장음표시 사용
131쪽
ratio compendio perueniendi litteram vocat. quidquid subtilius et propius ad Mnimi vim accedens, spiritum appellat, aut mentem ; doctrinam ad imbecillium captum attemperatam, lac dicit; doctrinam persectiorem, solidum cibum . non uno vero in loco mosaicam legem in-emcacem esse factam, successione doctrinae euangelicae , docet parabola matrimonii et diuortii. ad corinthios epistolae prioris capite decimo quinto, totam resurrectionis causiam, non aristotelicis aut platonicis enthymematis, sed similibus explicat, corpus humo conditum semini comparans 3 segetem aut arborem enatam, typum adducens corporis glorificati. iam superuacuum sit referre, quΟ-ties ab athletis ac militibus ducit similitudinem, a stadiis, a pugilibus, a bella. eiusdem epi1 olae capite nono, quot similibus eamdem inculcat sententiam, pro ossicio impenso deberi gratiam' quis militat suis stipendiis umquam quis plantat Vineam , et de fructibus eius non edit i quis pascit
gregem, et de lacte gregis non vescitur item, non alligabis os bovi trituranti. ac rursum, si nos vobis spiritualia seminavimus, magnum est, si nos carnalia vestra metamus t atque iterum : nescitis, quod, qui in secrario operantur, de sacrario cibum habent i et qui altari adsistunt, immolatorum participes sunt. g. LIII. UERUM haec sortasse prolixius persequimur , quam methodi ratio ferat. proinde ut cursum institutum absbluamus, CHRISTUS aliquoties fallit 1uos ad tempus allegoriarum aenigmatibus , quo post altius inhaereat, quod volebat intelligi, veluti quum NATTHAEI capite decimo sexto monet cauendam a fermento pharisaeorum: illis de panibus omissis succurrit ; quum ille de vitanda pharisaeorum hvpocrisi loqueretur. rursum cum apud LUCAΜ , diuendita tunica, iubet emi gla-
132쪽
ad veram theologiam. Ia I gladium, quumque respondentibus duos adesse gladios, ait, sussicit i per occas1onem animum addit PETRO, ut gladio rem aggrederetur, quum hoc ageret CHRISTUS , ut hunc affectum, vi tuendi sese aciuersus persecutiones, penitus ac radicitus ex animis suorum euelleret. item cum apud I ANNEM admirantibus ingentem templi structuram, ait, Nuite templum hoc , et in triduo excitabo illud nec apostoli senserunt, illum de corpore suo 1 qui, occidendo, et in triduum reuicturo. adhaec quum ait apud eumdem: modicum et non videbitis, et iterum modicum, et videbitis me, veluti per aenigma significauit, se breui moriturum, sed .mox a resurrectione semet illis exhibiturum usque
ad diem adscensionis ; sic haud scio, quo consilio
visum est aeternae sapientiae adumbratis simulacris, insinuare se piis mentibus, et profanis, ut ita dicam, imponere. quod seculis exspectant hebraei suum illum toties promissiun messiam ' quid autem exspectabat vulgus t eximium quempiam regem , qui late proferret ditionis suae fines, qui iudae in libertatem assereret , qui opibus bearet genus suum, qui gentes a mostica lege alienas, igni seseroque popularetur. sed o vanam ac delusam is
rum exspectationem. venit CHRISTUS , humilitatis ac paupertatis exemplum, venit tyrannidis mundanae contemnendae magister: venit adhortator ac
dux ad tollendam crucem. proinde delusi crassae mentis imaginatione, quanto studio exspectauerant
venturum , tanto odio Venientem auersati sunt. apud MATTHAEVΜ vero quot parabolis regnum cae-1orum nobis adumbrat ' seminantis varie, rursum
seminantis bonum semen , grani sinapis ; fermenti exigui, in ingentem farinae massam abditi; thesauri in agro defossi, insignis margaritae. ad hunc Ordinem referri poterat , quod PavLLVS CHRISTUM
133쪽
semper imitans, omnia trahit a communi sensu adsensum penitiorem, qui semper est verissimus, atque etiam saluberrimus, ac latissime patens iuxta vulgarem opinionem. Iudaeus est, qui praeputii pelliculam habet amputatam. iuxta PAULLI interpretationem iudaeus est, qui mentem habet a terrenis cupiditatibus repurgatam e contra praeputiatus est, quisquis crassis affectibus ducitur. iuxta popularem sententiam ABRAHAE filii sunt, quibus ab ABRAHAM genus ducitur : iuxta CHRISTUM ac PAVLLvΜ filii ABRAHAE sunt, qui pietatem ac fidem ABRAHAE moribus referant. item istaelita dicitur, qui ad istaelis genus pertinet : CHRISTO non estisraelita, nisi qui vitae innocentia deo cognatus est: iustitia vulgo dicitur, ubi quis legum praescripta seruauit: apud deum iustitia non est, nisi legis obstruationem animi puritas sinceritasque commendet illi, qui penitus intuetur intimos pectoris recessus. sacrificium obtulisse dicitur, qui victimam mactauit, aut ut hodie fit, qui consecrauit eucharistiam : deo vere sacrificat, quisquis iram, quisquis libidinem, quisquis ambitionem, aliasque con-s miles pecuinas cupiditates mactat ac premit. templum Geo sacrum dicitur aedificium , pontificum verbis et unctione dicatum: templum vere sacrum est, animus dei simulacrum intus reserens, nec Vl- Ium turpitudinis idolum admittens. idololatria vulgo dicitur, quoties thus incenditur signo cuipiam profano: vera idololatria est, quoties ob foedam voluptatem, ob turpe lucrum, ob vindictae
cupiditatem, ob tyranniciem contemnitur CHRIS- I US. apostatae dicuntur , qui transfugerunt ad inrcarum partes: veri apostatae sunt, quorum tota Vita pugnat cum CHRISTO, ac mundo seruit. blasphemia vulgo dicitur, ubi quis impia verba euomit in deum: sed PAvLLVS ex prophetae sententia
134쪽
ad Deram theola sim. 23 blasphemiam appellat, quoties Ob impiam vitam eorum, qui dei cultum profitentur, dehonestatur
Nomen dei. cur enim vereamur cicere, deum infamari malis christianorem moribus, cum in eua
gelio dicatur pater glorificari bonis operibus discipulorum ad hanc rationem dici possit iuxta popularem existimationem, monachos appellari, qui certo genere cultus ac victus , certisque ceremoniis
esse se profiteantur, quum deo monachus non sit, nisi cuius animus mundanis cupiditatibus plane sit mortuus. Verum et hoc paucis exemplis indicasse satis arbitror, quando suus cuique Mumus abunde multum exemplorum suppeditabit. g. LIIII. HIs finitima comataque sunt prouerbia, quod genus est , cecinimus vobis tibiis, et non tatastis: cecinimus lugubria, et non plorastis. quo significatum est, pharisaeos nec IOHANNIS austeritate, nec CHRISTI ciuilitate fuisse prouocatos ad poenitentiam sunt autem tropi, qui non pertineant ad grammaticos aut rhetores, sed pertinent ad idioma sermonis: quod si ignoretur, frequenter aut fallit, aut moratur lectorem. ac graeca quidem lingua complures habet cum latina communes, quosdam habet sibi peculiares ; ceterum hebraea plurimas habet loquendi sormas, ab utraque dissonantes. commune est nobis cum graecis, quod dicimus , benefacere eum , qui bene meretur de quopiam : at non item commune, quod illi dicunt, ευπαθῶν, id est, bene pati, pro beneficio affici. commune est cum illis, quod pro εχ ιν
dicimus, habeo gratiam: non est commune, quod
illi pro eodem dicunt eιδα χαριν, id est, noui gratiam 3 aut με μνησομαι χρψιν, id est , meminero
gratiam, pro eo, quod latine diceretur, referam
gratiam. emendate dicitur graecis, ε θεν ξενω-
135쪽
ratio compendio perueniendi Ias ἀγγέλους, quo instiens accepit angelos non item
latine, latuit accipiens angelos. iam apostoli , tametsi graece stripserunt, tamen non parum re ferunt ex proprietate sermonis hebraici. porro septuaginta, qui veteris instrumenti libros nobis gra ce tradiderunt, Permulta referunt ex hebraici sermonis proprietatibus, quae sere sunt ab HIERONYΜo mutata, qui veterem sustulit translationem, quam in opere de locutionibus adducit AUGUSTI-Nvs si quis velit illius gustum capere a, adeo, Ut qui sit eius sermonis rudis, etiamsi probe graece
calleat , no assequatur aliquoties sententiam loquentis. cuius generis sunt, ut unum aut alterum exemplum docendi gratia producam, iurat in cae-1o, pro eo, quod erat, iurat per caelum i et, credit in eo, pro eo, quod erat, fiduciam habet in i11o; et, confitetur in eo, confitetur, siue agnoscit illum; in hoc cognoscent, in gladio percustit, per hoc cognostent, gladio percussit ero illi in patrem, erit mihi in filium, ero illi pater, exit mihi fi-1ius ; duos et duos, pro binos ; magis sortior est nobis, fortior est nobis;, mulier si fuerit viro ali nigenae, pro eo, quod erat, si nupserit viro alie nigenae; homo homo, pro quisquis; viri viri, pro
cuiuscumque Virii quae fecit virtutem eorum, PIO quae fecit exercitibus illorum; nam hoc arbitratus est AUGUSTINUS ad hebraicum idioma pertinere, quum mihi videatur idiomatis graecan7ci. hebraicum est, pronomen ex superuacuo addere, beatus populus, cuius dominus deus eius. ostendit, profecit; bonas bonas, pro valde bonas I MARIA CLEOPHAE, pro YARIA VXor CLEOPHAE ; IACOBUS AL- , PHAEI, IACOBUS ALPHAEI filius, eclipsis est familiaris hebraeis. item omnis caro, pro omnes homines i centum animae, pro centum hominibus; ver
bum, pro facto, quid verbum hoc fecisti t honor
136쪽
ad Doram theologiam. 127 pro subsidio ue misericordia pro beneficentia. porro
quod usu venit in .his, quae Uersa sunt ex sermone hebraico, idem accidit' in his, quae translata sunt ex sermone graeco, quoties interpres illius linguae reddit idioma. verum huius generis formas aliquot sparsim indicauimus in adnotationibus, quas scrip
simus in nouum testamentum. et AVRELIVS AUGUMT1Nus libris aliquot idem egit, quibus titulus est, de locutionibus. quamquam in hoc argumento felicius ille versari poterat, si quid adnotauit, ex
hebraeorum potius, quam graecorum fontibus hau-ssiet. exstant et adnotationes TITAVI graeci scriptoris, ut adparet, neoterici in hoc ipso genere. g. LV. ΙΑΜ aliis quoque tropis frequenter explicatur dissicultas. nam quod MATTHAEUS et NAM Cus prodiderunt latrones, qui cum CHRISTO erant crucifixi, conuitiatos ei fuisse, cum LUCAS tradat, alterum dumtaxat id fecisse ; sic explicat nodum AvGusTINvS, ut dicat esse ἐτεηωπιν numeri, latrones dictum pro latro. rursus, CHRISTVΜ triduo
fuisse in sepulcro , per synecdochen explicant , quemadmodum et illud, quod apud MARCvΜ post
tres dies resurrecturus scribitur ; cum diluculo tertii diei resurrexerit. quoties autem explicato hyperbati anBactu, senssis obscuritatem discutiunt et ORIGENES , et CHRYSOSTOMVS , et HIRONYΜUS, et AUGUSTINUS hos, opinor, non legerat insignis
scotista quidam, qui nuper in publica concione La1sissime, ut ipsi visum est, derisit mei similes, qui
laborarent in commonstrando sermonis ordine. iam olim, inquiens, ex ALEXANDRO grammatico didici construere. quin et hyperbole non raro succurrit, velut illic, adscendunt usque ad caelos, et descendunt usque ad abyssos , cum vehementem
tempestatem undarum intelligi vellet psalmista. De qui coaxicuo mendacium est, quod ultra veri
137쪽
228 ratio compendio perueniendi fidem dicitur, sed in hoc adhibetur tropus, Ut acrior et ardentior sit oratio. ac ne quis absurdum
putet, in diuinis libris hyperboles meminisse, facit
hoc non 'raro ORIGENES , facit CHRYSOST MUS, facit AvGUSTINUS et HIERONYΜUR. huius generis sunt illa, facilius est, camelum per foramen acus transire, quam diuitem intrare in regnum caelorum, cum nihil aliud intelligi vellet, quam esse dissicillimum, ut diues obtemperet euangelicae doctrinae. item apud LV Μ, ubi parabola iubet ad conuiuium haberi debiles, caecos et claudos, nihil aliud significatur, quam abiectos et calamitosos es e subleuandos beneficio gratuito. rursum ubi prohibet, ne quem inter viam salutant apostoli, quum hoc voluerit intelligi, non committendum eis, Ut ob humanos affectus vilis dispendiis euangelii negotium remorentur. Ubi vetat, ne peram aut baculum tollant in viam, sensit, eos his praesidiis liberos esse oportere, quibus vulgus se munit, iter initurum. neque enim dubium, quin apostoli peras et baculos habuerint, cum PAVLLVS et lacernam et bibliothecam reliquerit troade. Vbi suos iubet, 1iliorum exemplo vivere ue sentire voluit abiiciendam annixam solicitudinem reponendi in posterum commeatus. Vbi iubet, praeberi maxillam laeuam ,
percutiendi dexteram, quid aliud vult, quam non referendam illatam iniuriam I idem sentiendum, opinor, de relinquenda tunica ei, qui pallium abstulerit, et vitro ambulando bis mille passus cum eo, qui ad semel mille compulisset. ubi negat, esse suum discipulum, qui non oderit patrem et matrem; plus dixit, quam intelligi Voluit: neque enim sensit, habendos odio parentes, sed omnes affectus posthabendos negotio pietatis ac salutis. ubi iubet, ungi faciem oleo, ne videamur ieiunare, nihil aliud sentit, quam in benefactis nori castandam
138쪽
ad veram theologiam. 129tandam ostentationem. nam arbitror, apostolos non1olitos ungere faciem, quum ieiunarent' ORIGE-NEs indicat hyperbolen esse, quod in genesi scriptum legimus, lauit in vin* stolam suam, et insanguine vitae pallium suum. quis enim abluit vestes 1uas in vino verum his verbis nihil aliud intelligi voluit, quam insignem et exuberantem agri fertilitatem. idem hyperbolen esse putat, quod PAVLLVs scripsit, romanorum fidem praedicatam in uniuerso mundo, cum multis esset ignota regionibus. diuus AvGUSTINUS in epistola ad PUBLICOLAΜ ,
quae inter ceteras numero censetur centesima quinquagesima quarta, putat, in illis verbis CHh1sTI, quibus prohibet, in rotum ne iuremus, neque per Caelum , neqUe Per terram, neque per aliud quidquam , hyperbolen esse : plus enim dixit , quam sensit, quo vehementius deterret a periurio. AV-GVsTINI verba, si quis requirat, subscribam, si tamen illud nos adhuc mouet, quod in nouo testamento dimim est, ne omnino iuremus. quod quidem mihi propterea dictum Videtur, non, quia Uerum iurare, peccatum est i sed quia peierare, immane peccatum est, a quo nos longe esse voluit, qui, omnino ne iuremus, admonuit. hactenus ille. veluti quum interminamur Pueris, ne natent ; dicimus , si vel aspexeris lacum, occidam te. quam interpretationem si recipimus , consimili ratione explicabuntur et illa, ne diuertas ab uxore, ne reinsitas malo , ne irastaris : vehementer enim vult
suos abesse ab iniusto diuortio, quibus diuertendi
ius in totum ademit. procul abesse vult ab inferenda iniuria, quos ne laesos quidem vult ulcisci sese. nimium abesse vult ab homicidio, a conuitiis, ab ira iniqua, quos nullo modo vult ira commoueri. iam, quod IOHANNES in euangelii sui ca1-ce scripsit, totum mundum non lare capacem li-
139쪽
I3o ratio compe=utio pervensendi
hrorum, qui de cHRISTO scribendi forent, CYRIL-Lus et CHRYSOSToΜVS ingenue fatentur, hyper-holen esse. opinor et quum prohibet, ne quem vocemus patrem in terris; Praeterea quum ait, nec tota nec apiculum Unum legis omittendum, qui
non impleatur, intelligens, nihil omnino praetereundum ex promissis diuinis, quae constare possunt, etiamsi apices aliquot sublati fuerint. sed huius
quoque generis aliquot exempIa commonstrauimus in adnotationibus, quibus nouum testamentum ex planavimus. g. LVI. ΗΙS cognata sunt illa, quae an tropis constent, nescio: certe ad vuIgarem 1ensium accommmodanda sunt potius, quam ad viuum , Ut aiunt, exigenda, veluti cum prohibet omnino iurare, sentit, non esse iurandum , ut Vurgus deierabat obruaslibet caussas. quum prohibet, sollicitum esse
e crustino, sentit iuxta vulgi morem, qui ceu deo diffisus , anxie torquebatur cura futuri temporis. quum prohibet, resistere malo, sentit, malum non esse propulsandum malo, ut VuIgus hominum so-1et: alioqui Iicet Teprehendere peccantes, licet et coercere. quum prohibet, me vocentur rabbi, sentit, ne pharisaeorum more, qui supercilio turge-hant ob hunc titulum. quum prohibet in precibus multiloquium, sentit, non esse precandum iuxta quorumdam exemplum , qui existimabant, deum multitudine vocum capi magis, quam affectu mentium. alioqui legimus, et CHRISTVΜ orasse prolixe.
sc iubet, non irasci, sentiens iram vulgarem,' quae tendit ad iniuriam. sic damnat eum, qui fratri suci dixerit, fatue : sentiens, qui, quod vulgo solet, contumeliae gratia id fecerit. alioqui CHRIs TVs ipse motus ira legitur, atque Mibi suos discipulos, et PAULLVs GALATAS stultos appellat, sed arguens,
non incestans. habet et pietas it m hiam, habet
140쪽
et caritas sua covicia. huiusmodi ferme sunt, quum apud MΑΤΤΗΑΕΓΜ ait, misericordiam volo, et non sacrificium: omnino sacrificium volebat, quod ipse indixerat : sed prius est, praestare misericordiam, quam offerre sacrificium. rursum, quum ait, doctrina mea non est mea I sitam negat esse, quam patri .
ut homo ferebat acceptam. rUrsium, quUm ait, nondum fuisse spiritum , quod IESUS nondum esset glorificatus: non sentit 1impliciter, non fuisse spiritum; sed in apostolis nondum apparuisse 1piritum illum euangelicum. Quin et ipse sermo latinus hahet sua quaedam idiomata, quae parum attentis , aut minus eruditis imponunt aliquoties. quod genus est illud apud NARCVΜ capite quinto, quum ab arctiisynagogo venire dicuntur, qui ab illius aeἀdibus ad illum venirent : quem locum habemus iam Olim deprauatum ab iis, qui non agnoscebant 1atinae linguae proprietatem, qua dicimus, ad me ibimus, pro eo, quod erat, ad domum meam. f. LVII. CETERUM addubites forsitan, an in apostolicis et euangelicis litteris reperire liceat ironiam , cum dubium esse non possit, quin in veteri
testamento reperiatur, nimirum libri regum tertii, capite decimo octavo, HELIAS irridens prophetas BAAL, clamate, inquit, Voce maiore, deus enim est, et forsitan loquitur, aut in diuersorio est, aue in itinere, aut certe dormit, Vt excitetur. potest et in his verbis CHRISTI accipi ironia, dormite iam et requiescite , iuxta THEOPHYLACTI Vulgariensis episcopi sententiam. rursum apud PAVLLVΜ epis- '' totae prioris ad corinthios capite sexto , contem-tiores qui sunt, hos ad iudicandum constituite , per ironiam dictum videri potest, praesertim, quum sequatur, ad pudorem vestrum dico. fortassis et illa CHRISTI verba non multum absunt ab ironia,