장음표시 사용
421쪽
moderationem Valere videtur, queadmodum reliqua duo in societate ac communitate ciuili hominumq; inter se potissinium spectantur, quorum alterum quidem cum in deliinorum correctione positum sit, ne minem videlicet ut isdamus, vetat; alterum in rerum contractarum fide,& ossiciorum exhibitione cernatur, ut suum cuique tribuamus, iubet. Alterum autem noniadere M
late hoc loco accipiendum est, vino solum sub sese eam quam Grsci Vocant oceii,id est. ignominiam & contumeliam, quae hominis existimationem & famam imminuit. sed etiam βλιδία, quae ad externa bona re fertur ,& corporis oblaesionem spectat, Verbera,Vulnera,caedes, surta, rapinae & qui
quoque, quod unicula 'suu tribuam , prae , cipit, id uniuersae iustitiae ae vitae politicae naturam continet, atque ita late accipiendii est, ut superius in definitione dixi: quod non animaduertcrunt hoc in loco interpretes. Neq; illorum sententia mihi probatur. qui haec duo praecepta re coniuncta asserui, ut alterum altero contineatur. Et si enim is
neminem isdat qui suum cuique trib imoa amen illico qui neminem laedit situm cui-
422쪽
que tribuit; ac proinde, alterum non laede re, non tam ad iustitiae politicae habitum,l quam ad iniustitiae fugam pertinet '. quam i latioriquandoq; vocis significatione,ut Α-ristoteles in Rhetoricis scribit, iustitiam ainpellare solemus: quemadmodum Horatius noster stultitis inopia sapientiam esse modi strauit,his verbis: Sapientia prima est, Stu titia caruisse. Quapropter scite Aristot.lib. s. De moribus, capite r. ait,leges de omnibusi honestatis ac virtutum generibus praeceptat praeseribere, eius habita ratione, ut praesentis status ei uitatis felicitati ac saluti consulat. In populari enim statu communem of mnium utilitatem spectare; in optimatum
administiatione id quod optimis quibusque
utile est; in repub. vero, quod confert iis quil in magistratu sunt. Ad haec iubet inquit, mnis lex.& quid viro sorti agendum sit, ne videlicet ordines deserat, ne fugiat hostes. aut abiiciat arma;&quid teperanti, ne committat adulteriu , ne columeliose se gerat;& quid mansueto ne alique verberibus assi- ciax, aut maledicat; di quid iusto, ut neminem laedat, suum cuique tribuat, ne alienar bona , mala fide possideat, neminemq; suos iure defraudet. Ac de caeteris quidem Virtu-
tum generibus tum uniuersis, tum sing
423쪽
lis, eodem modo sanciunt boni legislato- Τres. haec quidem iubendo , illa autem v tando. Et ut semel dicam, hoc spectant leges, hoe volunt, incolumem esse ciuium coniunctionem 3 quae cum citra officiorum, di virtutum communieationem consist xem queat, eos qui illam dirimunt, mo te,exilio, vinculis ac damno coercent. Con. stituunt autem optimas ae salutares reipub. leges, non eam ob causam, ut ipsarum. naturam,causas proprietatesq; tantum cognoscant, sed ut ciuium ac reipub. utilitati ac saluti consulant: ad hane enim tanquam scopum collimantes, exercere iubent virtuo tes, hisq, contraria vitia prohibent. Quod si quis haec, quae a nobis ratione demonstrata qsunt, oculata fide cognoscere desideret,is lec Ut veterumImperatorum ac Iureconsulto axum leges, quas nos Isω appellamus, multoq; prius quas XII.Tabularum Vocant, ubi omnem virtutis partem non latum le- inter degustatam, sed exactissim E ab iis ex- . Illicatam adinveniet, ut hae in re longiori confirmatione opus non sit. Legum ergo omnium, quae bene constitutae sunt, Vltimus.
scopus, ad quem dirigendae sunt, est virtus niuersa, quae ιμstitia appcllatur,quq ab Α-ristotela non uno in loco cava ob causam le
424쪽
gltima quod videlicet legis anima & mes &principium & finis sit,appellatur. Ex quo fit., ut& legislatoris, &I. C. Amagistratus, qui
, i illarum custodes& conditores sunt, hqcea - dem Virtus vltimum &extremum,ad quo l&consilia & deliberationes dc responsa re . ferantur Vniuersa ,sit propositum.
I sua ratione L C. iustitia fluatur.
Vm igitur haec iustitia ei uilis & politi- - ca sit quida scopus ac persectio,&quoddam,ut dixi bonum suapte natura ac perse bonum autem omne per se sit expetibile, α quod expetibile, habeat vim mouendi&al- Iiciendi ad se idcirco fit, ut hoc bonum iure- consultum 4: legislatorem moueat, &ad se sua bonitate advocet, ipsumq; is appetat i appetit autem ut acquirat,acquisitoque fruatur. Quoniam non satis est artifici mete ge- rere hoc bonu, vel idea huius summi boni. sed multo magis enitendum ipsi est,ut extra se &in alio ad ipiscatur ac fruatur. Verbi gra e tia; aedificator sola domus idea mete forma - ta&conclusa,cotentus no est, sed eade extra se cupit poyiri, opusq; aliquod, quod inhabitantium commoditati nseruiat, ac ro
425쪽
Merast, post se relinquere. Et medicus nona 'tantum sanitatis formam animo concipit,' sed expetit quoque illam extra se in alib; ut in corpore humano efficiat dc conserue i, vel a- missam reuocet. Quoniam ars, Ut dicebat ἀ- Aristo'. est principium externum, ut natura internum, & habitus effictiuus operis in ' alio. Pari ergo rat one Iureconsulto no multum utile fuerit, iustitiae imaginem menteae intelligentia formatam conceptamque
retinere, nisi quoque extra sedc in alio hoc est. in civili societate, cuius ipse custos est, diadquam h sc virtus referenda est, potiatur fruaturq;: tum vero ob id maxime, quod cum reliquae virtutes habitusq; fere uniuersi, in
homine potissimu spectentur, ipsiusq; qui agit,sint perfectiones; iustitia aut ciuilis sola 'ad alteru, ut superiori loco dictum est, res ratur, & alienum bonum, societatis nimio rum,existat. Expetit itaq; Iureconsult' hane iustitiam , quae ab id ea mentis diuersa est, di huius simulachri & exemplaris expresiadi uiua quaedam forma, in alio, ut ipso fru-
atur : expetere enim alteram illam non potest, cum iam mente conceptam habeat ; illaque expetantur cupianturque tantum, nondum habetur neque parta sunt. Quapro
426쪽
V ruitur autem legum occasione, quarum ipse custos est necessario c6cluditur, ut aut ipse leges ciuitati condat, aut conditas iam diconstitutas exequatur aut interpretetur. Sedenim neque condere Iureconsuli usi pes quatenus Iureconsultus, potest, cum ad
legislatoris officium pertineat , neq; etiam exequi,quod ad magistratus spectare sup i riori loco a nobis demonstratum sit: reli- quum igitur est,ut adeptio ,ut ita dicam, .siuitio huius iustitiae legitina ae, ex vera &, 'tili legum interpretatione, I latinus Iureco- 'sulti snis statuatur, qΗo tanquam termin
a superibribus sane distinguitur. Quod autem hic sit ultimus eius & extremus finis, ex eo perspici potest, quia omnis finis, ut Aristoteles inquit, est quoddam extremum.&in qualibet re vltimum opesibile, quis posteaqua artifex sua actione dc opere per
uenit,agere tum Sc operari desinit. medicus acquisita sanitate,anaedicatione ab,-l tinet; & aedificator erecti domo, amplius f non aedificat;&: legislator conditis lembus, ac Iureconsultus dato consito, dc expicatalem: smente, aba ctione cessat. Hinc quoq; Iureeonfialti nomen a mnsidendo. traxisse videntur. quodiequitatem ec iustitiam ii, repκου. rectis consiliis tueantur. Quae . .
427쪽
tem hunc vltimum finem consequuntur. fruet us Sc utilitates potius,quam fines ipsi, ut multi perperam existimant, iudicandae sint; v t puta, tranquillitas & paxsecietatis, reipublicae,concordia ciuitatum,&quae his sunt similia. Non enim omne quod extremum dc ultimum est, id illico etiam finis est ; quia tria necessirio ad constitutionem naturae alicuius finis requiri videntur. Priana u est, ut is pri m b bc per se expetatur ; quia multa expetuntur non per se, sed alterius, finis nimirum gratia. Alterum est, ut cum artifex ad eum actione vel contemplatione peruenit, quiescat; hoc est,sit vltim us di e tremus actionis terminus. Tertium est, . ut hoc fine a caeteris artificibus, tanqua propria nota ac differetia distinguatur. Ata enim Iureconsultus non primo & per se expetit tranquillitatem reipubl. sed iustitiam dc aequitatem in repub. causisq, ciuia libus, quam nititur in interpretatione i
eum & dandis consiliis utilibus dc salutarius conseruare. hanc custodiam iustitiae de sequitatis sequitur tranquillitas, quemadmodum sanitatem bona habitudo. robur, pulchritudo color decorus totius corpori .
a que sanae dcilista actiones. Ex hoc loco stitis auaret, non sine causa ab Aristotele repro
428쪽
μ reprehensum suisse primo De moribus libro Epicurum, qui summum bonum opinabatur esse voluptatem .sed non rectes voluptas enim sequitur felicitatem hominis. quemadmodum umbra corpus, quaquam alia quoq; sunt, quae voluptati ut sint con uenire non possunt, quae hoc loco praetermitto. Iam vero etsi tranquillitas rvipub. vltimum&extremum,quod in ciuitate ci- uilique societate desiderari possit, esse vi- . deatur,tamen haec non diuidit actionesIureconsulit, a caeterorum artificum operib. Nam de magistratus & legislatoris,di militum.& mercatorum actiones sequitur ii aquillitas& concordia ciuitatis, & ciuium inter se; unde manifeste concludi potest. hune Iureconsulti ultimum finem propositu m e sse min i m e posse.
EX hac nostra comentatione perspicuum esse arbitror, quisnam verus Iureconsulti sit finis, dc quis eius scopus, quodq; ipsius ossiciuuequae tria ut non parum inter sedisserunt,ita a plerisque aut nunqlii aut cerinu raro distιnguunttur. Diuo enim,ut Galb
429쪽
nus in lib. De optima secta ad Thrasybulu srefert, nihil aliud est, quam terminus viti-i lmus&extremit s. in quo cessat omnis actio, di in quem desinit Omnis motus. Scopus lautem est, in que dirigitur ctio & dicitur sini id est, a speculando &con- ltemplando: qua doquidem ante omnia a 'ti sex speculator naturam finis, qui cum aut
mente sola concipitur, aut extra mentem
proponitur, ita ut in illum omnis actio dirigatur,scopus fit. Deinde scopus propri cum res mouetur, &adhuc quidpiam agiamus; finis, cum moueri resvi artifex agere vel operari desinit, appellatur, iamq; illo, quod aut mente concepit, extra aut intra se; vel quod extra se proposuit, extra qum, se fruitur. Exempli gratiat Artis certandi ' cursit scopus est mela, quae non animo co cipitur, sed oculis a cursore proponitur: finis est victoria, quae consistit in adeptione, seu,ut ita dicam,fruitione huius metae: hae enim adeptus,a cursu quiescit.atq; hic finis non re dcsubiecto,sed ratione tantum a sco podiiseri: quatenust enim meta proponi - . tur,seum dieitur; quatenus autem acqui btur, M. Verum in arte medendi& aedificandi aliter res se habet;quia scopus medici
est sanitas, i caedificitoris ipsa domus sanitas
430쪽
32 nitas inquam no ita, quae in alio quaeritur,aut diuinus quae aedificatur, sed notiode' idea sanitatis,vel domism ente animoque 'formata, in quam intuens semper artifex actiones suas in medicatione vel aedifieatione regit ac moderatur. Finis autem dici proprius est, frui hac sanitate in alio, ut aedifieatoris aedificii extructio, qui certe imia natura di substantia a se opo differt. quia non mentis conceptio, sed res existetist xtra animum diei potest. Eadem ergo rati
ne de Iureeonsulti dc legislatoris gema stratus sine ac scopo statuendum est. Scopus enim his omnibus,unus propositus es- in debet,iustitia nimirum ciuilis&politi .
vel eius notio & conceptus animo forma, ius. 'Finis autem legislatoris, adeptio huius iustitiae intepub.ea utilium legum P 'tione. Iureconsulti, ex recta & legitima earum interpretatione. Magistratusve Lm ex earum aequabili dc iusta executione. t Porro autem officium artificis,neq; scopus ne ille finis est, sed ab his separatum, quare, doquidem ut sebpum sequitur finis, ita oni sietum actio, veluti facultatem operatio. . Rursus, ut scopus antecedit officium,&oia ficium actionem, ita actio finem. fineque inadem mnis actio clauditur ac termina.