti reperiantur. Ine- tu tamen poenarum, quae a legibus proponuntur , perterrefacti, animo cogitata proferre, factoq; vitium mentis deducere non
audent: ac proinde de his actionibus, etsi laude vel vituperio digns sint, leges no sunt solicitae , propterea quod ciuilem secietate neq; laedunt, neq; conseruant; ipsaque lex ni hil aliud sit, quam vinculum huius societ, iis di reipub. quae partes omnes concordi a