Io. Georgii Walchii ... Parerga academica ex historiarum atque antiquitatum monimentis collecta

751쪽

species fiuis idens a sensiu communi oblatas vel

etiam a se diutius retineat ac diligentius examinet. CARTESIANI quum animam diuiderent in puram atque impuram, factum indei est, Vt animae impurae tres facultates,tio, appetitus sensitiuus de memoria sensualis a multis constituerentur, qui per imaginationem intelligunt facultatem mentis, imagines per sensus externos ope spirituum animalium liinpressas percipiendi, confiderandi, separandi, componendi, dirigendi, aliaque ratione 'circa eas versandi: confer AvCΥo REM artis cogitandi, Io. CLERICUM. IO. PRAm lCIs CVM BUD DEUM. 3 ceterum quum C AR- I' Υ Ε s II sectatores actionem seli tribuunt vo- tluntati, mirum non est, quod M A L E B R A N a a cuius ' adfirmauerit, imaginationem de- ἰpendere a Voluntate. ' ANDREAs Ru DI rc Est existimat, quod ad memoriam pertis ineat imaginatio, quae nihil sit aliud, quam re- iceptio idearum ex Visia enatarum; non con- t' fundenda cum phantasia, quippe quae ingenii , isit operatio: nec cum imaginatione magica, quae sit imaginatio memoriae cum firma per- Isuasione de luccessu intentionis. atqui expe- rientia satis confirmat, esse quamdam occul . tam abditamque imaginationis Vim, quam veahementem multi non solum in anima; sed corpore quoque perceperunt, qua de re ege

752쪽

quae doctrina de occulta vi imaginationis haud spectat ad logicam, quibus de caussis non est, quod argumentum illustremus copiose. VIII. Quibus viribus quamuis cuius que intellectus sit praeditus; non Vna tamen eademque virtus illarum apud omnes deprehenditur, ita ut modo memoria ingenio; modo ingenium iudicio; modo iudicium inge- 'nio, aut memoria suo vigore sint superiora.

atque inde gignitur diuersa indoles ingenio

rum, quam & temperamentum intesectus dicere ac tria illius genera, temperamentum corporis, intesiectus ac voluntatis ponere possimus. fuerunt quoque , qui operam suam in exponendis ingeniorum diuersis speciebus consumserunt cum generatim, quo spectant A N-

CHRISTIANvs LANGIus; tum speciatim ratione habita culturae litterarum, ut ostenderent, quaenam ad istam sint idonea, quaenam minus apta, suiusmodi sunt I AN vs

753쪽

DEvs. 3 nobilissimum est argu entum ac dignum, quod Vberius ac pro rei dignitate e planetur, quum eX cognitione huiusmodi indolis magna pars prudentiae adeoque felicitatis pendeat. diuersitas autem ingeniorum duplici modo debet considerari: Primumaeneratim,ut observemus, quot illorum situ species, ac quaenam naturalis bonitas si testima da, quam non eX Vigore facultatum; sed voluntate ac fine diuino debemus metiri. etenim Deus ideo beneficium rationis in nos contulit, ut illius ope veritates cognoscere harumque luce viam ad selicitatem inuenire posi1-mus: quapropter iudicii virtus inter alias summa eminet dignitate, cui memoria, etiam ias,robabilitate ingenium inseruire, atque auxi-ium ferre debent. ex quibus colligimus merito, illum naturali eaque Vera bonitate esse praeditum, qui ad iudicandas res aptum se esse deprehendit, quum contra nimius vigor facultatum memoriae & ingenii, quando iudicium debilius est, partim confusionem; partim vero stultitiam gignat. deinde vero hanc ingeniorum diuersitatem speciatim per cultu ram litterarum, quae quum diuersi sint gqneris, varia quoque postulant ingenia,s felicior euenire debeat successus, eXponendam esse Censemus, cuius rei cauisa praecipue scholarum magistri officium suum deberent obire, ut ingenia , candidatorum musarum eXplorarent studiose. nobis obiicere quis posset, argumentum hoc

i theatro ingenia humana tib. I. cap. I. a stobis ore titi ra

754쪽

de ingeni braim indole nullum habere com- mercium cum disciplina logica, nosque ideo attingere aliena a proposita dissereatione. 1 ed quid respondeamus, iam habemus. nam quamuis logicae doctores hac de re nihil fere adhuc dispulsuerint; meliorem ac praestantiorem tamen hac accessione essecissent doctrinam, si saltim demonstrassent, quod ingenium ad philosophiae culturam sit aptum, quaeue genuina ac lalubris cogitandi libertas. multi

sane auctores logicarum eam tractandi ratio- . nem Obseruarunt, Vt etiam de eruditione generatim disseruerint, qua occasione commode argumentum hoc attingere atque OX-

planare potuissent. si quis autem materiam te eruditione eiusque cultura a logicae disciplina separare atque opera singulari cum de noc argumento, tum de diuersitate ingeniorum disputare, consultius esse putaret, ei quidem repugnare nolumus: quin etiam fatemur, doctrinam de ingeniorum generibus varia ratione posse considerari, modo per cultum scientiarum; modo per prudentiam vivendi, 11 modo logicae doctor exponar, quodnam ingenium aptum sit ad philosophiae culturam. g. VIIII. Illustrauimus igitur doctrinam de

natura intellectus humani. nunc videamus,

quomodo ille a philoiphis fuerit diuisu, quod

est alterum momentum heic obseruandum.

scilicet triplex illius diuisio in multorum doctorum scholas recepta est. prima est, qua dividitur in intellectum activum s pastuum, quae si mitiori ac sana sententia explicatur, ita vi activus respiciat cogitationem ; passivus vero sensionem, haud reiicienda est, siquidem Zet intel-

755쪽

intellectis mouetur ac sese mouet. at Veroquam male senserint veteres philosophi, id Riperioribus a nobis expositum est copiose. fecunda diuisio est, quod intellectus sit vel purus, vel impurus, cuius fundamentum in eo plerique ponunt, quod anima agat modo instrumentis corporis adiuta; modo sine iisdem, hincque eius facultates diuidunt in puras &impuras siue mixtas, quas posteriores imaginatio & adpetitus sensitiuuae constituant. tertium intellectum vel theoreticum vel practicum esse dicunt, quorum ille res ad contemplationem tantum 1pectantes; hic vero momenta ubite atque actionum humanarum consideret. at - .

qui multi sunt, quibus hae diuisiones sese commendarunt ; nonnulli autem duas posteriores haud magni secerunt, iis de caussis adducti, quod minus solido nitantur fundamento, Cuius singularem rationem habere debeamus, ne pro arbitrio; sed pro veritate cognoscenda inueniendaque, cuius medium est diuisio, res diuidamus in partes ac species. namque di-Cunt, neque Commercium corporis cum anima , propter quod diuiditur in puram atque impuram; neque diuersitatem rerum, cuius causi i dicitur modo theoreticus, modo Practicus, intellectus diuersitatem efficere; sed semper esse unum eumdemque intellectum. at vero, si inter membra diuisionis ne ulla qui dem differentia essentiae illius rei, quae diuiditur, est, ista sane diuisio nullam habet vim ad cognitionem veritatis, id quod praecipue ad versus scholasticos decet obseruari: Conser

756쪽

GERMARDv M. nam illimum diuisionum genus PERIPATETICI inprimis tradiderunt; Iecundum Vero C ARTESIANI, ac primi ipse ARIsTOTELES dedit Occasionem.

g. X. Hactenus de intellectu humano secundum indolem naturalem, quem quum sit facultas cogitandi, logica ad veritatum cogni-- tionem formare & eisngere debet, huncque in finem non solum praecepta de vero ac fauo cognoscendo; sed & modum doctrinam adplicandi seque in meditatione eXercendi tradit, ut inde gignatur siue facultas bene cogitandi. cuius solitis ope ad sensum veritatis eruditae ac philosophicae peruenimus. quem Vt cultores sapientiae capiant, necesse est, in disciplina logicae demonstrare partim usum rectae rationis ac veram cogitandi tibertatem ; partim doctrinam de meditatione explanare diligenter, ac Viam ostendere, qua quis rectam altequatur rationem. quid senserint philosophi ae priori momento, lime de usu rectae rationis legitimo, iam breuiter quidem eXPOnere, ac primum quidem ipsum illius usum generatim; deinde vero speciatii in ratione sacrarum scripturarum, siue luminis gratiae respicere vellemus; nisi utrumque momentum a plerisque logicarum scriptoribus, non sine artis huius atque inde sperandae utilitatis detrimento silentio dimissum fuerit quod

quum obseruaret ANDREAS RV DIGER, quaedam de carceribm rationis edisseruit. ex titit quidam natione angius A N T O N I V s COL

LIN V s, auctor libri de libertate cogitandi, qui

757쪽

primum Londini MDCCXIII. lingua anglica; posthac gallica MDCCXIIII. Londini & iterum MDCCXVII. Amstelaedami lab inscriptione: discoura fur la liberte de penser prodiit , quippe Mo C O L L I Ν V S maXimo erga theologos odio occupatus id agit Unice, ut Geindustria omnem veram certisque limitibus circumscriptam cogitandi libertatem euertat, eamque cuila licentia praua quiduis sentiendi confundat. sic illustre noc ari mentum,quod iure ac merito vindicat sibi logica, peruerse exposuit, ac ut improbitatis suae atque aliorum ageret caussas, sectari se libertatem cogitandi, videri voluit; re ipsa autem fontem aperuit, unde errores atque impiae opiniones promanant. quapropter non immerito libidinem hominis huius in ipsa Anglia profligarunt, praecipue sAM VEL PYCROPT in breui du-quisitione de libertate philosophandi in re-bis ad religionem spectantibus , Cantabrigiae ΜDCCXIII. RICHARD BENT LEIus sub

nomine PHILALEUTHERII LIPSI ENs Is

in animaduersionibω in nuperum aescursum de cogitandi libertate, Londini Μ DCCXIII.

praeter quos aduersus ipsum disputarunt I. P. C R O V s A Z-exam. du traite de la Iiberte de

germanis Io. FRANCIS GUS BUD DEVs

commentatione de libertate cogitandi, Imae MDCCXV. GoΥTLIEB SAMUEL TRE-vER disputatione de limitibus libertatis cognslelmstadii MDCCXIIII. CORNELIVsDIETERI Cus KOCHIus disquistione philosopbica de sententia media in dissertationem nuperam de libertate cogitandi, Helmstadii MDCCXIIII.

758쪽

dissertatione priore de praeiudiciis theologicis XXIII. noti si) quamuis autem praeter PYCROFTIVM & BENT LEIvM non solum in Anglia voluntatis divinae interpretes aduersus librum hunc dixerint grauiter; sed viginti quoque scripta & adhuc plura a diuersis auctoribus composita condi a CoLLINVM in publicam emissa sint lucem; fuerunt tamen, Qui caussas ipsius tueri ac in dissertationibus defendere instituerunt. ipse liber diuisus est in tres partes, quarum prima continet definitionem libertatis, quo is licitus mentis nostra in , quo elaboremus ,sententiam cuiluuis propositionis aperire, considerando rationes, quini am aut confirmare aut infringere possent, ut de ea feramus iudicium pro dignitate argumentorum. secunda parte commCnstrare Vult, quam necessaria sit cogitandi libertas; ac tertia obiectiones remouet ac Varios commemorat , qui libertatem hanc usiarpassent, s O C R A-TEM quippe, PLATONEM, ARISTO ΥΕ-

ex definitione, quam adtulimus, haud obscure quis potest colligere, qualem libertatem cogitandi COLLI Nus mente sua formauerit,quiP-pe quae ita comparata est, Ut cum licentia quidem quiduis sentiendi; minus autem cum Vera cogitandi libertate conueniati quam si Zet 3 demon-

759쪽

demonstrare ipsi fuisset animus, haec inprimis momenta sun menti loco debuisset ponere, primum quod ratio nos,asit inita, id est quum velit cogitare, debeat incipere a certis principiis, ac quum cogitauerit, in certo criterio M adquiescere, ex quibus disserentia intellectus diuini ac humani patet; deinde quod deus talem cogitandi modum consituerit , ut absque ideis nuda cogitatio fieri psit, quodue omnes ideae oriantur a sensione; tertium quod sensissen eat ab eo, quod deus vobis aliquid naturale, aut morale mani Vium fecerit; quartum, hoc feri post ratione modo exi entiae; mo sesBitiae rerum. ex quibus consequitur, deum 1ntellectui humano posuisse terminos; quorum gradus ex natura sensionis & idearum; harum autem gradus eX conditione reuelati nis diuinae sue per naturam, siue scripturam diuinam factae dependere. qualis igitur reuelatio diuina; talis sensio; qualis sensio, talis idea; qualis idea, talis cogitatio; qualis cogitatio, talis meditatio & inde pendens libertas cogitandi. quae si ad res ipsas adplicantur, ostendi potest, quod detur partim Ignorantiai sine culpa, quo spectant mysteria cum rationis, tum scripturarum diuinarum; partim cognitis

probabilis, in quibus intellectus noster debet adquiescere, qui si quid supra vires suas per meditationem velit assequi, facile documenta stultitiae prodere potest. XI. Ad hanc doctrinam de usu rectae rationis pertinet quoque illa disputatio specialis: num fit pugna inter lumen naturae se grariae in quam etiam logicae doctor attingere POL- est, quamuis id iterum a pleri, que fuerit iam glectum.

760쪽

glectrum. nonnulli tantam pugnam inter rationem & fidem prodiderunt, ut summam vim aut rationi, aut religionis christianae doctrinae inferre necesse habuerint. alii, ut pugnam istam euitarent, rationis imperii longiores, quam par est, fines posuerunt, eique suuiecerunt fidem, quod Socinianis, IO. LOCRIO,

aliisque solemne est, qui religionem christi nam expertem esse mysteriorum putant. sunt quoque, qui usum rationis nimis deprimere ipsique indoctrinis diuinis ac christianis nullum locum relinquere instituerunt, quo spectare videtur praecipue PETRUS BAELIVS, ideo inprimis a doctissimo I A E L o T I O vocatus in disceptationem. etenim scripsit contra B A E LI v Μ librum gallica lingua: conformite de Iasol auec D raiyon, ad quas obiectiones ibi propositas quum responderet BAE-Livs in libro: response aux questions aevuProuinciaI; iterum edidit examen de Ia theo- Iogie de uri Bole; ac quum & B A E L I V s multa aduersus ipsam acernius dissereret in librorentretiens de Maxime sis Themisti; compo-1bit response aux entretiens. sic & illustris

Σ.I V s disputatione de eoncordia rationis σφdei , quae ipsius libro: 6sais de Theodisee praemisia est, contra B AELI v M solide disseruit, quod adhuc alii fecerunt, inter quos P E T R V SP o IR E T de ipso eiusque sententia bene i dicat: unde, inquit, dum rationem videturώρ- primere velis, ut fidei soli detur locus, hanc potius pudendum iis modum derisit sproculcauit,