장음표시 사용
391쪽
ae aequitatem in commerciorum&contractuum,omniumq; adeo ossiciorum & utilitatum oeneribus, constantes ad salutem dc
patrie felicitatem propagandam seruemu
Eandem prope vim habent posteriores suae, it Ciceronis dico dc Vlpiani, definitiones. Sed hoc interesse videtur, quod hae magis iusti-b tiae politicae . quae in hominum societate&ὐ repub. versat tir, ac propria est Iureconsulim. rum dc legislatorum , illa vero institiae absolutae quae .partium an in concordia quq dam est conuenit. Sed & eo inter se disserui, quod Aristoteles genus iustitiae proximum, virtutem nimirum, Cicero Sc Vlpianus re- a m otius habitum esse tradiderunt: neque e- . nim constahs dc perpetua voluntas aliud quid est aut significat, quam habitum ; nisquod voluntas aut vis quaedam est & poetentia quae ex habitu fluit, nobisque notiolest aut certe ipsius habitus subiectum. Duplaxenim videtur esse voluntas, altera habitum sequitur, altera quae eundem an tecedit. dc proprie ad appetitum resertur,e .quo deIiberatio seu cosultatio Nelectio,quomnium actionum sunt principia,Ori ut Sive igitur tu hac vel illam voluntatem ac cipias,nihil incommodi haec defitiatio cop
392쪽
H LIBER V. 29I 'descriptio habitus sit,ac proprie iustitiae tri - buatur, quippe quq ut multis iisq; no indoctis videtur)potissimum in volutate polita
k - sit, quae tamen res non paru est controuersa, cum alii virtutibus moralibus appetitu sen- sitiuum, alii voluntatem, alii non unquam aliud ,pro subiecto statuant; nisi forte quis oluntatem etiam quendam appetitum est se dicat, nomeq; appetitus uniuersalius ac- cipiatur, didicatur de eo qui rationem se- quitur,& proprie voluntas nuncupatur m Sc de eo qui sensum,& proprie nomine gene-- , Vocatur: cuius sententiae Ari- stoteles in libro De anima fuisse videtur, cum inquit: Voluetistis enim appetitisses quis cum motinfit per rationem,is per voluntatem etiamsit, si appetitvi absque rations manet,&c. Atque hoc in loco non satis possum mirari. quid Rhodolpho Agricolae, ' homini alioquin eruditissimo, in mentem venerit, quod hanc nostri Vlpiani recte traditam definitionem, ut plerasq; alias, i b. 2.: Dialecticarum instit.conetur reprehenderes qtiam ego non tantu non reprehedendam, sed laudandam potius exiitimo , quod re dialecticorum praeceptionisus, dctu recon. sui totum scopo maxime sit coueniens atque constata a. Dabitat epim Accursius, .
393쪽
aςet PRINCIPIOR. IVRIssed satis inepte,quomodo i ustitia possit esse .constans ac perpetua Voluntas , cum non .semper iustus recta dc iusta agat, sed quado. qties allatur. Huic qu stioni ita satisfieri potest,ut constantem & perpetuam Volunta tem hic accipiamus, non eam quae nunqua, sed perquam raro labatur, &vt plurimum id quod honestum & iustum est expetat. Vt enim nunquam errare solius Dei. ita perim quam raro,artificis munus est. Add quod si vir bonus dc iustus quandoq; ab aequo deficit, non tamen ob id voluntas dc habitus animi tollitur,quippe cum Vel ob errorem, vel ignorationem,uel incertitudinem & inconstantiam rerum quis labi ac decipi possit,voluntatem 'amen iuste&bene agend non amittat, sed ad se rediens erratum cor- rigat, rectaque ratione peccatum emendet. Uuod si etiam id eueniat,ut ipsam adeo voluntatem bene agendi mutare incipiat, eticendum quoq; erit,itistitiam in eo non ob- seruari,atq; idcirco constantem esse ac per-Petuam voluntate. Vt quandiu in homine fuerit,ipse quoque secudum hane ass eius sit. Si ita accipiantur, nihil incommodi habe l. bunt. Quod aute de iustitia diuina,&con Gcreta& abstracta nugantur interpretes, iis
Paxuma proposito alienum est, partimetii u
394쪽
LIBER V. 2 3itati minime consentaneum. Atque harequidem de natura iustitiae, eiusque diuisione in uniuersalem ac particularem seu priuatam, dixisse sal sit. inanquam non me latet, & aliam huius apud philosophos partitionem reperiri, in eam nimiru quae sim pliciter&absolute iustitia dicitur, quaeque in animo hominis cernitur,di in repub. qui politica ue &in eam quae cum 'diunctione. herilis nimiru. patriavel maritalis,quod inter seruum & dominum, aut parentes & liberos,autVxorem ac maritum spectetur,ap- . pellatur. Quae quidem omnes iustitiae se perioris illius partes quaedam esse conspiciuntur,ita quide ut verh dici possit, potissimam Piustitiae diuisionem, ac summam eam esse. t ut alia qui dem totam virtutem,alia partem I tantum virtuti t puta sortitudinem,tem-i peratiam,aut herilem aut maritalem aequitatem respiciat,complectaturve.
JVstitia ergo particularis, ut ex seriori diso. putatione liquet,absolute& primo ac per . G,bonum non est, propter quod extremum
395쪽
ci ultimum omnia expetantur ; quippe ca . η,titutis tantum pars sit . quae reliquas non lcomplectatur. Vnde etiam fit, ut neqqe K- ε iis, neque Vltima perfectio ciuitatis, aut s a 'cietatis humanae esse possit; perfectio enim it vltimum quoddam bonum est, quae citra
minitarum virtutum adminiculum no ha-
betur. Quod si ciuitatis & reipub. persectio non est, neq; legislatoris & Iureconsuli Qui dreipubl. siam mum bonum conseruant, ac liuentur, finis aut scopus esse unquam potexit. Quod autem summa reipubi perfectio citra cumulum virtutum consistereno posis esit, ex eo ostenditur, quod perfectio ciuitatis est felicitas ipsa, cui gratia omnes Omniuhominum icietates congregantur, ad qua omnes leges & consuetudines diriguntur, qcuius in repub. coseruandi ac tuendae causa, costia,deliberationes actionem ciuile, atq; politicae uniueita, tum a magistratu, tumo populo, suscipiuntur, gerunturque s hanc lita exoptant qmnes, ita admirantur cuncti, ut sine ea, non tantum non commode, sed lxieriuere quidem se posse arbitrentur: econ ultra vero, & se & sitos tantisper incolumes ac beatos existimant, quoad eius beneficio qec subsidio adiuuantur atque proteguntur.' a Porro autem,ut recte Aristat. De moribus,
396쪽
& in lib. Politicorum.& Plato in lib. pub. & legibus, lapissime admonent,te IicItas humanae vitae trib. videtur constare necessariis pari bus, sine quibus homines so- άcietatem inter se neque tueri, neque citam commode vivere possitnt. Sunt autem haec. tria bonorum genera, externa nimi . hi, corporis dc animi; quae omnia fi lici homini, ut beatus dici possit, adesse debet: nemo enim fclicem illu esse dixerit, qui nulla parte fortitudinis . aut temperantiae, aut prudentiae, aut iustitiae praeditus, eritam Urcu auolitantos ut Aristot. inquit muscas timeat, aut ita intemperans ac dissolutus inueniat tir. yt
edendi ac bibendi extrema cupiditate flagrans, Vim dc iniuriam manumve chari ει- cmis etiam inferat, denique tam stultus &. r rum omnium ignarus sit ut vel puerum vel insanum moribus imitetur. Eademque inuenitur ratio in reliquis duobus bonorum generibus. Quis enim homo, quae ve; soci eras seu respub. beata dies potest, cui no tantum earum rerum quae ad splendorem dcmagni ficentiam pertinent, sedetiam necessariarM, quae ad Victum attinent,abundantia ita de est, Vt neque se tueri, neq; alios iuuare commode possit. aut quae tales nutriat ciues, qu
.ram imbecilles animo & corpore inuenian
397쪽
tur, ut neque suae reipub. limites tueri, neq; etiam externam insidiantium vim repellere,interdum etiam qhiado opus est bello alios lacessere valeanti Prosecto vili conania .. adesse felici homini ac ciuitati debere incorasse est, ita de quantitate & excessu atque moderatione harum rerum ab hominibus tantum ambigitur. Pleriq; enim tum se demum vere beatos fore arbitrantur,sI propin litis Vtcunq; caeteris virtutu generibus, infinitam pecuniae ac diuitiaru vim consequuti. fuerint eamque felicissimam rempubl. esse lexistimantes, quae ad opes, ad potentia eorrum leges ἰχconsuetudines omnes diriguntur,sit comparata atqμe instituta. Ex quo. sit,ut eiusmodi non virtutes externis bonis, quod tamen deberent omnes, sed potius ex- iterna bona virtutibus conseruentiatq; ut se mel dicam, scopus de sinis in externarum re-- lrum copia & abundantia iis propositus est. lAt enim qui sic de fel citate statuunt,grauisier ex Aristotelis 3: Platonis sententia errare videntur: experientia nanque dc quoti- ldianus vitae usus, eos qui moribus &virtu . ite quantum fieri potest, in homine praediti sunt,fortunae autem bonis mediocrifer ornati, ostendit feliciori ae tranquilliori vitae genere stul,quis eos qui extarnis bonis a nuenet
398쪽
fluentes, Virtute aut omnino caret,aut eam
non ita serio com plectuntur. Sed oc recta insuper ratio faciendum id praecipit semper,
ut ea quae digniora sunt&utiliora,& ad 'uet
caetera referenda sunt omnia, in omni vitae genere leuioribus anteponantur. Externai autem hominis bona cum instrumenti lo- co habeantur, ad virtutes earumque actiones viam tantum sui praebent: unde etiam sit, ut quemadmodum in caeteris rebus, quae utiles tantum sunt, excessus earum vel no. ceat habenti, vel nihil prosit ; ita virtutes de bona animi quae dc honesta sunt, dc per se expetuntur, quanto magis augentur, tanto etiam homini magis utilia sint Itaque in bene constituta repub. diligenter Plato D Aristot. monent, id inprimis strictandum esse, Vt horum omnium quae ad huius vitae selicis usum necessaria dc utili sunt, nihil desit, deinde ut earum rerum qu iam adsunt dei chris instituatur. ita quidem, ut no omnia
399쪽
virtutum maior quam caeterarum .rerum' ldelectus atque ratio habeatur. Vt non ita merito sispe & grauiter Zeno diceretus sit, decorandas esse urbes non preciosi ornamentis , sed inhabitantium virtutib.
. Et Pythagoras eam tandem omnium ciui- l tatum optimam esse, statuerit, quae bonorum virorum multitudine repleta sit. Ari-sioteles quoq; lib. Polit. secundo,cap. nonh, i hac potissimum ratione leges de rempubi 'Carthaginensium reprehendit,quod prima curam opum in deligendo magisti alii, non l virtutis habuerint, accivitatem non ad vi tutis,sedpecuniarii studium conuerterint sex quo factum postea est,ut maximiq9ique . magistratus, i aerium , di belli ducatus, 1 totaque adeo respubl. vel ciuitas venalis red- ldita fuerit. Porro autem Vt inter priora bo- lmorum genera, ita quom inter animi bona liatq; virtutes non paruum inserest discri me viam quemadmoda partes aliquae aliis sunt nobiliores atq; praestantiores, ita di earum lvirtutes se habeant necesse est. ac proinde . irecte monet Plato, fortitudinem ad tempe- Ixantiam,temperantiam ad prudentiam, b se lautem omnia ad unam in mente Icciuita- te iustitiam referri oportere. Cum ergo sco
Pu ovinia societatulae reipubl. finis, . yt ex
400쪽
Iuperiorib. patet, felicitas sit,iplaque adeo beatitudo: beatum autem esse nihil aliud
sit, quam bene agere; ac fieri nequeat,ut quii bona non agant , bene agant; nullaque bona actio sine virtute atq; prudentia caeterisq; , fortitudine puta & iustitia dc temperantia, habeatur, necesse profecto est,ut qui reipub. curam eiusque administrationem recte insti. . tuere desiderant,huius felicitatis ac virtutuomnium, quae uno iustitiae coplexu coprehenduntur,rationem habeant, ipsimque sibi tanquam ultimu quendam scopum consti auant: in quem quicquid deliberationis &actionis de consilii suseipiunt, intuentes,ciuilem societatem ac remp hac ratione tueantur. Atqui & legislatores & iureconsulti
quid aliud obsecro spectant, quid aliud efficiunt moliunturque, nisi ut hanc inter se ho minum societatem tueanturὶ ut reipub.co cordiam ac tranquillitatem custodiantὶqua qui dirimunt, eos morte, exilio, Vinculis, damno, coercent: eoq; diriguntur instituta, consuetudines, responsa, decreta,leges denisque om nes, ut huius felicitatis di iustitiae, o-mbiu denique virtutu in re p. nomen saluu&incolume retineatur, quatuq; fieri potest,p- moueatur. Cuergo Vna virtutis pars felicitate heq; homini Ael re psssit, necessario es