장음표시 사용
541쪽
LIBER VIII. sit sese tuendum , sed horto plane noxia. Haec Virius sibi sapiendi , Romanis ipsis, licet patriae optimis curatoribus , non ignota fuit: unde Comicus , Nam pol sapiens fingit fortunam sibi. Quin & in Adagium apud ipsos versum est , Faber quisque fortuna propria. Et Livius hanc ipsam Catoni Majori tribuit: In hoc viro tanta vis animi , ingenii inerat, ut quocunque loco natin esset, sibi ipse fortuna aeiu
Hoc genus prudentia , si quis ipsum profiteatur, & palam venditet, semper habitum est, non modo non Politicum, verum etiam infaustuin quiddam, & inauspicatum: Sicut in Timotheo Atheniensi observatum est : Qui, postquam praeclara multa facinora, in decus& commodum civitatis suae, edid siet, atque Administrationis suae sicut tum moris erat populo Iationem redderet 8, singula conclusit hac clausula ; Atque in hao re fortuna partes fuerunt nulti. Contigit vero ut post id temporis nunquam ei quicquam feliciter cesserit. Sa-ae nimis elatum hoc, & altum sapiens, eodem pectans, quo Ezechielis illud de Pharaone; Dicis, Fluvim est meus.ct ego feci memet ipsum. iut i llud Habacuc Prophetae; Exultant, SD-ar cant reti suo, aut illud etiam Poetae, detontemptore Deum Meetentior Dextramlhι, Deus, ct telum, quodmissio
deuique , Julius Caesar , nunquam i quod
542쪽
si1 DE Aus M. SCIENT.memini in impotentiam cogitationum suarum arcanarum prodidit, nisi senili dicto: Cum enim Aruspex ei referret, exta reperta fuisse non bona , admurmuravit submisse: Erunt latiora cum volo. Quod etiam dictum, mortis suae infortunium non diu praecessit. Verum excessus
iste fiduciae ut diximus j res ut profana, ita semper infelix. Quapropter, Viris magnis , & vere lapientibus, visum, successus quonibet felicitati suae, non virtuti, aut industriae, tribuere: Nam & Sylla, felicem se, non Magnum cognominavit ; & Caesar melius quam supral ad nuvis gubernatorem ; Casarem vehis, , Foriu-
Attamen istae sententiae ; Faber quisquι fortuna sua , Sapiens dominabitur actris , Invia virtuti nuda ere via , ac similes ; si intelligantur & adhibeantur potius pro calcaribus ad industriam, quam pro stapedibus ad insolentiam , magisque ut progignant in
hominibus decretorum constantiam & robur . quam arrogantiam & jactantiam , tanquam sanae & salutares merito habitae sunt, ac proculdubio in pectoribus hominum magnanimorum sedem nonnullam occuparunt, eo usque ut cogitationes tales quandoque aegre distinesent. Videmus enim , Augustum Caesarem l qui cum Avunculo suo comparaturi , potius ab illo diversus quam inserior fuit , sed vir certe paulo moderatior lsub finem vitae petiisse ab amicis , qui lectum ejus circumstabant, ut, postquam eX-
543쪽
LIRAR VIII. 1r 3 pirasset, sibi plauderent , quasi conscius sibi
fia i siet , mimum vita a se commode transa -ctum. Haec quoque doctrina portio inter δε- seuerara numeranda est: Non quin in praxi, etiam nimio plus quam oportet , usurpata sit & frequentata : Verum quod libri de illa silent. Quamobrem ex more nostro, sicrit in priore , nonnulla ejus capita recensebimus : Eamque fabrum fortuna, sive I ut divimusὶ domi m de ambitu vita nomina
Ac primo quidem intuitu, novum quoddam & insolitum argumentum tractare videbor : docendo homines , quomodo fortuna sua fabri fieri postini : Doctrinam certe , cui quivis libenter se discipulum addixerit , donec dissicultatem ejusdem habuerit perspectam. Non enim leviora sunt, aut Pauciora , aut mjnus ardua , quae ad fori nam comparandam requiruntur, quam quae ad virtutem: Resque est aeque dissicilis ac severa , fieri vere Potitieum , ac vere Mor lem. At hujus doctrina pertractatio plurimum ad literarum, tum decus, tum pondus, pertinet. Interest enim inprimis honoris literarum , ut homines isti pragmatici sciant, eruditionem haudquaquam aviculae qualis est alauda, similem esse , quae in sublime ferri, &cantillando se oblectare soleat; at nihil aliud: quinimo ex accipitris potius genere esse, ud qui in alto volare, ac subinde, cum visum fuerit , descendere , & praedam rapere novit.
544쪽
si DE Au G M. SCIENT. Deinde & ad perfectionem literarum hoc ipsum spectat, quia legitimae inquisitionis vera norma est, ut nihil inveniatur in globo materia , quod non habeat parallelum in globo cIssaliino, sive intellem. Hoc est, ut nihil veniat in Fracticam , cujus nota fit etiam Doctrina aliqua &Theoria. Neque tamen literae hanc ipsam δε
tuna architecturam aliter admirantur , aut aestimant, quam ut opus quoddam inferioris generis. Nemini enim fortuna propria, pro dono essesui, a Deo concesso, ullo modo digna rein tributio esse possit. Quin & non raro fit, ut viri virtutibus egregii fortunae suae sponte renuncient, ut rebus sublimioribus vacent. Digna tamen in fortuna, quatenus virtutis ac be-uemerendi organum est, sua quoque speculatione & doctrina. Ad hanc doctrinam pertinent praecepta, nonnulla Mnmaria, nonnullasparsa & varia. Praecepta summaria vel santur , circa veram notitiam, & aliorum, & sivi. Primum igitur praeceptum in quo cardo notitia aliorum vertitur illud constituatus, ut procuremus nobis squantum fieri possit J senestram illam, quam olim
requisivit Momus. Ille, cum in humani cordis fabrica tot angulos & recessus conspicatus esset, id reprehendit, quod defuisset fenestra, per quam in obscuros illos & tortuosos anfractus inspicere quis possit. Hanc autem fenestram obtinebimus, si omni sedulitate nobis insormationem comparemus , & procuremus, de personis, quibuscum intercedunt negotia, particuis
545쪽
Lia ER VIII. sisti Cularibus ; earumque ingeniis, cupiditatibus, finibus, moribus, auxiliis & adminiculis, quilaris praecipue suffulciuntur & valent; & rursus, defectibus & imbecillitatibus, quaque ex parte maxime pateant & obnoxii sint; amicis, factionibus, patronis, clientelis ; rursusque inimicis, invidis , competitoribus; etiam temporibus Scaditibus; c Sola viri molles adiim ct tempora noris; θδenique institutis , & normis, quas sibi praescripserunt; δc similibus. Quinetiam, non solum informatio capienda est de personis , sediri super de actionibuκ particularibus, quae de tempore in tempus in motu sunt, & tanquam sub incude; Quomodo regantur S luccedant, quorum studiis foveantur, a quibus oppugne tur, cujusque sint ponderis & momenti, & quid secum trahant, & hujusmodi. Etenim asylones
praesentes nosse, R in se plurimum podest, Millud insuper habet, quod absque hoc, etiam
personarum noticia valde futura sit fallax &Crronea. Mutantur enim homines simul cum
actionibus: & alii sunt, dum aemnibus ipsis
implicantur & obsiden .ur: alii, postquam redierint ad ingenium. Atque hae de rebus particularibus informationes , quae tam ad personas, quam ad actiones spectant, sunt tanquam propostulones minores in omni activo Syllogismo. Nulla enim observationum aut axio matum unde conficiuntur majores propositiones politicae . veritas, aut excellentia, ad con-
546쪽
sis Da Aus M. S cIE N T. clusionis firmamentum sufficere possit, si in minore propositione fuerit erratum. Quod vero hujusinodi notitia comparari possit, fide justarnobis est Salomon, qui ait ; Consilium in corde viri, tanquam aqua profunda, sed vir prudens exhauriet KIud. Quamvis autem ipse notitia non cadat sub praeceptum, quoniam individuorum est; attamen mandata de eadem elicienda utiliter dari possunt. Notitia hominum sex modis elici & hauriri
potest: per vultuw-ora ipsorum , per vorba,
perfacta, per ingenia sua, per fines suos , denique per relationes aliorum. Quantum ad vultus attinet, minime nos moveat Vetu S adagium , fronti nulla fides: Dcet enim hoc ipsum non perperam dimam sit, de vultu de gestus
compositione externa & generali ; attamen subsunt subtiliores quidam motus, & labo-TeS oculorum, oris, vultus , &gessus : Ex quibus reseratur & patet ut eleganter ait Q icero veluti Ianua quadam animi. Quis Ti. herio Caesare occultior Z. At Tacitus, notans characterem & modum loquendi diversum, quo usus erat berius in laudando apud Senatum Res a Germanico & a Druso gestas, de laudibus Germanici sic; M B in speciem ado natis verbis, quam ut penituου sentire raderetur. De laudibus Drusi sic ue Paucioribu3, sed intentior, o fida oratione. Iterum Tacitus, eundem Tiberium, alias etiam ut nonnihil pellucidum, notans: in aliis cinquiti erat veluti eluctantium verborum e solutim vero loquebatur, quando sub-
547쪽
L I B E R VIII. Iir subveniret. Sane dissicile reperiatur simulatio- Dis artifex aliquis tam peritus & egregius: aut vultus aliquis ita coactus, &, ut ille loquitur, Iussos: qui a sermone artificioso & simulatorio possit istas notas sejungere, quin aut sermo sit solito solutior , aut magis vagus & oberrans, aut magis ari s & quasi eluctans. Ad verba hominum quod attinet, sunt qui dem illa tui de Urinis loquuntur Medicit me-wetricia. Sed illi meretricii fuci optime deprehenduntur duobus modis : Cum sci licet proferuntur verba aut ex improvisio, aut in perturbatione. Sic Tiberius, cum ex Agrippinae vcrnae verbis aculeatis subito commotus esset, & nonnihil abreptus, extra innatae simulationis terminos pedem protulit; Audita haec linquitTacitust raram occulti pectoris vocem ebcuere, correptamque, Graco versu,admonuit, Ideo ladi. quia non regnaret. Quare Poeta perturbationes hujusmodi non inscite appellat torturas, ouod ab iis secreta sua prodere homines compellantur ; Vino tortus ct ira. Ipsa sane testatur experientia, paucos admodum reperiri, qui erga arcana sua tam fidi sint, animumque gerant adeo obfirmatum , quin interdum ex iracundia, interdum ex jactantia,
interdum ex intima erga amicum benevolentia , interdum ex animi imbecillitate, qui se mole cogitationum onerari amplius non sustineat, interdum denique ex alio quopiam affectu,intimas animi cogitationes revelent&com-
548쪽
si x D a Xus M. se IENT.municent. Ac ante omnia sinus animi excutit,
si simulatio smulationem impulerit ; juxta Α-dagium illud Hispanorum; Dic mendacium, se
Quin Se factis ipsis, licet humani animi pi
gnora sint certissima, nor rorsus tamen fidendum,nisi diligenter ac attente pensitatis prius illorum & magnitudine, & proprietate. Illud enim verissimum; Fraussibi in parvis fidem pra- fruit, ut maiore emolumento fallat. Italus vero se ipsum In ipsosare lapide putat, ubi praeco pradicat, si melius solito tractetur, abique causa manifesta. Etenim ossicia ista minora homines reddu t oscitantes,& quasi consopitos, tam ad cautionem, quam ad industriam: Atque recte a Demosthene appellantur alimenta socordia. Porro proprietatem & naturam nonnullorum factorum, etiam quae beneficiorum loco habentur, subdolam & ambiguam, luculenter cernere licet ex eo quod Antonio Primo imposuit Mutianus: Qui post reditum cum eo in gratiam , sed fide pessima, plurimos ex Antonii Α- micis ad dignitates evexit; Simul amicis e usprafecturas ct tribunatus largitur. Hoc autem astu Antonium non munivit, sed exarmavit penitus & desolavit, amicitias ejus ad se transe
Certissima autem clavis, ad animos hominum reserandos, vertitur, in rimandis & pem noscendis , vel ingeniis & naturis ipsorum, vel finibuου & intentionibus. Atque imbecilliores certe & simpliciores, ex ingeniis, Prudentiores
549쪽
tiores autem , &tectiores, ex vis sitis opti- Ine judicantur. Certe prudenter & facete ilicet eo iudicio minus vere dictum fuit a nuntio quopiam Pontificis, sub reditu ejus a Legatio ne apud Nationem quandam , ubi tanquam ordinarius resederat. Interrogatus de delectu Successoris sui, consilium dedit; nulgo modo mitteretur aliquis, qui eximie prudens esset, sed potius mediocriter tantum, quoniam linquit ex prudentioribus nemo facile conjiciet, quid merisimile foret illius gentis homines facturos. Sane non raro intervenit ille error, & maxime familiaris est Viris Prudentibus, ut ex modulo ingenii proprii alios metiantur, ac proinde ultra scopum nepius jaculentur, supponendo quod homines majora quaedam mediten- tur , & sibi destinent, & subtiliolibus technis utantur, quam quae illorum animos unquam subierint. Quod etiam eleganter in nuit Adagium Italicum, quo notatur, Nummorum , prudentia, fidei, semper minores inυeniri rationes, quam quid putaret. Quare in levioris ingenii hominibus, quia multa absurda faciunt, capienda est conjectura potius ex propensionibus ingeniorum , quam ex destinationibus una. Porro, Principes quoque
sed longe aliam ob causam l ab ingeniis optime judicantur: Privati autem ex finibus. Principes enim fastigium adepti humanorum desideriorum , nullos sere sibi propositόsmea habent, ad quos praesertim vehementer Sc constanter aspjrent: ex quorum finium situ & di-Z s stantia,
550쪽
sio DE Aus M. SCIENT.stantia, reliquarum suarum actionum possit excipi & confici Directio & Scala: Id quod intelalia, causa est vel praecipua, ut coria eorumi quod Scriptura pronunciat in simi inscrutabrilia. At privatorum nullus est, qui non sit plane veluti viator, & proficiscatur intente ad aliquam itineris metam, ubi consiliat: Unde non
male divinare quis poterit, quid facturus sit, aut non facturus. Si enim in ordine sit quidpiam ad finem suum, probabile est facturum: Sin sit in contrarium finis, minime. Neque de finium aut ingeniorum in hominibus diver- state informatio capienda est simpliciter tantum , sed & comparate: Quid scilicet praedominetur, & reliqua in ordinem cogat λ Sic, ut videmus, Tigellinus, cum se Petronio Tu piliano inferiorem sentiret in voluptatibus Neroni ministrandis & praegustandis, Metu ut ait Tacitust Neronis rimatm est, &. hoc pacto
Ad notitiam quod attinet de hominum animis secundariam, nimirum, quae ab aliorum relatione desumitur, breviter dicere sufficiet. Defectus & vitia didiceris optime ab inimicis: Virtutes & facultates ab amicis: Mores & tem- .pora a famulis : Opiniones & meditationes ab intimis familiaribus, cum quibus frequentius colloquia miscent. Fama popularis levis est, α superiorum judicia minus certa : Etenim coram illis te Riores incedunt homines ; Aerior