장음표시 사용
491쪽
nem non admittat. Quaeruntur ergo in Eorordine, omnia quae ad finem conducunt; conducunt aute ad finem cognitiones parritium ipsius subiecti, & causarun, efficientium finis ; quoniam finis est veluti forma materiae subiectae. Itaque in uestigantur inbrio principia sibi ectae materiae, veluti in a te medica corporis humani partes, dissimistes, similes, humores, elementa: & in Iure ciuili principia actuum ciuilium, persona, Ies,quaeque ex his oriuntur actiones;deinceps ipsius finis.Vnde ab Arabibus interdum hieordo se situ nominatur: est enim ille, que sudiose , quirimus, & cuius gratia subimus laborem inueniendi vel docendi artes finem autem non inquirimus,sed tanquam notum animo possidemus ι quia resolutio. ut Aristoti in lib De moribus inquit,imitatur, vel potius est quaedam consultatio: co sultatioautem nulla de fine instituitur; ut, medicus non deliberat secu, an debeat sani tem tueri, aut morbum profligare: & Iur consultus non dubitat, an iustitia sit sibi iampries tuenda,& propellenda iniustitia, sed simpliciter hune finem tanquam bonum quoddam animo concipit, ea quae ad illum spectant ordine rectaque ratione inquirit ae
492쪽
huius necessaria sunt adinvenerit. Est enirn veluti am ussis dc regula omnium quae in arte tractantur , ideoq, per huc artes no solum distinguuntur & separantur, sed etiam con stituuntur. Nam artium aliae tantum in re ru contemplatione,atque in uestigatione veri Constitutae sunt. quae & Graecis ut Galen. in lib. de Constitutione artis medicae inquit Θωρηnitati appellantur; in quo genere tota physiologia, cuius finis in rerum naturaliusciet tia positus est, sine ulla corporis actione, sonsistit. aliae praeter eontemplationer actionem quoq; corporis Vel animi intra animum sese proferente,adiungunt. atq; hae duplices sunt: aut enim acu uirunt aliqui chaut efficiunt; acquirunt,ut ars aucupatoria, venatoria de piscatoria; efficiunt, aut opus post actionem relinquentes, aut nihil relinquetes. Quae opus relinquut, 'πιψLUM prie. id est, factivae vel effectivae dicuntur, di hae aut nouum opus emciunt,ut aedifica toria: aut quod vitium fecit; reficiunt ac re. concinnant , ut ars medendi. Artes quae nihil post actionem relinquunt, vocantur, vinitatoria , cantatorias quo referuntur omnes illae artes politicae, ex quarum numero haec nostra Iuris prudentiae
493쪽
omnium igitur harum artium genera.finis. re lutione inueniuntur: unde Galenus vorat instruamnium is nurhodum , aniendi constituendi omnes arust quam quidem methodum testatur nono Therapeutices,
se a Platone didicisse. Est ergo resolutivus ordo progressus ex notione finis uniuerst- lis ad principia vltima ipsius artis: nam exacto huiusmodi progressu,statim ars ex notione sinis constituitur. Exigitur autem det perficitur per seriem principiorum seu partium, quae aliquando emimplex, aliquandocomposita & multiplex. Gmplicem ma
nisiste conspicimus in resolutione logica contemplationis cuius finis est cognitio veri; sed veri concludendi & essiciendi opifex est demonstratio: omnis autem dem stratio est quaedam ratiocinatio & syllogismus. Caeterum syllogismus consurgit ex. propositionib. rursus propqsitiones ex vocibus simplici b. di hic non datur ultra progredi resoluendo,cumvoces sint vltima li ius resolutionis de facultatis prima principia. atq; haee partium series simplex oc uni .usmodi est, Aliquando vero constitutus sinis . per plures ac diuersos ordines restauitur. verbi gratia : Finis politicae facultatis sit pax oc tranquillitas ι resolvamus modo huc
494쪽
principia. Pax igitur quaeritur, vinoria. aut amieitia : &hleia finis inicipitresolui in duo principia. Rursus, victo-ba quaeritur bello, bellum geritur milite, caviles colligitur pecunia. Iam vero pecuniai nune deflectita sua simplicitate) pecunia anqMm,aut in promptu est aut aliudeqvε-- renda. Quaeritur aut a subditis, tributa ve ligaliaque exigendo, Vel mutuoaccipiendo, i dominia ac possessiones oppignerando, ,el diuendendo. Quod si his modis pacem quaerere non libeat, aliae attentandae sun Hae,quibus ea potui possit.Cum igitur pro positum finem in victoriam & amicitiam te luerimus, victoriam autem nullo moiseetth dissicile assequi pessimus,ad avixeram re lutionis partem, amicitiam ni imirum, transeundum nobis est; quae comparatur aut beneficiis ossiciis. aut hosti iure cedendo ue vel id redimendo. Redim tur autem vel pecunia, cuius quaerendae in io modo exposta est,uel permutatione es matrimonio. Hic ergo ordo pariiun, finem. hoc est, pacem reseruntur, bibab
in multiplicia principia, cuique planum Fra
quo utimur ordine resoluendi unum vsitus rei eundem accom' 'damvs
495쪽
admodum muliete dc diuersae sunt artes, traicuoque varii sunt fines; alii enim aliis propq. uti sunt artibus,quae quidem artes soloec constituuntur & distinguuntur, Ytsime Galen. nos commonuit. Verum apta Aristotclem,quod ad totam secultatem aut scientiam cognoscendam attinet. nusquo in operibus quae ad nostras manus peruene ru nt,reperitur ι esolutio; pa rti u m a utem ali-xuius artis multisin locis, ut paulo post dicam: ut in principio lib. Politicoru, Physita eorum 3. dc 8. Meteororum lib. I.& aliis in finitis in locis. Id tamen constat, omnes ab eo artes ordine inuentas esse ac constitutas, quemadmodum & artem medicam a Galerio, qui in libr. De constitutione artis, ha methodum est secutus. -madmodu au tem omnes scientiae ac disciplini, ita dc artesu l niuersie qui manuum ministerio fungun. letur, hoc ordine constituuntur inuenititur- s fuci Verbi gratia,in arte aedificandi sic resol- luimus: Nam artifex primo mente concipia:
finem domus, sub notione boni; intelligitetnim bonu Sc salutare esse hqmi ni, si 1 ven- sis & imbribus, a frigore dc calore, caeteris. tum caeli tum aliarum rerum iniuriis se tue- iri possit; ex qua conceptione boni mouetur i
496쪽
bus se aduersus tot mala defendat. videt igitur tegumeto opus esse; quoniam autem te .gumentum suapte vi consistere nequit, quia graue omnino est & poderosum, idcirco sustentacula ac fulcimeta parat,quq tegumen. tum sustineant. Fulcimenta aut sunt parietes; quae cum & ipsae eius naturae esse debeant, ut non facile loco moueri, sed contrariis
restinere possint, idcirco basi dc fundamentoni tantur necesse est , atenim fundamenta citra telluris sessionem iaci no possunt; ses.sione igitur opus est, quae est finis huius resolutionis, qua domus partes ac principia sunt adinueta. In Iure ciuili sic resoluimus: Iuris finis&scopus est conseruatio iustitia:& aequitatis, vel sillus reipub. dc priuatorum quies. haec autem pendet ab executione imgum, qui fit a magistratu.executionem an tecedit sententia, sententia non nisi in iudicio dicitur: iudicium fluit ex sorma agendi ,sorma ex facultate agendi, hic ex actione, actio exobligatione vel quasi, obligatio ex contractu vel quasi contractu, dc hi ex dictisfactisq;; dicta de facta ex co sensu, consensus a mente dc homine seu perso . Ex his iam manifestum est,quis dc qualis sit ordo resolutorius et persequamur modo compositortium.
497쪽
compositione Compositiuus igitur seu compositor s.
ordo, est progressus cotrarius resolut aio : nam principiu unius, est finis alterius
inriturque ex hahitudine prioris ad suum po sterius; quandoquidem ubi desinit resolutio,ibi orditur compositio.& quod primum futtin destinatione siue resolutione, id viti.
rnum est in effectione seu copositione. M propter imitatur natura regiae Viae,quae cer to quodam tramite a principiis dcelemeatis resblutione adinventis, ad finem artis nos. educit. verbi gratia: artifex in re tuendo, di consultando,concipit bonum esse dest iare sede alios ab iniuria ventorum & ima. Mium,ut nuper dixi: ex qua conceptione finis, mouetur, quia bonum omne est expe- .isibiles mouetur ergo ad inquirenda omnia principia, quae ad finem conceptum reseru-tur. Itaque artifex resoluta ipso fine intectu, 'lparietes,fundamenta, d telluris fossionem, Ut deinde sese accingitxompositioni; primum terram fodit, deinde fundamenta ponit, tu vero ducit parietes, postremo imponit teis
peram mmyositione finem desti,
498쪽
natum in ipsa resolutione est consequutus, nimirumdefensionem siue tutelam aduerinsus iniurias caeli; 5c ita quod pri m um init in inuentione & resolutione, id vitimum Mextremum offenditur in compositione actione & contra. re eodem calle pringredimur componendo & resoluendo, solaque habitudine inter se differunt compositio atque resolutio,quemadmodum aic sus de descenses scalarum, & concauum δε convexum in circulo. Sed tamen dissicilius est resoluere quam componere,quem admodum dissicilius est ascendese quam descendere. Praeterea semita compositivi ordinis nota est per resoliuiuam;atq; idcirco qui nouit resoluere,idem quoque nouit
componere; sed non reciprocatur, quia re
silutio & antiquior &dissicilior est ipsa c5 positione. Huc accedit etiam,quod Vt r solutiuus est aptissimus ad inueniendum, ita com positiuus ad docendum. Et hoc ordine docuit Aristoteles physiologiam uniuersam,hoc est.scientiam rerum naturali uet. quandoquidem exorsus est a causis ac primis rerum principiis,a quibus deinde ad e lementa progressiis,ab his admixta impe secta,abilia persectis ad persecta, a persectis.
ad hominem ipsiusque partes ci membIta
499쪽
Eademque methodo usiis est in lib. De vita& moribus. Nam initio de causis virtutum disseruit,deinde de earum natura,post modum de variis ipsarum speciebus. Et in lib. De repub. primum deo simplicibus domus partibus, viro nimirum, uxore, possensione ac liberis disiputauit,deinde dedomo, 'mox de diuitate, eiusque speciebus. Et in
' lib.De arte disserendi, initio de simplicibus vocibus egit,post haec de propositione, deinde de syllogismo, ad extremu de gemon-nratione, syllogismo topico de sophistico.
qui sunt partes ratiocinationis. Galenus quoque de Avicenna artem medicinalem hoc ordine conscripserunt: etenim primo
de elementis disputarunt , secundo de humoribus, tertio de partibus similibus, vltimbae dissimilibus,earumque assectionibus. Patet igitur hunc ordinem aptissimum esse ad res tractandas atque docen μdas,est enim fusior resolution quia rerum natura & proprietas latissime hoc explicari potest. Explicantur autem res commodis. sime hoc pacto, si primum quidem earum definitiones producantur, deinde vero ex generit eiusque partium diuisione theoremata inuestigetur. Vt enim toiugenus sub-uctum sibi proprium aliquod acridens M.
500쪽
LIBER VII. Heruliare habet,ita &eius partium quilibet
proprio insormetur necesse est. QSod cum de subiecto demonstratur, primaria ex eo conficiuntur theoremata seu praecepta,quet. Graeci ἄροηγουμενα appellant:cum vero des prio, stibiectum praedieari posse constis itur. α; ροφα. Quod hac potissimum
ratione ab autoribus fieri solet, ut intelligamus has esse veras proprietates, quae cum sto iubiecto reciprocantur, ex quibus propria demonstratio gigni tur, ut autor est Aristoe. primo lib post. Analytieorum, qui has leges, ut di alii , non semper tam anxi. 4 seruat. Quoniam igitur propriorum re accidentium huiuscemodi cNnitiis, ut diximiis, ad scientiam est necessaria, haec a tem sine medio aliquo inueniri nequeant, idcirco qua ratione inuestigentur, artifici considerandum est diligenter. Ad quam quidem rem plurimum contularit,postgeneris subiecti diuisionem, similium aedis. similium rerum cosideratio, quam Misto. teles lib. s. Topicorum inter dialectica in- 'strumenta connumerat,&duo faciti, ευρεσιν. Hi se . res. toxius arti medicae prε-