장음표시 사용
511쪽
quam cognita, propterea eX numero quae arendarum , numerum quoque cognoscen
clarum rerum c quod oppositorum ratiori disciplina eadem sit) intelligemus Eorum
autem quae quaeruntur , ut Aristol. 2. libRpoit. Analy.scribit,quatuor sunt generarao enim quaeritur an res sit,aut quid res sit,aut
qualis sit, aut propter quid res sit. Cum ergo quatuor sint quaesita,totidem quoque m dos quaerendi &cognos rendi,itemq; res c gnitas haberi dicendum est. Prima igitur quςstio, cnrassis,commodiori instrumento inueniri quam resolutione non potest; quia resolutio, ut saepe antea dixἱ, seruit proprie inuentioni,&aptissima est ad quaerenda a Num ac scientiarii principia. Altera qu stio. qua quid res sit,quaeritur definitione explicatur. lis aut sit, diuisione ostenditur: quia diuisione partes rerum fuse proponum tur,&res qui una esse videtur in multabra dccapita distenditur. Denique propter quid res sit,sola demonstratio ostendit:nam hae quaestione sola rei causa interrogaturhcausa aur,ut Aristot. eod. lib. inquit, scienti 'fica xatiocinatione inuenitur. Cognito nudi mero horu instiumentoru, de eorum natura
scamus necesse est. Atque de demonstrati &desinitione dicam pauca,quomam
512쪽
unde de his a Peripateticis dc Dialecticis re icentiori b. disputatu est.De aliis duobus, hoe est,instrumeto re luendi & diuidendi dis seram uberius, quia obscuriora sunt,dcanostris Dialect. nunqua,aut perpera,explicata, aut ad usum reuocata:vt no sine causa a Platone in Philebo dictum sit,eum qui hac ad
reuocare valeat, Deum esse, aut Deo
iam simissimum. CAPUT XII. De demonstratione.
Taq; via prioribus exordiamur, demon-.1stratioest ratiocinatio ut Aristot definit, pariens scientiam, hoc est, in Μογε moerem hoc. Parit autem scientiam , quia inuestigat causam veram dc necessiriam, cutsubiecto generi aliqua assectio siue pastio insiti habetque vim concludendi efficiendivveri: quia non solum conti net causam cori . clusionis, sed&rei demonstratae; hoc e in causa est cur aliquid concludatur, &curia quod concluditur, sit verum, nam veritas est finis scientiae speculativae, quemadmodum piacti eae, quae activa dicitur, bonum s& habitus factivi, ipsum opu . Sive igitur per causam effcctas, siue per effectum caula
513쪽
non perfecta rei scientia, sed probabilis quaedam notitia nobis comparatur. Hibus usus varius est & multiplex : nam primum quidem,ut scient te capaces simus, prius nos idoneos ac instructos efacit; deinde impedimenta & dubia,quae animu hominis ligarestilent,qua ratione amouenda ae di lueda sint,ostendit, deniq; perite nos in v tranque partem duhitare,& difficultates reru osten. dere, accum h5minib. de qualibet reproposita ingeniose&probabiliter colloqui docer.
Tertium aut rLetorictim , quod thetores di oratores eo potissimum utantur,dicitur; idque no iam amplitis ad scientiam rei parandam Vela aegymnasian idoneum aut utile est,sed vulgo tantu Scerassion b. ingeniis a commodaru,quibus quouis modo rem aliqua probari cupimus,utvel ossiciu pr stenti vel ab eo quod contra ossiciu est, abenant. vel oratio, qua apud iudices,quib. parum fidimus,nec satis peritos,&rerurn cognitionainstructos putamus , iniuriam a nimis propulsare ponimus, dc innocentiam aduersus nocentes defendere; aut omnino pulchrum aliquid laudare, aut econtra, id quod turpe est, vituperare. Et hoc quide propositionum genus admodu,VtCic.deoratore scribit, pinriculosum est, si in viru aliquem improbri
514쪽
LIBER VII. IN ouili esto genus subiect um, m iles rei p. causa absens; assectio au t damnum seu pi aescriptioue principium siue axioma communis ilia regula, Absensaria repub. nessibi aiat tuamnosam Hse debere. Ex his partib. in Iure ciuili talis nebitur ratiocinatio . Absentia repub. nepsibines aliis debet esse damnosa et ' Se milha reipub. causa abes, ergo militi abse
tia in prasicriptione .ve, bigrativi, rex Arbet esse damno a. Ad huc igitur modum omnes ar 'tium demonstrationes constituuntur. Sed soc inter Iuris ciuilis dc aliatu scientia Iuin, quae res necessarias & perpetuas conleplan
tur, piaecepta interest quod harum demon- strationes semper sunt vera: dc necessariae &zeternae, maximeque illaru qui quatitatis na- .a tura& mathematicq illae speculantur; at Ια-xis ciuilis probationes.ut & moralis philois' phis on demonstrationes propriesed pro.
bile, potius rario attones, i Aristo t. in Ethidis statim in initio admonuit,appellandae sunt: earum enim omnis fons & origo ex xatione ciuili&politica,quae non semper Vna & eadem est, petitur. Quapropter in his
Ec similibus artibus aut nunquam,aut certi perquam raro vetae demonstrationes repe'
riuntur; &qui has in iis necti posse contendunt, nec subiectae matellae . nec principio
515쪽
rum naturam satis intelligunt Quid igitur sit demonstratio. ex quibus partibus con . 'stet am breuiter di perspicuὶ explieatu est Uberiorem enim atq; copiosiorem eius tinctationem, ab Aristotele dialecticisque tendam esse arbitramur.
SEquitur vide instrumeto definiendi e
dem compendio dicamus. De irao igi-ror est oratio qua Deviter' absoluta, quid rusii, xplicat: vel . qua ri insunt , is unu cessi rit: quibus hac ab ali is separat, ae distinguit. Quae aulcm rei insunt,ea vel substantiam naturam alicuius monstrant,velut accide tia dc proprietates inhaerent. Definitio ergo
qui naturam rei per propria principia explica &essentialis appellatur: γε
vero proprietates tantum, notionalis νον μαξικν,quod rem velut inspiciendam in telligendamque sensibus obiiciat, dicitur: ad quam&vocis interpretamentum seu notationem reserendam puto, quoniam altera ex altera ducitur. Nam qui tenet noti,nem alicuius rei . eundem quoque tene M vocis interpreuincatum oportet.
516쪽
vialiis metis,tionem: quema iv, 3c abstantialem definitioia: Miti ut priores illae fc faciliores di noti sint,ita ad inuestigandam rei natura, t xcritateles in lib. de Anima, & Galen. in lib.& Platonis dogmatibus; multui,
emolumeliamrunt. Vnde etiam sit,utqvi intelligit voci nterpretametum, & noti.-nalem definitibinem, nolitico teneat essen-m Vim multaru rerum reperimit is n.tationes ac notiones, quae quidε res suti commentitiae, & in rerum natura non
taἡt: vi monstri alleuius,Myth. Charybdi Chim aerae, quarum omnium oc nomiina Miniones nobis formamus.Sed definitio Earin rerum illars,q'rauera sum&sub
ram. Praeterea vocis inserpretamentio ex usu loquendi hominu: iram usu nomina rebus peperit, undeoc notationis, notiones ortum habuerunt. Pro inde
inrois insecundo libr. Aristot. de Gener di corruptioncivium appellatonianicia, o ait, Arinibus vocis in rpretam'--r .s inreui &concipi,quam essen expresta: quia lingua hiam.
iops verborum a quibus metum; e
517쪽
ideo dc concipiunt, & res conceptas multis saepe nominibus exprimunt & notant. De niq ; notiones &Vocis interpretamenta Poetis &Oratori b. sunt valde peculiaria ; essentiales autem, philosophorum qui reru causas di principia qu runt, magis iunt propriae ne familiares: his tamen Philolphi di
Medici &Iureconsulti, non rantum Vbi vexarum disserentiarum penuria laborant,aut liter res exprimere non possunt, sed etia ubi obscuret alicuius rei natura inuestiganda est,sspenumero utuntur. Quinimo Galenus ό- annis mei hodi ordinis magister, frequenter admonuit, omni b. cuiuscunq; disciplinae tyrpnibus non esse prius definitionem essentialem tradendam, quam notionalis sit expressa:quoniam essentialis consentit cum motionali, dc ex notionali paratur quida a Litus ad definitionem essentialem. Itaq; -- primum locum in docendo obtinet vocis
anterpretamentu, ita secundum occupat ipsa notio siue notionalis de sinit io: tertium, vera&essentialis descriptio. Eodem in docendo progressu antiqui Iureconsulti variis
in locis usi sunt Nam cum imperat detestamentis dicturus esset, initio eius interprorationem subiecit, esse nimirum testaeuionemd c tutorib. acturus,a tuendo,qua-
518쪽
si tuisores sitemque de furto, quod id est, nigro, quod nocte fiat , appellatos esse scripsit:desnde paulatim horum notiones &descriptiones subiiciendo, ad earum substatiam, veramque tutes ae , testamenti Sc furti naturam progressus, quot ex partibus illa constet, quotque ad eam requirantur con
ditiones ac proprictates, exactissime ostendit. Estque harum notionum & descriptionum in nostro Iure ciuili, sicut dc in caeteris disciplinis, ingens utilitas atque copia. ΕΠ sentialis autem seu substat talis definitio est illa, quae comonstrat quid sit res, qus eiussit natura. Substantiam constituunt generati digerentie substantiales, ex eadem omni no classedc ordine, si fieri potest, depromtq. Substantiales autem disserentiae non eae so Ium dicuntur quae ex substantiae genere su 'mutur, sed quae rei alicuius naturam ac vim explicant, ex quocunq; tandem genere sint
profectae ue atque ob id nomen substantiae latius hic, ut & apud philosophos aliosq; arti- sices,& simpliciter pro re ab lute atq ; per se
considerata, accipitur. qua ratione & accis
dentia a si1is subiectis abstracta per seque ex pense, substatutam habere dicimus ; veluti substantiam obligationis , tutelae, actio
519쪽
toeo replehendendi sunt non pauci, qui in f Iure ciuili substantiales definitiones, quod raecidentia tantum conteis pletur, reperiri iminime posse existimant : habent enim Sc is accidentia lige suam naturam,essentia,& ibarbari tradunt, suam qui diluarem, quem ' ladmodum & substatutae quae suapte vi in inaturarerii subsistunt. Optima ergo definia itio illa est inviae mala scit ex proprio suo ge' snere & propriis si iselentiis. Gener'sinuo linied i certa est regula ac methodus, eaq; da' splex; altera est, ut proposita re definienda co/ jsideres,ex qua classe sit deprom ta; deinde il- lli proximum genus inueni edum; quod fiet, is summum genus in propinqua semper ge- lnera,vsquedum ad speciem definienda per ventum sit, diuidas. Diuidendi amerati nem mox tradem us Vei bi gratia: sit propos ius nobis definiendus homo. Homo igitur cum in praedicamento Substantis,quod per se subsistat, sit ea nobis diuid eda in sitit plicem dc compositam'; composita in animatam di inanimata; animata ita sentieri tem &sensu carentem; sentientem , ut mi
mal. Animal igitur est pr0ximum hominis genus,quod in definitione assiimitur. Rur susIurisprudentis genus hoc modo inueri satur. Laen. haec in genere qualitatariciusque
520쪽
t rima specie, Cisposita enim irum O- moi, dispositio aut sacile aut dissicile mo-b lis est. dissicile. ut habitus. Habitus au- authst corporis aut alii siti; animi. practi es speculatiuus; practicus Vel operis,l ut ars; aut bonae actionis Vt prudentia. Prudentia aut est priuaca, aut publica. publica, aut ciuilis aut oeconomica. Prudentia i - .gitur ciuilia, est proximum genus Iuris prudentiae. Altera querendi generis via huic
prorsus est contraria: ut enim illa a superioribus ad inferiora diuidendo, sic haec ab imseriorib. ad superiora colligendo progreditur; sumit enim omnia speciei dc finiendae indiuidua, aut generis definiedi species vutimas, sic quid his commune sit, quirit.Ve bi gratia:Fingamus ipsius quatitatis discretae, hoc est,ipsius numeri ultimas species es.seternarium numerum &binarium, neqa plures, neque pauciores reperiri; aut fingamus ipsius anguli species esse tres dutaxat, acutum,obtusum,&rectum;aut fingamus lineam diuidi in rectam 3c circularem; aut in nostro Iure ciuili tui elam in testamentariam,&eam quae sine testamento; denique surtum, in manifestu, & non manifestum. Sint igitur horum omnium ultimae speciis