장음표시 사용
321쪽
LIBER V. 2'Jesiam eam pervertat & detorqueat. Qui etiam modum acute introspexerit, quo ros ille aethereus Scientiarum , similis illi, de quo loquitur
Aerei meliis caelestia dona colligatur; ccum & Scientiae ipsae ex exemplis singulis, partim naturalibus, partim artificialibus, tanquam prati floribus & horti, extrahanturi reperiet profecto,animum suapte sponte, & nativa indole, inductionem solertius co ficere, quam quae describitur a Dialecticis: Siquidem ex nuda enumeratione particularium cui Dialectici solent ubi non invenitur instantia contradictoria, vitiose concluditur ; neque
aliquid aliud hujusmodi Inductio producit,
quam conjecturam probabilem. Quis enim in te recipiet, cum particularia, quae quis novit, aut quorum meminit , ex una tantum parte compareant ; non delitescere aliquid , quod omnino repugnet 3 Perinde ac si Samuel acquievisset in illis Isiai filiis, quos coram adductos videbat in domo, & minime quaesivisset Davidem, qui in agro aberat. Atque haec Inductionis forma si verum omnino dicendum sui tam pinguis est & crassa, ut Incredibile videatur, tam acuta & subtilia ingenia squalia in his rebus meditationes suaseXercuerunt j potuisse eam mundo obtrudere e Nisi illud in caussa finitet, quod opera festinata ad Theorias & Dogmata contendissent: Particularia autem, praesertim moram in iis
longiorem l ex fastu quodam & elatione animi, O 1 despe-
322쪽
1ος DE A uo M. SCIENT.Aespexissent. Illi enim exempla , sive instantias particulares,vice lictorum,aut viatorum adhibuerunt ad summovendam turbam,ut . OEmatibus suis viam aperirent-; neutiquam autem Cainde ab initio in consilium advocarunt,ut legitima fieret & matura de rerum veritate deliberatio. Certe perculserit animos pia & religiosa rupedam admiratio,cum videamus,eadem caucata vestigia,ad errore ducentia,in Divinis&humanis. Quemadmodum enim in Divina Veritate percipienda aegre quis in animum inducat,ut fiat tanquam parvulus; ita in Humana perdiscenda provectos,utiq; pueroIU more,prima inductionum elementa adhuc legere&retractare res humilis ex istimatur, & quasi contemnenda. Tertio, si concedatur, principia Scientiarum ex Inductione, qua utuntur, vel sensu & experientia, recte posse constitui, certissimum est tamen, axiomata inseriora ab iis per Syllogismum non posse in rebus Naturalibus, quae participandex Materiai recte & tuto deduci. In Syllogismo enim fit reductio propositionum ad lprincipia per propositiones medias. Haec autem sive Inveniendi sive Probandi Forma in Scientiis Popularibus veluti Ethicis, Politicis, Legibus, & hujusmodii locum habet: I- & in Theologicis; quandoquidem Deo pro bonitate
sua placuerit captur humano se accommodare: Atm P0siris, ubi natura opera, non adversarius argumento constringendus est, Habitur plane veritas ex manibus; propter longe majorem naturalium operaiionum , quam
323쪽
LIBAR V. 29 7 verborum subtilitatein: Adeo ut seccumbente ΘΖ imo, Indu in s verae scilicet & emendatae in ossicio ubique opus sit, tam ad Principia magis generalia, quam ad propositiones inferiores. Nam Syllogi sint ex propositionibus consistunt ; Propositiones ex verbis ; Verba Notionum tesserae sunt. Quare si notiones ipsael quae Verborum animae sunt j male & varie a
rebus abstrahantur; tota Fabrica corruit. Ne que laboriosa vel consequentiarum argumentorum , vel veritatis propositionum examinatio, rem in integrum unquam restituet cum
error sit c ut loquuntur Medici in Digestione
prima; quae a functionibus sequentibus non rectificatur. Non igitur absque Magna & cvi. denti cause evenit, ut complures ex Philosophis i aliqui autem eorum maxime insignes lAcademici suetint & Sceptici , qui Scientiae humanae & Syllepsium certitudinem sustulerunt, ultra verisimilitudinem aut probabilitatem negantes, eam pertingere. Inficias non iverim , visum elle nonnullis, Socratem , cum Scientiae certitudinem a se amoveret,
per Ironiam tantum hoc fecisse; & Scientiaminonnulauri simul se: Renunciando scilicetiis , quae manifesto sciebat, ut eo modo, etiam quae nesciebat, scire putaretur. Neque etiam in recentiore Academia quam amplexus est
Cicero j illa Opinio Acatalesia admodum sincere culta fuit. Etenim qui Eloquentia floruerunt, hanc sere sectam sibi desumpserunt, ut in utramque partem copiose disse-
324쪽
rendi gloriam assequerentur: unde a via illa recta, per quam ad Veritatem pergere debuissent, tanquam ad deambulationes quasdam amoenas, animi causa institutas, deflexum est. Constat tamen , nonnullos sparsim in utraque
Academia veteri &novaὶ multo magis inter Scepticos , Acatalepsiam istam simpliciter &integre tenuisse. Verum in hoc maxime ab illis peccatum est; quod sensuum perceptiones calumniabantur; un Scientias radicitus evellebant. Sensus vero, licet saepenumero homines aut fallant, aut destituant, possint tamen
multa adjuti industria ad Scientias sussicere ;Idque non tam ope instrumentorum, ilicet &haec quoque aliqua ex parte prosintὶ quam Experimentorum ejus generis, quae objecta subtiliora, quam pro sensus facultate ad objecta sensu comprehensibilia,producere queant. Debuerant autem potius desectum hac in parte
imputasse mentis tum erroribus, tum contumaciae,quae rebus ipsis morigera esse recusat,&pravis demonstrationibus, & modis ratiocinandi, & concludendi, ex perceptione sensuum,. perperam institutis. Haec autem loquimur,non quo intellectui detrahatur, aut negotium ΙΟ- tum deseratur, sed quo intellectui auxilia commoda comparentur & subministrentur, quibus
rerum ardua & naturae obscuritatem vincere possit. Nemo enim tanta pollet manus constantia, aut etiam habitu, ut rectam lineam ducere, aut persectum circulum circumscribere, manu
libera possit, quod tamen ope regulae, aut circini,
325쪽
L I B E R V. 2's cini, facere in promptu est. Haec igitur res ipsa est, quam paramus, & ingenti conatu molimur ; ut scilicet mens per artem fiat rebus par ;Utque inveniatur ars quaedam inicii & diremonis, quae caeteraS arteS, earumque aXiomata atque opera detegat, & in conspectuin dri. Hanc enim merito desiderara posuimus. Ars ista indicii lita enim eam appellabimus lduas habet Partes: Aut enim desertur indicium- Ab experimeruis ad experimenta: Aut ab experimentis adoxiomata, quae & ipsa nova experimenta designent. Priorem harum Experientiam Literatam nominabimus , postetiorem
vero Interpretationem natura, sive novum or-
sanum. Prior quidem ut alibi attigimust vix pro Arte habenda est, aut Pane Philosophia, sed pro sagacitate quadam ; uude etiam eam venationem Panis hoc nomen ex fabula mutuati in quandoq; appellamus: Attamen quemadmodum possit quis, in via sua, triplici modo progredi: aut cum palpat ipse in tenebris raut cum alterius manu ducatur, ipse parum videns : aut denique cum vestigia lumine adhibito regat: similiter cum quis experimenta omnigena a que ulla serie aut methodo tentet- ea demum mera est palpatio: Cum vero non nuda utetur in experimentando directione,
ordine, perinde est ac si manu ducatur. Atque hoc illud est, quod per Experientiam Literaram intelligimus. Nam lumen ipsum, quod tertium fuit, ab Interpretatione natura, sive novo organo, petendum est.
326쪽
3oo DE Aus M. SCIENT. Literata experientia, sive venatio Panis, modos experimentandi tractat: Eam i cum des. derari posuerimus, neque res sit plane perspicuaὶ pro more & instituto nostro aliquatenus adumbrabimus. Moditis Experimentanda praecipue procedit; aut per variationem expertamenti: A ut per productionem experimenta: Aut per translationem experimenti: Aut per inver-jsionem experimenti: Aut per compulsionem emperimenti : Aut per applicationem experimenti rAut per copulationem experimenti: Aut denique per sortes experimenti. Universa vero ista cohibita sunt, citra terminos axiomatis alicujus inveniendi. Illa enim altera pars de novo
organo, omnem translationem experimentorum in axiomata, aut axiomatum in experimenta,
sibi vindicat. - Variatio experimenti sit primo in materia; scilicet, quando experimentum in jam cogni- ltis, certae materiae sere adhaesit ; nunc vero in
illis, quae similis sunt speciei, tentatur : Veluti confectio papyri. in pannis linteis tantum probata est, in sericis minime, nisi sorte apud Chinenses; in Neque rursus in filaceis, compositis ex setis & pilis, ex quibus conficitur quod vocamusὶ camelotum; Neque denique in laneis,gossypio, & pellibus ; quanquam haec tria postrema magis esse videntur heterogenea. Ita que admisceri possint potius, quam per se utilia esse. Item Insitio in arboribu fructiferis in usu est: In arboribus sylvestribus raro tentata; licet perhibetur, ulmum in ulmum insitam mi-
327쪽
L I B E R V. 3 otz ras producere foliorum umbras. Insitio etiam 1 in soribus, rara admodum est, licet hoc jam coeperit fieri in rosis Muscatellis,quae tosis com- munibus feliciter inoculantur. Etiam variationem in parte rei, inter variationes in materia' ponimus. Videmus enim, surculum in trunco arboris insitum felicius pullulare, quam si terrae indicatur. Cur non & semen cepae, capiti alterius cepae viridis inditum, felicius germinet, quam si nudae terrae commissum suerit ξ Atcpiebic radix pro Irunco variatur, ut haec res insitio quaedam in radice videri possit. Eariatio experι-
mensi sit secundo in efficiente: Radii solis per i pecula comburentia, calore ita intenduntur, ut materiam, quae ignem facile concipiat, accendere possint: Num & radii lunae, per eadem, ad lenissimum aliquem gradum teporis actuari possunt, ut videamus, utrum corpora omnia coelestia snt potestate calida Item calores rariosi specula scilicet, intenduntur: Num etiam caloIes opaci quales sunt lapidum Sc metallorum, antequam candeant j idem patiuntur ; an potius sunt luminis in hac repa tes nonnullae ; Item Accinum S gagate fricata paleas trahunt: Num etiam & ad ignem tepe- faeta 3 Huriatio experimenti fit tertio in quanto : circa quod diligons admodum est adhibenda cura , cum hoc multi circumstent errores. Credunt enim homines, austa aut multiplicata quantitate, pro rata augeri aut multiplicari virtutem. Et hoc sere postulant & sup- Donunt, tanquam IeS sit Mathematicae cujus-
328쪽
dam certitudinis : Quod omnino salsissimum
est. Globus plumbeus unius librae a turri demissus putal decem pulsuum spatio, ad terram descendit : Num Globus duarum Librarum in quo Impetus iste, Motus quem vocant Naturalis , duplicari debeti spatio quinque pulsuum terram feriet At ille aequali fere tem pore descendet, neque accelerabitur juxta rationem Luanti. Item sulphuris putaὶ drachma una semilibrae chalybis admista, eam fluere faciet & colliquari: Num igitur uncia sulphuris, quatuor libris chalybis, ad colli quationem sufficiet 3 At illud non sequitur. Certum enim est, obstinationem mater i. in patiente, per
quantitatem, augeri amplius, quam ammtatem virtutu in agente. Porro nimium , aeque fallit ac parum. Etenim in excoctionibus, Sci-purationibus metallorum, error est familiaris, ut ad excoctionem plomovendam , aut calorem fornacis, aut additamenti quod injiciunt, molem augeant. At illa supra modum aucta Operationem impediunt; propterea quod vi &acrimonia sua multum ex metallo puro in fumos vertant & asportent; ut & jactura fiat; &massa quae remanet, magis sit obstinata & dura. Debent igitur homines ludibrium illud mulieris .Hlopi cogitare ; quae sperarat, eX duplicata mensura hordei gallinam suam duo ora quotidie parituram : At illa impinguata nullum peperit. Prorsus non tutum fuerit alicui experimento naturali confidere, nisi facta fuerit probatio, ,& ini minore , . & in majore
329쪽
Productio experimenti duplex: Repetitio , &Extensio: Nimirum, cum aut experimentum iteratur: aut adsAtilims quiddam urgetur. Repetitionis exemplum tale sit. Spiritin vini fit ex vino per destillationem unicam: estque vino ipso multo acrior & fortior: Num etiam spiritus vini ipse destillatus, sive sublimatus, se ipsum sortitudine aeque superabit λ At Reperitio
quoque non absque fallacia est: Etenim, cum secunda exaltatio, prioris excessum non aequat: tum etiam sepenumero per iterationem experia menti, post statum, sive Acmen quandam operationis, tantum abest ut progrediatur natu-Ia, ut potius relabatur. Iudicium igitur in haere adhibendum. Argentum vivum, in linteo, aut alias in medio plumbi liquefacti, cum Ie- frigescere coeperit, insertum, stupefit: nec amplius fluit. Nom & idem argentum vivum, si saepius immissum fuerit, ita figetur, ut fiat malleabileὶ Extensionis exemplum tale sit: Aqua
in summo posita, & pensilis facta, & per rostrum
vitri oblongum in vinum dilutum immersia, separabit aquam a vino: vino in summum se paulatim recipiente , aqua in imo subsidiente :Num etiam, quemadmodum vinum & aqua
corpora scilicet diversat hoc ingenio separantur, possint quoque partes vini scorpor lS- nimirum integri j subtiliores a crassioribus separari , ut fiat tanquam destillatio per pondus , ω in summo reperatur aliquid spiritui
330쪽
3o DE Aua M. SCIENT.vini proximum, sed sorte delicatiusὶ Item ma gnes serrum integrum trahit: Num etiam seu stum magnetis in dissolutione ferri immersum, ferrum ad se alliciet, & se ferro obducet λ Item, versorium Acm Nautica se ad polos mundi applicat: Num etiam eadem via &consecutione, qua C estia λ Videlicet, ut siquis acum in contrario situ , hoc est, in puncto Australi ponar, & paulisper teneat, ac deinde vim omittat: num forte acus ad Septentriones se conferet, eligendo potius rotare per Occidentem in Situm desideratum, quam per Orientem Z Itera, Aurum, Argentum vivum juxta positum, imbibit. Num vero aurum recipit illud argentum vivum intra se, sine extensione molis suae, ut fiat massa quaedam ipso auro ponderosior 3 Item, homines memoria. Ferviunt, coliocando imagines personarum in locis. Num etiam idem assequentur missis locis, & affigendo actiones aut habitus personis ξ Atque de Productione Experimenti h
Translatio experimenti triplex : Aut a Na- rura velcasu in artem: Aut ab arte velpracyi- ea alia in aliam : Aut a parte abcujus artis in partem diυersam ejusdem. Translationis a natura aut casu in artem innumera simi exempla: adeo ut omnes sere artes mechanicae, a renuibus initiis , natura aut casu praebitis, ortum habuerint. Adagio receptum erat, botrum
eontra botrum citim maturescere: Id quod de mutuis amicitiae operis & ossiciis increbuit. At