Hieronymi Cardani ... De rerum varietate, libri XVII

161쪽

73 DE RERUM V AxIETAT', ditur φιadrata,aut retunda fossa ampla quantumlibet, tramuro circu datur. In circuitu altius duobus, aut tribus passibus. qua ii sit linum fossae, e marmoris tabulis siternitur strin. Fornix ubi superinducitur, declii te sit j perius lirastum in extrema, at .s ibi ramma quae aquam so perfla marmoreum ex tota corie deducam. Solium illud agitionantiab imperuium, adeo cemento rimae Et ligenter ob acia. E solio in fossam canales deci viri e t gno, aut figliliant,uel etiam vitrei,aut argentei. Fossa sensim ipsa desceni

est,sic ut tota aqua colligatur in me o. E cxius reg:one puteus superius ad hauriendum aqua n collocatur. III. mc terna pauimentum habet marmoreum,cemento solidisssimo constructa, iteras latera eoust: quo a illa pertrIgere potest, ne collecta diffluat adit corrumpatur. Querc mu clispatij inter fornicem, altius solium, qAod c ternam amabit, primum quis purissima arena, vade etiam spongiis copletur adeo pura profluit aqua , ui praeterici qm a sit saluberrima omnium quae bibi pol punt , tu etiam immota quod ignum est optimae aquae haud corrumpatur. Aqua quan Aquae uero quae imbribui decisit,medica positis est uis,

tum sub tet quam sanis salutaris dicemus autem intru de illa, a quans xa ex plu- foecunda fit munc docui bestis ciet,quam maximis ac diuauia descen- tumis pluuiis,no ultra decem pulsus defendere: ipsa enim sibi impedimentu ufert, terra consolidata ut nacti uacua aliqua rim4 i uat in terrae uiscera, malit fu erlabere: nesque enim moram tacerem superficie potesti. Q amobrem ex crystallas ex ea maxime progigmtur, dum foecundae pinguis, π concocta descendit: nec potest terra excispi profundius, ut dictum ebi: qaamobrem gemmae illae generantur , quae π molles fiant, nec calore maiore india

162쪽

L i B E R ia ex conturbatis ae foedioribus , iris, er amethystus. int charybdes cur mi , magno miraculo apud imperitos narrantur , cum tamen nihil mirim H descenidentem a quum in voraginem fecum omnia rapere. Et imodi multa et immi etiam in fiminibiit,referunt in Noruegiae oceano inter Ros o L Det maximam esse, cyliae nauessecum in proDndum trabat. Trabi quidem nauesae caetera, uelut Typhone uento, Vortiees baud absurdum in uorticibus:uortices quos esse sauddu, quomodo bii est: at q&omodo descendens aqua disribuat in , non adeo perspicua smum semper in bimiliora feratur. Imo autem uorticis quomodo quicquam humilius esse posit, non facile est ostendere. Videntur autem mihi uortices non ad in mu essendere , sed potius ad ea loca, ex quibus paateat exitus. Aut quoniam ui alentorum aliquando propellatur loco cedens. amuis enim ad infima deseen si per saepe tamen non attingit fundi libramentis: aut si inferius etiam defenda aliquo exitus patet.

C A P. VII.

v M. multa de bis fabulosa referantur,

hoc tamen subulosum minime si in G, id es 5c fera berma tactu esse, circa que nec arbo nec .umazni. herba crisiar: unde apparet Elin bii vini.

nis, aut fulph-s babere: hr que ignam defixi m qua parte linis obrui vir, in lapident transit, anni ferine spatio: quod tegitur aquis , in errim: quod superaeminet , iEnwm manet. Longo autem spatio uti illa qua plantaru ortum prohibet, a lacu procida susa es. Q iae. rena m est igitur, quod Hector Boethiui eaeperime ηι deprehene

163쪽

deprehendisse affirmat, qua ratione fieri possit. Primum

quidem constat, ferrum sic annisputis generari. Genera notur autem ratione certa: in terra vis quos terretis fit: in aqua,metallum: ex hac enim materia ipsum conliare,oliensim est. Sedgenerationis causa quaedam communis, atque ea triplex: h nisum, calor,m de frigus. Durescut enim

talia, ta lapidum pleris, frigore, postquam calore coactis

fuerint. Di tumen enim calidum in aqua, mutat hanc quidem in metallum crassius,ob cali frigiditatem, quae attes are a separare humidum pingue non patitur terret: tiero, in lapidem. Sed cur non in Palestinae lacu aut Ullans

dii hoc contingit f ibi erim bitumen, aqua, terra, frigus. Nam ostensum est, frigus quo metalla coguntur, non esse magnis ; cum media restate ab igne detracta, etiam in Asthiopia concrescant. Verum causam quintam adesse necesse scilicet frigoris v caloris magnitudinem, ne prius exuratur aur putrescat: quo fit, ut celerius mutari necesse sit. In Blandia autem omnia haec sunt, sed aqua non adebeten vis P, ut penetrare possit: in quibusdam autem locis imbil probibet, sed non fatis animaduersum esti: nam vinrtalia, ut rettι innus, frequenter hoc contigit : mutant v regiones tempora r fa,c certis rettolutionibus alia desi,nunt, alia tncrpit ut . QI:α naret solita euenire contingit in aliquibu sed in omnibxs necesse est: neque enim qui quam sub luna perpetuum. In Lennos qrros regione occis dentuli Scotiae, Lel ovia uocat Ptolemos, lacus esse uersi iaculillingua Lot muns diei ut uiginti ita uιon millia pasf tum in longitudine, o Eis in latitusine habes, triginta conLaeus sine tineas infulas habitatas, in que Cluda βutrius insevit, tum nentis intu Inare ipsam Cludam uerὁ licet uiderim, lac ni tamen non

me stens. vidi. Hi non uno miraculo in lanii es. Primum quidem

164쪽

L I B E R. I. giabfp uentis adeo intumescis, ut naves mergat. Est enim tibi terra, ut uidi, fungi instar, er bituminosa, ex qua exbaatant piritu,lacus intimesiit, attollitur. Pateream. Insula na-sularum, quae in eo exta una flante uenis agi ruinavis, tans. o nutat Et ob idDlumpascendisgregibus idone non habitatism. Contingit ho quod terra leuis sit, tenax,nec masula fundo anma: nam mi fungosa ut dixi) taerra esset,

mergeretur undis. Et si etiam leuis est.t, nee tenax motu dissiparetur. bd vis sis ab imo a Ua,moueri non posset. Incressibile autem est, quanta fit uentorum uis in bis, quae quoquo modo in aqua pendent. Cum multa enim Males hi fulae mi, twm m mari, tum lacubus, aliae quidem faciali, aliae raro admodum ex paruo progressis motientur. Ibi pisces abis pinnis plerunt,gustu tamen suaves pinnae das taesunt,ut sustineri postsenit: eum uerb aqua bitum is paru Pistes abnt secum trabat, fieri potest, ut qui sunt leuiores,bis india que pinnis. geant. Praeterea anguillae pinnis carent, ob rotunditatem: alius ureb de his dicetur Esse autem bit men in tota ea mafila, mestis abyssignis demonstrauimus,sed ex in bitumine oleum e uelut in fonte eriguo, qui prope Ed burgim est tribus millibuspassisum: rotundus est,edi parumprosemdus, Fons oleo ibi sacellum beatae Catharinae: uidimus in eo guttas otii fundens. nigrioris . lignis adhaerentes, odore bit minis, nec multas. Referimi id olei genus, prodesse frigidis doloribus,qκod ratioci consentaneum uidetur,ubi rite adhibeatur. In eadem etiam infula, referunt esse lacum Myrtoum in Nidisssa a Laeus ea. ea est Saliouidiae reponis pars occidentalior,australior φ iu- pars u sfuatim Britannis cuius par quod bituminis sit expers e congciatn ιι fit pars nunquam, quod abundet biton: in .Vis enim bi,

timmis non solum calida, sed acris, est balitu prohibet glaritia. Sed quid mirimitam etiam apud nos saepe hoc cenae tingat,

165쪽

8a DE RERUM VARI TATE, tingat,solo aspectu Solis aut uentori . Sic essu intur Rossiam a Morauiam Scottae regiones lacus ac mutus, quos nunquam congelari referunt, bituminis abundantia, calidius enim est, quamsald no sulphure u enim bituram ex sulphure madefacto, cum calore proprio iam aqua comeotia fuerit: commodus uerb Hi lactis hic, o futilus tu, mentis a nauigationi, hyemis tempore. EIS G in eagem insula regione Butanda, iuxta Douemam amnem, oppidε Slanis prope mare,ais ibi antrum, in quod aqua inmensi in candidissimum lapidem uertiιurro nrsi eximeretur, iam antrum oppleuisset. H.ec funt natura opera. Lacum esse in Nomegia apud Nidrosiam metropolim, qui nunquam congelatur, tametsi frigidissima in regre ei litip ui enim cusit,concrescit sed non congelatur, quemaadmodum c oleum. Referunt etiam, lacu Veneriquι in ἐν

Noruegiam ars Merium positus eii, uigintiquatuor sua ruina recipere: π ubi essunditur, tantiem set repitum edere. ut procul uiginti mania passuum exaudiatur.

AERIS NATURA ET GE

NERA, CAPUT VIII.

E B. Ε M perpetuo moueri, his colligitur

argumentis mam quorum extrema natus

ram eandem retinent, media quos illam habet aqua uel b,o coelim perpetuo ci cumuersantur: asae igitur qui inter haec medius est, perpetuo e ipse circumagetur. Constat etiam signo, quoniam ubiculas rura fuerit, fatum sentimus,qui nonsentiretur semper, si solum flante uento acrmovereatur. Videmus etiam cuncta putrescere,quae non mouentur:

qua magna est causa generationit in terra Misceribus.

166쪽

autem putres uni, aut uiuens generant,aut prima punt, qua uinunt. Horum neutrum cum aeri coniugat, indiciis est , aerem semper moueri. Praeterea aer perpea tuo a lumine frierum novo, ob coeli motum irradiatur: hoc autem agitat aenem adeo tenuem substantia, ac mobialem: itaci e constar, aerem perpetuo moueri. Et ut hoc, de quo alias tractauianus, certum est: ita dubi- , quomodo moueatur. Nam uno ex tribus modis aerem uerti consenaranetina est: aut ab oriente in occidentem , iuxta coeli moaris: aut cum regressu, uelut in aestu maris: aut nulla certa

ratione perse fedfolium oderism exortu. Praestabat saan in his ac talibus, Aristotelim, Peripateticos, uersesse,

quae experimento conflabant, o utilitatem humano geneari afferre poterant, potius, quam in dubijs , eontentiosissubur: at hoc experimento deprehendi posset in montium aliisimorum uerticibus,ais ubi maxima tranquillitas aAuris viget. Eodem tamen Mymento deprehenditur aisem Aetobo- cireumfirri os oriente ad occidentem , quo ipswm simpla; riente in oea iter moueri necessario demonstrauimus e iam igitur cidente pee

uod moueatur, ex in quam partem moueatur aer, natur petuli mora, non Aci, constat. Vt m uero regrediatur,uelut in ma, uet .m aestu , ta aeq&aliter moueatur Cran insuperiore parate eodem modo, dubitatione divum est. Sed ex his habe tur ratio motuwm, uelut in navibus per Uum maris, conarracto per machinas ex aedificia, sicut in molendinis m ana gustum aere. Verum de his inferius dicemus. Perpulachrutri autem est hoc nouisse, a quemadmodum omnia μperiora leniter circi fert tur , Cr agitantur , non ut coea

tum bimul ,sed quemadmodum dictum est) succedentibus

partibus in aestu maris, atque hic aer paulo ante in India erat. Dico uatem de parte ac sphaera superiore e nam ma

167쪽

84. DE RERUM VARIETATE, ferior hinc inde agitatur a Solis radiis ac syderis , S r flexione radiorum v exhalati Ombus. Aes quomo Aerem qualis si cum uolueris explorare,spongiam beado qualis nὲ siccam, ac mundam sub diuo per noctem ferens ea, sit, eo suo- exponito:man , sificcam inueneris,aer quos talis est:β mascat iuidam, xnmbosus: si molluter udam,humidum ac roridum. Si uerb panem fierecente exposueris,a corrupto sit uim contrahit,a siceo siccescit,ab humido in suo statu manet. rarumpunt Rr a carnes facili ubi pestilens M aer, τ colorem mutant a rubro caro, ab albo autem adept. Crasi autemereris marmora, ta buces leues, qui facile, e fepe, a mul. tum madent: a tenui enim aere non haec adeo sunt, tametsi humidus se, ac nubilosus. Vescas etiam uacuas exquisiuisa sita tentabis, cuius sint ponderis, ea em statim ad extreamwm infulas, i differentiam obserua. Cuius enim regros

nis maius fuerit discrimen, aut temporis eius aer crassior, est: ais eo crassior, quo maius iuxta proportionem fuerit. Oportet autem experimentum swmisereno aere , eodem panni tempore , tenuissimis, o amplis is uescis, libra exquisissima. Alias uero bom,mali, aeris argumenta ex habitu animalium, tum uisceribus eorum, max e iecore

docui. Sed nunc instantis constitutionis,alip peliitentis si astus signa posuimus, tum subitantiae, a qualitatum minus sensibilium: nam calorem frigus, ea ipsa statim natura

quanta sint,percipimuI. Een ephi- Vent Orrum naturam, cum partes fini aeris, minime tosas uentus, lius equi mirum s : nam alii quidem descendunt, ut cum M eausa it, flamma descendunt, ars tanto impetu, ut non iam aer, sed

Iius. pondus immensum deorsum ferri uideatur: π Emephias fini literfit, ob id φ obruens naues. Aliquando uero surswm dilatins secis rapit omnia m calamata ut bi inconstans, mo ,

168쪽

L 1 Η Ε R I. modo deorsum, modo sursum, maximo impetu feratur Cassa Eoephiae est, cum turbulento uento alius ex aduerso miscetur , aut ascendensdescenderiti, unde primum rea percussus,cum rum possit per obhaptim is terram ferri iuxata anguli naturum, fecundum quam ascenderat ut inmistio libri diximus fertur recla ne autem quod recta feratur, magno impetu fertur. Si uerb penetrare nequeat ob astitiem, uel ob impetum maximum, aut terra duritiem ut in montibus,maxime elidi superius necesse est versus cashm: euras ira recte, mauu impetu resiliat, stemm auehi necesse est quicqvid in eo continetur: aliter enim nimis rao rus fieret: ob eeleritatem enim cum extendi non se paturatur, uelut per canaliculum aqua, ascendit, quia aer diuelli ultra se non patitur:ita eo de modo in Ecnephiar nam impetus,ascendedis celer oee io, vim ac locum gersit canalis. Exuentis Auster omn4bus grauis esse uidetur, homini Austri probus morbos parit: autumno prinita ea parte folia arbori, prietates. bur decidunt: aedificia eollabuntur aes ruunt feminarragulione, ac uerme exeduntur, fructus putrescini. Porro uenti ualidi omnia quassant, fructis,femna,plantasiam freta,etiam arces,montes quos a bomnes. Venti iuxta Septentriones ualidi, Ciuius, Boreas, ais Cur sub Ausiar. Est autem Circius iuxta Boream aboeeidentisias quilone Botere: atqt adeo uehemens, ut equites armatos inteream des reas, &au-

Miat,arbores prosternar tecta domoru conuellat. amo ster ualidi obrem in occidentuli Noruegiae latere, planarie. Motia simi. arboribus carent Ventorum enim ibi maxina uis es . Cauasa horum est, quod bae regiones cum iuxta pestim sint, eaea eri uenti per circulos nores feruntur, atque ideo tales eillessunt. Auster vero, o Boreas per maximos ferunt raro rculos deo, uehementes.circius autem,quantum amas

169쪽

8s B g ORUM VARIETATE,

I tugine tirculorum maiorum degenerat, tantum iuuatitura motu aqua. Mare enim Norauia ab oecidentali tatere adiacet.

longe maior, quam credi possit. Narrat Ammianus Marcellimus,m Assyria iuxta A tham urbem, qua ab Euphrate cir

cumalluitur, uentorimi uim tantam inenuisse, ut tecta df,1ceret, milites prostemeret, alior longe

deferret. Quod inter montes, ut uulgare est, ita in eampis miraculo simile. Igitur causa perquirenda. Vsi cogaturtiis, baud dubium est, quemaὸmodum in uinculis,conqua plicari sepius robur: adeo ut nihil tam fit infirmum, quin arctis nexibus ualidis non reddatur. Sed in campis, ubi spatium late patet, tanta uis partim ex propinquo arctio, re loco, part ex viastrorumpendet: ubi enim per loca angusta fertur, o recta, impetum diu retinet. Sed cur non continue feratur, sed intermisis temporum spaths,dubium est: aqua enim perpetuo tenorem eundem feruare thidetur, aut parsim disimilem: eι- eius impetus languescit, non facile redit. Causam igitur peculiarem esse motism quenaciam proprium, π qui faciae peruertuturr quoniam csim corpulentus non fit, motus motum non impedit: uires austem non foliὶm ex impetu, sed quoniam penetrat, ex penestrando afficit, maxunas habet. Vthnt tres causermotus, ingressus, o qualitas. Videre id licet in Diomedea insuisti, tibi ferruma ueris abflumitur. o aliud miraculi genus in aere, quod magis oeciata uis it: numquando,

170쪽

L I A E R. I. 8 occidit, aut morbos indueit: quales hoe anno a X die Grauedo Maη, ad XX H,correpta esst tota hi subris prouinciara, quae totam nedine, tufis, nec φιfquam ex eo morbo per3t: quods prouinciε morbus lat balbsDistet,vix decima pars hominum superes, indece diest. Ais hoc ad astra referri potest, de quibus alias darii bus Oecu--s. Nume inerretiqua, Iupiter opposito Saturnie, pauit. rat in Virgine.Et Mercurius tune ad unguem Ioui ex qua drato occurrit in Gemini: quo fit,ut pectus afficerent temape lata quaedin defluxione. Et in Panam, refert Petrus

Cis et Hispanus qnod iuxta paludem sita fit, uiae, directe

exoriente in occidentem, multos qui uim Solis non deui, te re,breuispacio interire. Et quanquam ad Solem hoerea ferri posset,proxima tamen causaesiae non SOL Est auacem Panama iuxta ijsthmum, qui Penu eum noua Hispania tangit in occidentali latere continentis Indiae, citra aequis noctialem circulum partibus octo. Iuxta Brodiam nauigantibus Hispanis , ventus adia pro eella inersistitsub initio mensis Iulν,ut funes,o mali' epito maris admimaximum aederent: uela,quamuis quinquies tentarint,non rabilis. preterunt unquam elevari: mare is immensisse movi at, tollens, modo dehiscens in profundus uoragines:undarismcolos die piceus, nocte uelut ignis: submersae sunt quatuor

uaties repente,reliquae iactatae, dispersae. Id euenit,quoanium materia uenti, est aquaesuhiantia, crassiorestatque bituminosa. mraeulum Dum haec perseerem uigomatertia die Iulii, decidit da quibus. res mira, cui ego inter bi : Iacobus Philippus Cem cur, dam,qui in mense ab hinc exucto, cloacam sub terra modi, ο eoneadi nou1 elo a mereri iubetiornicisus extructa. Vbi persecta si ut fori e, subterramae consolidaretur, concludi iubet. Post uiginti dies ape, ne1 defeeari Melim lignei arcus extrahantur, descendit condinor deranti