장음표시 사용
31쪽
maxima exinde intensio & remissio aestus, sed nulla vel saltem exigua percipiatur, Sole licet Brasiliensium genim mense Octobri& Februario transeunte , radiisque secundunt
angulos acutissimos reflexis feriente terram.) Quae diversitas istarum regionum Inco lis , ob crebras malacias noxiosque tepores, interitum: harum contra ob domina tricem auram salutem promittit perpetuam. Vnde facile esst colligere anni tempestates esse non tam immediate ex Sole & astris eorumque motu aestimandas; quam ventorum
specie & diversitate, Regionisque qualitate ac situ peculiari. Eadem causa sblemnibus illis Torridae Subsolanis vel Favoniis reddi potest. Quin in locis hisce Mediterraneis paulo versiis occidentem noctes non solum, sed & dies aliquando sunt frigidiores, quam in orientalibus littoralibus , usque adeo ut pruina aliquibus quandoque capillos riguis de constet. Etenim in Indiis cum multa sint admiranda, illud tamen vel imprimis viis detur omnium physicorum ingenia stuperare, quod in eadem Coeli plaga, Solis accessu de recessu pari, iisdemque anni mensibus ab Orientali parte quidem circa Oceanum aestas & siccitas sit; ab occidentali vero trans juga montium & paludes Brasiliae, hiems, nebulae & pluviae. Vt in tanta locorum Vicinitate, quod ad rationem tempestatum attinet, iidem paene populi sibi mutuo antipodes videantur esse. Q aam miram dis stilamque naturae Varietatem, atque alia ejuscemodi, si quis diligentius apud se repta cet, profecto intelliget, Antiquos multa de AEquinoctiali circulo & Torrida gona falso opinatos essse. Cum , contra quam Aristoteles & Plinius aliique sinc arbitra ii , non solum habitabile hoc Clima , sed & temperatum ac fertile utique reddantrum rores perpetui, tum pluriae & jucundi a pelago flatus , dum vapores mane sies gentes & nebulas tempestive disCutiunt, aestumque meridionalem temperant, ac So les purissimos &nitidissimos reddunt. Hinc Vero humorum, qui in nobis sunt, a putrea ne conservatio. Neque tamen praecipua salubritatis vel longaevitatis ratio , ut quidam voluerunt, AEquatoris est Vicinitas, Ob aequalitatem quam imaginantur tem pestatum. Nam multis sub linea AEquinoctiali locis habitatis nec Solum nec Cor Ium ad salubritatem favet: sicut Insula D. Thomae, Guinea aliaeque provinciae te flantur, ubi corpora a torrente calore arescunt & res bivuntur, minimeque longaeva fiunt. Etenim attracti a Sole verticali & praesentissimo vapores ob perpetuas malacias non disperguntur , neque aquae agitantur , sed stagnant. Tum si qui perflant veniati, languidi sunt, M veluti longo itinere fessi, ventis subitis aut mediterraneis facile se submittunt. Vnde tepores vaporosi, nebulae &putredines enascuntur. Q od sub AEquatore navigantes non sine miseria experiuntur in penu&aqua imprimis, quae pu trea ne foetoreque concepto bis terVe sblet corrumpi in vasis recens infusa , prius quam incorrupta & durabilis haberi queat. Brasiliae vero vastissimus Oceanus tum pluviis , lino ventis perpetuam ad exhilarandum littus materiam suppeditat, non tepidam , sicut extra Tropicos solet, sed egelidam & siccam, eamque a Sole illustra tam ab oriente in occidentem ad milliaria aliquot spirat. Accedit, quod palustribus& male olentibus pluviis ex continenti Ortis, nunquam infestetur. Denique, ut mustatae Orientalis Indiae & Africae partes, non cingitur vicinis Insulis, neu ventis agitatur turbidis &procellosis. Coelum saepe quidem nubibus, ex oriente in occidentem latis, obductum videas, sed rarissimis & tenuissimis, inque sublimia aeris elevatis, praeterquam diebus pluviis. Sol
oriens & occidens inconniventibus oculis adspici potest: tumque fere ordinario apparet ut colore, ita &magnitudine; adeo ut perquam commode Diameter ejus mens 1 . xari queat. Mira tandique serenitas est, praesertim circaue eram. quae nullos unquam si iccedenti Lunae tradit vapores vel nebulas : sed noctes reddit adeo claras ut uno eo demque die Luna vetus & nova conspici, litteraeque ad Lunam quadratam fatis recte legi possint. Eadem Astronomo & ad caelestia intento promittit multa circa Eclipses& Nubeculas Magellanicas, Veneremque post emersionem a Sole falcatam, Mercu rium scintillantem & corniculatum, accessus denique Lunae ad stellas cum fixas tum Planetas, caeteraque Phalnomena, partim antea Europaeis non visa: sicut multoties fuit a nobis observatum ex specula eminentiori Astronomicis usibus per Illustrissimum D. I. Mauritium Nassaviae Principem, exstructa,& a domestico meo accurate descripta, ad quem curiosum lectorem remitto. AEther pro diversitate aspectuum Planetarum , accedentibus causis inserioribus, suas recipit intemperies. Crebris fulguribus Coelum sub vesperam coriiscat, tempesta
32쪽
te vel maxime serena, sed sicca. Tonitrua si quae circa ct quinoctias iboriantur, raris sime in Pernambuco & sine fragore audiuntur, utut imbres esti dat: in Maraiahanceu propiore AEquatori, Vehementius & crebrius intonant. Multae Irides, Halones, Dracones ignei volantes apparent. Grandines Vix unquam Conspicitantur. Nec est, qui observaverit altissima montium Cacumina nive tecta, aut brumalem ostentasse cani
Pluviarum guttae admodum sunt magnae, gravique decidunt impetu, quas molestus aliquando tepor praecedere 'et sequisblet Ros Europaeo, Cum pinguior, atque adeo tacundior , sic ob nitri quo in regnatur Copiam penetrantior multo aC tenuior, praeCipu aestate, existit. Manifestum hoc in ferro imparimis, multo magis in materiis minus soli dis. Quae sub dio posita faςile corroduntur & exedintur. latensior enim Solis radio rum fervor, poros corporum stablunarium aperit usque adeo de die ut nocturno rori sub tilissimo facilem usque in profunda aditum faciat. Vnde per quotidianam vicissitudinem humiditatis SI caloris illata putredine, vermium diversorum generum sit generatio. Quantum vero omnibus his noxius est ros, tantum gramini Sc pascuis proficuus, imo necessariUS, ne aestate inopia pluviarum torreantur. Hoc sbio enim arentia loca Mhumorem sitientia refocillantur. Nihil item rore magis alimentosum, quo solo tot bestiola & infinita insecta vivunt: quod & divinus Poeta dixit; 'amum ros nocIe reponit. Estque adeo eximiae essicacis ros matutinus, ut & pecora & homines aestuanteS, ac spiritutum profusione fractos mirifice roboret. Concentrando enim calorem nati
vum ingeminat, atque appetitum aCuit, adhaeC Urinam provocat.
Etesiis ceu anniversariis ventis serenissimis hae orae diversis temporibus gaudent. Se mestri enim hiberno sive pluvioso, ex nubilose austrina plaga intenduntur & Vultur ni velut naturam induunt. Hinc vehementius quam Aquilo, mensibus aestivis, domi nantur, aerisque imperium obtinent. Adeo etiam ut ductus aquarum inde a menso
Martio ad Octobrem illis obsequia praestent. Reliquo amat tempore ex Septentrione in Austrum maria coguntur. Circa Africae latus occidentale, Brasiliae oppositum, plane diverso modo seros habet. Quippe ab Aprili ad Iulium mensem, versus Septentrionem rapidus est fluxus; inde ad Octobrem tranquillum mare. Hinc ad Ianuarium Versus Meridionalem plagam Oceanus truditur : mox Circa medium Aprilis denuo nullum Currens maris ut fluxum illum generalem Verulamius appellat) experiuntur na tae. Atque hae diversitates potissimum quidem intra Tropicos libero aequore nav1ganti bus percipiuntur. Adeo ut hi venti generales, Tropaei dicti, minime segnes, partim re gendo Currens maris, partim proprio flatu non spontaneo aliquo raptu ab ortu in Oc castim, ut Scaliger & ante eum veteres quidam imaginati simi) id efficiant, ut hinc navigantes versus Africae, vel Europae oras, eadem redire, qua venerant Via, nequeant.
AEquor Brasiliense ut plurimum tranquillum est. Cui temeritas Barbarorum se si dens, gemino ligno suberosb, Iangada dicto, insidentes, secure piscaturam exercent ali quot leucis a littore remoti . Caerulea &subnigra ejus facies exterius est, interius v ridis. Agitatum noctu ignescit, magnoque lumine refulget. Salsius quoque deprehenditur quam versus Polos, adeoque pellucidum, Ut pisces ultra viginti orgyarum profunditatem aureo Colore micantes, altis puppibus Commode conspiciantur , meridiano tempore, Soleque splendente. Ac tum simul intueri licet, quam diversus &contrarius si ibinde sit motus in profundo mari, ab eo qui in superfici ea tumultuariis fit ventis. Quo lactas bolides, aliasque artis nauticae Conjecturas non parum eludit. Si mare circa AEquinoctium nimis languidum deprehendatur , adnaodum insidiosa habetur illa tranquillitas. praesertim, ubi atrae &sordidae nubes conglobatae, ut fit, ac Cedant, quaeque uniue Ab repente impetu sese effundant, unde momento inanenis r
Licet autem juxta littora aestu satis vehementi salum inrumescat, non tamen agros invadit, aut vicinas terras depressas inundat, sed ingenti fremitu rupem quandam sive maris tentam, Eeps Lusitanis dictam, pulsat maximoque impetu verberat. Illam si immo naturae miraculo & beneficio ibi positam fateri, quotquot videre, Coguntur. Crepido enim Cautium longo tractu excurrens, instar muri se violentiae barbari & indignantis elementi objicit, fidasque ac tutas navibus stationes &portus praestat. Largissimam praeterea aedibus materiam, qua Olindae&Paraybae templa ac monasteria stiperbiunt, stuppeditat. Maximam Brasiliae partem eadem nunc interrupto & flexuoso, nunC COH-tinuato
33쪽
sinuato rectoque ductu tuetur. Hus latitudo quae planissima est, & quasi artesuperfita die tenus polita) ad passus viginti, si ibinde triginta&ultra se extendit. Tantae vero aliatitudinis est, ut vix maXimo aestu inundetur.
Nova plenaque Luna mare ad duodecim pedum altitudinem squod in Paranambutaeensi littore fit circa quintam in attollitur, pariterque deprimitur. Verum non rite ob servata sex horarum vicissitudine, sed pro ratione decursiis fluviorum & pelagi intempe rie, vel citius vel tardius aestum vastissimus Oceanus absbivit. Ita tamen, ut mensibus aestivis accessus : hibernis vero recessus sint & longiores & vehementiores. Quid,
quod fluxus lunares, paucis tantum a littore miliaribus; Currens Vero maris per univer stim aequor persentiscant naVigantes. Caeterum ad miricandaS perpetuas nautarUm controversias circa longitudinem ii jus Continentis, scire interest, magis ad Occidentem a natura collocatam esse quam
peritissimi quique Geographi & Hydrographi hactenus simi opinati. Operae pretium itaque duxi illud addere, quod ex sedula observatione Eclipsium Lunarium nobis constat. Initium siquidem deliquii, quod in vigesimum Decembris anni millesimi sexcentesimi trigesimi octavi incidit, inter Olcidam Paranambuci, &Vranoburgum
Daniae, tribus horis & quatuor minutis differre deprehendimus. Vnde reducto caliaculo , facile erit colligere, quae causa sit erroris; cum plerique naucleri ultra quin quaginta minuta a nobis discrepent.
Universa Brasilia scujus Incolae Antoeci sunt Hispanis & AEthiopibus; Peri ceci Ia vensibus: Antipodes Aureae Chersenesi populis) Coloniis & Praefecturis quatuor
decim, totidemque circiter fluviis distinguitur. Horum beneficio territoria sertilita te & commoditate differunt. Praeter quamplurimos amnes, fontibus inclytis &utcimque herbosis habitata Orientalis pars scatet; iisque passim, mira divina bonita te irrigatur, potumque hominibus juxta ac pecoribus abunde si ibministrat. Armeniata silvestria siti aestuantia eo confugiunt, seque ad luxum inebriantia aquis , prae da fiunt venatoribus. Rapidi sunt plerique fluvii mensibus pluviis, & tunc de su
bito in altum excrescini ac ripaS egrediuntur. Econtra Vero is, qui Parmam bucensis Praefecturae terminator & D. Francisco QCer, totius Brasiliae facile maximus
est i mensibus quidem aestivis rapidissimus simul & altissimus existit, ruptisque obitacibus valentius ruit in Campos dc mare. Mensibus autem pluviis, quod mirandum satane, aquas decrescere, modiceque tantum in pelagus sese exonerare videas. Cujus
inauditae diversitatis causam, alii aliam perhibent. Sed si ib accuratissimis Regio num lustratoribus & ipsis Philosophis etiam nunc lis haeret. Quamvis autem tanti
fluminis fons aut origo nondum a quoquam fuerit lustrata, tamen evidens ratio vide tur evincere ex intima parte hujus Conticientis descendere, & quidem e Lacu illo mediterraneo a multis Celebrato, qui omnes fluvios, ut & hunc nostrum, ab altissi mis Peruviae montibus versitis ortum demistas, recipit &in Oceanum emittit. Nota strates hoc flumen celocibus aliisque ratibus Canbas dictis ad quadraginta milliaria ascendentes adhuciatis latum & profundum, insulisque amoenum & icopulis horridum invenerunt. Indigenarum quoque & Lusitanorum fide Constat Circa quinquagin ta milliaribus a mari, ipsim de altissimis rupibus seu cataractis, Vocant, prae ceps ruere neC altius ab iis qui e mari veniunt ascendi posse. Supra cataractas fit minis alveum porro pergere versiis ad aliquot milliaria, usque ad ingentem illum Lacium, in quo multae sint insulae perquam fertiles & habitatae. Inque hunc Lata Cum aureas arenas a rupibus auriferis versiis Peruviam jacentibus detritas per insita
Caeteri pleriqtie fluvii vel potius rivi, qtui ad hanc Brasiliae oram in Oceanum es tassii Gad minimarum etiam navium onera e mediterraneis deferenda sunt inepti, Wiod aquis destituantur. Illi enim paucis exceptis, licet tribus aut qUatuor milliaribus non absint a fontibus si iis, nihilominus in ostiis magnorum fluminum speciem prae se se rivit. Quod sit propter maris accessus, fauces illorum illudentes. Exemplo sit Rio formose, item Eio grande , & alii, omnes magnarum navium qua os hia capaces: qiui ta men, ut versiis mediterranea vix duabus leucis a littore absint, ita pedibus genu te nus transeuntur. Cum nulli tamen alii in hac Americae parte reperiantur, qui tantos imbres alveo io excipiant. sed constat ratio. Vastissima montium juga procul a littore demittunt vim illam pluviarum a tergo, & exonerant se versiis Occidentem. MOX
34쪽
versiis Orientem ad rapidissima, ne dicam δί totius nitandi maxima: uno quidem brachio versus Septentrionem in Amazonum& Maraiahan flumina: altero ad divi Francisci, atque illa quae de is Plata & de Ianebo dicuntur, Versus Austrum erumpunt. Haec receptis in se quibusdam amnibus invalescunt & aliquando ad milliaria triginta in Oceanum labuntur, tanto impetu , ut in ipso mari dulces a nautis hauriantur lati ces , ac si e fonte aliquo salirent. Porro Lacus juxta littus reperiuntur, qui mari licet vicini & quasi contigui, aquis tamen sint dulcissimis. Praeterea putei , paucis ante annis, circa ipsum littus, & quo aestus maris pertingit, e sit, potabiles aquas& dulces ignoto vel dubio venarum commercio, impertilint. Vnde percolatas omnis que salsedinis expertes prorsiis haurire datum: quae licet fontanis inferiores sint, do mesticis tamen ossiciis sufficiunt. In remotissimis vero desertis rivuli quidam e lacu
bus Oritandi, hieme dulces, subsalsi aestate existunt , quod stagnantes Solis assidui
Tellus haec ex diversi naturae lusii constat. Qua enim in planitiem longe lateque sternitur, glebosb ponderoseque No praepingui ac irriguo est sbio Vergea Lusitanis dicta:
multorum fructuum ferax: cannas sacchareas imprimis, tum & credita quaeque semina multiplici reddit foenore. Aprici campi minus testate, sed mensibus potissimum pluviis licet terra tunc habitantibus tristior videatur) laetissime virescunt, prataque messem negantia pabulis vigent. Frumentum & secate nimis celeriter in germen em cantur ajugi perpetuoque solis fervore & indulgentia agri. Qui proinde multa versa
tione snec autem interquiete linquam indiget) fatigari debet, additaque potius are na quam stercore, ferendis frugibus aptior reddi. Secus enim germinatio nimis festi nata aduritur vel exhauritur. Qui ab exoticis seminibus & his quae diutius in terra so Veri debent, proventum e ectant, maturationem retardent oportet. Ne soliis tu Xurient plantae, ac granis postea &seminibus cassae reperiantur, atque ita spem vota qlae agricolarum destituant. Committere terrae plantas & semina oportet mensibus Februario & Martio, quum nempe finem aestatis excipit tempestas humida. Fieri vero utrumque debet prima vespera, non de die, nec adulta nocte. Quaecunque pro fundius &quo radiisblares non pertingunt, inhumant, in Vitae discrimen ea incurrunt, quod sub cute sita intense frigida terra, praecipua aestate, taleas &semina facile enecet. Cujus rei advenae dc novitii experimentum non sine magna jactura fecerunt. Semina
sicut fructus colligunt diverso plane tempore in locis acclivis S sitientibus quam de clivioribus & uliginosis. Quid quod horum plurima toto anno & omni tempore plantentur & germinent: felicius licet vel infelicius, pro locorum &plantarum diver sitate. Quod evidentissime apparet, praesertim circa proceras illas arbores, quas Co--&PAmitas nuncupant. Etenim hae citra ullam anni temporis, seniique arborum observationem transplantatae virescunt jucunde,, fructibus crimiis abundant, in lut tore sterili gaudentes foveri; modo radices, quas infinitas & brevissimas habent, leviter tantum terra Cooperiantur. Harum enim caeterarumque Indicarum arborum radices adeo a frigore subterraneo abhorrere deprehenduntur , ut nonnunquam solis desiderio foras prorumpentes, terra se c0ndi vix patiantur. Nonnullae arbores & qui dem nobiliores, sicut Acatu, napita a, C a, Ania, Iac uiata, , Mures , Ietiuita, Araiicώ, nabiraba , Ficus & Myrtus sylvestres Lamacata Cambur dictae: Planta quoque Anans & alia semel dumtaxat in anno florent, tempore verno, quod circa Octobrem est: mox fructus proferunt, Sole ingrediente Capricornum, & durant ultra treS menses, posteaque quiescunt. Solus, quantum constat, fructus Guitycorossemel biennio; fructus autem arboris Ibisaee ci 1od est Gua jaci Brasiliensis , vix quadriennio producitur. Ρauciores arbores nativae hactenus ad fativas relatae: sylvestres tamen cum sint, fructus elegantes, & gratissimi saporis proferunt, maxima quidem ex parte frigidos, cum astringendi facultate. Quasi natura benigna haec mortalibus immodice aestuanti bus solatio dederit, proruentibusque humoribus frenum imposuerit. Plurimae arbores& frutices toto fere anni tempore flores & fructus feliciter protrudunt, simulque Ver, AEstas & Autumnus in iis conspiciuntur. Horum facile principes, Murucuse, Asangaba, Pacbba, Banana, Ianipapa , Araca , Pin va, Cocos , Mamaon Pinhoins, mementa. Quibus annumerantur, Vitis, Citrus, Malus Medica, Ficus, Cucumeres, Melopepones,
Citrulli Malogranata bifera & trifera, aliaque plurima ex Lusitania & Angola olim,& nuper e Belgio adducta legumina, radices & olera passim in hortis exculta, atque
35쪽
in culinis domestica facta, Imo & Piper orientale, & alia infinita exotica, tam fata Europaea,quana Aromata Asiatica benigne fert tellus. Sed regio quondam diplomata se ne vilescerent propter abundantiam, prohibita &prorsus eradicata. Qui racemos per totum annum desiderant, vineas diVersas, diVersis putant mensibus, maturasque postea uvas colligunt. Vnde non ignobile Vinum, Creticum aemulans; exprimitur. Quin & omnis generis fructus atque frumenta etiam nostratia singulari fertilitate ex plerent colonorum spem , si quod uniVersale remedium contra Formicarum illam Strumam inveniri posset. Nam locis angustis & quoque uliginosis vel ignis vel aquae beneficio per impigrum agricolam facile arcentur. Sed cum nulla regio ab omni parte beata, vix credo potentissimum hunc hostem stiperatum iri posse. Quod non tam a Soli quam Solis vi procedat, qui ubicunque sub Zona torrida , etiam in Indiis Orienta talibus, atque in vicina Peruvia, infinitas Formicarum turmas generat. Partes autem Indiae , ut quoque Brasili' , extra Tropicum sitae , Formicas vix norunt; unde &fruges ibi uberrima. Vtinam natura plures feras formicavoris collocasset; quae si inui tot myriades abligurirent, sicut mira illa aspectu animalia quadrupedia Timen ria dicta, quae Canis magnit ine, longis instructa unguibus , alte fodiendo formi carum latebras detegunt, iisque illico exertam trium fere dodrantium linguam ima mittunt exilem , Opertamque formiciS repente Contrahunt, deglutiuntque deceptas. Formicae autem hae RI do Bra P Lusitanis non immerito dictae , quod perpetuam tyrannidem exerceant) aliquae Europaearum plane similes, aliquae triplo ma jores & alatae, omnivorae simi. Aggeres quoque & tumulos ingentes , in modum metarum foeni, e terra ab illis exstructos, Videas. HuC inopi metuentes senectae, non tecto ves calle angustis, ut Virgilius eleganter de suis Formicis cecinit, sed augustis convectant atque reponunt quidquid populant nigra haec Formicarum agmina; ita ut in campis, in sylvis, aliquot leucarlina spatio, perpetuae semitae, opere earum serveant. Q iam vero noctu Luna plena operentur, interlunioque Cessent, quam celebre; undique earum ConVentus, quam diligens cum obviis collocutio atque perco ctatio , quam denique futurorum quidam sensus, cum, imminentibus mensibus pli viis, tumulos suos cavernosos altiores struant, M, quod omnem fere intelligentiam superare videtur, granorum in penu reConditorum umbilicum, quo germen emittisblet, sollicite excidant, hi C conspicere datur. Ita ut Vel stupidissimus spectator Salo monis proverbium in memoriam reVOCet, ubi ignaVOS ex earum oeconomia incitamentum laboris capere jubet. Plura de mirando regimine dieenda forent, nisi jamdudum propositi limites transiissem. Qua lacustris est haec Regio , ob perpetuam uliginem funditus aeque ac in superfaeie viret. Tum diversb plane herbarum fruticumque palustrium genere, adeoque mira naturae solertia luXUriat, ut herbosam terram, non aquain diceres , amphibiorumae ille & piscium latibulis destinatam. Non omnia loca paludosa S lacustria insalubria esse, monumenta veterum quoque confirmant in Italia, ubi insignia quaedam & feriatilissima habitacula paludibus proxima, incredibili tamen salubritate fruebantur, pro pterea quod commercium haberent cum mari, & motione perpetua non paterentur stagnantes putrescere. Circa ostia vero fluviorum, ubi paludem aqua marina singulis aestibus inundat, ab immensa ostreorum& Cancrorum multitudine perreptatur, at que tortuost, illo arborum genere, Mango dicto, ita obsidetur, ut viatoribus &piscatoribus prorsus sit inaccessa. Qua montosa, raro sterilis vel otiosa appareti, sed in acclives & amoenos colles exceptis vasti simis montium jugis in desertis mediterraneis) exsurgit. Contingit qui dem arbores gramina mensibus pluviis laete virentia, aestivis ob ardores solares emori, eaque incensa ingenti 'atio sibinde incendium producere; sed ipsi Incolae iis incommodis prospicere norunt, dum loca illa excisarum & recenter combustarum cineribus foecundant, ut frugibus Cerealibus Americapis aptiora fiant. . Qua arbustis sylvisque densissimis vestitur, multo olim labore Lusitanoq ad pyxidem nauticam iter suum instituere coegit. Quod nostratibus etiam nunc & mihi usui fuit, in muniendis viis per deserta, patentque nemora in longitudinem aliquando ultra du Centas & trecentas leucasii di a ad arborum vastitatem, cymbae uniligneae ex iis fiunt Centum & quinquaginta hominum capaces. Qua ad altitudinem, sagitta a fortissimo emissa quarundam stimimitatem haud facile superat. Arbores denique variae magni-
36쪽
tudinis indiscriminatim hinc inde per campos & stivas videre est, earumque
variis carduis, imo & integris diversae speciei arbusculis frugiferis onustos & ornatos. Haud dubie, quia tot volucrum Cohortes, cum excrementis simul alvi nucleos seminaque fructuum ibi deponunt: quae in servido earum ventriculo praemacerata, facilius germinant. Ex hisce nemoribus fragrantissimae quoque arbores balsamis & gummi gravidae, non tantum medicinae gratia, ut Copaiba, Caburessa, Dica ba, sed lucri causa ob colores tincturas varias, aliosque usus eximios ad Europaeos apportantur. ut fiant Ibirapitanga arbor illa Brasiliensis κατ-ita dicta, & rubra tinctura nulli non
nota. sive lignum flavum. Araraba cortice ribstro. nucu. Lacaranda. Anti basive Cedrus alba, & aliae multae quae aedificiis navibusque struendis aptissimae, quod
aquis minus perviae sint & ferant aetatem. Ex quarundam corticibus nunc stines igniarii , in militantium usum, nunc in navium necessitates torquentur, & rudentibus materiam subministrant. Denique e collisis lignis Caraguata, Talaiba, Ambalba, aliisque ferulaceis plantis ibidem nascentibus, ignis luculentius, quam ex concussis silice, a Barbaris elicitur. Si quae loca sint aridiora, mirabiles illas Climaces, seu funes potius αφυλους,generali nomine Timbo appellatos proferunt, quaesua flexilitate & tenacitate apud fabros & vietores ligaminum, contusa apud piscatores, coriarios, Mnaupegas, ri IS& stupete vicem stipplent. Inter has Climaces, non minus notatu digna illa quae Guem-be nomen a Brasilianis accepit. Texitur enim Cannabis Sparti modo , cum alios inusiis, tum praecipue in anchoralia : neque materia ulla ad nauticos funes & maris impetus aptior; namque ut salsuginem amat ea planta, funis quoque ex illa confecta mari n1s aquis immersa, identidem reviresdit. Et anchoris alligata, fluitantes in salo naves egregie continet, non tam ab innata duritie, Vel operis firmitate, quam viriditate ipsa, & lentitia quadam ad instar corii: ut sese vel in altum elato navigio, modo in tenuitatem extendat, vel residente rursiis in Crassitudinem contrahat: quod secus in nostris
evenit rudentibus , quae nimirum ipsa vi ac pertinacia sepe rumpuntur. Nemorum pleraeque arbores, cum ab Autumni & veris vicissitudine nihil fere patiantur, frondibus tamen δc soliis non eodem simul tempore vestiuntur & spoliantur. Praeterea non unaquaeque arbor foliis simul omnibus orbatur, sed parte una decidei te altera tam diu manet, doneε priPr repullulet. Mirari quoque subit, primum naturae hoc scecundissimum theatrum contemplantem,lierbas & plantas in Europa a natura molles, hic caulibus lignescentibus luxuriare: Earum quoque non paucas ratio ne loci inter se plurimum discrepare ; nam quae vix fruticis magnitudinem 'quarent in pratis, in densis nemoribus summae Videri proceritatis. Accedit, quod varii generis Hederae fabiserae, Phaseolique pulcherrimi, suprema arborum Cacumina scandentes, topiarii instar operis perpetuam Umbram praebeant. In ' r haec virgultorum opaca , ipsis Faunis consecrata homines pariter ac ferae se abdunt vivuntque secure. Multi enim in illis sunt secreti tramites ; qui sui gnaros haud parva in venando voluptarie perfundunt. Quae sylvarum fontiumque praerogativa multis Indiarum regionibus denegata est, maximeque occidentalis Africae parti habitatae, ac propterea Torridarum regionum nomen merito obtinent: ab immodico enim & ingenti aestu dehiscunt illae, ut ad fluvios umbrososque saltus distitissimos pecorum greges amandari neces.sum sit. In agro enim arenoso longe majores ab incolis perseruntur calores, quam si terreus esset eodem Solo, Caelo & Sole. Ita & montosia differunt a planis & nemorosa
a nudis, ac perinde ut humilioribus aut altioribus montibus assurgunt, magisque aut minus sylvis vestita sunt, frigus aut calorem aeri majorem aut minorem conciliant. Porro sicut Peruvia crebro ex aestuantibus Cavernarum latebris: ita nunquam Continentis hujus tractus orientalis terrae motum fuit expertus. Metallis enim &igne subterraneo, spisituum & vaporum genitore passim destituitur. Excipe montes in Praefectura seisa adeo argentiferos, ut thesauros hactenus pollicitos, nunc cum scenore Batavis praestare coeperint, atque etiam nunc praestarent, modo Plautinum illud minus in noS quadrargi.
Tum denique homines nostra intelligimus bona , Cum quae in potestate habuimini, ea amisimus. Atque haec de diversitate terrae nobis cognita .
Illa autem deserta&solitudines frequentibus jugis arduas, inque Occidentem porrectas
37쪽
rectas Antiaropophagi tenent. Europaei qui inVestigando loca incognita vastissinios istos &fi agois saltus penetrarunt, testantur, se non minus fertiles ibi, herbosesque montes & convalles Vario animalium genere occupatos vidisse, quam in littorali bus & habitatioribus locis. Quod ipsum postea verum comperi: hoc tamen discritamine, quod quo ad mediterranea loca penetres altius, eo plura quidem mineralia eaque ignobiliora se offertuit, sed fontium inopia atque Ob auras devigescentes aestus diurnus major, & noctium frigus intensius : frequentiores denique lacus piscosos hy-bernae pluviae, in aestivam penuriam , stuppeditant. Mediterranea enim opem pluri mam a caetb imbrido habent, non circa vegetabilia solum, sed & ferarum atque piscium miraim obaesitatem , ut Condimento proinde minori indigeant. Mel quoquestivestre, fructus Iasabucase, uta/ba, Palmae & sylvestres Ficus , desectum fructuum Aca Vis in desertis locis supplent. Quae tesquis & rubis , Caeterisque spinosis frutici bus passim adeo horrent, ut vi via facienda sit. Inter caetera, Caraguaiά, aliique Car dui, rorem & aquam pluvialem copiose concavis soliis, Calicis instar perpetuo conti nent, quae deficientibus rivis & pluviis ingenti selatio hominibus aeque ac animalibus
Duae tantum indomitae serae serpentibus exceptis) in tam vasta Regione extimes cendae reperiuntur , Tigres & Apri. Quarum illae insidiose, velocitate valent: hi
tardiore sunt cursu. Vtraeque autem famelicae istunt. Eaedem pastae, quod mirere, adeo funt ignavae & meticulosae, ut ab ipsis Tapityeris, & gregariis etiam canibus, in fit gam confestim agantur & Capiantur. Vsque adeo satietas non homines tantum sed& feras enervat. Inter belluaS marinas Vero , plures invenias feroces & prodigiosas satis. licet enim summe admirabilis Dei potentia atque silertia in rebus coelestibus, iis . que quae in aere & terra fiunt, unicuique patescat; maxime tamen ea in mari praelucere videtur, in quo tam variae & stupendae rerum formae conspiciuntur, earumque vires &proprietates deteginatur, ut quaerendi & contemplandi nullus linquam futurus sit fitanis,meritissimoque jure ea quae dignoscitur pars,illius quae ignoratur minima dici possit. Sunt autem Thynni, Delphini incredibili velocitate caeteros superantes. Serrae porro,M Lamiae sive Tuberones inter rapaces primum loCum obtinent. Hi formidabili rictu
pisces non tantum, sed & urinatores deVOxant, nimiaeque voracitatis poenas aliquando dant; quod pisces echinati, Cornuti, tum quoque Venenati, deglutiti eos interimant. Sicut eleganter Oppianus olim cecinit: occis. occidunt hostem, perimuntque necantem. . Serrae vero perpetuum cum Cetis bellum gerentes, eorumque praecordia gladio radiis acutissimis horrido fodicantes, mare tingunt cruore. - His est audacia tanta.
fortem Ponti Regem formidine nulti Agreges unctum assiciunt ,solumque Vagantem:
Atque catertatim Oeniunt ad martia bella. Cetorum vero mensibus praesertim pluviis magna appaxet copia, quod sortiis ibi edant. Quos cum maris recessu contingit haerere in vadis, multum olei inde redundat. His quoque monstris annumerantur Vaccae marinae&Nereides, Brasilianis Lupipiapre, Lusitanis Pediemusser dictae. de quibus Virgilius, Frons hominem praefert, inpiscem desinit alum.
Notatu dignum,quod eximiae tot arbores, frutiees & herbae,figura, liis & fructibus a veteris orbis vegetabilibus, paucis exceptis, dissimiles appareant. Idem in avibus, animantibus & piscibus deprehenditur: ut & insectis alatis atqu e non alatis. Quasi ex diversitate Climatum, non tantum hominum, sed etiam sensitivorum & vegetabilium prodirent differentiae, idque non adeo ex astrorum synergia, quam vi Solis & Soli genio peculiari. Quae omnia ut ineffabili colorum pulchritudine, sic & infinita multitudine hisce in oris generantur, partim nota nobis, partim incognita. QUOxum aliqua, sapore& dignitate Europaea superant; aliqua longe inferiora existimi. Ex quibus utique apparet, quam mirus 3c varius lusiis sit in orbe terrarum. Meritoque beati Incolae habe rentur si omnium horum Creatorem cognoscerent. Quum e contra tam fausto siubcoelo, tam agrestia & distorta illis sint ingenia. Haec breviter de Aere, Aquis & Locis dicta sufficiant.. Quorum utique temperies Optima paxum est ex se culpabilis. Neque enim Solis calore torretur haec terra, neqUC
38쪽
squalore vel aquarum penuria resiccatur, neque frigore extinguitur, sed rore perperito imbribusque multis ac fontibus irrigatur. Vnde & feracissimum esse, & multa illic
tempestive nasci oportet. Praeterquam enim quod Balsamis nativis, oleis, mellibus non unius generis abundet, herbarumque ac radicum medicarum& ad tutandam valetu dinem potentium ferax sit: quaestuosissimam inii per culturam ficit, quantum ex ali quot retro annorum messibus Colligi potuit. Animalium denique omne genus ac boum imprimis armenta in m imum numerum augeri & crebrius parere, certum est. Quae loci salubritatis fama non paucos olim senes aliosque minus prospera utentes valetudiane, ex Hispania, & ladiis aliisque dissitis locis excivit ad aerem & aquas has Coelo datas , tamquam ad duo validissima vitae & valitudinis praesidia. Perquam mature enim pubescunt Incolae: senescunt tarde, idque sine Canitie aut calvitio. Quo fit, quod longe ultra centesimum aetatis annum, viridi senecta, non Americani tantum, sed &: ipsi Europaei fruantur, totumque adeo territorium Macrobium dici mereatur. Non ali ter ac si fervor juvenilis frigore senectut1s repressus, temperatiorem illam in calidiori bus hisce plagis essiceret. Advenarum enim proles crebris licet morbis infestentur , multique succumbant, imprimis nostrates infantes, non tamen id tam debet Coeli intemperiei, quam praepostero nutriendi modo imputari. Exemplo sunt vel maxime Brasilianorum liberi vivacissimi. Qin cum ventre duro sint &prominulo, selidisque toris, quamvis subucula tantum leviori induantur, nihilominus injurias Coeli secure contemnunt. Rident matres ineptam nostratium M vestiendis & educandis parvulis industriam, qua perspirationem impediri & catarrhos multos generari aiunt. Nulli inter illos, strabones, lusciosi, Claudi, gibbove deformati inveniuntur: cum tamen infantes nunquam aut linteis involvantur, aut involuti fasciis Europaeorum more li-Mntur. rigida frequenter lavatitur. Idem provectioribus ustatissimum est: cum ob innatam genti munditiem, tum ad firmandam & tuendam corporis sanitatem. Porro alacres sunt & succulenti omnes, vasisque amplis, brachiis cruribusque lacertosis & sirmiter compactis, minus tamen pinguedine farctis. Qin nobiscum militant maris ac colae, non admodumsunt aut moribus agrestes, aut corpore proceri, suntque mares in viceni maribus, mulieres mulieribus similes: eo quod paucioribus anni tempestatibus obnoxii, etiam rariora vitia in semine seminisque efformatione concipiant. Plerumque enim ut hominum instituta & mores, ita quoque naturam pro varia Regionis constitutione mutari visemus. Praeter longaevitatis beneficium & alterum est quod rarissime adversa valetudine assiciantur. Primo quod fortibus nascantur ,& incomparabili
aeris ventorumque serenitati atque aequalitati exponantur : tum quod tantum non
ignorent, quid Curae sint, quid animi asiectu , quid corporeae voluptates. Sub eodem tecto, eoque levi & ad inversae modum Carinae palmis instrato, multae simul familiae degunt. Has casas peregrinaturi deserunt ad tempus, supellectilem quam curtam habent & liberos humeris impigre portantibus foeminis. Eodem semper victu & amictu,
eoque simplici gaudent. Quippe solum gossypium ad vestitum illis suffcit, juxta illud
Lucani scilicet: Terra suti contenta bonis, non indiga mercis Nullus denique illis habendi amor, paupertatique se addicunt voluntariae, ea quidem aequitate, ut cui plus est, lubens impertiat minus habentibus, pari dandi & poscendi i
vicem facilitate. Radices omnes alimentosas, quod dignitate cedant, im ipsi in panem ex oryza aut milio, Asiaticis tantopere e etitum,contemnunt. Omni
bus fructibus poma silvestria, Acam dicta, praeferunt, quod egregie succosa sint, & ad
victum aeque ac potum sussiciant. Nam siceram ipsis suppeditat, in multos menses, faecibus depositis, duraturam; & praestantissimas eastaneas, penu recondi aptas. Alii etiam fructus, praesertim Pacoba, Ananas , Mariaba , Ian aia , Caraguaia expressi simile vinum vel si Ceram suppeditant, nec minus inebriando idonea. Fiunt SC alia ex radicibus Mandiocae, PatBa, Milio Turcico, oryga, quae masticata multa cum saliva exspuuntur. SputumhOC vasistandiu conditur, donec ferveat, faecesque ejiciat. Vina vero haec citius aut tardius ad fermentandum insurgunt,prout dulciores, acidiores vel acer
biores sunt succi exhisce plantis fructibusque expressi. An non a simili materiae conditione dependeat quoque anticipationis S postpositionis ratio in febrium paroxysmis, viderint Medicorurii scholae. Servitutis jugum nequaquam tolerant. Tripudiis inconditis & potationibus im-
39쪽
bendi simi dediti. Cibum capiendi stata tempora ignorant. Recte aut perperam ctis, nihil post mortem praemii aut supplicii superesse existimant. Vane interim fabulatati eorum quos sua mors tinxit, animas immortales fore: Otium amant, magnos que labores declinant, secure M in diem ViVentes. Cujus rationem cum Plippocrate eam esse arbitror, quod rerum aC temporum Uno modo se habentium facies eadem in generet socordiam,varietaS autem animUm & Corpus ad labores excitet. Quin etiam otio & quiete crescit ignavia; exercitatione Vero, mentis & animi robur alitur. AEta tem ac vitae decursum aestimant ex Heliaco Pleiadum eXortu, qui fit mense Maio. Numerum autem annorum aetatis stiae ut retinere possint, singulis annis reponunt unam ca staneam de Ac u semel duntaxat in anno circa Ianuarium prOVenientem. Foemin: C pu
dicte non deformes ab octennio ultra sexagesimum an um supra fidem scecundae imo septuagenariae orbos infantes lactantes viis sunt. Facili negotio & nemine obstetri catine pariunt, rarissime abortientes: Pleraeque puerperae statim post partum stirgunt, ad proximum flumen properant ablutum Corpus,& impigre, Cum ad caetera domestica ossicia redeunt, victum hinc inde conquirendum. Liberos defunctos ultra biduum aut triduum non deplorant , matribus miscrando fulatu totam domum implentibus. Lachrymis, quas in potestate habent, profusis, cognatos reducesque eXcipiunt ami Cos, eorumque labores peregre exanclatos, multis suspiriis atque gemitibus deflent, circumdatis collo brachiis & capite ad pectus adpresib. Olim antequam Lusitanos agnoscerent numerosi&paene infiniti erant , aC pagi undiquaque adeo frequentes, ut Indiarum lustratores sagacissimi dubitarint an ulla orbis pars Brasilia populosior fuerit unquam. Nunc autem ad paucitatem redacti; nam Lusitanorum Levitia . alii paene ad internecionem deleti, alii in miseram servitutem abrepti, alii fuga sibi consulere Mintra Continentem latere sivit coacti. Qui inter Lusitanos & Belgas degunt Neophyti, Christo quidem dant nomen, ejusque sacra sequiuatur ; sed frigidius. Quin adulti cir
ca ea adeo si int remissi, ut merito putes, ore duntaxat, non coi cle Christum colere. Vix etiam placita nostra, nisi tenellae aetati, nondum praeoccupatis animis, remotisquo parentibus, instillari possunt. Lingua inter se haud disserunt. Et quamvis quondam ex
feroci prosapia fuerint orti, mutuo tamen Cum Europaeis commercio MConsuetudine usque adeo sunt cicurati excultique, ut exuta barbarie, humanitate nonnulli Cum no stratibus contendant. ut & hic illud Taciti usurpare liceat, Mitius circa Oceanum vi- ccvitur. Qui etiam nunc litterarum & characterum ignari, nihilominus antiquitatis me moriam, tam pace quam bello gesta accurate conservant. diligentissime namquejunioribus tradunt quae a majoribus acceperunt, imo senes dies noctesque integras in illis tradendis constitnunt,juniores vero tradita facile accipiunt, & retenta fideliter aliis quoque inGUlcant.
Mediterranei contra, immanes, truculenti, sine lege, sine religione; serino prorsus ritu in hunc usque diem, nulla si abili aut fixa sede morantur, quin vagantur huc illuc,
prout victus ubertas aut penuria tenuerit aut abegerit illos. Soli vivere amant. Tuguria nec latibula ferunt, sed sib dio perpetuo victitant. Ita ut pauca quae de ipsis dici
aut scribi mereantur occurrant. Pi ibus & seris mira tam odoris quam cursus sagaci tate insidiantur. Iacula validissimis lacertis atque stupenda arte, sine arcu torquere
norunt. Mari non nisi nantes Ut tur, qua in exercitatione tantum Valent, Ut trUCU
lentum illud maris monstrum Tuberonem sive Lamiam assequantur & capiant,sinistra ad natandum utentes , dextra acuminatum palum gestantes, quem obvio hosti contra ipsos expansb rictu horrendoque hiatu insurgenti insidiose in os immittunt; bellua interim marina manum apprehendere satagens tali artificio decepta, sese profunde defigit,& capere Cupiens , vel ab inertibus barbaris capitur , qui dorso surentis insilientes pugna sane admirabilis, & ancipitis eventus) jumenti instar illam circumagendo per undaS, minores pisces in escam venantur. Praeterea adeo strenui stant urinatores, ut si piscis vel aliud quid in fundo quaerendum sit, patentibus oculis vrinentur totius horae spatio. Quod Lectori non incredibile erit cum de ri gyptiis proditum sit, per totam diem in aquis posse delitescere, & ubi ad si immitatem aquae enataverint, Capite non prolato respirare. Viri pariter ac foeminae fusis Capillis, diversa licet tonsura, caeteris Corporis partibus depilatis, vix ullo circa pudenda velamento, incedunt, aViumque discolorum plumis se cxornant. Colore quodam fusco ex lan 'a pomo expresso, cor
pus turpiter pingunt, ut terribiliores in bello videantur. Et ne facies ornamento de-B ' stitua
40쪽
stituatur, lapillos vilissimos &longissimos, perforatis a prima infantia auriculis, labiis, que inferiobus maxillis infigunt. Quod licet visu foedum, illis tamen reglutia videtur. Ominibus & auguriis dediti, ariolis, sagis SI impostoribus quaestui sunt. Alii Tonitrii,
alii Vrsam minorem, aliaque sidera pro numine habent. Tanta est inter illos confusiodiversitas linguarum, ut exinde solum atrocissima bella & crebra nascantur, inimicitiasque inter se exerceant perpetuas,supraque fas humanitatis & odii flavassimo vel ipsbs ludos aliquando inserias clades Convertant. Ad bella ituri, rniro quidem silentio Mordine simplici procedunt. Ad manus ubi ventum est, horrendo fremitu & ululatu aerem seriunt, imbresque sagittarum utrimque emittinat, tam lethali veneno infe di as,ut vel levissime vulneratos crudelissime interimant. Foeminae lactantes & praegnantes deinceps a virorum consbrtio abstinent. Vbi autem pepererint, secedunt in silvam, it infanti umbilicum concha praecidunt, & una cum secundinis coctum devorant. M ritus tempore puerperii uxoris loco decumbit primis a partu diebus, & puerperae instar bellariis & epulis simitur, si ibindicans necessitatem lapsas vires restaurandi. Cum in morbum eorum quis inciderit, amici accedunt, quisque ingenium advocat, reme dia quorum notitiam eXperientia sibi comparavit, profert. Mox spinis arborum Carnaiba, pisciumque dentibus, quibus sagittas asperant, in torosis brachiorum & femorum partibus alte cutem scarificant &incidimi, membraque a lassitudine potissimum vindicant. Idem fere praestant per validam suctionem, ore pando parti dolenti applicato. Vomitum vi concitant Contortis silvestribus foliis, gulae immissis. His & similibus remediis finistra adhibitis, nihil ultra tentant, nec tamen aegrum relinquini, sed unanimi consensu, tamquam de ejus salute desperantes,Clmis ligneis illum ferociter interimunt: gratificantes tamen illi, & ille sibi, quod mascule interire ipsi contingat, omnibusque miseriis eripiatur. Hoc enim laetabundi in ipso mortis articulo, quasi de Euthanasia, gloriantur. Non minori cum applausit in parentis quam victi hostis cadaver sieviunt, illud prae turpi amore, hoc prae immani vindicta crudelissimarum ferarum ritu dilaniantes & intra se sepelientes. Vtriusque carnes modo non a veneno extinctis ossa tenus dentibus abras e dirae ipsis epulae existunt. Optimatum vero cadavera ab aliis optimatibus tosta Comeduntur, praeter ossa; quae a proximis consanguineis servantur ad nuptialia Convivia, & tinc in minutissimas particulas Contusa, bellariorum loco devorantur. Quibus nondiun consumtis, Capillos sibi, in signum luctus, evellunt. Vix
possum, quin his addam, quibus praestigiis Verbipotentes Sagae quas quoque Medicorum loco in pretio habent) & alii Sortilegi miris artibus populo imponant, miserisque
persuadent, se ex eorum Corporibus, animantia, lapides aliaque exstigere, quae ipsis videntibus evomunt. Imo Reguli ipsi quoque sibi medendi facultatem arrogant, ad quos matres suos infantes aegros adducunt, qui ab illis fricati & Tabaco consputati, si
interea moriantur, a matre & consanguineis Comeduntur.
Nemo itaque mirabitur si majorem herbarum cognitionem habuerint Asiatici, , quam Americani: cum hi animantibus non contenti, in rationalia quoque ruant. Illo rum autem multi ex instituto Pythagorae vel abjectissimo parcentes insecto vegetabili bus vitam sustineant. Non abs re fore existimavi, si facta a proposito paulisperdigressione, aberraverim, barbariemque illam miseram, tum quae huic genti paterna & innata sitiat, paucis exposierim: praeterea ut Constet, nullis Creaturis adeo voluisse novercari naturam, quin abunde alimenta & medicamenta suppeditaverit, eaque exacte a venenis distinguere docuerit. Quod cum in animantibus & plantis quam plurimis Qlertissime, rum in radice Mandihisa, Americae primo alimento, imprimis videre est. Donique ut demonstrem, longe hanc a nobis diversam vivendi rationem & temperamenta diversos aliquando morbos & medendi modos suppeditue. Restat ut consideremus, quae valetudini potissimum vel prosint vel averstntur, S unde originem ducant morbi. Inquit enim Hippocrates, Corrivatio una, coni iratio una, consentientia omnia. Quorum si vel imum deficiat, tota hominis structurati-cile corruit. Enimvero cum stib Zona torrida, omnia astra verticalia vehementius agant, &, quoad motum annuum, excessu subinde siccitatis Schumiditatis et quoad vio tum Vero diurnum, perpetua vicissitudine calocis S frigor 1sa non potest non eosdem effectus microcosinus experiri. ut enim planta novella Soli genium, tamquam natu
rae ejus minus conveniens, licet in melius tran laniata, saepe non fert: ita multi Europaei,