장음표시 사용
351쪽
aione habita eum marito mulieris quam luitiat: aut sacrilegium facere, ex conue elone eius cuius sacra diripit: & quae his sunt assinia. Quemadmodum ergo prior iustitiae privatae species in proportione seu coparatione geometrica, ita haec posterior in arithmet, .ca,ut Aristoteli placet,atq; id quidem recte, . cernitur. Quid autem sit proportio quanti
ἀναλογ αν appellat,& quot elut species. bre. . uiter,ut huius virtutis natura intelligatur, dicendum est. Est autem proportio,vt idem Aristo .i nquit,rationum aequalitas,in quam 'tuor terminis minimis consistens. Rati nem mathematici vocant, quam Eu clides lib. s. Elementoria geometticorum,. dicit esse duarum eiusde generis magnit dinu seu terminorum secundum quantitatem, ad sese inuice quandam habitudinem. Exempli gratia : linea bipedalis ad lineam , quatuor peducerto quodam modo affecta est; subdupla enim eius dicitur. Haec igitur affectio seu habitudo quam ad se mutuo hae:
duae lineae obtinent,ratio dicitur; quae auteeandem rationem habent οἰσαλογα dicum
tur ι Veluti quatuor ad duo,& sex ad tria: vesiimirum nihil aliud sit, quam ra- '
352쪽
elonum similitudo, seu, ut Aristori earumdem aequalitas. Ex quo id conficitur, ut quemadmodum ratio in duobus, ita comparatio se roportio duab. rationibus.qu tuorq;ad minimum terminis consistat.Huius proportionis seu comparationis plura sunt genera, quae si quis scire cupit, Nicomachi scriptoris Graeci . vel Pselli di Boetii seuIordani arithmeticas legar.Quod vero ad praesens institutum attinet, duae . tantum sunt species cognitu nobis admodum ne cessariae geometrica&arithmetica illa quidem ut iustitiae distributivae, haec vero ut commutatiuinatura intelligatur. Atq; esse quidem arithmetica dicitur proportio, cum terminorum,qui sese inuicem excedui, dis ferentia est eadem quantitate, qualitate Vero ziuersa; veluti sex ad quatuor,& quatuor ad duo, arithmeticam habent proportio nem, propterea quod , quantum senarius quaternarium.binario nimirum .iant udem quaternarius binarium superet. Habent igitur hi numeri in differentiis excessuum quantitatem aequalem, qualitate vero mi nime:senarius enim ad quaternariu sesqui altera habet rationem, quippe cum quatuor semel dc dimidiu eius,id est, duo, colitierit: : quaternarius vero ad binarium constat
353쪽
tione dupla, quia duo bis in quaternario re periuntur. Arithmetiea igitur ratio est,quet ut in quantitate aequalitatem seruat , sic in qualitate inaequalitatem habet atque .lissi- mistudinem. Sed & haec proportio rursus
duplex est, altera continua.dc altera disiuncta. Coniunctaproportio dicitur, ubi unus de fidem terminus, duobus extremis copula'
tus correspondet; id est, bis sumptus, prae cedenti subiectus, dc sequenti praepositus..duas rationes subit, veluti in superiori ex emplo demonstratum fuit: quaternarius e-inim bis sumebatur, ac senarium quidem. sequebatur, binarium autem praecedebat. lvisiuncta proportio est, ubi nullus idem terminus, duorum vice subit, sed omnes sunt separati semelq; singuli accipiuntur : veluti cum dicimus, quo octonarius senariu , hoe t quaternarius excedit binariumM hic enim. semel tam senarius quam quaternarius su-. Initur. Atque haec Arithmetica dicitur proportio, quae in iustitia commutatiua seu e- mendatiua maxime loeum habet, ubi res rebus ae lucra damnis conferutur,atq;adeo commercia hominum inter se inaequalia, . ad aequalitatis normam reuocantur. Nam
ut resie Aristot. libr. quinto De moribusin- vir, in arithmetica prvortious no digni-- i
354쪽
tas de eomparatio personarum sed quantitas damni di lucri & excessuum aestimatur,. quae iudices seu iustitia ad aequalitatem reis ducunt. Ideoque parum referre putat, pro-busne vir malum, sua re fraudauerit aut lε- serit,nobilis an ignobilis furtum aut ad uuterium commiserit quippe cuin nulla lege ita scriptum sit , nobilem aut princvem visu contumelia asseeerit, maiori poena muti taeti. quam quiimprobum vel ignobilem: sed in uniuersum, iis Principem lasierit,decem minassoluwt,aut patria exulet:nulla ratione o
habita, an nobilis vel ignobilis . probus vel improbus is qui laesit,inueniatur. Indeq; fit ut parempersonis legislator mulctam iris roget, cum apud eum personae, quae affici- unt 'c assi ei unt uriniuria, habea ni ur aequa. Ies,solaque nocumenti ab eo differentia specteturdia qui dei visi magM sit laesio, m ognam etiam poenam instigat: si parua, paruam. Quae Aristotelis sententia non caree dubitatione. Etenim si legislatores non personarum, sed tantum d/mni dc lucri, isimpliciterque excessuum ratione habent, cur obsecro grauius punitur is qui virum magistratum gerentem percusserit. quam qui ciuem vel qui Principem quam plebe-
355쪽
moribus,cap. quinto, ubi Pythagoreorim de iustitia haud scio quam θ opinio,
nem multis argumentis reprehendit, Py- - thagorei enim ius ipsumsimpluiter mest,retabationem,uet,ut significantius dicam .mutuam ais reciprocampas Fonem definiebant: quod Aristoteli nopi cet, cum nullo modo id ius esse videatur, ut singuli eadem Ptiantur quae ipsi fecerint: verbi causa , ut dens evellatur ei qui dentem alteri excusserit, aut oculus eruatur ei, qui alterum oculo priuarit: haben- , dum enim esse delectum per narum arbitratur,ita quidem, ut retaliatio ex dignit , te atque conditione personarum, Ut antea dixi, aestimationem accipiat. Verum hane
oc ut Aristotelis pace dica) Pythagoreo
rum deserippionis sententiam nunquam fuisse existimauerim: neque id voluisse exercitatissimae mentis homines crediderim, , ut eadem seu aequalia simpliciter subeunda, alicui censerent,q ae fecisset ipse,sed secum . dum tradendi quandam proportionem. Cuius rei coniecturam ex eo facio, quod in 'tradendis rerum definitionibus plerunque mathematicis vocibus, in quibus tanqua exemplaribus haec inseriora contineri exi- nabant, uterentur Atque idcirco
356쪽
A LIBER V. non simpliciter, dcita crasseret Aristoteli visu m est , intelligo, pro reciproca nimirum dc mutua pamone, sed Pro tali comparatione, in qua inueniuntur trinq; dc antecedentes & consequentes rationes:qua ratione etiam αἰπmπο γθυ-Υ - . rae,sexto geometricorumElementorum et
lib. Euclides deis ipsi. Atque hoc quidem pacto, si quis ipsorum desinitionem
accipiat,neque reprehensioni sub lacer, neque aliqua correctione seu commendatio ne indiget. Vnde Aristot. non revera, sed
ad speciem ut sic dixerim ut saepe alias i.
psis contradicit 3 nisi sorth idipsum reprehendere dicamur,quod non apertas &proprias,sed obscuras inuolutasqye atque ses-gmaticas,suo more,adferansirerum descriptiones: quod tamen ex Aristotelis verbis
no ita facile colligi potest Est profecto haee
reprehendendi ratio valde peculiaris Aristoteli, qui in recitandis diiudicandisque veterum philosophorum,maximeque pret ceptoris sui Platonis sensentiis, solet esse li- . berior, quandoque etiam iniquior. Hanc in Aristot. vel bis cbntradictionem videis runt etiam interpretes, sed ea hon satis ex Pplicant. a n.Aristotele cum inemen .
357쪽
dativa iustitia nullam rationem personarum aut dignitatum haberi inquit, de eo quod uiplurimum euenire solet, locutum esse arbitrantur & per accidens id fieri ut magistratus aut honoris auidigni tatismatio fiat. praeterea de priuatis tantum per nis eum locu maccipi debere: quippe Ii quis Principemaut alium sinatorem laeserit, non ita puniatur tanquam priuatam
persenam percusserit,sed qubdvim ipsi rerupub. ac magistratuitntulisse, non aute persenae, intelligatur. Averroer Arabs ideo
grauius puniri arbitratus est, quod talis iniuria quet principi infertur,ab intensiori ut ipse loquitur malitis proficiscatur.D.ThO-mas Aristotelem de pecuniario nocunsen to,no personali, locutum esse inquit: in ca . tractibus enim qui mercestantum respiciunt,nulla personae qualitas cosideratur,sed lucti& damni excemis tantum; .veluti, ide frumentum non plurisi Venditur: principi: quam plebeio. 'At in obligationibus; pe senam spectantibus, ubi pei isnet laeduntur,. iturum quoque dignitatis atque conditionis statio seruari solet, Rectius quidem sentire videntur,qui omnem iniuriam dupliciter aestimari posse aiunt; autut reipub.i
tcicst,aut ut priuati alicuius, vel certa quatenus i
358쪽
tenus quis es priuatus. Quatenus ergo rei- pu interest ad iustitiani restiri distributi-uam,&secundum hanc. poenam constitui. Si enim in benefactis in rem pub. compensandis ipsi locus est. viique & in malefactis in eandem puniendis. hae utend u est.COntrariorum enim: eadem ratio esse videtur;& alioquin utraque ex parte illata qusdam conspiciuntur. Vt vero hominis prinati. Hicerte quatenus priuatus, ad emendatiuam seu commutatiuam iustitiam pertunere existimant. Quae quidem solutiones omnes, mihi. ut ingenue fatear) non sati faciunt, tum quia Aristotelis verba inter se repugnantia nia conciliant, i um quia nostrorum. Iureconsultorum . placitis repugnant. Quis enim ignorat, non tantum eas per narunt disseientias spectari quas modo recensui,sed etiam,an nobilis sit alia quis,an ig*obilis semus an liber, pater vel extraneus,&in caeteris earum discrimini, eodem modo. Ideoque recth Vlpianus in L moris paen.distrimina esse poenarum inquit, neque omnes eadem poena assici posse: nam in primis decuriones iametalludamnari no posse,nec in opus metalli,nec lares subiici,vel vivos exuri .paretes quoque di liberos decurionum in eadem.
359쪽
caussa esse. Et Macer in L sequenti in seruom rum persona ita obseruari, ut exemplo humiliorum puniantur. Ex quibus enim cau, lsis liber fustibus caeditur, ex iis seruus gellis caedu& domino reddi iubetur. Et ex quibus liber fustibus caesus in opus publi- cum damnatur,exiisseruus sub poena vim culorum ad eius temporis spaciumflagellis caesus domino reddi iubetur. Idem rescripsit, quaedam delicta pagano aut nullam. aut leuiorem poenam irrogare, militi vero grauiorem Nam similes arte ludicram secerit,uel in seruitute se venire passus sit, capite puniendum Menander scribit. Atque Callistratus in L Capitalium,f.ctvueneraliter. eod. omnia admissa in patronum, patronive filium,patrem, propinquum, mam.
ritum,Vxorem,caeterasque necessitudines,
grauius vindicanda esse ait, quam in extraneos. Multoq3 praec rius Claudius saturninus indicta,scripta, facta atque consilia , quae iniurias continent, septem modis cosiderandasemper iubet:causa. personaaoco, tempore,qualitate, quantitate,euentu.atque persenam quidem c5 siderandam esse non tantum eius qui se-
cit, sed & eius qui passus est 3 aliter enim .
360쪽
'-- LIBER V. ' L. Ebctos:&aliter quicquid in dominuparen-h temve ausus est,quam in extraneu 3 in Ina ll gistratum,quam in priuatum Ex quib. s cile perspici potest, non tantum in hac iu-l stitiae parte qualitatis delicii aut noxae, sed
di pertinarum caeterarumq; circunstantiarum quae enumeratae iam sunt, rationem
haberi oportere. . Atque haec quidem vera sunt omnia in iis contractibus seu obligationibus fere omnibus,quae per nas respiciunt,& contra voluntatem,aut Vi,aut exi
Sua ratione nobis obueniunt, in quibus poenae dc supplicia locum habent: in his e- nim non tam iustitia emendatiua,qui pris mb quidem ac per se, quam distributiva. sed ex accidenti1cernitur; propterea quod omnium circunstantiaru ratiotiaberi soleti, quae vel delictum aggravant, vel mitigant. At in iis quae voluntate nostra fiunt, ut ias venditione, emptione, locatione, conductione, aesimpliciter in proprie dictis con tractibus, ubi res vel inter se, aut nummo Perm utantur, in iis proprie iustitia co--:tativa seu emendatiua usurpatur, quae eX- teessum&desectum,damnum&lucrum ada quandam aequalitatem citra respectum Personarum redigit. QDd ad Aristot. loca suprascript itinet, dicendum est,apud.