장음표시 사용
331쪽
ia tri rationes: Nam denominatio alie ius rei fieri solet,aut a praestatiori, aut a n tiori, de ab ea quandoque quod maxime in aliquoexcellit. A praestantiori quidem,ut eum res omnes naturales a forma denomi nantus,etsi habeant adiunetam materiam. quae est altera substantiae pars ; quia formadat esse rei, dc materiam illustrat & perficit. A notiori, Vtcum Socratem philos phum dici mus , dc non Socratem Sophro.
nisei filiumiquia quod philosophus st,plii-
res fortasse quam quod Sophronisci filius, vel econtra,intelligunt. Ab eo quoque quod
in quavis potentrusatque excellentius est, denominatio sumi solet ; veluti eum dicimus , rem esse acidam vel frigidam: quanis quam enim habeat aliquid adluctum dulcedinis vel ealiditatis, tamen quia alterum praepollet alteri , de qualitate sua obseurat qualitatem alterius, ab eo mioque denominatur. Sic ergo in propolita qui'ioile.
etsi obligatio, actio & iudicium ad idem
referri dicantur. eundemque scopum respi- cere. quia actionum m ater sit obligatio, andemque sequatur iudicium,tamen manifestior est natura ad ionis quam obligationis,&areb. ac personis magis distinta.
Est quidem maiusessior obligatioris , pr
332쪽
pterea quod est effectus obligationis. Ecfectus sunt notiores sua causis,quemadmodum filius est notior sua matre: omnes eo
nim homines filios esse scimus. at matres 'non illicb cognoscimus. Est etiam actio magis are& pei na dissita quam obligatio: quia res di personas statim sequuntur commercia & obligationes, iisque perpetuo inhaerent: at actiones non semper, sed tum demum,cum persona inter se de rebus, vel earu dignitate dc officio contendunt. D niam ergo actiones longius dissitae sunt a rebus ac personis quam obligationes, merito aduersus eas diuiduntur. Neque refert quod his non o ponantur, ut diuisionis. lex requirere videtur species enim speciebus non opponuntur,sed differentiae diffe-.rentiis:Vt,homo non pugnat cumboue,sed rationale cum irrationali. At haec diuisio in
species facta est, non inoppositas differentias. QDd autem actiones & non iudicia
connumerentur inter principes Iuris parates, no mirum cuiquam videri debet:quippe cum iudicia actionum causa sint inis . ta atque instituta; cessante enim actione,
cessarent profecto iudicia. Cum ergosela actione tanquam satellite&ministra tutissima,nos nostrat omnia, aduersus vim Scinium
333쪽
iniuriam & fraudes aduersariorum tuea- mur,nil absurdi res in se continet,si iis quae 'vel ipsam pariunt,vel eam sequuntur,quq- ique eius gratia inuenta sunt, praeponatur. . Satis enim est in his disciplinis, quae exacta I. methodi oc scientiae ratione ac demonstrationem hon admittunt, ita singulas quasi Ique partes adinvenisse collocassem quatenus inconstans atque mutabilis rerum natura, dccircunstantiarum varietas patitur. Sed haec disceptatio quia a nostro proposisto, qui breuitatem affectamus, est aliena, in locum comodiolem excutienda reiicia- etur. Ad rem igitur reuersi dicimus, a*io- lnes seu facta hominum legitima&politica, l. esse propriam materiam , propriumque 'Iureconsulti de legislatoris genus sub- .iectum.
CΑpuae VII. . Dubitationu de materia prudentia resolutio. VEruenimuero hoc in loco merito quis lambigat, qua ratione actiones legiti. l mae seu ciuiles esse possint materia seu ge- lnus subiectu Iurisprudentit,cu omnis artim
atque disciplinae , siue in cognitione siue
334쪽
actione posita ea sit . unum tantum quod habeat, genus subiectum reperiatur; quapropter effici videtur, ut aut actiones solas, aut id quod legitimum est, materiam Iuris esse statuere oporteat. Sed alicui hunc in modum dui itanti,responderem non duo, sed unum quid actione legitima indicari: etsi eni m duae sint voces, eandem tamen &
unam rem constituunt, quae uno nomine
seu voce exprimi nequit. Neque enim a seluth actio a Iureconsulto, aut id quod legitimum acciuile est cosideratur, sed quatenus haec duo ad se i nuicem referuntur,ci quatenus actio qualitatem hanc, legitimuvidelicet, habet. Idque in caeteris scientiis aedisciplinis pene omnib. inuenitur. Nam Musica numeri naturam contemplatur, at non simpliciter, sed quatenus ad harmoniam aptus est. Et physiciis,corpus quatenus mobile .geometra quantitatem, ut immobilis est, dc motione caret. Et ut semel dicam quodlibet genus subiectum propria notatur differentia, qua a caeteris artium
subiectis differt. Atque id est quodAristo teles dixit, selam metaphysicam, seu pri- amam philosophiam esse iis υώθεύν,notantum ratione principiorum, sed etiam ratio. De generis subiecti: haec enim sela sua ha-'bet
335쪽
quae ab aliis comprobari non 'umitivisum simplicite rima. genus rubi estu simplicissimu , Ens videlicet quatenus ens est. Aliae veroscientiae ac disci. nae omne non tantum principia eoruq3 demonstrationes mutuantur a metaphysico,sed etia m genus subiectum s quia earu subiecta, ut ille ait , peradditamenta fiunt: . Veluti mathematicus enti addit quantum. μ fit materia mathematici: physicus enti adiungit motum arithmeticus quant discretin& sic aliae omnes adiuncta disserotia propria sibi sumunt iubiecta. Qua dqque etiam fit, ut duae scientiae no dissim, guantur mone sui labiecta .nisi addatut disserentia, quae eas disiungat ; veluti phyneus &medicus considerant ambo eorpus, sed alter naturale. alter humanum,& sanabile, dc aegrotabile. Et arithmeticus&-μsicus contemplantur naturamnumeri, sed , hic quatenus harmomam de eons animessuit, ille quatenus ad res numerandas a- .ptus est. Par profecto est ratio in nostra Iu risprudentia,iisque qui huic sunt proxims 'atque cognatae scientiae. Nam& disciplina de moribus,quae moralis,&rarioadmi nistrandae familiae, quae meonomio dicitur.
336쪽
tis, quae politice appellatur, actiqnum humanarum , dictorum factorumq; sunt studiosiae, & de his praecepta , ad vitae commoditatem utilia tradunt, sed non eadem ratione. Ethice nanque actionum priuatai rationem habet δε quid in his laude vel vituperio dignum sit ostendit. Oeconomice, familiae atque domus actiones praeceptis
moderatur. Politice, totius ciuitatιs mores. ciuiumq; facta contemplatur. Tademque Iurisprudentia,quae politic potissima profecto pars est, eius de diuitatis,ciuium veam inhabitantium actiones, quatenus lege vel prohibentur vel iubentur, considorat,quidq; in his i ustum vel iniustum,legi timum vel illegitimum sit perquirit. Haee enim differentia addita actioni quae antea erat communis multis, nunc efficitur peculiaris di propria Iureconsulti, qua a coeteiis eiusdem ordinis disciplinis distinguitur. Generi ergo si adi uncta sit differentia, efficitur species; quae quandoque uno nomine exprimi potest, quandoque non potest: veluti si animali iungat rationale, homo gignitur ; at in scientiis id raro usu venire solet, sed utplurimu duabus genus labiectum exprimitur vocibus. Sed rursias quP
rat aliquis: si omne genus subiectum pro
337쪽
LIBER IIII. 23spria notatur in disciplinis disserentia, ut
nuper demonstiatum est . cuius nam con templatio potior sit in arte: veluti in Iuris- prudentia. actionisne, an eius quod legitia. mum est, & in medicina, corporisne an sanitatis. In hac controuersia multis in eam sententiam adducor rationibus, ut existimem, Iureconsultu m primo di per se, considerare id quod legitimum est, seu leges;
secundo loco, ipsas actiones. Et medicum primo ac per se sanitatis rationem habere, deinde corporis. Etenim cum duae aut plares res cadunt in contemplationem alicu. ius scientiae, quarum alteram ponimus es
se in alia disciplina vel scientia perspicuam
ac demonstratione manifestam , alteram vero ut ignotam disquirimus, profecto id primo acper se cognoscere expetimus,quod etiam inquirimus atq; investigamus. Scientiae nanque artesque singulae ea quae nota sunt non inuestigant, quia illa iam cω-gnita habent ac animo possidet artifices,&quae possidemus, non quaerimus 3 ignota
vero quia non tenemus, ideo quaerimus, ut tandem inueniamus. Actiones autem earumque vis & natura, in lib. De moribus &Repubiam explicata est, ideoque eo-gnita non inuestigatur. In iis enim quae
338쪽
ipsarum sint principia dccausae essicientes, voluntas nimirum & electio,copiose explicatur:&quae ipsarum forma, Vt quid, qua-l
ius rei gratia agendum sit, ostenditur. Iu reconsultus ergo primo & per se, id quod legitimum est, hoc est, actiones quatenus lege definiuntur,contemplatur Aristoteles quoque omnis philosophiae princeps, recte . Diuinorum, id praecipuum in aliqua disciplina locum tenere attestatur, ad quod omnia quae in ea traduntur praecepta , atq; theoremata, primo ac per se referutur.
Leges ergo, & id quod legitimum est, prismaria ratione a Iureconsulto consideratae Iam vero dc philosophi naturales. corpori cognitioni per accidens, motus autem primo ac per se incumbunt :& medici corpo ris,propter sanitatem ratione habentiqua. propter & Iureconsultos eosdem artifices imitari par est. Iluc accedit,quod disserentia addita subiecto habet rationem formaeil qua vi res separantur,ita illa scientis disti miguuntur. QMd autem rem a re distingui id magis unicuiq; est proprium;actio enim non diuidit Iureconsultum ab ethico, oeconomico ves politico , sed legitimum & ciuile tantum, & modus cunsiderandi has a ctiones
339쪽
e nes, quatenus vid licet legib. describu-tur. Denique si Iureconsultus considera -- ret actiones per se & primo,utique dc de earum principiis,causis atq; elementis neces.serio disputaret,quod sane negligit,sed ponit loco principii a philosopho morali a tea demonstrati. Ex his perspicue apparet, actiones seu facta dictaque legitima & ci-
'ci uilia, esse materiam & propriu genus subiectum Iurisprudentiae, de quo omauauris, disceptatio atque controuersia suscipitur. Neque reserre arbitror, an eius loco homi- . nem, quatenus ciuiliter & legitime agitis subiectum statuas: quippe cu assiones has hominum esse constet, quorum gratia, ut Imp. ait,omne ius constitutu est. Id etiam perspicuum est,Iureconsultos & legislato- .l res de rebus ac personis non aliter disputarer ac loq ui,nisi quatenus ericiunt aliquid aut' - Patiuntur,dcincommercium,permutatio, nem sumque hominum ac rei p. deducuis: tur. Hanc ego arbitror es veram denostrae Iurisprudentiae materia generem subin lecto sententiam, eaq; non tantum rerum ν veritati,sed etiam omnium recthopinantium Iureconsultorum scri-κ Ptis consentaneam.
340쪽
U M Ius ciuile materiam & genus aliquod subiectum habe- re prius di monstratum sit, l G quodque di quale id sit, satis perspicue, ut arbitror )ostensum , sequitur ut de ipsius fine, propter quem omnis iurisconsilitatio suscipitur , nonnihil dicamus. Nam differunt artes & disti plinae quae in actione positae sunt, a scientiis quae rerum contemplationi innituntur: quod his finis a ut nuli us om nino propositus est, aut is non re & natura, a genere subiecto, sed ratione tantum distinguitui, illis autem dcfinis proprius,ad quem actiones diriguntur, constitutus est, atque tota. natura a materia earum separatur. Arbthmeticae nanque genus subiectum est ipse aismerus,physicae corpus, geometriae qua-