장음표시 사용
331쪽
nostri, Cydrae vini scilicet ex pomis) consectores, hoc optime imitantur. Cavent enim,ne poma tundantur, aut exprimantur, antequam nonnullo tempore in acervos conjecta mutuo contactu maturuerint ; unde nimia potus aciditas emendetur. Item, Iridum artificiosarum imitatio ex aspersione spissa guttularum, ab tridibus naturalibus ex nube roscida, facili ductu translata est. Item modus desiliandi, vel ex alto peti, ex imbribus scilicet, aut rore; vel ex humili illo experimento guttarum, in patinis, ollis aquae bullientis superimpositis, adhaerentium, de sumi potuit. Tonitrua autem &fulgura imitari veritus quis esset, nisi operculum Monachi illius Chymici, magno impetu & fragore, subito in sublimejactum, submonuisset. Verum
quo haec res magis exemplis abundat, eo pauciora adducere Opus fuerit. Debuerant aulem homines, si illis utilia inquirere vacaret, naturalia opificia & operationes singulas, atreΠ-re, & minutim, & ex composito intueri; & secum perpetuo & acriter cogitare, quamam ex ipsis ad artes transferri possint. Speculum enim artis natura. Nec pauciora sunt experiment , quae ab arte in artem, seu a practica in practicam transferri possunt; licet hoc rarius in usu sit. Natura enim ubique omnibuS Occurrit ; at artes singulae artificibus tantum propriis cognitae sunt. Specilia oeularia ad visum
debilem juvandum inventa sunt. Num &comminisci quis queat aliquod instrumen
tum quod auribus appensum, surdastiis ad au
332쪽
diendum juvet 3 Item imbalsamationes, ct mel cadavera conservant; Annon possit aliquid ex his, in medicinam transferri, quod etiam vivis corporibus prosit ξ Itemsigillarum practi-
ea in cera, caementis, & plumbo, antiqua fuit: Athaec etiam impressioni in chartis, sive artitypographicae, viam monstravit. Item salincoquinaria carnes condat, idque melius iij e- me, quam aestate. Annon hoc ad Balnea utiliter transferri possit, eorumque temperamentum, quasdo opus fuerit, vel imprimendum, vel extrahendum. Item Sal, in nupero Experimento, de Conglaciationibus Artificiatibus, magnas vires ad condensandum obtinere reperitur: Annon possit hoc transferri ad Condensationes metallorum: cum jampridem notum sit, aquas fortes, ex nonnullis salibus compositas, dejicere & praecipitare arenulas Auri, ex metallis aliquibys, auro ipso minus densis 3 Item Pictoria, Imagine Memoriam rei renovat: Annon hoc traductum eth in artem eam, quam vocant, Memoria 2 De his in genere monitumst: Quod nihil ad imbrem quendam inventorum utilium, eorundemque novorum, Veluti coelitus deducendum , tantum valere possit, quantum, si experimenta complurium artium mechanicarum, uni homini, aut paucis, qui se invicem colloquiis acuere possint, in notitiam venerint: ut per hanc, quam dicimuS , experimentorum transationem , artes se mutuo fovere, & veluti commixtione radio-
Ium , accendere possint. Quam is enim via
333쪽
LIBER V. 3ormationalis per organum longe majora sp deat: attamen haec sagacitas, per experientiam literatam, plurima interim ex iis, quae in proximo sunt, in genus humanum, tanquam missilia apud Antiquos Donativa, projiciet &sparget. Superest illa translatio de parte artis in partem diversiam; quae parum disserta translatione de arte in artem: Verum quia artes nonnullae spatia magna occupant, ut etiam translationem experimentorum serre intra se ipsas possint, hanc etiam speciem translationis subjungere visum est. Praecipue, quia magni prorsus est in nonnulla arte momenti. Plurimum enim ad artem medicinia amplificandam profuerit , si experimenta partis illius . medicina de curationibus morborum ad partes illas de tuenda sanitate, & prolongatione vita, transferantur. Si enim optatum aliquod in ine, ad spirituum, in morbo pestilenti, su-ribundam incensionem reprimendam , se
fecerit; non dubitet quispiam, quin simile aliquid , debita dosi familiare redditum, etiam incensionem eam gliscentem, & obrepentem, quae per aetatem fit, aliqua ex parte fraenare Sc retardere possit. Atque de transatione experimenti hactenus. Inversio experimenti fit, cum contrarium ejus quod experimento constat, probatur. Exempli gratia: Calidum perspecula intenditur: Num etiam frigidum 3 Item calidum se dissundendo , fertur tamen potius in sursum: Num
etiamfrigidumse ditiuudendo, sertur magis in
334쪽
3o8 Da Aus M. SCIENT.deorsum Exempli gratia, accipias bacilium ferreum, illudque in uno sine calefacias; & de . inde erigas serrum,parte calefacta subtus locata ; in superiure parte manu apposta, actutum
manum aduret: parte autem calefacta supra locata, & manu subtus, multo tardius aduret.
Num ctiam, si totum bacillum calefiat, & finis alter nive, vel spongia, in aqua frigida tincta, madefiat. Si nix aut spongia superius locetur, num linquam in frigus deorsum mittet citius, quam inserius locata, sursum λ Item, Radissolis supra album dissiliunt, supra nigrum congregantur : Num ctiam umbrae super nigrum disperguntur, supcr album congregantur Id quod in loco tenebroso, luce per foramen exiguum tantum immissa, fieri videmus, ubi imagines rerum, quae soras sunt, super papyrum, quae alba est, excipiuntur, super nigram minime. Item, vena frontis ad dolorem hemicrani- eum inciditur: Num etiam hemicranium scarificatur ad sodam Θ Atque cle reversione experimenti hactenus.
Compulsio experimenti sit, ubi urgetur &producitur experimentum, ad annalii lationem, vel privationem virtutis: In reliquis enim venationibus, sera capitur tantum: At in ista, Occiditur. Exemplum Compusionis tale est. Magnes ferrum trahat: Urge ergo seIrum, aut urge magnetem, ut amphus non fiat attractio :Veluti, num sorte, si magnos ustus fuerit, aut in aquis fortibus maceratus, virtutem suam demnet , aut saltem remittet 3 Contra, si cba, lybs,
335쪽
- LIBER V. O'lutis , aut ferrum in crocum martis redigantur , vel in chalybem, quem vocant praeparatum, vel Etiam in aqua sorti solvantur, num adhuc ea alliciat magnes Z Rursus, Magnes ferrum trahat per universa,vaae novimus, media, nempe si interponatur aurum, argentum,Vitrum. Urge igitur aliquod medium, si fieri possit, quod virtutem intercipiat ; Probetur argentum vivum :Probentur oleum, gummi, carbo ignitus, &alia, quae adhuc probata n sunt. Item, νntroducta sunt nuper Perspicita , quae visibilia
minuta miris modis multiplicent. Urge usum corum, vel ad species tam pusillas, ut amplius non valeant vel ita grandiusculas, ut conlaticiantur. Scilicet, Num poterunt illa in urina clare detegere ea, quae alias non perspiceientur Num poterunt in gemmis , ex omni parte puris, & nitidis, grana aut nubeculas
conspicienda dare λ Num & pulviscula in solei quae Democrito pro Atomis sitis, & principiis rerum, falsissime obficiebantur in tanquam
corpora grandiuscula monstrare Num pulverem crassiusculum, ex cinnabari, & cerussa, ita ostendere distributum , ut appareant hic oranula rubra, illic alba λ Num rursus, ima-oines majores puta faciem, oculum ,&c.ὶ in tantum' multiplicatas ostendere , in quantum pulicem , aut vermiculum Num byssum , aut hujusmodi textile linteum delicatius, &paulo apertius , ita foraminatum ostendere, ac si esset rete Verum in compulsionibus experimentorum minus moIamur , quia fere
336쪽
3io DE Aus M. SCIENT.extra limites experientia literata cadunt , & ad causas, 3d axiomata, Sc novum organum potius spectant. Ubicunque enim fit negativa, aut pri- Vativa, aut exclusiva; coepit jam praeberi lux nonnulla ad inventionem formarum. Atque de compulsione experimenti hactenus.
Applicatio experimenti nihil aliud est, quam ingeniosa traductio ejus, ad experimentum aliud aliquod utile. Exemplum tale sit: Corpora quaquesuas habent semensiones , sua pondera Aurum plus ponderis, minus dimensionis , quam argentum: Aqua, quam Vinum. Ab hoc
traducitur experimentum utile, ut ex mensura
impleta, & pondere excepto, possis dignoscere
quantum argenti fuerit admixtum auro, vel aquae vino;quod fuit illud Archimedis. Item, Carnes in nonnultis cellis citius putrefiunt, quam in aliis: Utile fuerit, experimentum hoc traducere ad dignoscendos aeres, magis aut minus salubres; ad habitationem; ubi scit. carnes diutius vindicentur a putredine: possit idem applicari ad revelandas salubriores aut pestilentiores tempestates anni. Verum innumera sunt ejusmodi. Evigilent modo homines, & oculos perpetuo, alias ad naturam rerum, alias ad usus humanos vertant Atque de applicatione experimenti hacten . Copulatio experimenti est applicationum ne-Xus & catena; cum, quae singula profutura non fuissent ad usum aliquem , conneXa Valeant.
EXempli gratia; Rosas autfructus serotinos habere cupM: Hoc fiet, si gemmas praecociores
337쪽
L I A E R V. y II avellas ; Idem fiet, si radices, usque ad ver adultum , denudes, & aeri exponas ; At multo magis si copuletur utrumque. Item, ad refrigerandum maxime faciunt glacies, , nitrum: utrunquc commixtum multo magis. Verum &haec res per se perspicua est. Attamen fallacia ei saepe subesse possit, ut & omnibus , ubi desunt axiomatal si copula fiat ex rebus, quae diversis , & quasi pugnantibus modis, operantur. Atque de copulatione experimenti hactenus. Restant sortes experimenti. Hic vero experimentandi modus plane irrationalis est, & quassiariosiis: cum aliquid experiri velle animum subit, non quia aut ratio, aut aliquod aliud emperimentum, te ad illud deducat, sed prorsus, quia similis res adhuc nunquam tentata fuit. Haud tamen scio,an in hac ipsa re de qua nunc agimus i non aliud magnum lateat: si inquam, omnem lapidem in natura moveas Magnalia
enim naturae sere extra vias tritas & orbitas notas jacent,ut etiam absurditas rei aliquando juvet. At si ratio simul comitetur,id est, ut & manifestum sit, simile experimentum nunquam tentatum fuisse, & tamen causa subsit magna,
cur tentetur, tum vero haec res ex optimis est,& plane sinus naturae excutit. Exempli gratia: In operatione ignis super aliquod corpus naturale, alterum horum hactenus semper evenit, ut aut aliquid evolet, veluti flamma ,& fumus, in combustione vulgari θ aut saltem fiat separatio partium localis, & ad nonnullam distantiam, ut in destillatione, ubi secessub
338쪽
332 DE Aus M. SCIENT.lubsident , vapores in receptacula, postqtiam luserint , congregantur. At destillationem clausam lita enim eam vocare possumusὶ nemo mortalium adhuc tentavit: Verisimile autem videtur, vim caloris, si intra claustra corporis sua in alterando edat facinora; cum nec jactura fiat corporis, nec etiam liberatio ; tum demum hunc materiae Proteum, veluti manicis detentum, ad complures transformatio nes adacturam, si modo calor ita temperetur& alternetur, ut non fiat vasorum confractio. Est enim haec res matrici similis Naturali, ubi calor operatur, nihil corporis aut emittitur, aut separatur: Nisi quod in matrice conjungatur alimentatio: verum quatenus ad versionem , eadem res videtur. Tales igitur sunt sortes experimenti.
Illud interim , circa hujusmodi experimenta, monemuS; ut nemo animo concidat, aut
quasi confundatur, si experimenta , quibus incumbit, expectationi suae non respondeant. Etenim quod succedit, magis complaceat, at quod non succedit, saepenumero non minus informat. Atque illud semper in animo tenendum , t quod perpetuo inculcamus in experimenta lucifera etiam adhuc magis, quam fructifera ambienda esse. Atque de merata
Experientia haec dicta sint; quae t ut jam ante diximust sagacitaM potius est , & odoratio
quaedam Venatica, quam Jcientia. De novo Urgano autem silemus , neque de eo quicquam praelibamus ι Quoniam de eo cum
339쪽
L I B E R V. 3 ruest res omnium maxima j opus integrum sannuente favore divino in conficere nobis in animo est.
Partitio Inventivae Argumentorum, in Promptua, etiam-Topicam. Partitio Topicae. in Generalem, de particularem. Exemplum Topicae Particularis, in Inatiisitione. 'De Grave γ Levi.
INventio Argumentorum, Inventio proprie
non est. Inmenire enim est ignota de te ere, non ante cognita recipere , aut revocare. Hujusce autem Inventionis usus atque officium non allud videtur, quam ex massa Scientiae, quae in animo congesta & recondita est, ea quae ad rem aut quaestionem institutam faciunt , dextre depromere. Nam cui parum, aut nihil, de subjecto quod proponitur, innotuit, et Loci Inventionis non prosunt; Contra , cui domi paratum est,quod ad rem adduci possit, is etiam absque arte, & Locis Inventionis, argumenta tandem licet non ita exped te & commode) reperiet & producet. Adeo ut hoc genus λυentionis sicut diximus t Inventio proprie non sit; sed reditistio tantum in memoriam, sive suggestio cum applicatione. Atintamen, quoniam vocabulum invaluit, & receptum est, vocetur sane Inventio; Si quidem etiam ferae alicujus venatio, & Inventio, non minus,cum intra vivarioru septa indagatur, quam
cum in saltibus apertis, dici possit. Missis vero
340쪽
3i DE Aus M. SCIENT. uerborum scrupulis, illud constet, scopum δι finem hujusce iei, esse promptitudinem quandam , & expeditum usum cognitionis nostrae, potius quam ejusdem amplificationem , aut
Atque ut parata sit ad disserendum copia,duplex ratio iniri potest. Aut ut desgnetur, &quasi indice monstretur, ad quas partes rem indagare oporteat ; atque haec est ea, quam vocamus Topicam. Aut ut jam antea composta sint, & in usum reposita argumenta, circa eas res, quae frequentius incidunt, & in cit sceptationem veniunt: atque hanc Promptuariam nominabimus. Haec autem posterior tanquam Scientia pars vix dici meretur, cum in diligentia potius consistat, quam in eruditione aliqua artificiosa. Veruntamen hac in parte Aristoteles, ingeniose quidem , sed tamen damnose. sophistas sui temporis deridet, inquiens: Perinde istos facere, ac si quis calcearium professus,
rationem calcei conficiendi non doceret, si exH-beret tantum calceos complurimos, diversa tam forma, quam magnitudinis. Attamen hic regerere liceat ; Calcearium, si in ossicina nil calceorum haberet, neque eos consueret nisi rogatus ; egenum prorsus mansurum, & perpaucos inventurum emptores. Sed longe aliter Salvator noster, de Divina Scientia verba faciens , inquit, Omnis Scriba doctus in Regno melorum, similis es homini Patri familtins , qui profert de Thesaurosuo Nova ct Hetera. Videmus etiam . priscos Rhetores oratoribus praecepisse,