Histoire des règnes de Charles 7. et de Louis 11. par Thomas Basin

371쪽

286BISTORIARUM LUDOVIta ramum , demum eliam ex conventione cum fratre habita, sibi deberi suauique fore dicebat. Atqui profecto,

non ad eam solam recuperandam, sed ad altiora ambire a plurimis putabatur. Sese quoque, ut de aeceptis a rege injuriis ulcisci posset, vigilantissime praeparabat; tiec dubium habebatur quin, si superstes in humanis mansisset, tantis suisset auxiliis adjutus, quod fratrem suum ad exhibendam sibi rationem vel invitum, si ulla via potuisset, adduxisset. Sed cum ejus molimina et conatus, quibus jam plures e majoribus in obsequium Suum Pellexerat, minime regem laterent, periculosissimamque statui suo intelligeret strui confoederationem, ipse, qui nimia semper flagravit cupiditate dominandi, tantaque futi in ipsius animo semper laudis et gloriae superarit atque obduxerit et quodammodo exstinxerit appetitum, non curans si veri et virtutis via quod

eorum proprium est, in quibus laudis et gloriae pr*valet appetitus), seu dolis et fallaciis Diteretur quod

ignavorum et pravorum esse solet , dummodo ambitum atque concupitum, qualibuscumque artihus atque sceleribus vel assequeretur, vel retineret principatum, volens fratris sui Obsistere conatibus eumdem que impiis nimium atque sceleratis actibus Praevenire, de exstinguendo eumdem dominum Carolum veneficio cogitavit. Corrupit enim duos de ejusdem fratris sui domesticis, qui prae caeteris omnibus ei familiares erant, et

1. Si cette disposition est reelle, elle hiait restos h l etat de projet, car te prince, du vivant de Son seire, nyeut ni la Norman-

372쪽

de quibus plurimum considebat : quorum alter appellabatur dordanus dictus Vermis , monachus ordinis Sancti-Benedicti, oriundus de civitate Dyae' in

Dei sitiatu, cui idem dominus suus secerat obtiuere solemnem eam abbatiam Sancti-Joanuis Angeliaci , et eleemos narium suum eum secerat, cum quo etiam quotidie horas canonicas legebat; alteri Domen erat Henricus L Roche, qui scuti ser erat coquinae ejus deni domini. Hos quippe duos, velut idoneos tam nefando operi ministros, promissis atque muneribus rex

pellexit ut benignissimum dominum suum, adhibitis etiam quibusdam sortilegiis et maleficii artibus, veneno, exstingueretit: quemadmodum et seceruiat. Nam

ab ipso rege multa scutorum millia, ante patratum scelus, jam recepisse, plura vero multo, Cousummato eo, ex Pacto percepturi esse serebantur . Accepto itaque et hausto dictorum duorum opera veneno, ipse dominus Carolus, nondum xxx annis aetatis suae expletis ', lamentabili atque immatura morte vitam sinivit, miris cruciatibus atque languoribus, priusquam spiritum exhalaret, afflictus et excruciatus; nam plures menses in hujusmodi doloribus atque cruciatibus, quos in ejus corpore atque visceribus violentia veneni faciebat, transegit. in quibus quanta illi cura atque diligentia exhibita suisset

medicorum, nullius tamen ope vel auxilio medicinae,

373쪽

288 HISTORIARUM LUDOVIta XIut curaretur, estici potuit'; sed ut animam languoribus consectam poneret, incurabilis et irremo dilabilis vis morbi exegit et compulit Et quia priorem librum in facta ipsius reconcilia- sione cum rege unico germano Suo, terminavimus, hunc etiam, ne in fastidiosam nimium emitat prolixitatem , convenienter in ipsius ejusdem morte claudamuS. . . Ce recit de l)emimis nement a eis insere en partie dans ipsannales Flandriae de Meyer, ch. xvii. Cyest de Iri qu'il a passe dansles autevrs subsequenta.

374쪽

LIBER QUARTUS.CAPITULUM PRIMUM.

Qualiter, exstincto Aquitaniae duce, rex multis simulationibus deluserit dueem Burgundiae; et de expugnatione castelli de Nrati ita Viromandia, et obsidione Beluaci per Burgundiones.

Hanc autem germani sui mortem, Priusquam consummalu et expleta esset, rex non ut incertum et ambiguum exspectabat. Sciebat enim quae sementa jacta suissent, a quil us diuturna, qua languebat, aegritudo proveniret : unde, salis diu antequam spiritum exhalaret, magnam copiarum Suarum partem ad confines Aquitaniae collocavit, ut, eo consummato et diem sutacto, absque mora omnes ipsius terras et dominia occuparet. Et ne forsan dux Burgundiae aestimare posset eum treugas, quae adhuc durabant , violare velle

in quibus comprehensum fore ipsum Aquitaniae ducem, tanquam faederatum sibi, ante regi denuntiarat , ad abolendam hujuscemodi suspicionem, plures nuntios et epistolas rex eidem duci Burgundiae misit, quibus sibi intimabat illo suas copias deStinasse, non quod treugas violare vel infringere vellet, sed, quia frater suus graviter aegrotaret, Vereri Se ne sorte, si in sala Concessisset, comes Arminiaci aut alius aliquis

1. POtir semina. It y a sumenta dans le ms. 2. Il s'agit de la trove conciue devam Amiens.

375쪽

290 HISTORIARUM LUDOvICI XI sibi adversanti uni Anglicos in terras illas advocare seu intromittere vellet; et propterea tali periculo Se occurrere velle et providere, ne, in illum eventum, alius ante se terrarum illarum intraret pOSsessionem. Simulabat etiam tum, cum nondum idem dux Aquitaniae vitam sititisset, paulo ante finem treugarum, Velle Se pacem componere et firmare cum eodem Burgundiae duce, et Ambianis atque Sanctum-Quintinum ei restituere; misitque, hujus rei gratia, legatos ad eum Ganclavum et Brugas, Suiliciente potestate sussultos, clui hoc ipsius nomine promisisse serebantur et per hoc pacem cum eo reformaSSe : quae, Procul dubio, absoluta et persecta ab Omnibus serme aestimabatur, quemadmodum et de hoc ipse Burgundionum dux epistolas certisticatorias ad omnes civitates ot insignia terrarum suarum oppida destinavit,

hoc expresse attestantes et continentes.

Verum cum hoc per regem ex bona fide agi existimasset, statim ducis Aquitaniae morte comperta, sibi

I. Avam Penuoi de cet te ambassade, qui cut lieu h la fin dumois d avrii 1472, les conditions de la palx avalent et e solerinet lement aecepices et redigees en forme do traite par te duc de Murgogne, a la date du 3 octobre 1474. L acte est imprime a lasui te du Commines de Lenglet DuilaeSuoy, t. III, p. 171. Mais lemi ne se haia pas de te rati iter, parce qu'il etait prevenu de la coalition secrete qui se formait entre te duc de Bourgogne et te duo de Gilienne. Il se decida seulement lorsque t 'etat du due de Guienne sui regarde comme dosesserere; mais it vit tout de stateque te duo de Bourgogne ne chercliait a son tour qu'a gagner dutemps. It dit cela dans une letire considenti elle dii 15 mai 1472 :ω I'ay eu des nouvelles d Mons . de Crat,n et de MonS. te gen ral ses ambassa leurs en Flandre); et en esset ce ne soni quetoutes dissimulacions. ngi et Dus restioy, t. III, p. 18T . - ωm

376쪽

LIBER QUAMUS. 291 ad liquidum constitit omnia ficte et simulate secum acta suisse, seque verbis pacificis in dolo detentum fuisse et delusum. Nam cum super Promissis et cum eo compactatis legati regis, ut sibi de hujuscemodi conventis litteras regis authenticas reportarent, Ambianos usque se profecturos dixissent, ad eum minime postea redierunt, nec de hujusmodi pactis amplius ulla mentio habita est . Sentiens igitur Burgundionum dux talibus sicli nibus et simulationibus se delusum, et Contra se revera et ducem Britannia , sibi foederatum, omnia hostilia praeparari, cum magna diligentia, exactis

treugis', Suum congregavit exercitum, et in castris in agris Atrebat ensibus se locavit. Inde vero movens cum maximis equitum et peditum copiis, et magna curruum et machinarum multitudine, castra contra oppidulum triste in Vero mandiametatus est. Ad quod communiendum rex quadringentos pedites, illorum quos francos sagittarios ampellant, pro praesidio transmiSerat. Expugnatum est aulom statim ipsum Oppidulum, et caesis his qui illic armati erant, etiam incendio datum fuit . Hoc autem factum fore aiebant in ultionem necis cujusdam heraldi seu nuntii, quem cum Burgundiae dux ad oppidanos pra

misisset, comminando' et Summando eos ut spont

l. Uoutrage sui hien plus granii, fulvant Commines, puisque

377쪽

HISTORIARUM LUDOVICI Mneam sacerent deditionem, dicti Panci sagittarii simul cum loci accolis crudeliter occiderunt; et propterea talis eisdem vicissitudo retribula fuit In quo profecto dux ipse Burgundionum nimium Crudelem se ostendit, et infamem exinde notam contraxit ;nam plurimis hujuscemodi francis sagittariis dexteras manus amputari secit, et intra loci ecclesiam plures sacerdotes et clerici, amicti ecclesiasticis vestimentis, crudeliter nimium, proh dolori suerunt occisi, nulla penitus neque sacro loco neque religioni habita reverentia . Inde autem movens consequenter Castra, metatus

est contra aliud oppidum dictum Rome. Quod, licet

multis regiis praesidiis esset munitum, metuentes tamen ne eiS, quemamodum aliis, contingeret, dediti

nem fecerunt qui illic erant . Quod et similiter secit aliud oppidulum. Monsdesiderii' appellatum. Quo recepto, deliberavit idem dux Beluacum, civi

tatem antiquain, etiam impetere; circa quam Castrametatus', et eam ex parte una ObSidione cingens,

378쪽

LIBER QUARTUS. 293 cum ibi aliquibus constitisset diebus, et nonnullas ex turribus et propugnaculis ilioeniti in ictibus holiabardarunt et petrariorum dejecisset, ipsam est expugnare adortus et contra eam insultuna dare. in cluo cum Cives, qui pauca, pro urbis amplitudine, habebat it adhuc praesidia militum, multum promerentur et vix ad obsistondum atque defendendum sufficerent, ambiguo satis et incerto marte certabant, nisi opportune valde eis ad auxilium supervcnisset unus Salis Sire riuus dux centum lancearum regis . Qui, cum insultus fieret, urbem ingressus, civibus maximo i raesidio atque solatio fuit: sic quod pius auxilio Burgundiones, qui insultum faciebant, pro tunc represSi Sunt. Burgundiones autem non Pro lanio quiescere decreverunt; sed validioribus conatibus urbem proponebant expugnare, muros atque turres iactu lapidum et petrarum quatientes ac dejicientes. Ε diverso vero Franci, qui Ox civitatis ipsius jactura, si eam in ii ostium manus passi fuissent devenire, damna maxima atque incommoda sibi proventura esse non ignorabant, ad ejus defensionem totis viri-hus incumbebant. Unde, accersilis et coactis magnis equitum atque peditum copiis, tam ex Parisiis quam Normannia et aliis terris regiis, de annona etiam atque commeatu copiosam habentes providentiam , urbem ipsam simul et militibus et annona impleverunt : ita ut supra decem millia, tam equitum quam peditum, in diebus paucis, illuc ad ipsius urbis defensionem supervenisse dicerentur.

379쪽

294HISTORIARUM LUDOVICI MQuorum cum pars major noctu introiisset, et ex a parte qua civitas minime obsidione arctabatur, tantam illuc manum confluxisse Burgundiones ignorahant ; et existimantes se posse viribus et armis urbem irrumpere et Ol tinere, denuo ad insultum contra eam dandum et eam vi ingrediendum atque expugnandum conatum secerunt. Cui insistentes operi, dum superatis vallo ac moenibus, liberum atque expeditum sibi in eam aditum liutarent, in expeditas equitum adversariorum acies incurreri int, qui eorum opperiebantur cum magno silentio, veluti otiosi et seriantes, ingressum. Eos autem cum districtis mucronibus et gladiis

caeterisque armorum instrumentis excipientes, multos ex ipsis peremerunt . Porro cum talem sociorum suorum infelicem casum atque exitium caeteri viderent, qui nondum in talia venatorum retia inciderant, retro pedem reserentes, consimilis infortunii eo modo periculum evaserunt, et ad castra, signo receptui dato, sese retraxerunt. Quantus ustro fuerit Caesorum numerus,

qui introgressi in hostium manus irruerunt, tam di serenter et diversimode, tum ab his qui in castris ducis Burgundionum erant , reserebatur, quod, quibus assentiendum potius foret, Dullus sere certa aliqua conjectura arbitrari potuerit' ad verum : cum et hi numerum magnum, et alii parvum atque exiguum fuisse jactitent et contendant. Nulli tamen dubium

. Dum dans te mS.

3. Potir completer la phrase et justifier ce qui fuit, it saut sv

Noer In membre omis. comme tum ab eorum Moersariis. 4. Potuerunt dans l8 ms.

380쪽

manet quin plures ex Burgundionibus in illo in sortunio perierunt; quamvis, an supra vel infra millenarium numerum, Propter Varias dissidentium pamtium opiniones, Sit incertum. Aliud autem infortunium, penuriam scilicet et caristiam magnam annonae illic etiam Burgundiones passi fuerunt. Nam cum providentia Burgundionum ducis suisset ut in multitudine magna curruum illic de terris suis annona abundatis adveheretur, Franci, qui in civitatibus et oppidis regiis circumcirca locati erant, insidias hujusmodi curri hus et annonam ipsam conducentibus in itinere tetenderunt, in ipsosque ex insperato irruentes, caesis atque captivatis multis, qui vel ad eam vehendam, vol secur deducendam ministerium praebebant, abducta atque direpta hujusce- . modi annona, ut in castris Burgundionum aliquot diebus dira fames et caristia essent, effecerunt.

Quomodo Burgundionum dux, acceptis epistolis ducis Britanniae et proineemibus habitis contra venescos in Burdegala, qui ducem Aquitaniae intoxicarant, soluta obsidione Belvaci, agros Caletenses et alicia vicinos usque ad flumen Isarae, omnia populando et cremando, lu

stravit.

Sane cum in castris suis ante dictam civitatem Bel vacum adhuc Burgundionum dux esset, epistolas recepit a duce Britanniae, una Cum gestorum Copia processus habiti in Burdegala, priusquam dux Aquitaniae diem clauderet extremum, contra illos sceler tissimos et maleficos a nobis Supra nominatos, qui eidem duci lethalo virus sumendum tradiderant. Per