장음표시 사용
441쪽
tute publice respondendi facult
ut Pomponius tib. de orig. Iuris, scriptum liquit, ante tem pora A ugusti, non a Priapi b. dabatur, sed qui fiduciam suorum diorum habebant,consulentibus respon bant: neq, responsa utique signata daban sed plerunque iudicibus ipsis scribebant, aut
testabantur,qui illos eonsuluerant. Primus diuus Augustus, ut maior Iuris autoritas haberetur,costituit ut autoritate eius responderent: & ex illo tempore peti hoc pro beneficio coepit. Et ideo optimus Princeps Α-drianus,cum ab eo viri praetorii peterent, sibi liceret respondere. rescripsit eis, hoc iperi,sedρra par alere: id est, non tantu ho dialeste peti, sed etiam praestari solere 3 de ideo si quis fiduciam sui haberet, delectari se,populo ad respondendum se praepararer. Idem ergo hoc nostro tempore Iureconsultorum de Iure respondendi officium, eandemque iustitiam illis laquam scopum propositu esse debere in dandis consiliis . quis non vi det 3 Sed hoc interest, quod veterum illoruIureconsultornm responsa vim legis habe .
bant, ut Iustinianus annotat,a quibus recedere non licebat; nostrorum Vero Dd. sententiae probabiliter iudiei persuadere pol sunt, cogem non Posi rivi Accursui .
442쪽
l in Instit. de iura natu 'ali, remium s ciuili. l C. de Legib. admonuit. Quinimo omnes quinquaginta Pandectarum libros. ex variis variorum responsbrum libris, Im-l perator in epist. de veteri iure enucleando, collectos atque copositos ait. Ex his omnibus veritas nostrae de fine, scopo & ossicio Iureconsulti sententiae perspici potest. Statuamus ergo, finem Iureconsulti nullum ais Ilum esse posse, neq; unquam fuisse, quam conseruationem dc adeptionem iustitiae aequitatisque in rebus causisque ciuilibus, ex recta& legitima legum interpretatione, re sponsioneque oriundam.
'Eua ratione hispossit ese finis Iureconsulti, cum fri nequeat visemper hae iustitia potia. tu .emfruatur ,ssed quados ipsa frustretur. Huic sic interroganti respondendu esse pa- 'to,sinem esse duplicem, interiorem & exteriorem. Interior est idea exterioris, in quem quia respicit in aetione artifex ,scopus dici
tur, Exterior.cuius gratia quidpiam fit, ap-
443쪽
pellatur. Fine i ur interiore & scopo nun. quasi ustratur artisex; illum. n. semper meis te concepi u retinet,quia est constans S perpetua Voluntas, ius suum unicuiq; tribuenExteriore fine non semper potiri artiser potest, sed quandoque a recto aberrat:neq; .nlabi nutiqua hominis artificis, sed quam ram,opus esse existimatur. Αc praeclare Iustinvbi a legum loquitur,t sic inquit: Siqvid autem in tanta legum composirione, qua ab immenso librorum numero collecta est. ileforsan rarum inueniatur, nemivituperandam existimetise rimum quidenimserillitati humana, qua naturaliter inest me adseribat: quia omnium habere memoria penitus in nullo peccare , diuinitatu magiquam mortalitatis est: quod & a maior 'ui
dictum est. Atq; idcirco si vel medicus ih cu.randis centum hominibus semel aut iteruaut L, CP aliquoties respondendo &conia. lendo peccet, &R proposito scopo aberret venia digni esse iudicandi sunt, cum quod semel aut bis accidere solet vel accidit, in nulla consideratione haberi debeat. Id tamen animaduertere oportet, artificem sito fine frustrari pletunque non ratione artis, cuius comprehensio certa est, sed ratione materiae in qua versatur,am instrualentorui'
444쪽
ν quibus utitur; quae quia mutantur & vari-l. aur, sua inconstantia ac mutabilitate actio-.nem artificis impediunt. veluti medicus etsi diligent,ssinie omnia quae ad comparandam sinitatem pertinent, admbueat, attamen stipenumero vel aegxoti vel astantiu in
Vitio,vel proprietate coi poris,adeptione sanitatis potiti nequit. od etiam in ipsa natura locum habet: ea enim non ex semine mare, quod tamen propositu habet in efficiendo animali. gignere potest semper, sed quandoq; vel foemina vel monstru eius lἄ- 'co producit ; quod quidem accidere videtur propter vitium &culpa materis, que huiusmodi formae capax esse non potuit. Sic Orator non semper persuadet, quoniam animi auditoi fidi iudicii,affectibus,amore Vel in uidia praepediti,vel pecunia &honorib. cor rupti de rebus no recte iudicare solent. Itaq; I.C. etsi aliquando suo fine frustratur, nihilominus tamen bonus artifex esse, quia ut plurimum id quod voluit assequitur. iudicandus atq; censendus est. Hanc ego mea ruidem sententia,arbitror esse veram scopi, nis atq; ossicii Iureco sulti explicationem, eamque & veterum philosophorum & Iure - . consultorum placitis, ipsique adeo rerum veritati conformem atq, consentaneam. P
445쪽
quodam ultimo, ad quem Prq-cepta & theoremata referuntur uniuersa, & materia seu genere subiecto, cuius vel passiones & affectiones contemplatur , vel modum acquirendi defugiendi eas ostendit, constet ι fit ut ex ho
rum duorum consociatione atque coniunctione, eius natura non coalescat tantum sed etiam persecte cognoscatur. Cognoscitur autem Unaquaeque res, quae vel ex his definitur, vel in tuas partes ac propIietates dissoluitur. Definitur, inquam, ac ditatui tur, quia duo sunt praecipua cognoscenda rum rerum instrum eta, definitio&demon- .stratio ; quae ita inter se disserunt,ut res quae cognoscutur bc queruntur. Cognoscutur di
446쪽
quirinitur aut rerum essenti narum,aut earunt proprietates. Essentia & natura definitione explicatur; propriae astectiones, dein
monstratione de genere subiecto probatur. Bene ergo est, si post generis subiecti& finia explicatione, Iurisprudentia propria sua definitione, ut eius natura exacte perspici, dc perspecta in suas partes sicilius difflandi aeresolui possit, describatur. Recte enim Cicero, in omni disceptatione, quid unaquq
queres sit, initio aperiendum esse censet, ut non tantum qua de re tractetur, non ignoretur, sed etiam animus ad distandum, perspecta alicuius artis vel scientiae natura, magis inflammetur. Omnis ergo definitio nihilabud est, quam breuis p iam oratis,qua na- ruinam ct Fubstantiam rei alicuiuε declarat. Natura&substantiaret,ex causis,principiis, di elementis cernitur; ideoq; omnis definitio ex principiis petenda est. Ut autem aliarum rerum causae,&materia,& forma, de
efficiens, dc sinis sunt, ex quibus constant, ita artium ae disciplinarum principia sunt genus subiectum vel materia, & finis; atq; ex his etiam definiedae nobis sunt earumq; partes inuestigandae. Hinc colligi potest, varias unius&eiusdem rei vel scientiae descriptiones afferri posse. Aliquando enim a geo
447쪽
nere subiecto vel fine tantum, vel utroque fit definitio. verbi causa: Artis medicae genus subiectum & materia, in qua modum agend i dc acquirendi passiones ostendit, e corpus humanu, quatenus sanitati &mor. bo est obnoxium: finis, sanitatis acquisitio,
custHdia vit . Et philosephiae subiectu estras diuina se human r, quatenus res est; finis similitudo Dei, quatenus fieri potcst ue vel, ut Plato inquit, cogitatio morai Rursus, dronomiae materia in qua versatur,est corp' vel corpora caelestia ι finis,m tus aemulationis eiusmodi corporum cognitio. Hae ergo diseiplinae omnes tribus modis definiri possunt, quorum duo a materia & fine, tertius ab utrisque coniunctim sumitur. A materia & genere subiectos Ve'. Iuli, medicina est ars, quae versatur circa corpus humanum, quatenus fanabile dc aegrotabile. Philosophia est Humarum AIqyhurnam
meditatio mortis,uelsimilitudo Dei. Et ψνο-nomia emcientia, qua contemplatur motiones. Mes. Ab utroque f. ut, medicina ect arse Aia.valuia stan corpore humano. Phi-
448쪽
ophia, humanarum se diuinarum rerum scientia, υt habeatur ilitudo Dei. Astrologia est ars corporum calestium, eorumssi motionum cornitio. Sed hoc inter huiuscem di definitiones interest, quod illae quae a lo fine 6c genere subiecto sumuntur, im per fectae sunt,neque totam rei naturam & substantiam explicant. Quae vero ex Vtroq; co' posita ess,omnibus ex partibus est absoluta, ac plenissime quid res sit, demonstrat.
que Iurisprudentiae deductae sunt descriptiones: Vlpian. enim Iinariam boni , aqui esse dixit, qua finem Iurisprudentia complexus est, Ius hoc in loco pro Iurisprudentia. bc arte Iuris ac iustitiae accipiendum
est haec. n. vox,ut notat Paulus Iureconsul
tus,varias habet significatio s. Vna est,cu id quod semper aequu ae bona est,designato Vt est ius naturale. Altera, quum id quod o mnibus aut pluribus in quacunqi ciuitate utile est: ut est ius ciuile, A ius honorarium. Praetor quoq; ius reddere debet, etiam cum
449쪽
3 3 PRINCIPIOR. quod praetor ita secit, sed ad illud quod pri
torem facere conuenit. Alia quoque signi- ificatione ius dicitur uem, in quoius reddis tur, appellatione collata ab eo quod sit, in leo ubi fit. Nonnunquam etiam ius pro rie, cessitudine dicimus: veluti, est mihi ius co gnationis vel affinitatis. Ad haec&profacultate&potestate concipitur: quo modo . seruitutes praediorum, abiones, obligationes, haereditates. iura dicuntur, id est, potestates aliquid faciendi iure factae : quaeres di in iure consistere dicuntur, quod ius faciat eam potestatem. Si c iure stirpis, iure agnationis, iure gentis, iure patris, iure domini, iure haeredis, iure magistratus, iure pignoris, i ure optimo, iure suo, iure alieno quid i facere dicimur, quod ius faciat nobis illam potestatem, vel ei cuius iure facimus. De
niq ; pro habitu animi dc praeceptis iustitiae in artem redactis accipi solet, qua significatione hoc in loco usus estCelsus&Vlpian uti neq; enim per artem, habitum effetituum. sed disciplinam, di quae prqc
Pta ac theoremata ordine ac methodo inter secohaerentia ad usum huius vitae utilia c6 tineat, intelligere oportet. Ius enim nil e ficiendum, sed agendum tantum praecipit, .
.mnisque eius consultatio ac deliberatio in
450쪽
actione posita est. Iuris ergo genus in defi-l nitione est-ari; differentiae & finis, bonas a quum : his enim ius a caeteris habitibus .i aedisciplinis distinguitur. Bonum autem
di aequum nihil aliud est, quam iustum de iustitia ipsa, quae est scopus & mens & ratio
legis: Graeci una voce appellant, . quasi quae omnia moderetur ex praescripto rationis, & de suo iure facile cedat iustitiae , ac bonitati. Porro bonum latius patet qua aequum: multa enim bona sunt, quae aequa' non sunt; atque idcirco videtur esse genus ipsius iusti &aequi:vnde etiam omne aequuest bonum,sed non omne bonum est illico aequum: nam dc instrumenta, Vt honores, diuitiae di artes, & res naturales, sunt bona quaedam,non tamen dicuntur aequa 3 quia
aequitas propria est ipsius iustitiae dc legis, quae idcirco dicitur bonum, quod ut illa inaequabilitate & parilitate, ita hoc in faciliu tate consistit. Est autem propria ipsius le- 'gis haec δ πήχεια, propterea quod iusti Ieal gibus comprehensi quaedam est interpre-
, latio,&correctio,& emendatio. Nam pri- .l mum eius munus est, ut legem non ex vero bis interpretetur,sed ex eorum qui eam tul larum, sententia di consilio:quippe cum, Vi