장음표시 사용
361쪽
veteres olim.anteq; nostrorum Iureconsultorum constitutiones, Ut in emptione,Ven- ditione,locatione& conductione, nullum
habitum fuisse personarum discrimen, est probabile: ita etiam nihil inter pulsatione nobilis aut ignobilis, serui aut liberi interfuisse. esse credibile. QDd autem is qui sonatorem percussisset, grauiori poena mul'ctatus sit, nil mirum est cum non priuatae personae, sed reipubl. toti illata esse iniuria videatur. Sed ut ad id reuertamur unde di- pressi sumus,dicimus hane emendativa i stitiam propritan arithmetica comparati ne spetiri, in qua Iudicia partes sunt, inaequalitatem ad a ualitatem reducere, cum scilicet ab eo qui plus aequo ab alter acce- .pit, mulcta inflicta lucrum aufert, illiq; qui . damnum passus est adiungit. Atq; nomen quidem damni dc lucri, quandoq; improprie viurpatur; Vt in eo qui noxam aut d mnum vulnere vel morte dedit, lucrum a cepisse dieitur: qui eade passus est, damnu. Et simpliciter plus boni & minus miali, Artis stat. lucrum δε vice versa, damnum appellat. Inter haec ergo duo tanquam extrema. medium est ius correcti uu&emedatiuum,
quod excessus aedesectus corrigit, &ad in qualitenrieuocat. Cuius rei indicium esse
362쪽
i LIBER P. Diest,quod cum de hoc iure ambigitur, le
inter partes de aequitate litigatur, ad iudi .eem itur. Ad iudieem autem ire nihil aliud is quam ad ius&ad iustu ire; esse enim tuisl dex inimatum ius videtur,ut Graece dieitur.Perinde quoque res taribet atque in arte medica. Vt e- ni this animo med iei absol utae: per se fetem' sanitatis notio,amussis qusdadc norma est.
ad qua quaea mediocritate recesserunt cor ora examinantur atque corriguntur; ita δε
in animo' iudicis rectae rationes & notitiae regula sunt quaedam, qua iniusta explora- mus,&id quod plus vel minus etquo est,de- prehendimus; sitq; ut qui absolutiores hu- iusmodi notitias menti infixas habeant mmulque viri probi sint,ad eos magis congia ' tur,tanqua Vere medii sint, nec in hae neq; in illa parte declinantes Et Aristot.hinci dices m εἰ κουι appellatos altiquasi meditu
niam qui mediu consequi potuerunt, ii ius recte distribuisse videntur:ideoq;& δεκα ον, quasi . 1 Οο ,hoc est,bipartitum dieitur,det iudex tiscem,quasi δε ρος, , hoc est, b a me r. modo autem iusta hoe mediis
si iuret caculam ci desectu, itemque qua
363쪽
ratione in arithmetica proportion8 cons stat, exemplo a numeris cotin uia sumpto, ostendamus. Sumantur tres senarii, hoe modo, G 6 6. Primus is sit qui iniuria est illaturus, vel plus sibi usurpaturus; vlii musis qui iniuria est assiciendus, atq; plu ris usurpatione diminuendus; mediiis yero . iudex,ad quem contendentes illata iniuria sunt accessuri. Primus igitur senarius, hoe est,iniuriam inferens, tria abvltimo iniuria ' i nimiru assiciendo auferat sibique usurpet, - . ta ut nonarius efiiciatur: alter vero a.quo detractio facta, ternarius. Qui igitur sibi tribus arrogatis nonarius fuerit essectus, s . nartu, qui est iudex, vn' ternione excedet; iniuria vero affectus,duobus. Nam si tria ab ultimo senario dematur, neq; adiunga' tur primo,Vna tantum parte,id est,uno ternione, ut&iudex, ultimum superabiti si vero adiungatur, duabus, ita quidem ut ad ditione facta, eodem modo se habiturus A sit novenarius, hoc est, pluris usurpato ail senarium, hoc est, ipsum iudicem, quem
admodum senarius idem iudex ad terna. rium , hoc in , iniuria asscctum , hoc
364쪽
6 6 Iniuria Quin Iudex Iniuria assavi: Ex hoe ergo medio quod in comparati ne arithmetica consistit, facile colligere possumus, quomodo excessus ad qqualitatem sint reducendi . &quid demendum primo termino sit,& tertio adiungendum. nto enim medius terminus, id est, senarius superat ternarium, qui est ultimus di iniuria assectus. tantum ultimo quoque addendum est ue medius autem, ut dictum est, superat ultimum trib. additis ergo tri- γbus terinari senariumessiciemus,medio*
365쪽
ita aequabimus. qui & ipse senarius est. Rufo sus,quanto primus. id est, novenarius exedi dit medium, excedit autem tribus,tantuni. id est. tria, de primo detrahendum est, M. tertio adiungendum, ut aequalis medio e vadat,&senarius etiam ipse fiat. Sie ergo uterque numerus ultimus Sc primus aequa. Ie s efficiuntur, propter medium, cui Vterq; aequalis est. Ex quo perspicue apparet, tu psum emendatiuum I aequum, atq; etiam iudicem, medii vicem obtinere, regesamq; etiam ae mensuram esse . qua quantum in iuriam facienti deme dum, iniuriaq; affecto addendum, ut aequales evadant, cognoscere optime valemus. Atque haec quidem de ea iustitiae priuatae parte , quae emendatiua seu correctiva& commutatiua appellatur.& in com furatione arithmetica spectatur: dixisse sufficiat. Altera iustitiae priuatae seu particularis pars, ut antea dixi,
dicitur . Aetnae nil, id aliud est,quam ordinatio in omni Vita publica dc priuata . iuxta pro
portionem geometricam, Videlicet qua gradusossiciorum Sc personarum constituumtur, et idoneis aptae functiones tribuunturi
Geometrica vero proportio dicitur, cum excessuum ratio seu qualitas, non quantitas eadem est, ulcum tres aut plurea termin
366쪽
Ita collocantur, ut siciit primus ad medium aut sequentem, ita medius aut succedens ad ultimum in qualitate seu ratione respodeat. verbi gratia: ponantur tres termini 9. 6. . In his quam rationem primus, id est, noue, ad succedentem, senarium nimirum habet, eandem medius, id est, sex, ad ultimu quaternarium ζ utrobiq; enim sesquialtera est proportio, dc ratio quidem eadem est, quantitas aut e q. alter alterum excedit, diuersa: inter nouem enim & sex, tria: inter sex vero&quatuor, duo intercedunt. Est aute& haec proportio duplex, cotinua & disiun est, ubi tres tantum sunt teris mini. Vnus autem de medius bis &pro duobus sumitur, ut in collatione antecedat de sequatur, hoc est, ut in priori comes sit, ocinaltera dux. Huius eXemplum nuperat-
tuli. seu di screta proportio est, V . hi quatuor termini diuersi habentur, neque
ullus bis repetitur: verbi catisa, sint 6. 32. In his conspici tui pro p rtio disiunctenim se habet senarius ad ternariu , ita qu3 ternarius ad binarium, utrobique enim est ratio dupla,etsi quantitas excessuum utroq; loco sit diuersa. In hae ergo comparatione&iustitia habetur ratio dignitatis & meriti personariam, conserunturque personae perso- M
367쪽
nis, dc res rebus. Nam si personae sint eiusdem ac paris dignitatis, necessario quoque seruabitur distribu ndarum rerum,honoris Puta aut pecuniarum, aequalitas, ita quide, ut id quod utrique dabitur, nulla ex parte quantitate qualitateve alterius praemium
excedat, excedaturve: quae certe aequalitas Inter ciues, aut nunquam, aut certe perquaffaro in republ. inuenitur. Cum enim fieri nequast ut ossicia, res gestae, consilia , itemque personae, ipisq; adeo dignitates & ho nores atque praemia, non tantum quantita. te, ut sic dixerim , sed & qualitate ac virtute sint inaequalia, in iis profecto comparatioine opus est , Vt aequalitas respectu personarum atque rerum, non quantitatis, sed qualitatis ac rationis, seruari possit verbi gratia; fumantur quatuor termini, sit primus A chilles, Aiax fecundus, statuaturque Achil-Ies duplo dignior esse quam Aiax sit prster.
Ea tertius nummi octo , quartus nummi
quatuor: sicut igitur Achilles ad Aiacem se habet, ita etiam se habent octo ad quatuori Et quia Achilles duplo est dignior Aiace, munus quoq; Achillis duplo debet esse di. gnius m unere Aiacis. quae ratio dicitu' .aI-orna, ubi antecedens cum antecedete,quasi subsequente, subsequens quasi antece- denti
368쪽
i dens, cum subsequente connect tur. Itaquel ius huiusmodi inter quatuor minimum. tercedit, quae inalogia geometrica Voc itur, in qua contingit totum ad totum ita se ha here, ut utrunq; ad utrunq; , hoc est, virlinque ad alterum. Semperque bid spectatur, vi aequalibus aequalia, inaequalibus secundum comparationem inaequalla quoq; tribuantur. Nam si econtrario in repub. fieret,
ut aequalibus inaequalia, dc inaequalibus sine proportione aequalia darentur, profesto eueniret id quod Aristoteles scribit, pugnae nimirum, conuicia atque seditiones, quae ciuitatem corrupunt Meuertunt: quod ne fiat, in omni vita priuata & publica, gradus negociorum & ingentorum intelligere debemus, Jc in quolibet peculiarem virtutem animaduertere . conitdcrare merita, inge nia, mores aliorum, Ut suo quenque gradu de loco collocemus. Recteque Plato fecisse videtur, qui in libr. De repub. alios quidem,
quos animosiores natura ac robustiores animaduertisset, ad custodiam ciuitatis dialbella ; quos prudentiores & ingeniosiores, ad senatum; quos laboriosiores, ad agriculturam dcstinauit. atq; sapientissime inter caetera dixis,optimum reipub. statum esse constitutumgeonpetrica proportiove, additque hacia M a
369쪽
Dei potius beneficio, quam hominum, i i repub inuciliri. Ex his duabus iustitiaeuatae partib. facile totius natura colligi potest: quam tali descriptione liceat nobis do pingere, ut nihil aliud sit haee virtus, quam
id est, virtus adalterum circa fortuna bona aqualitatem consectans. Ex qua duo
colligi possunt. Primum est, quod in soci tate hominum inter sese ue alterum , quod proprie in fortunae bonis,utputa honoribus dignitatibusve, pecuniarum atque rerum commerciis ut plurimum versetur. Sed de particulari ac priuata iustitia fortasse plura quam praesens institutum postulabat . di Dseruimus et sequitur ut de altera illa, quam uniuersalem appellant, nonnihil dicamus
FST autem iustitia uniuersalis, non ea quidem quae in debita & aequali hono
rum vel pr mioru distributione, aut etiam contractuum dc commerciorum aequalita te atque fide spectatur , sed quae omnis Vir, tutis est quoddam receptaculum, cuiusque aliae virtutes, quemadmodum de Pri
370쪽
priores illata sunt partes: quam oristoteles
pellat, quod ex ea boni viri absolute simpliciterque nominenturi de qua T heognis: Eν γ δεκαιοσ-3 α ΜηAR- πας ετη quod est: Iustitia insese et irtutes continet emnes. Haec autem iustitia rursus duplex est ι altera absoluta. & altera relata, quae quod in socie
late& repub. spectetur, toti irca appellatur. A: holuta iustitia dicitur omnium animae virtutum comprehensio ,& totius animae quaedam rcflitudo. Vt enim samitate qua
dam & sngularum corporis partium dit tius animalis, quae a priori diuersa sit, ita desintulas allimae partes seu vires , proprias Iobtinere virtutes, & totius quandam esse labsolutionem, quae caeteras partium perse ctiones de contineat &sequatur, undeq; ocsani & viri boni simpliciter dieantur . esse necesse est. in loco merito quis inter roget; Cum totum nihil aliud sit, quam ρartes omnes mulcollecta, quomodo totim aliis mistus, extra virtutum partium compreheu
sionem constituatur ' fatuet esse. ut in quo ν sequa virtutes insint, M se iussus habeatur. Cui dicendum est, totum aliud quiddam ratione esse, quam suae simul acceptae pa