장음표시 사용
71쪽
persectiones longissime inter se differre, naturam ea lim consideranti facile fiet perspicuum ac manifestum. Age igitur dialtius sumpto exordio cuiusque vim ordine expli cemus, ab intellectu exorsi, qui & natura &dignitate caeteris prior est ac praestantior.
De Me ctu. INtellectus seu mens, quam Graeci νουν appellant, qualidoque capitur pro facul- tate&potestate animi quandoque pro eius- idem facultatis persectione ac habitu: poto ' sate quidem, eum distinguitur contra ποια , id est, cogitationem, quae ratiocina- litur,&.4ξas,quae est Vis opinandi,&ipetam ιαν, id est, imaginationem, καν,id est, sensum: de qua mente Aristotelestum in l qibr. De anima, tum in lib. Posteriorum analyticorum copiose disputauit. Pro habitu vero concipitur ab eodem Aristotele in sexto Ethicorum, cum a seientia & sapien- l tia separatur. Neque id mirum cuiquam livideri debet, propterea quod saepissim E sa, cultatis nomen,cum propria voce caremus, lad eiusdem apud scriptores habitum trans- lsrtur. Cum ergo duobus modis concipiis i , possit
72쪽
possit Intelle tus, nos pro habitu nunc &perfectione potestatis animae usurpamus. Intellectus porro nihil aliud est, quam ha bitus mentis, prima demonstrationis principia, simplici medioque carente, ex sela vo cum apprehensione, animi appulsa, aut leui aliqua persuasione cognoscens, a natura omnibuς hominibus naturaliter affect is insitus, aut institutione & experientia cum sui, tum demonitiationis gratia compa
Habitus est quaedam assessio, & affectio
ualitas: at qualitas accidens; accidens omne in subiecto est ; subiectum, est corpus aut anima. Intellectus ergo accidens est, aut corporis, aut animae. Corporis quidem accidens esse nequit, quia habitus corporis nihil cognoscit & comprehendit, sed potius comprehenditur & continetur a corpore: at intellectus cognoscit dc intelligit,quod sane ipsius nomen satis osten d t:dicitur . n. intellectus ab intelligedo. Anima igitur habitus est, &animae quidem rationalis de hac enim sermo est. )Sed rationalis anima tres habet Vires, mente, cogitationem, & opinionem. Intellectus cogitationis perfectio esse non potest, quia cogitationis proprium est ratiocinati,conclusioneque perco uenietia dc
73쪽
idonea media eosnoscere ila intelligere et Mintellectus non cogitat, hon ratiocinatur, sed intelligit tantum. Neque etiam opinio nis,quia opinio ta vera quam falsa cognoscit, intellectus res veras & necessarias tan- ltum comprehendit. Erit igitur mentis habitus atque persectio. Sed si est habitus mentis cognoscens, dc cognitio alicuius est cognitio & apprehensio, necesse est aliquid eucognoscere&intelligere. Cognoscet igitur aut sens te, aut intelligibile. Sensis appello, quod sub sensum cadit, & particulare. seu individuum est. Intolligibila,quod subintellectum, dc vatiuersale est. Cognoscere autem singulare nequit, quia sensit id iudiacatur& percipitur. Intillectus sensiis non est; propterearecte dixit Aristoteles,sensum
esse rerum particularium, dc intellectum v niuersalium. Porro uniuersale. aut est principium doelementum demonstrationis, ut propositio;aut ortum de elementis, ut eon.
elusio At intellectus, conclusionis non est, quia conclusio nihil aliud est, quam propoutio necessaria, ex propositionibus necessariis di Diuersalib.-r demon- strationem collecta. Sed intellectus non ra- tiocinatur, ut nuper dixi: relinquitur ergo,
ut sola intelligat principia. intel-
74쪽
LIBER PRIMVS. 2 ligi volo, quae prima sunt & simpliciter prima, quae ad alia non referuntur, dc demonstrari minime possunt,quia ipsorum cogni tio. est scientia meliori modo acquisita qua scientia conclu sionis, quq acquiritur per de monstrationem: cuius rei signum est,quod
sine his neque intelligi quicquam, neq; qui ri aut disputari potest : atq; idcirco si proba
rentur, aut per demonstrationem cognoscerentur, &sie non essent principia, aut in infinit u fieret progressus in principiis, quod certe fieri nequit. Quapropter simplici medioque carente cognoscuntur animi intelliis gentia, quemadmodum dc illa quae sensib. exposita sunt omnia .quod tantadcirco eueonire iudicatur,quia euidens ae perspicua est principiorum veritas & natura :quaobrem' di comunes animi conceptiones de notitia appellantur, quas Graeci -ο αι Vocant,qui sola vocum vi perspecta, ilicb cognoscun-
tur, aut leui aliqua probatione confirma tur. Sed ex Vocum apprehensione cognoscuntur illa principia id
ρυnunctata nuncupant philosophi, aute- nunciationes, quae omnibus hominibus . natura sunt insit atq; impresset unde Ac nomen apud Gri cos sortite sunt: quandoquidem cum suapte vi euidentes sint ac perspis
75쪽
cuae . quasi sine aliqua dubitatione aut cotradictione concessa ab omnibus sit munt in disceptationem: qualia sunt. Omnes imims narura et oscere, desiderare: omχ bonum appetere : omnia animantia vim
repellere: aqualibω aequalia demantur, qrelinquundita aquaba esse. Aliud genus pricipiorum est, quod etsi per se verum est, ni laque demonstratione indiget, tamen nonia prima statim fronte atque inspectione :illis qui artem aut disciplinam addiscere otendunt,cognoscitur: quapropter explictione&leui aliqua, seu probabili ostensii ne, ut iis assentiantur indiget, quod geni Graeci appellat: cuius alia est definitiis lia huius rursus alia kπιθεσι alia postulatum&αιο . Sunt autem haproprie principia scientiarum ,&ob id nofacile primo aggressu intelliguntur. Sehaec omnia perfecte explicare, non est huic instituti satisq; sit rudi quodam typo , crassaq; ut aiunt Minerua, quae ad huius habitus intelligentiam attinet,attigisse. Confimantiir eigo, ut iam antea dicere coepe Tam, haec principia, non scientifica demonstratione, sed verisimili aliqua probationeVt inductione, sensu, consuetudine, di ex
76쪽
perientia. Inductione quidem , scientiae mathematicae ; sensu, naturalis 3 consuetudine, moralis 3 experientia, medicae artis Principia. Horum pronuntiatorii omnium Potestas est ipse νουι. id est, mens, cuius habitus appellatur. Porro autem omnis habitus, est quidam terminus & finis, ει quoddam extremum , extremum inquam & finis mutationis & motus. Sed omnis motus 5c mutatio cietur ab aliquo motore dc efficiente ; quia nihil in seipsum agit, nec a seipso, quatenus ipsum est, patitur, sed ex aliqua alia causa ccurra nullius rei, causa remota, origo reperiIi
possit9 gigni necesse est : quare dc intelliseium ab aliquo effciente genitum productum que ene oportet. Sed e ssiciens, aut D tura est, aut homo. Natura quidem ingemnerat omnibus hominibus ζ naturaliter tamen affectis P illa principia quae Axio mata pronunctara appellaui : quandoquide nullus ad eorum perceptione praece plore institutione ve indigeat, sed suapte vi audita statim intelligat.Dixi naturam era feriis, ut eos homines qui aliqua in m ebris. quae ad intelligendum necessaria sunt. mu tilatione issionemve perpessi sunt,aut non-4u eo aetatis qui ad intelligendum α
77쪽
cinandum idonea est peruenerunt, ablhabitu excluderem: quales sane & stultqui ratione nunquam pollutur, dc pueri in quibus eadem, humiditate impedita, se constat. 'emadmodum ergo prinillae notitiae, a natura omnibus hominibPotestate insunt, sic caetera principioru gnera, quae primo &per se ad disciplinas iseruntur, aut institutione, aut experienti
aut disciplina & consuetudine comparati di habitus horum principioru proprius tartificum, qui artes atque disciplinas pro tentur, & in iis longo tempore sunt Versas Nam ut Geometra desinitiones, hypoth ses, & postulata geometrica optime cogniscit, ita Medicus, medicas, &Iureconsulti eas potissimum recte perspectas habet, qusua arte ae disciplina sunt comprehesae.Polro habitiis qui versatur in cognitione priscipiorum, alicuius boni gratia id ficit; qui omne quod a natura, aut a nobis sit, id alicuius boni gratia fieri necesse est. Sed earunxerum quae cognoscuntur, aliae sui tantungratia cognoscuntur,aliae alterius, quaedandi siti dc alterius. Sui tantu gratia,ea omni; cognoscuntur, ad quae caetera reseruntur:Vfinis in aliqua arte & scientia,euius causa omnia theoremata de problemata contem 'pla
78쪽
plamur. Alterius gratixcognoscuntur quae ad finem semper destinatur. Sui dit alterius, quae et si suapte natura scire pulchrum est, neque alia quapiam re, ut intelligantur,in digerit, ad aliarum tamen reru naturas co gnoscendas conducunt. Huius generis prima principia esse, nemo est qui ambigat, quae etiamsi persectam cognitionem sua me natura constituunt, referuntur tame ad demonstrationem; quia ex his colligitur de concluditur necessaria concluso, quae pa
rit scientiam. Et ob id non immerito prisci philosephi δεῖν, id est, intellectum, principium scientiae nuneupauerui, quia ex principiorum connexu laquam ex quibusdam elementis epnflaturomnis scientia,iisdemque sublatis, ipsa rursus aufertur. Ex his manifeste patere arbitror,quq sit intellectus natum,qua cognita, quid a scientia differat, iudieatu & inuentu non est difficile.
De Scientia. Sciensa nihil aliud est, quam ratiociriatricis animae potestatis habitus, per de monstrationem, ex propositionibus, pr-
xiit, ycris, necessinis, primis, proximi
79쪽
notioribus. causisq; tum rei, tum concisionis, ad diuinaru & humanarum reruproprietates cognoscendas acquisitus. Est, inquam, habitus animi, queadmdum dc intellectus, quoniam est constar animae persectio. Perficit autem eam an irparte, quae ratione praedita est, non quidetotam, sed definitam ipsius potestate, Naquemadmodum res cognitae, Ut nuper dcebam, sunt genere diuersae, ita dc cognitiiastes & vires cognoscentes, genere diuersesse necesse est. Etenim cognitio, alia tprincipiorum, alia conclusioxis, alia ViriuscPrincipiorunti ergo scientia esse non pote: quia ipsorum est intellectus, quemadmcdum satis demonstratum est. Neque Virusque . conclusionis inquam & principi Tum,cum quia nobilior facultas haec apprihendit, tum quia scientia principiis utilii a notis&manifestis atque idcirco ea non danon strat, quia in infinitum principia priharentur, quod fieri nequit Est ergo sciertia habitus cognoscendi conclusionem: licest, finis scientiae, est cognitio conclusioni Sed omnis conclusio est in genere talati ucrum, quia refertur ad sua principia, quorus
conclusio esse dicitur. quia ex his colligitur,cssiciturque, colligitur. inqua, ex prin
80쪽
mpus, a potestate 3c animi vi , quae ratiocinando dc cogitando quasi exprimit eX prin cipiis veris & necessariis, conclusionem Ve- ram atque necessariam, ex qua nascitur sti entia. Scientia itaque est habitus quidam di Vis perquirendi, ratiocinandi: aut, Vt multo rectius dicam, scientia est habitus Per ratiocinationem ac demonstrationem. acquisitus. Ratiocinari porro di cogitare nulla animi vis potest, nisi apta sit ad ne . Mendas propositiones cum sua conclusione, dc idonea ad ratiocinandum. Scdh iusmodi ea est tantum, quae Graecis nostris quandoque cogitatio, quandoque Vis Tatiocinandi, interdua nonnullis discursi
dicitur, cuius ossicium est, disceptare, ani mi conceptus sibi inuicem nectere, dcc a clusionem ex mutuo principiorum com- Plexu perquirere atque inuenire. Et tamet-
si aliae animi potestates quoq; intelligant,
nulla tamen earum ratiocinatur: mens e-
nim, ut saepe dixi nobilioris est oraginis, quam Vt ad cog tandum nata sit . quin imo praedita est acerrima de acutissima quadam vi, & quasi acie , illico percipi- endi rerum conceptus dc naturas , ad λ quarum apprehensionem nullo cogita