장음표시 사용
451쪽
Celsus ait, cire leges, non sit verba tenere, se earum vim ac potestatem. quam expositionem Iureconsulti benignam turis interpreta 'tionem vocant: Cicero laxamentum legis, in oratione pio Cluentio appellat. Celsus Benigniud leges interpretanda sunt, inquit,
emo voluntad earum conseruetur. H uic opuponitur dura illa earum interpretatio, quae Verborum angustiis ,&literarum ac syllabarum inclusa ansulis, non ad salutem de commoditatem hominum, sed adseueriatatem& duritiam producitur. Graecis Δίκαιον, quique hac Vtutur, ακυζοίκα tinuncupantur, id est, acerbi & maligni Iuris interpretes. de quo Tullius in Officiis: Existunt etiam spe iniuria calumnia quadam,s nimis callida Iuris interpretationa ex quo illud, Summum ius, summa inimria ,factum est tam tritum sermone prouerisbium. Terentiussummam malitiam, Cinlumella summam crucem veteres putasse ait. Iureconsulti nostri proprie iusprictum vocant, quod non in aequitate & benignitate, secLin verborum angustiis & exacta illa vocum ac literarum obseruatione positum est.& menti ac rationi legis planὸ est repugnans dc aduersarium. verbi gratia: Lex es, qui muros transcenderit, capite tu
452쪽
i ni ruri Accusatur qui in summo esuitatis
periculo, transcendens murum hostem su-gauit:. hic certe cxscripto & vel bis legis dat innandus videmir, sed tamen voluntate &l sententia legumlatoris defenditur. Alteruthuius aequitatis ac bonitatis officium, in rerum quae legi deesse videntur, emendatione ec additione positum est. Duplex autem habetur legis correctio & emendatio. Vna est, quae proprie abrogatio appellatur, cum autoritate magistratus , voluntate Principis, sussagio legislatoris,quandoque etiam tacito consensu omnium per desuetudinem, ut Iulianus ait, pensius tanquam pernitiosa & inutilis tollitur ue atque haec ad aequitatem minime pertineta, quae leges no' subuertit, sed earum mentem tantum seruat. Altera emendatio legis est, quae in supplendis his quae legi abesse videtur, cer' nitur. QMd ita accipiendum est , Lege . inquit Vlpianus, non insinguisu personas,sed
generabier tonsi uuuntur. Et Iulianus,neq;
leges neque senatusconsulta ita scribi posse
alti, ut omnes casus qui quandoque inciderint comprehendantvrsed lassicere ea quae plerunque accidunt, contineri: cuius rei ratio parti m ex rei natura, partim ex persona legislatoris pedet. rei quidem natura, .
453쪽
propterea quod plura sunt negocia. quam rerum vocabula, ut dicit Vlpianus de pse
actionum humanarum vis de natura non eodem modo se habet semper,
sed est varia & mutabilis, ita quide, ut quod secundum se iustum est, quandoque iniustu fiat: veluti, reddere depositum feeundum stiustum est, sed reddere furiosb gladium do
positum iniustum. Atque incidunt, teste Cicerone, saepe tempora, cum ea quae maxime videntur digna esse iusto homine,eo. que quem virum bonum dicimus, comutatur. Haec ergo negocia quia propter multitudinem circunstatiarum,loci puta,tem. poris,personae & aliorum, subinde variant ac mutantur, lege adamussim comprehendi non possunt:satisq; est legem generaliter ac simpliciter loqui, ut aequitati quae pro
. natura dc genere actionis omnia teperet aemoderetur, locus sit. Persona Vero legislatoris tum in causia esse solet, cum quad que i in prudentia, quandoque Voluntate a- . liquid ipsius ligibus piaetermittitur. Imprudentia,cum nemo tanto iudicio praeditus esse possit, qui omnia quae possunt accita 'dere,queat praeuidere dc quasi diuinare: satisque sit earum rerum genera quae plerun que euenire solent, simpliciter animaduer- ,
454쪽
rum descriptione & dissicilis & infinitus
continetur labor.&stu dium inutile, ut Α-ristot primo Rhet. tradit: veluti si quis non m Mo describat vulnera, sed & ferrum, dc modum, magnitudinem&genus ferri,quo vulnus est illatum: hic sit infinitus oportet, si velit ad extremum omnia perseq iii, dc Operam pr terea luserit,eum res infinit pneisque enumerari, neq; scripto comprehendi unquam valeant. 4are si ratio hςc omnis dubia &incerta,leges autem set ibere ae statuere summa vitae necessitas fi giret,uerba
earum simplicissime ac generatim concipienda sunt, atque ea ad hi benda diligetia est. ri quae comprehendi lege volumus, idonea voce complectamur, ne quid omissum,adi peccandum homines invitet: aut ita strictet rc anguste concludantur singula. ut cures l postulabit, non sit aequitati, non sit venim
aut acerbitati locus. Est enim cum exacerisbationem poenae aequitas ipsa postulat ue est
cum remissionem aut ex toto, aut ex parte
desiderat. Quapropter ab Aristotele haec' ἡ κεια normae Lesbiae comparatur, quae .
quod plumbea esset.&in omnes partes fle- .ribilis,no ad regulam suam structuras exi- ,
455쪽
314 PRINCIPIOR. IVRIsgebat sed cedebat ipsis, & ad lapidis fori
sese subinde immutabat atque accommo bat. Ita pro rerum negociorumque ciuilii natura &conditione,Vim legum mutarquitas. aptat unlauique actioni congrueter,inuestigans diligenter quo cosilio, qani mo,st lo loco,quo tem pore, q ua vel ccasione vel necessitate unumquodque se dictumve sit. Quo in loco mihi non rei sentire videntur illi, qui ex sinnant aeqitatem,sse clementiam proprie, aut clemtiae finitimam, atq; seueritati contrariaraequitas enim semper legi wniuncta est, squiturque eam, si ue tedatad Elimanitatet siue ad acerbitatem. Saepeqsfieri solet,seuei ius quam lex praescripserit, delicta facinora puniantur ue neque imuste, sed iistissime di aequissime faciant illi, qui proratrocitate vel magnitudine poenas met untur. At clementia non legi vicina essed eidem contrarias neque iustitia innittur, sed a libera voluntate tantum proficscitur. Vnde illi quoque falluntur,qui climentia iudici attribu ut clim haec sola Priicipis sit, aut illius magistratus qui parchabet cum Principe in iudic ndo potestaten AEquatatis autem studium utriusq; est. R
, Uuta. ergo. si id quod rea est spectamus, nasiu
456쪽
aliud est,quam recta ratio quae dc natu- iin gentium a nostris Iu reconsultis appellantur. ,Vnde Tullius in Topicisi quit: AEquitati est, quod naturalia ν alio persuasit. Et Paulus Iureconsultus: Ius naturale piarib- ma Hestur e vclo modo q ιi- Ana,quo emper aqvum ac bonu est, dicitur,. dce. Hoc tamen interest, quod ius naturale per se spectatur.& quid faciendum,aut non faciendum sit ,*raecipit. AEquitas ex eorum numero est 'uae cum alio confersituri
quippe cum ad legem referatur, cuius vel emendatio veI interpretatio est, neque ulla aequitas est,quae alicuius legis aequitas non' sit; neque ulla lex est, quae,ut sic dixerim,Mlieuius aequitatis lex non sit, perinde ut pa- ater nullus esse potest . ubi filius non sit , vel filius. ubi pater. Lex autem It duplex est, iciuilis nimirum 5c naturalis, ira duplicem, quoque aequitatem esse necesse est : nam- naturalis illa, quae Ius gentium: appellatur,l aequitate quandoque temperati solet. ver- bi causa: Ius naturae praecipit, dichol umo- innium fidem praestandani esse , ius gen-
εἰ m n deos tantum contractus restrinxit, equentiores sunt,&ad hominum, iigis necessarii, quos nominatos vo
ad eas conuentiones,quaε iam rei
457쪽
interuetus aliquo modo firmasset.quo quidem iure gentium iudex ita tenetur, ut ab eo discedere, neque contrarium decretosta . tuere possit. Et lex ciuilis eam stipulatio. nibus vim addit, ut illa obligatum condemnet, nudo pacto constrictu absoluat. Homines tamen Omnes aeuuitas naturalisi uitat, ad conseruationem omnium pactorum&dictorum,si uestipulatione,siue nudo tantum pacto atque sim plici promissio. ne contracta sit. Qua ratione & Praetor, qui addixit se pacta seruaturum, dicitur ab Vlpiano secutus naturalem aequitatem. Ex quo facile colligi potest , omnem aequitatem etsi legi adhibeatur,scriptis tamen nu- quam comprehendi; vel si quandoque scribatur , aequitatis nomen amittere , non quod iustu id non sit, vel a suae naturae pro prietate discedat,sed quod nominis vim ais mittat , quae in relatione cernitur, perinde ut seruus mortuo domino,no hominis, sed serui naturam mutat. Quae ergo in legibusexpla na ndis εquilamnominatur,eadem in contractibus appellatur, quae aut in natura, aut in legibus posita est, dea qua Tryptio: Bonasides in contraritιb --,mam aquitatem desiderat,&c. Ex his patet.
squitatem nihil aliud esse,quam iustitiam seu
458쪽
, . LIBER VI. 3 uer , seu ius ipsum, quod in legum, Ut recta ratioi dictat, interpretatione, earundem ve correctione,&contractibus dictorum factorumque bona fide obseruandis, cernitur. Pro be igitur admonuit Aristot. aequitatem noesse a iure&iustitia genere diuersam, sed ratione tantum differre, quatenus squitas iure legitimo persectior est, eiusq; quassim es di sententia: cuius sententiam si quis exactius intelligere desideret, libros ab eo Demoribus conscriptos adeat, ubi perfecta eius, sicut& aliarum rerum similium, natu ra & proprietas explicatur. Atq; haec quidem Iurisprudentiae descriptio ex fine petita est,ut nuper dixi. Altera vero eius quae genere subiecto 3c materia constat,a Iureconsultis, ni si fallor i tradita non est. Potest tamen hoc modo commode definiri Iurasrmientiam esse habitum quendam, seu artem , qua in moderatione actuum finerociorum eluilium verse- actiones enim& negocia ciuilia, sent emateria Iurisprudentiae, ut saepe antea c5- firmatum est. Sed utraque haee definitio integra non est, neque persectam Iurisprudentiae naturam explicat, cum alteram ta- tum eius partem complectatur. Q pro
pter Vlpianus exactam proprio genero su
459쪽
lecto atque fineconstantem tradi d. t descriptionem, cuin inquit, Iuri rudem iam utita:naru atcs humanarum rerum notipiam, iustio, iniusti si lentiam. In qua quidem definitione debitus ipsarum parti u ordo seruatur, εc res per omnia sua membra explicatur. Quid enim aliud haec ars profitetur: quam cognitionem iustarum dc iniustati actionum' quae inde ortum habent , quo intelligamus qua ratione homines sint sociati diis,& homines ipsi inter se; in quibu tanquam subiectis,quid iustum iniustum que sit, scientia demonstrari, hisque expli catis, fons legum dcvtri usqueIuris inuenit
potest. QDd Cicero lib. primo de Legib
erudite ac luculenter tractauit, inde hi mi rum Iurisprudentiae cognitionem peten rdam esse iubens, ut animaduertamus, qu vinculo homines socientur diis,& ipsi a de inter se. Ex his' enim praeceptis. dc quae officia Deo praestare debeamus, cognoscere&quae homines hominibus, non plane intelligere. Porro diuinarum harum atqx humauarum rerum cognitionem, ipsamqui
hominum cum diis & hominibus coniunctionem ac societatem,simpliciterq; actionum ex his duobus fontibus descendenti um compλrationein stu analogiam,Vlpia
460쪽
alis aptissima voce notitiam nuncupauit; quandoquidem omne genus subiectum de materia artis seu scienti ,no scientia demostrationis , sed notitia quadam meliori cognoscitur,& ut Aristot. inquit in libro Analyt.posterioI um,tanquam notum&ma nifestum ponitur; de quo proprietates ac passiones postea selehtifice demonstrantur, earumque conUrehensio scientia appellatur, Lisd & in Iurisprudentia lo- cum habet,in qua actiones earumque dif- , ferentiae initio ratione distribuuntur , &, quid iustum veliniustum in iis sit,demum ι -ex veris&politicis causis ac rationibus ciui-ν dibus demonstratione ostenditur; quarum, praeceptionu habitus parit scientiam. Atq; haee quidem de naturaIuris prudentiae,eius, fi fine ac genere subiecto, di docendi ordine. itemque an ars Vel scientia,&in quo g . nere artium habenda sit,dixisse imis .