Gulielmi Pisonis De Indiæ utriusque re naturali et medica libri quatuordecim : quorum contenta pagina sequens exhibet

21쪽

I NH orium moturalem oe Medicam

Conscriptam

Via mutandis dum mercibus aequora se ent , lucri cupida puppe Satous arat, Piso meus non dissequi mortalia natus in A fragili tutas tempore captat opes. Fama Niro nomenque placent , queis fata moretur: Per mare nec dubiam sternit in astra metais, Hoc vehit Occiduo stolium praedator ab Indo: Has iis exuvias Ninia paravit humus. amlibet immensium non frustratura laborem Praemia mercedis fert dator ipse suae Incitat hortatrix , Nalidumque, capacia laudis Tectora quo simulet, Gloria calcar habet.

Otia Lethaea nil distant sorte, quisque Turpibus assimilat nos taciturna feris. 5arpere secti labor Superis parcentia solis

Nominis aeterni conciliator amat.

Vixque svet Notis sudore carentibus aether , Ardua plus humili quem prece coepta moῬent. Ignea mens natale solum sibi vindicat orbem ,

Et patrio senium pro lare Solis habet. Sic aditae magno se jactant Hercule si ades , Et stabula Hes erit Geryonea boNes.

et Bacchum sua cepit humuου. mos cinnama testes , Thuraque , longinquo munus ab orbe datum. Md fuit Atridae me sicis Podalirius herbis , Saevaque consilio besia regente , potens , Luctantem exagitant dum longa decennis Troiam .

Id tibi , Nesseoi maxime , Piso fuit.

22쪽

Bedigeri comes arma Ducis non et icta secutus, Praecipites Phoebi qua rota mergit equos. Dumque per optatae discrimina lucis emendas Et rapit , raptas quisque recondit opes,

Duxque triumphator dum diruta Marte Batarpo

Moenia dat flammis, Nerea cile premit; P1so Machaoniae meritatur praelia luctae: Faustaque cum Lachesi, cum Styge bella gerit

Piso NAM famae sitis intempesta fatigat:

Cura in iro somnos essest illa breves. Haec trabit, haec studio avictoria quaeritur omni, Palmaque, sed nullo facta cruore nocens: Iamque sub examen , quodcunque dat Indica Tethys, Mittitur, cdi tellur barbara quicquid alit. Vt neque t regio pretiosis orba metallis ,

Gramine nec campi, fruge nec arNa iacent: Arceat ut nimium densa nemus arbore Solem: AEquet arundineus cerea melia liquor: praepete quam Daria tranetur Americus aer:

Ub essem coluber sente quis adsiet humum :

Guadrupedum salim ut inundet turba ferarum: Bellua piscosas quae populetur aquas: Plaga quibus succis, mel ab aspide fixa mel arcu, Cedat, in certam febris itura necem. Denique conspicui si quid novus educat orbis, Pectora non pigeat quo studiosa capi Morborum domitor, Naturae M sta latentis Intime , quae titulis Mus sit apta tuis: Laudis avaritis qui mentem raptus honestae, Nulla quod evertant saecula, condis opus. Visicera qui rerum rimaris inhosipita: per quem India jam nostrae non peregrina domi est. Sic te dos celebret non unica ; s'e potentis

Eloquii, medicae sile sit usus opus:

Te lecto volvatque frequens, placitumque r of t , Rara nec annumeret bibliotheca sibi PISO, pater Venerum, cor amabile, PISO, Leporum ;Seria sime libet promere ρNe jocoS: Pectora sordentis non fracta cupidine lucri

23쪽

o fam , assuetam jam plausibin erige mentem

Mnemosne quo te laudis amica locat. Ipsi tibi praesta, senium lature , medenti, Plurimm acceptam quam tulit aeger opem. Longum iter extremos cum sis molitus ad Indos, Pagina conficiet plus tibi docta viae. Huic nilper terras, per terris latius aequor, Vasius, inaccessum, qua patet orbis, erit. Indue barbariem domitura nepotibus arma :Naviget exemplo postera turba tuo: Cedat amans latebras inscitia: cedat, iniquo Pallada qui Livor rodere dente solet. E debelgato conspectius hoste tropaeum Nemo tulit. Dux hoc non neget ipse tuus.

24쪽

M. D.

Cum sore opus hoc juris brevi publici,

ex itinere sorte inaudivissem.

Ando aliquid, Vir summe, meo pervenit ad aures, Perplacuitque meis auribin ille Anm Te severaturis in secula tradere chartis, Occidui, Eoi cardinis Historiam.

id Natura ferat, quid is hinc Medicina, notasse

Dicere, Naturae livi atque parens. Filius: ista dedit genium tibi nempe: paren que ;Scilicet, in lucem quod Ῥenit illa, tuum est. Viveret, o, Phryx ille ,suis animalia linguis, Si qua fides . faciens cum ratione loquis adrupedes , bipedum misti , mi P 1 s O , catervis,

Proferrent laudes mose repente tuas. ando creaturae , Medicorum 2 axime, muta

Deficiunt, homines cst locat iste labor, Primus inexhaustam celebraret Barbarin artem, Si Laii osset Barbaris ore loqui. Primus anhelaret mundo narrare , medelas Volsibi, quam dextre feceris sa manus. Primus anhelabam tua dicere , meque molentem impulit in modulos sueta Thaleta novos Cunctorum licet illa foret bene conficia; cuncta Nam meminisse queunt, se memorare Deae)Lam male tentabam deductum dicere carmen, Tardioro olito pes erat atque manus. Miranti, quo forte forem mel fulmine tactus, Carmine .el Magico mens mihi tacta foret, Adsitit, o torυum ridens mihi Cynthius aurem mellit, se admonuit, increpuitque Dra. Tune Oelis, inquit, tot oloribus anser adesse, ne interstrepere hos , ridere tune velis' Debeat Hugenius te deterrere: nec unus; Instar cunctorumst licet ille libi. Ille, altiplures, quorum vestigia adoras, Hanc merito laudem praeripuere tibi: ut tot nominibis, totiessuperatur ab istis, An decet hunc inter nomina tanta legi ξSic pater t. onidum: tonitru sic tactuου amara Vocis, Io, dixi, parce, O Apollo,precor. Si veniam, oeenia nesivisse meretur,

Nesiit , se Bruno destit ese nocens. Cum magnis nequii tam dicere magna; fatendum es Sit satis, in magnis quod voluisse sat es Si tamen assem primopsrema probentur, Non deceat mepost nomina tanta legi 'Annuit, o placido ridens jam Θnthius ore:

25쪽

LIBROS, De utriusque Indi. e Re itu, uti Medica

I s O peragrati promit miracula mundi, Clarior & sero Vespere Phoebus adest. Non sat Nastavium servasse Heroa putarit. Profuit, excussis Omnibus, una salus. Doctior indigenis, tenues, queis Vescimur, auras, Et necis & vitae fercula nosse dedit. Dic: quando Indarum haec congesta volumina Rerum Evolvisse manu, lumine, mente juVat, Et lustras gentes, geminus quas educat Orbis; Brutaque, quae terras , acta, aquasque colunt; Et quae Vesta sinu parit, & penetralibus abdit; Quaeque notanda ferunt lucida regna Poli; An te Natura diffusa potentia Matris Plus capit ξ an nunc tot grandia corde capi λCuncta prior perspexit Adam, puri Arbiter aevi

Dein Salomon , cui non aemulus alter erit. Non erit: ut sacrae produnt Oracula chartae.

Primus, qui pandit plurima, P i s O redit. FRUDENTER.

27쪽

GVLIEL MI PISONIS,

Medici Amstelodamensis,

HISTORIAE

Naturalis & Medicio

INDIAE OCCIDENTALIS

LIBRI QUINQUE.

29쪽

NAT URALIS & MEDICA

Edicinam ignotos inter homines feliciter sive constiti tendi sive faciendi aptior fabricari norma non potest ea, quam Hippo

Crates , omnis in arte boni auctor optimus, tradidit initio l. de Aere, Aquis & Locis. Qu.icunque artem Medicam, inquit,im ectegre consequi volet, haec faciat oportet. Primo quidem tem- ceporum anni rationem habeat, quid unumquodque illorum pos cc sit. Nulla enim in re similia sint ; sed multum differunt, tum ceipsa ad invicem , tum in propriis permutationibus. Deinde ecetiam Ventos calidos & frigidos, maxime quidem omnibus ho- ecminibus communes, moX autem eos, qui unicuique Regioni sunt peculiares. Aqua- eerum item facultates examinare Convenit; Quemadmodum enim gustu differunt, &α pondere: sic quoque virtute, Miae aliis longe praestant. Quare si quis ad urbem sibi .e incognitam perveniat, circumspicere Oportet ejus situm , ' quomodo scilicet ad ve etos, & Solis exortus jaceat. non enim idem potest, si ad Boream jaceat, & si ad Au-eestrum; neque si ad solis exortum, neque si ad occasium. Et haec quidem diligenter ceoportet perscrutari; tum quomodo in aquis se habeat: utrum palustribus utatur & emollibus,an duris: sive ex sublimi, sive ex saxose loCo scaturientibus: Glsis item crudis . ρcve. Terra etiam ipsa Consideranda, nudane sit & aquis carens, an densa & aquosa: item cean concava & aestuosa, an alta & frigida. Hominum insuper Victus ratio perquirenda, e an bibaces sint an lurcones 3c otio dediti, an Vero exercitiis corporis & laboribus aliis cestudeant, δί edaces, &vini temperantes. Et ab his quidem singula conjectare oportet. e. Nam qui haee omnia probe Cognoverit, aut Certe horum plurima, in quamcunque ceurbem licet ignotam, ingressus fuerit, neque morbos ei regioni peculiares & pro- ccprios, neque Communium naturam, quaecunque tandem ea fuerit, ignorabit: & pro - copterea neque in eorundem Curatione vel dubitabit vel errabit. Quorum utrunque illis cuevenire solet, qui non haec ipsa sedulo edoctus suerit. ἐι Quinim ergo constet, Curari morbos non posse, sine praevia cognitione, cognosci vero nequeant sine notitia rerum, quibuscum Vivere homines consuerunt: omnino necesse habeo , Medicinam Indiis & imprimis Brasiliae congruam ex propria e e-rientia traditurus, ad exemplum Maximi Medicorum, de Natura Caeli Solique ea praemittere, quae lectorem meum Veluti manuduCant in notitiam eorum, quae curationem morborum istis in oris occurrentium propius Concernunt. Quod vel 1deo necessarium duxi, quia sideribus mire faventibus & regionibus fertilissimis omnino ac saluberrimis perperam solet attribui, quod erat Vel inColarum vel advenarum intemperantiae aut imprudentiae: eorumque imprimis inscitiae imputandum , qui in extremas & inhognitas mundi plagas abeunt, & professione artis, stilutis humanae facile praesidis, operam praestent mortalibus, Hippocratis interim praecepti immemores non raro deficiunt in senitate curanda, sive ea conservanda sit, sive erigenda. Brasiliae Continens, ut maxima & praestantissima totius novi Orbis pars magno stio merito censetur: ita, si penitius introspiciatur, non minus jucunda atque salubris de prehenditur. Adeo etiam, ut Aeris, Aquarumque & Locorum Cum temperie tum sa lubritate possit cum quibuslibet Europae vel Asiae regionibus certare. Situm quippe si spectes, figuramque, a secundo circiter ab AEquatore ad quartum supra trigesimum latitudinis gradum excurrens longioris Trigoni speciem refert. Basan habet ad Orien-

30쪽

tecta porrigitur: ita ut Angulus extremus ignotis ad Meridiem regionibus absorbeatur. Quod in Orientem spectat latus, Hesperiis objacet AEthiopibus;interposito vastissimo

mari. Vnde est, quod non minore valetudinis ac vitae commodo, quam animi oblecta mento habitetur. Etenim tota ejus frons blandum & benignum Subsolanum, ab auris matutinis natum, continenter recipit. Is mirum in modum homines Caeteraque animantia demulcens, atque ab intolerabili Solis, vertici perpetuo liminentis, aestu vina dicans magnum quid sanitati tuendae confert. Flatus ille, siquidem accedat mare,summo mane: sin recedat, adultiori demum aurora exoritur, totosque dies pervadit. Ne que enim, ut multis Indorum in locis, circa vesperam languescit: quin intenditur ad- eo, viresque si imit eun ili & comitante Sole, ut ultra inedias noctis horas non raro vi geat , & aeris nocturna Condensatio nequeat dilatationem ipsius & motum naturalem facile hebetare ac superare.

Alterum latus squq i a Peruano Regno celsissima montium juga &immensa distet minant spatia) Zephyrus perflat, ventusque Mediterraneus sera nocte infestat. Qui licet ob admixtos infinitis e paludibus surgentes vapores, habeatur insaluber; adeo tamen a montibus mari vicinis coercetur, & propulsattir a si1ccedente marina aura, ut

vix queat ad littora usque penetrare. Quodsi ob pluviosas quandoque malacias per diem integrum quod rarum est: valde) spirasse contigerit, remotiores amari, & Occi

denti objectos, vehementius; maris vero accolas, atque imprimis nautas, una ViX leuca a littore remotos, clementius CXCrCet.

Quemadmodum vero annuis temporibus integri semestris mutationes haud ma gnae: ita diurnis &nocturnis evidentiores contingunt; eo quod dies & noctes non magis pares sint spatiis, quam differentes calore & frigore. Nam Sol altius ascendens,pos quam terrarum & hominum poros aperuit, prosi indius 3c pari intervallo se occulit; unde condens tus aer extremam noctis partem magis rorifluam efiicit. Hinc rigidum& penetrans frigus corpora ferit inde a tertia nocturna, maxime vero circa gallicinium, usque ad exortum Solis. Ideoque incautioribus advenis hanc terram recens ingressis perquam molestum atque noXium esse solet, & tantum non omnem jem praecidere vitam in hisce vel aliis Indiarum oris beatam transigendi. Hujus rei non ignari indigenae, focum perennem juxta lectos pensiles alunt, ejus ut beneficio insecta non solum venenata, sed etiam nocturnum frigus, simul & terrae fuligines arcere a se queant. Porro rectus ascensus & descensi is Solis brevissima facit crepuscula, noctesque adeo diebus pares, ut ne quidem unius horae discrimen agnoscant. Noctibus aestivis, frigus intensius: hybernis, quod mirere, mitius sepe persentiscitur: aere scilicet tranquillo,& nubibus undiquaque presso pluviasque minante. Ruricolae pos noctes selito frigidiores, dies serenos & sementi proficuos: Medici vero firmam, validamque corporis constitutionem pollicere consilerunt: Contra, si tepidae noctes praecesserint.

Pluvialis temporis initium fit mense Martio vel Aprili, finis est Augusto. Quo Sol

redux ex Cancro materiam pluviae ex parte dissolvit in ventos, unde procellae & turbines subinde nascuntur. Has mox vernum tempus excipit, blandissimeque componit. Diversitatem quidem umbrarum, nunc in Austrum, nunc in Septentrionem projecta

sum, experiuntur Brasiliae caeterique Tropicorum Incolae, Amphisicii propterea dicti)nullam tamen, ut Doctiss Scaliger, aliique non infimae sortis Philosephi, fuere arbitrati , circa anni tempestates mutationem; bis nempe accedentis, & bis recedentis Solis; sed thunc solummodo cum abit ab AEquatore ad Tropicum vel Cancri vel Capricorni, usque dum eo redierit δί AEquinoctium abselverit. Prosper Alpinus duplicem aestatem quod uno anno dari testetur ita AEgypto, id non tam a Solis quam admirando Nili accessii & recesssu provenire existimandum est. pempora anni non nisi duo sunt, calidum & siccum aestas dicitur : alterum quod calidum & humidum, ac Veri Europaeo simile , brumae vicem supplet. Idque verissimum omnibus in Iaadiis intra uirtimque Tropicum deprehenditur. Hiemis enim & aestatis initium atque sinis licet ob particularia incidentia loci, tum& AEquatoris majorem vel minorem vicinitatem, non in idem tempus incidant: plerumque tamen annus sex fere mensibus ad humidum& totidem ad siccum verget tibus absolvitur. Adeo ut vel hinc etiam veritas Strabonis dicti confirmetur, nutilum scilicet annum in Indiis inveniri utroque tempore sine pluviis. Et quidem ea ratione, iit hic nori, sicut in multis Africae-Asiae, ejusdem nobiscum Latitudinis, oris,