장음표시 사용
341쪽
ittas continua, Finis autem omnium harum disciplinarum , est cognitio suorum subiectorum, quae ratione, non essentia, a subiecto differt. At medici sublactu est corpus humanu quod a sine eiusdem, sanitate nimirum, tota natura distinguitur. Veluti politicae materia est respub.quar a fine, felici late scilicet,ea dem ratione distat. Similis est ratio caeterarum artium ae disciplinaruomnium, quae non in cognitione veri, sed actione honesta aut utili versantur. Quis
ergo & qualis sit Iurisconsulti finis , ad quem omnis sua deliberatio dirigitur, estinuestigandummeque solum quis sit sinis, sed etiam quae natura,scopus, dc quod officium eiusdemi tum quia haec tria ita sibi sunt coniuncta atq; similia, ut non facile quoqu discerni possint, tum vero quod a
' nostris hoc tempore Iureconsultis, aut nu- quam, aut sanc non satis perspicue sint exoposita atque declarata, Horum praeterea cognitio non tam ad artis ac discipline perceptionem & inuentionem est utilis,quam necessaria , quippe cum ex notione sinis, eiusdemque diductione ae resolutione in suas causas atque principia & elementa, in .mnis disciplinae partes , praeceptaque ac
theoremata inueniantur, Rad euindem,
342쪽
l praeceptis, quib. ordine cohaecent, aestimatur. Ex quo satis apparet, quam necessaria sit huius finiscognitio, ut qui eam negligat, . ad nullius artis scientiet constitutioiae in eo. gii itionem ve peruenire queat. Quid ergo, de his omnibus, vetoes tum philosophi tu 'Iurecosulti senserint,conabor breuiter ordine ac via explicare, ususque inflaumento re-
luendi, quod est aptissimum ad problemata rem&sine errore inuestiganda. N mini itaquedubium est, omnem finem es.se quadam persectionem : quia finis est qui. dam terminus 3c extremu, ad quod omnisinio seu contemplatio diribitur .dcin quo omnis motus tandem quiestit dccessat: que. cum non assequitur quidpiam,nulla ex pari erfectum,sed rude& inchoatum adhue esse iudicatur. Ideoq; quilibet artifex qui subi fabricat notionem n nis, isdc persectionis conceptum habeat necesse est. Eiusque rei euidens argum Etum esse nobis potest, quod Iuremusulti atque philosephi in constitutione huius vltimi finiri diducti in varias aemultiplices sectas arq; sententias quoniam eoncipiebant hunc fineu sub ratione per
sectionis. Alii enim Iu i fprudentiae finem tranqu Ilitatem reipula alii iustitiae seψ inquit legitimae divitiatae in reb. Η
343쪽
sisq; ciuium aequalitatis conseruationem 3 nonn ulli deni que eum in legibus interpreta dis δc aequitate populo exHicadis conuitubrunt. Qui quidem omnes fines, sunt quaedi Persectiones,propterea quod ciuilem soci
late praesentes custodi ut, absentes vero eor rumpunt ac dissoluunt. Cum ergo praesentes custudiant,retinendos, absentes aut
dant,re cados instituendosque esse arbitri ti sunt: cocipitur itaq; finis sub ratione perfectionis. Omnis aut persectio Scab lutio rei est quoddabunii , impersectio, ut italo quar, malum; quod enim perficit . coseruatit quod imperfectum est, natura destruit. con-alseruare aut ut bonum est, ita destruere ma. lum. Finis ergo, persectio atque bonum,sini essti reciproca: recteque dixit Aristot. bonum eiu quod omnia appetunt ό quia bonum est finis & expetibile,& expetibile est finis 5c bnum. Bonum aut est duplex; alterum,quprimo & per se,& propter se expetitur ue altrum Vero,quod propter aliud. Qiwd priae per se bonum est, id appellamus, qusuapte natura non tantum bonum est. illud etia ad quod cettera omnia,quivel si pte natura,Vel quadam comparatione bosunt, referuntur. Quod vero propter ali
num est,id est quod aut summiillius bii
344쪽
et 1gratia expetitur, aut ipsius per se boni est quidam fructus,ipsumq; per se bonum sine
medio consequitur. Verbi. gratia, corporis . humani per se bonumexpetibile est ipsa sa- nitas, quoniam ad hae omnia reliqua bona reseruntur, ipsiusq; sanitatis gratia corpori adesse conspiciutur. Fructus aut huius summi boni qui consequitur,est bona&integra corporis operatio, itemque pulchritudo ,r bur, bona habitudo, do quae reliquaru par tium omni im3 propriae sunt.& secundum naturaminectiones seu dispositiones. vni - φuiusq;. mubri constitutjone comitant . gona quae saoitatem hanc antecedunt, ad illam tanquani extremum 3c vltimus1 bonum referuntur, illa proprie Esse dicu Α-tur, quae vel sanitatem emciunt, Ves co*' i seruant: veluti sunt i deambulatio,s mu's
Ac vigilia moderata, cibus & potio debiti, simpliciterquς omnia illa quae habent vim
efficiendi, conseruandi sanitatem, vel pellendi contrarium morbum. Eadem b norum partitio reperitur in uniuersis ali nscientiis . ac disciplinis omnibus quae in actione positae sunt, maximeque in iis quae ciuilem societatem tueri ac defendere natu titur. In hac enim societate ' summum
Quoddam bonum,quod per se, propter 1
345쪽
atque etiam primo expetitur, ipsius nina, rum aequalitatis legitimae conseruatio,qu iustitia appellatur. Quicquid enim in libe- iaciuitate aut repub geritur, quicquid a gislatore vel Iureconsulto, deliberationis atque consilii suscipitur, id omne iustitiae gratia, ad quam aliarum rerum usus commoditatesqi & opportunitates per se ae pri mo diriguntur,fieri existimandum est.Dixi
que quod absolute tronum est, non tantu mi suiipsius gratia dc καθ' αυς, sed etiam οἰ- hoc est, primo dc ante omnia est expe tibile. Recteque monet Aristot. lib. primo post. Analyt. haec duo non parum inter se differae: quod enim pri mo expetitur, id cDiam per sh, dc sui ipsius gratia expetitur. Sed
non conuertitur haec enunciatio,propterea,
quod per se expetibile, maioris est ambitus, quam primo expetibile. Et si ergo multa persedc suapte natura ab hominibus ex se. tuntur . nihil tamen praeter hane iustitiam di aequalitatem illam in ciuili societate, pii mo & ante omnia desiderari potest neqtie debet. Quod autem summum hoc bonuri in repub. consequitur,est ipsa ciuium de res pubi. totius uanquillitas atque concordiar
346쪽
mitis corporis decor ac pulchritudo. Quariistitiam antecedunt, sunt illius e ficientia iccohseruantis,simplicitoq; ea omnia quε anquam media dc instrumenta ad eam ν inendam percipiendam que adhibentur.
laris cies. Porro autem i ustitiae sut A ristot. quinto Ethicorum scribit in duplex habetur spe
iras quarum altera partisvia Mestera via- ων is aveoduit uti. nimiaris quiden tuis est parato tui vii tutis ε musa cael as animae humanae virtutes distinguitura aque velia distributione 3creduine letitiana duusionei vel in eommercii hominum mendandis consisti . Distributione quilam, ut puta honoris, infamiae, praemior innarum . dignitatum . coronationum,tque etiam pecuniae, vel aliarum rerum. pii inter eos partiri possunt,qui ciuili socie hate continentur . eiusdemque vel ciuitatis. tel regni . vel optimatum status, vel censu actaeadministrationis sunt participes. Iausenim omnibusialecontingere solet, ri.
347쪽
non omnes eiusdem rei vel digni, vel indi gni habeantur, multique sint qui vel plui quam digni sint vel minus,habeat. In qui bus profecto quadam distributione op ut aequalitas & concordia ciuium conserus turi atque ei quidem qui plus reipub. aut uitati, consilio, ope. sectove comodauerit, plus etia honoris, dignitatis yel praemii: ei
vero qui minus, minus etiam earumrerum
tribuaturi Consistit autem haec distributio
in quadam comparatione tum persenaria, itum rerum inter se, quae personis tribuum itur, Vocaturque geometrica a ma lthematicis, quae propriὲ in eo spectatur, ut aequalibus aequalia,inaequalibus secundu . comparatione inaequalia tribuantur: que- admodum iniustitia huic contraria, in horum quoque contrariis, ut aequalibus inaequalia, inaequalibus praeter conuenientiam Ddentur inaequalia. Altera huius particintiris iustitiae pars est . quae contractus com m erciaque hominu m inter se dirigit, atque ad aequalitatis normam reducit: estque hare rursus bipartita quidem, ut & ipsi cotractus seu commercia. aedam enim commercia lquia consensum ex utraque parte exhibensi , frontanea atque dicuntur=qua:
cam vero quia sine consensu paruum fiun u
348쪽
I 2IBER V. a pDuoluntaria appellantur. Spontanea sum Ut emptio.Venditio, mutuatio, sponsio,Vὶ-ra,depositio,conductio:in his enim omnib. sponth contrahere dieimur. Na qui mutuat disponserem accipit,in eo commerciu facit, quod pro pecuniis spon si onem acci pit. Qui item ad dies aliquot aut serui aut tu meti sui operas ad agri cultionem locat,pro coq; Vel nummos vel frumentu vel aliud quippiam accipit, is proculdubio cum altero cotrahit Cotrahit etiacu alio, qui apud alterii qui Lpiam Seponit, cum pro deposito probitatem ac fidem hominis, apud quem deponit suam rem,quodammodo reciperevideatur. Quando igitur in huiusmodi rebus, qui emit quippiam verbi causa in precii partem dederit, reliquum daturum se promiserit. sed non det tamen, id quod nihil aliud est
quam iniuste agere, tunc emendatrice hac iustitia opus est. Par est ratio,siquis rem de positam nolit restituere, aut vadimonium deserat,aut demu in caeteris omni b. ea non Praestet,quae mutuet couentionis obligatio. ne facere praestareve tenetur. Ea autem quael cotra voluntateobuenire solet, aut ex ignoratione,aut vi quada inferuntur. Exignoratione nobis cotingunt furta,adulteria, Ve-
349쪽
ti fraude perpetrata homicidia , m estium productiones, quaeque his sunt vi
finia. Per violetiam patimur Vincula, mo teS,raptus, Verbera, Oppressiones, mitili , tiones, cont umelias atq; conuicia. Sive igitur clandi stina haec mala sint , siue viillata, ivbi deprehensa suerint, ab emendatriae iii stitia corriguntur atque emendantur. Sta .rn erith d ubi latEph est us quinto Euueclummodo hic omnia comer' cia esse dicantur, aut quidnam is a quo sit . to quidpiam aufertur, pro ablato recipiat. .
Cum enim ea commerciorum ratio me vita. deatur, Vires cum re commutetur. atm. a
terum pro altero recipiatur, quid. obsecro, is qui verbera, aut etiam mortem perpessus est, pro damno recipere dici potest Fortassis inquit, ob eam causam inoa haec appellantur. quod qui furatus est, pro iuri
interdum alia quaedam restituit, interdum aut flagellis caeditur, aut manibus auribu Ve, aut oculis priuatur: qua in re esse & ει- tio dc acceptio quodammodo videtur , in quibus commercandi contrahendique ratio consistit. Nam cum surripuerit pecunias fur, aut quidpiam aliud, pro illis menam soluit. Simili modo qui adulterium conio
misit, vel pecuniisves supplicio aliquo
350쪽
ctatus flagi tium luit. Qui item veneno aliquem sustulit, par aliquod damnu etiam ipli perpetitur. Non aliter etiam qui seduxit seruum, vel necem alicuius dolose mo- Iitus est, simili aliqua iactura scelus perpetratum compensat. An potius dicendum est, nomen 'μυαΜα μαIc non ita stricte accipiendum esse, ut nostri Iureconsulti v surpare solent 3 sed potius id dicendum ex sententia Aristot. cum res dominum suum mutat 3 quae notio omnibus suprascriptis casibus,siuevi,siue ignoratione eontraha tur, accommodari Ῥtest: dc magis ad obligationis seu commercii naturam pertineta recteq; Grareus Aristoti interpres Ephesius, ait, sinistΜαωαmcnon ea solummodo veteres appellare consueuisser, quadisponte homines inter sese ex conuentione quadam a sunt, verum etiam illa quae legibus instituta sisnt . mutuare di contrahere iubentibusti fortasse inde etiam factum esse Vt -αὐλάγματα proprie appellarentur, id est,cω
mutationes occompensationes. propterea quod in aliorum consectat ione non Voluntaria disponte suscepta,sed ex necessaria per mittatione conciliata existant: neminem e iam aut adulterium committere, conum