Histoire des règnes de Charles 7. et de Louis 11. par Thomas Basin

451쪽

366 HISTORIARUM LUDOVICI XI Et proinde adversus eum vehementer indignatus, tum et propter multa alia, quae Perfide secum et contra se agere vel dolose atque inSidiose Consulere alten-iarat, cupidissime desiderabat eum ad suas manus perducere et attrahere, ut de ejus supplicio et poenis et sua exsaturaret odia , et omnibus aliis de regno suo exemplum praeberet, metumque praesumendi quidquam adversum se machinari immitteret. Ex his igitur causis proclivior redditus est rex adtreugas conciliandas cum duce, et nonnullas gratas eidem duci atque utiles conditiones laxandas, quas forsan alias minimo fuisset obtenturus. Italiae igitur

et compactae suere treugae inter regem et ducem, circa mensem octobris, anno Dominicae incarnationis

M. CCCC.LXXV. , ad HoVem annos duraturae, permissa

commerciorum et trajectionum ultro citroque liberasacultate, quae per annos quinque continuos inhibita manserat cum magna dominiorum et subditorum utriusque principis jactura et incommoditate. In quo treugarunt novennalium articulo, ne Prolixitate nimia lectori fastidium inducatur, hunc quartum claudemus librum, quae supersunt ex alterius exordio prosequenteS.

. Les acies de cette trive, au nombre de cinq, soni dates du 13 septembre 147 5.

PLICIT LIBER QUA TU .

452쪽

LIBER QUINTUS.CAPITULUM PRIMUM.

De turpibiis et iniquis pactis et conditioniblis ab utraque partium. in hujusmodi treugis, lactis et apposilia.

Iucundum autem videre erat quatita exsultarent la titia utriusque principis terrarum accolae, negotia tores Praecipue, eo quod Consueta eis olim suarum negotiationum lucra inde sibi prOVentura sperarent,

suosque notos et charos Posse reViSere, ac eorum

communicatione frui : quae prorsus, illo decurrente hostili quinquennio , eis fuerant interclusa. Unde nedum a suis veteribus notis et amicis, cum ad civitates et oppida altrinsecus venirent in ipso treugarum initio mercatores, sed et publico sumptu eisdem convivia parahantur, dabanturque etiam nonnullis donaria in monumentum et pignus amoris, qui, durante quidem hostilitate noli exstinctus, sed obtectus et velut interim soporatus duntaxat fuisse pandebatur. Et quoniam, uti diximus, velut quoddam sui desiderii maximum complementum, assectabat rex punire et cunctis in memoriale exemplum dare comitem

Sancti-Pauli cujus eliam doli et perfidiae per regem Anglorum notiores sibi iactae fuisse serebantur), indictarum laedere treugarum inter regem et ducem expressim comprehensum fuit quod dux ipsum io ma-Diuiliam by Corale

453쪽

368 HISTORIARUM LUDOVICI MDus regis tradere teneretur. Expaverat autem comes ipse nimium, videns, omnino secus ac SperaVerat, treugas et amicitias quodammodo inter regeS primum, deinde etiam inter Francorum regem et ducem foede

ratas ; unde amplius aliquid de gratia ducis, quam de

regis, consisus, quem dirum atque trucem ad se animum gerere non nesciebat, relictis propriis aedibus , quas licet munitissimas, clausas et vallatas finJ dominio regis tenuerat, ad oppidum Montense Hannoniae sese, praesidii causa, contulerat; et eo, tanquam ad eum , quem sibi tutum statimaret, locum, Consu-

gerat.

Perficiens igitur dux quod vel ipse, vel sui legati

de eo promiserant, ipsum teneri comitem et ad commissos per regem deduci et liberari secit . Quod facilius ab eo regem obtinuisse serebatur, quod etiam iPSe, Contra sacramenta et faen ius praesti iam si hi fidem, multa perfide et dolose contra Se praesumpsiSSet et secisset, quanquam ab eo, ut sibi ser iret, non viliet parvo aestimanda stipe quotannis suisset clanculum

honoratus.

Sed et, ut suo dc eo desiderio rex satisfacere PoSSet, concessit Plura et grandia Burgundionum duci, de quo plurimi admirati fuerunt. Concessit quippe oin pidum Sancti-Quintini, Viromandiae caput, Cum Ca-

454쪽

UBER QUI's. 369stris et terris optimis, quas sibi oppido vicinas idem comes Sancti-Palili tenuerat; in quibus etiam castris illius comitis erant thesauri, qui permaximi serebantur; nam comes ipso insatiabilis semper fuerat avaritiae igne succensus, et verisimiliter ita esse ab omnibus putabatur. Quos thesauros dux consecutus

asseritur.

Sed parvum hoc procul dubio fuit, alterius comparatione , in quo rex ducis desiderium adimplevit.

Defecerat ab eo, uti ante diximus, cum c tra ante

Nussiam haberet adhuc, et ad regis Francorum partes transierat, multis suasionibus pollicitationibusque illectus, Lotharingiae dux multaque insuper duci Burgundionum in terra sua L emburgensi suisque subditis intulerat damna, juvantibus eum nonnullis Francorum ducibus atque etiam quibusdam nobilibus terrae Barrensis. Unde cum propter haec et ruptam fidem, quam duci sacramento ante firmaverat, valde sibi exosus suisset redditus, a rege, inter alia multa, consecutus est ut eum, veluti expositum praedae, eidem duci derelinqueret : sic quod , si terras suas, Loth ringias scilicet et comitatum Validorum-Montium ',

3. It y avait deux Lorraines: pelle de langue sean ise et celle de langue allemande, ce qui Mut justi fier Graiara gura, , moina copendant quil ne laille Lot rivisas.

455쪽

il ISTORIARUM LUDOVICI xIconquirere posset, nulla a rege vel suis foret auxilia habituruSHas autem inher Se principum pactiones insanies ac turpissimas O unes serme viri boni fore reputabant , quibus alter alteri perdendos atque opprimendos concedebant, quibus maxime auxilio et defensioniadesse debuissent. Esto enim aliquando nonnulla minus juste adversus Burgundionum ducem comes ipse Sancti-Pauli admisisset, pluribus tamen in rebus in gnis sibi adiutor et valde necessarius exstiterat; sed et cum ad eum in extremis periculis confugisset, ab eo, uti plures aiebant, securitate accepta atque Promissa, nullius validae excusationis sui fugio Burgutidiae dux posse defendi videtur, quominus inhumane Crudeliterque ac perside se nimium habuerit erga praesa-

tum Comitem, qui, cum tantas cum eo amicitias ac

familiaritates habuisset, ipsum suo capitali inimico ad necem contradidit. Unde profecto, cum perante plura satis interdum fauste ipsi Burgundionum duci prove-

456쪽

LIBER QUINTUS. 37

Dissent, postquam tamen dictam infamem pactionem et traditionem fecit illius, qui ad se refugii et protectionis causa, et sub sibi a se plenissima, uti serebatur, securitate priret ita, confugerat, quasi in vicem a protectione divina derelictus foret qua perante a maximis saepe et evidentibus periculis singularis gratiae donis fuerat erutus ac defensus), nihil ei laustum et prosperum, sed omnia paene dira ac infausta, usque ad sui

suorumque exterminium atque internecionem, eum

nerunt. t

Sed non eo minus notandum detestandumque regis factum existimamus, qui ducem Lolliaringi se, utique egregium principem, quem ad deficiendum a duce Burgundiae et ad suas partes transeundum quodammodo compiderat, et qui suis viribus eidem inservierat , hosti, sibi infestissimo illius desectionis causa, devorandum exposuit atque permisit. Quae procul dubio pactiones aliis similes videntur, quae olim inter se habitae sunt, quas Tranquillus in libro secundo de Caesaribus refert ; a quibus etiam sertur illa prodiisse sententia, quam Augustinus, a Contra Faustum, n furiosam appellat : a Pereant amici, dummodo una interieri ut sive pereant inimici. .

Qualiter dux Burgundiae Lotharin m sitae eonquisivit.

Τali igitur regis pactione dux Burgundiae fretust quod videlicet dux Lottiaringiae minime foret in trem

. Allusion au triumvirat d'Octave, Antiane et Lepide, mentionne par Suetone au chapito xIII de la vie d'Au ste.

457쪽

HISTORIAR LUDOVIa XIgis compactatis comprehensus, Sed velut in praedam sibi datus ac derelictus), copias, quibus aggredi Campaniam ante destinaverat, in agrum Barrensem, regi Renato spectantem, cum quo amicitias copularat strajecit; quem agrumJ minime voluit conquirere. Verum aliquibus ipsius terrae Barrensis nobilium, qui, cum

duce Lotharingiae paulo ante terram Luxe urgensem popularant nonnullaque castra et villas suas or ma erant, Vicem rependens, similiter castra et villas

eorum in cineres dedit atque incendit; indeque in Lotharingiam trajiciens, aqua dux tum absens erat, Cum eam defensoribus vacuam inveniret, et Satis securus maneret a rege Francorum conatibus suis impedimentum non Praestari, abSque magno negotio totam, in minore quam trium mensium spatio G in suam redegit ditionem.

Nullas quidem aut brevissimas obsidiones oppida

patriae sustinuerunt, praeter Nanceyum, intra quod Se multitudo nobilitatis patriae recluserat. Et nec quidem per integrum mensem defensionem opposuerunt; Sed cum viderent a suo duce auxilium sperandum sibi non eme, metuentes expugnationem vel iniquiores, si diutius reluctarentur, leges se subituros, deditionem, suis rebus et patriae libertatibus salvis, secerunt , a

que hominii et fidelitatis, tanquam suo principi, Burgundionum duci praestiterunt sacramenta. Fabul AJa tur multi, dum haec in Lotharingia agerentur, Varia et diversa, prout unusquisque vel in hanc, vel in illam Partem studiosus potius erat seu assectus: alii Franco-

1. De la mi-septembre h la fin de novembre 1475. 2. Le 30 novembre 14 I.

458쪽

rum regem Lotharingiae duci, satis propinqua cognationis linea in gradu scilicet tertio ex materno genere')se attinenti, qui et in haec adversa ob causam sui incusererat , ut Supra retulimus, alii Suitenses et eis foederatos, vel utrosque, vel alterutros, non defuturos auxilio ad Lotharingiam tuendam, ne in manus et potestatem ducis Burgundiae deveniret. Hoc enim non modicum formidabant Ferretenses atque Argentinenses et alii

finitimi Germaniae populi ipsique Suitenses, qui haec

contra se parari non ignorabant, cum ex Lotharingia facile ad agros Ferretenses et Alsatiae ducem Burgundiae copias suas posse essundere praeviderent. Sed his non obstantibus minis multisque et Variis, qui de hujuscemodi versabantur, rumoribus, ad perse tum usque perduxit dux ipse Burgundiae conquaestum Lotharingiae et comitatus Validorum-Montium', eisque Priorem Possessorem armis expulit et exsortem reddidit, paucis duntaxat demptis castellis, quae paulo r molius in lingua et natione Germaniae consistunt. Porro interea dum in dicta Lotharin ae conquaesta detineretur occupatus ipse dux, seu ut eum per indirectum a dicto opere alio revocarent cum aliter Lotharin ae viderent se non Posse Subvenire , Seu alia quacumque ratione, irruptionem repentinam secerunt Suitenses in agros et oppida Sabaudiae, qui vicinius adjacent lacui Lemanno, in quem Rhodanus influit et inde etiam exit, in civitate Gebennensi Et

459쪽

374 HISTORIARUM LUDOVICI XI .

phirima quidem igne, serro atque rapinis populantes,

a civitatibus etiam Lausanna et Gebennis magnas Pecuniarum summas extorserunt; quas Cum non qu

quaque paratas haberent, pro eis exsolvendis ad statutos terminos obsides dederunt, et ita sese ab illa Suitensium ferocitate et periculis majoribus exeme

runt .

Et quamvis principes et terrae Sabaudiae, ipsique

Suitenses eis sinitimi, longo invicem in foedere et amicitia copulati permansissent, ita tamen repente et mi- . Dinie hoc suturum suspicantibus populis Sabaudite, Suitenses ipsi inveteratum foedus abruperunt. Atqui ne in hoc perfide egisse putarentur, hunc juris colorem obtendebant : quod ducissa Sabaudiae, soror Francorum regis habens propter filiorum minoritatem moderamina patriae, prior laedera violasset pe mittens per suas terras transire nonnullas militum Italorum copias , quas ad servitium Suum dux Burgundiae ex Italia adsciverat; quod contra capitula foederis esse, et de hoc SaepiuS CommonuiSSe, ne saceret, aiebant. In quo rectene et veridice causarentur, an potius hoc mendaciter confingerent, ex ipsis instrumentis

pactorum et foederis, quod inter se habuerant, dignosci et dijudicari, si quis ea inspiceret, lacile posset. Nulli tamen dubium exstat quin et ipsi Suitenses palam profitentur, quod ' odio Burgundionum ducis, cui et ducissa Sabaudiae, et multi de proceribus terrae

etait Yolande de France, veuve du duc Amodee IX de ' Savole, et gouVernante du pays pour ses ensanis mineum, coinmele dit Pauleur. 2. Dans le ms : α Nulli tamen dubium exstat quod et ipsi, etc...

profitentur quin odio, et .... B

460쪽

impendebant favores, damna hujuscemodi Sabaudiae

intulerunt.

CAPITUL IM III.

Proeemtra, condemnatio et exsecutio in comitem Sancti-Pauli, conestabularium Franciae

Porro silentio praetereundum non erit, quid de comite Sancti-Pauli, postquam in suas manus devenis- fiet, Francorum rex agendum decreverit. Restitutus nempe a duce Burgundionum, ut diximus, jussu regis sub solerti custodia Parisios adductus est; processuque contra eum satis summarie habito in curia Par- lamenti nam ejus crimina proditionum atque variarum perfidiarum , tum ex suis consessionibus, tum et per litteras signis suis ac sigillis communitas, et aliis validis documentis illico approbata suisse serebantur , capitali sententia, tanquam regis et regni proditor, damnatus est per cancellarium regium , quem hujus rei gratia, ut ejus condemnatio celebrior duceretur, rex Parisios venire et in suo Partamento praesidere

voluerat.

DamnatuS autem, a nonnullis dominis ad hoc deputatis et tribunis militum , magna etiam militum ac civium comitatus caterva , cum omnibus insigni is illius officii ac dignitatis, quam administrarat, atque torque regia', quam gestabat ad collum, Satis magnifice ornatus, ad locum supplicii est deductus, ad

. Chapitre imprime en parite dans les Meslanges euristiae de Philippe Obbe, p. I 10.2. Pierre d'Oriolle. 3. Le collier de l'ordro de Sain Michel.