장음표시 사용
41쪽
5Ν peius circiter decem millia hominum Brundisii retinebat, quos navibus deficientibus traducere nequibat, ibique reditus navium,
quibus consules cohortes, sibi commissas transvexerant exspectari debebat. Licet Brundisium occupatum sibi utilissimum esse potuisset, unde postea Italia potiretur, Pompeius tamen diffsus urbis munimentis et urbem non diu defendi posseratus, consilium Italiam relinquendi inibat Caesari molibus ratibusque portum praecludere conato, classem aditu prohibere in animo erat Pompeius naves onerarias, quas in portu Brundisino deprehenderat, adornabat, in quibus tormentis omnique genere telorum completis, opera atque rates Caesaris disturbavit. Hac ratione obsidionem traxit, dum classis redierat, qua ompeius invitis custodibus, Brundisinisque insensis copias traduxit. A. d. XV Kal. Apr. nautae taciti, ut
Lucanus dicit, rates oluere; et hostes, quum muris recepti urbem intrassent, Magnum fugientem altumque petentem viderunt. Non discrepare Lucanum et Caesarem videmus, ubi res ad Brundisium gestas narrant. Neque Livius, neque Orosius
quidquam dant Florus scribit: i,ille Pompeius per obsessi
claustra portus nocturna fuga evasit . Eadem ratione multa descripta legimus apud Caesarem, qua apud Lucanum quo modo moles atque aggerem ab utraque parte littoris iacuerit, apud utrumque similiter depingitur: neque consensus desideratur, ubi Ompeium evasisse reserunt. Ne duarum quidem navium ompeianarum Lucanus oblitus est, quae ad moles Caesaris adhaeserunt quaeque scaphis et lintribus reprehensae excipiebantur i, quo primum inquit Lucanus, rubuit civili sanguine Nereus' . C. I. 26.
Hanc igitur partem plane cum Caesaris descriptione congruentem, a Lucano ex illius opere petitum esse suspicamur; eoque facilius ut credamus adducimur, quod ex sequentibus apparebit, Lucanum saepius non Solo Livio auctore usum esse, sed ei Caesarem in aliis quoque rebus sontem, e quo hauriret,
Austro propulsa, classis Pompeium abducens celeri cursu ab Italia avehebatur. Num mirum, exsulem, quum littora patriae carissima, numquam ad visus suos reditura, paullatim recedere videret, tristem atque assicium secum praeterita reputavisse pPoeta Iuliae imaginem Pompeio dormienti occurrentem facit, quae vaticinetur, quem finem res malis auspiciis inchoatae habiturae sint. Uxor praematura morte rapta infelici duci exprobrare Visa est nuptias eius, ιν nam me coniuge, inquit, laetos triumphos ducebas. Portuna mutata est toris . Irata nuptiis cum pellice Cornelia ), cui satale est, semper maritos in cladem detrahere, ιν Caesar, exclamat teneat dies tuos, noctes Iuliarnumquam tibi, Magne, per umbras Perque meo manes, generum non esse licebit. 32)
telli Scipionis Antea filio Crassi, qui cum patre a Parthis interfectus est, nupserat. Plut Pomp. 55. f.
42쪽
Semper maritus meus manebis, bellum civile te meum faciet, morte mihi redderis'. Paulo ante solis occasum naves ad Epiri littus adpulerunt, ubi hospita tellus puppibus aciles accessus obtulit. Caesarem interea inimici fugae piguit curam autem belli pectore expulit ad id tantum intentus quomodo amorem popularem sibi conciliaret. Optime sciebat, annonam et irae causam et summi savoris esse. Curionem igitur iubet in urbes Siciliae transcendere, in Sardiniam alium quendam ex amicis mittit. Quibus provisis Romam contendit agmina non trahens armata, sed pacis vultum habentia. Quantum civium gaudium suisset, si Gallia subacta in patriam remeasset quantos triumphos duxisset Nunc autem urbes eum metuentes accipiunt: neque laeta et turba obvia venit rgaudet tamen esse timori Tam magno populis, et se non mallet amari. 83)Ita animo assectus moenia Romae subit haud mirum cives
laetitiam non simulare vix contra odisse vacat. Senatores in aede Apollinis adsunt, non tamen iure ac ritu a consulibus conVocati; neqie consul, neque praetor adest; sedes curulis
vacua Senatores sedent decemere parati quidquid victor petiturus est Lucius Metelliis, tribunus plebis, Caesari aedem Saturni perfringere conanti obstitit, ut corpore ipso aerarium a manibus rapacibus defendat, exclamans templum non nisi per suum corpus intratum iri. Quibus verbis accensus, Caesarei spem honestae mortis au&It, dicens eum ira Caesaris dignum non esse. Tunc Cotta quidam Metello persuadet, ut ab incepto nimium audaci desistat, cuius verbis motus, iribunus plebis consilium moriendi libenter mutat. Pulchris versibus Lucanus enumerat quibus ex opibus aerarium, multos per annos intactum, constet. Omnia quae Irrhus, quae Car-
thago, quae Philippus, quae Perseus, quae aeae denique populi olim miserant, tunc egeruntur,
Pauperiorque sui tunc primum Caesare Boma. 168)Quibus narratis Sucanus ad . Pompeium redit, cuius copias recenset Graecia magnam partem tribuit: Athenas quamquam selectus rogatus erat, totas exhausit, tresque tantum carinae navalia relinquunt, quae Ialamina petant. indignae nomine praeclaro, tot pugnis navalibus parto. Omnes pro viribus spem serunt Neque Thessalia, neque Boeotia deest, adest ἐκατόμπολις Cretai Troiana iuventus castra Pompeiana petit, neque sabula de origine Caesaris eos retinere potest. λ Tyrus Sidon, Damascus Aethiopia, Cilicia, Cappadocia milites mittunt, omnes Orientis populos fama belli excitat:
Acciperet felix ne non semel omnia Caesar,
Vincendum pariter harsalia praestitit orbem 297). Caesar Alpibus iterum superatis Massiliam petit, quae civitas, quum alii populi terrore laverent, Graecorum levitates non usa, causas et signata iura quam sata sequi maluit Mentem et surorem Caesaris pacifico sermone deflectere conantur:
si victor bellum excludi sierit, libenter eum mutis recepturi sunt. loeus Caesari et Pompeio tutus sit, quo inermes bello consecto veniant. Pro libertate autem cives obsidionem sustinere non parant. Quamquam Caesar cohortes gaudere iubet, quod potestas Massiliae delendae iis oblata sit, urbs pro pace petita poenas dabit Massilienses interea portas clauserant et Caesar obsidionis nobilissimae initium facit. Dux, ut urbem,
Non opus est putare, recte aereisenach quem iam supra i 51 memoravimus iudicasse, ubi docet pg. 30h hoc ipso versu 13' poetam originem Juliae gentis ab Aenaea ductam, Caesari denegare voluisse Quam sententiam, imi argutia, dis verbis subesses vis doctus
43쪽
qua terra cingitur, claudat, ad mare fossam perducit, qua sontes et pabula amplectatur et extruit duo brachia densas pinnas tollentia. Omnes arbores, quibus Valles erigat, caedit,
neque luco Sacrato, numquam temporis cursu violato, parcit. Quum nemo sacrilegam manum luco primus iniicere vellet. Caesar ipse securem rapit, dicens se iram deorum praestaturum. Quibus verbis erecti, non tamen omni sublato timore
arbores sternunt. Massilienses etsi dolore perculsi, quum silvam deleri vident, tamen gaudio exsultant quis enim putaret eos impune laesos esse Caesarem poenas daturum esse pro certo habent neque recordantur Fortunam plerumque nocentes servare, riuum tantum miseris di irasci possint. Dux ad Hispanias versus, ut Afranium et Petreium, Pompeii legatos, bello persequeretur, a Decimo Bruto et Gaio Trebonio, quem tamen Lucanus nomine non indicat, bellum geri iusserat. Hi duas turres erigunt mobiles, unde telis omnis generis urbem infestent; quibus tuti, vineam ad moenia accedere curant, ut arietis suspensi ictu compagem muri solvant. Massilienses autem iam et flammis et lapidum mole destruunt.
ita ut miles labore exhaustus, tentoria sessus repetat. Adhuc Massilienses tantum, ut urbs servaretur, cupIverant: nees ultro bellum inferre sarant audaces iuvenes erumpunt, ut incendant oppugnatorum opera quod quum bene successit,
ignis celeriter pervagatur, quamquam viridi ligno luctatur. Quum victos spei terra vincendi defessisset, placuit mari Fortunam tentare Naves Romanis celeriter dabricandae erant et mox classis comitata navem Bruti ducis, in mare venit, Stoichades petens. Massilienses quoque quicquid iis navium est ornant; omnes viros imponunt, cita ut et ephebis et arandaevis senibus impleantur. Licet Massiliensium naves habiles essent, et ad bellum lacessendum et ad continuo tentandam uiram
tamen Iniquum certamen sustinere non poterant Rates Romanae
pugnantibus stabile solum praebebant, ad cominus pugnandum aptissimum sociis navalibus igitur ut in terra viribus uti licebat.
Occasionem magna facinora narrandi oblatam Lucanus praetermittere non vult Constantia narratur viri, qui sibi ambas manus resecare patitur, quibus abscissis pondere tantum codiporis navem, in quam desiluit, submittit virtus Thyrrheni cuiusdam posteritati traditur, qui oculis effossis in hostes caeca quidem, tamen non irrita tela misit. Multa et mirabilia virtutis exempla illo die, Lucano teste edebantur.
Anceps tamen belli casus non erat. Maxima pars Massiliensium classis eo die mersa est; paucae naves praecipiti fuga ad navalia pervenerunt Luctu atque dolore urbs repleta erat in littore matres, cadaver Romanum amplexae, pro mariti corpore habebant patresque rogis accensis de corpore trunco certabant, quod filii miserrimi esse putabant. Hic eventus erat primae navalis victoriae a Caesarianis reportatae.
Imago Iuliae Pompeio dormienti visa, a Lucano ficta est, sed ita ficta, ut huic descriptioni, qua ducis infelicis animi perturbationem indicare vult, laudem denegare nolimus, qua, qui revera poeta vocatur, dignus est. In ompeii meditatione Lucanus heroi suo verba Stoici Senecae subiicit, quum Pompeius,
quasi sincerus Stoicus dicit: aut mors ipsa nihil, Aut nihil est sensus animis a morte relictu. 39)iisdem verbis utitur, quibus Sen. Troad. s. 395 chorus mulierum
post mortem nihil est, ipsaque mors nihil. Ubi tradit Curionem in Siciliam missum esse, poeta non
44쪽
narrat, ei non solum annonae causa hoc mandatum esse Cae
sar reseIt' amicum suum pro praetore cum duabus legionibus prosectum esse, quum idem iussus esse videtur, post Siciliam receptam, protinus in Ahicam excercitum traiicere. Legatus, Lucano non nominatus, in Sardiniam missus, Q. Valerius Orca est, ut praeter Appianum ' Scholia quoque Bernensianos docent ). Ideo igitur missi sunt, ut hosti horrea eriperentur, quae qui possidebat, Romam quoque in potestate habebat. Eundem ordinem, quem Lucanus sequitur, Florus servavit, ubi narrat Caesarem Siciliam et Sardiniam, quas anonnae pignora vocat, per legatos ordinandas curasse. Neque apud Florum legimus, Curionis adventu cognito Catonen, qui illam insulam obtineret, profugisse, neque apud Lucanum huius rei mentio facta est. Non legimus ante Curionem iam Asinium Pollionem miSSum esse, neque hunc prosectum esse cum ipsis legionibus Domitianis, qui modo causam Caesaris secutae essent. Quod nos Plutarchus atque Appianus docent in Caesar ipse hac in re ne nomen quidem ossionis memorat, ubi eum negligere et silentio praeterire minime oportuit. Lucanum vero in his rebus tradendis Livio usum esse magna probabilitate coniicere licet ex annotatione comment
toris in Schol. Bern III 82, qui de Curione eiusque missione scribens, haec dicit: ut ait Livius, Curio M. Catonem expulit provincia. Ucet letiocha Liviana nihil nobiscum
Σικελίας, Κοίντο δε Σαρδους. Conser Caes. . . I. 30, qui praenomen et cognomen reticet.
communicat, e quo Livii auctoritatem Lucanum secutum esse colligamus, ex commentatoris annotatione Livium saltem de his rebus scripsisse apparet Florus atque Orosius obiter tantum mentionem missionis Curioni mandatae Iaciunt. Omnem historici, praeter Caesarem ipsum, qui ob iustam causam hanc rem silentio praetermittit, cum Lucano congruunt in iis narrandis, quae Romae facta sunt Caesar Romam adspexerat e via, qua consules alendis Ianuariis Periis Latinis Albam proficiscebantur ut sacra sacerent; sed adventum eius tantum timorem movisse, quantum Lucanus motum esse dicit, testimoniis sertis confirmatum non invenimus Unus Cicero testis est in pist adisti. . , Caesarem ardere furore et scelere neque quidquam remittere, sed in diem ingravescere. Curionem, deinceps narrat Cicero, sibi nuntiasse Caesarem, plane iracundia elatum, etellum tribunum plebis occidere voluisse: propius nihil lactum esse: parum enim abfuisse quin Metellus a Caesare occideretur, quum aerarii sores complexus, hunc ingredi
vetaret) Addit Cicero multos hortatores caedis esse, ipsum
Caesarem autem non voluntate aut natura non esse crudelem,
sed quod putaret popularem esse clementiam. Unde sequitur Lucanum toto coelo errare, rubi dicit 4 gaudet Caesar esse timori tam magno populis, et se non mallet amari. Cottae, Metellum compellentis desistere nimium audaci coepto, mentio
non fit apud historiarum scriptores Scholiasta hunc Cottam Metelli collegam esses indicat ) Fortasse L. Aurelius Cotta, praetor anni DCLXXXIV U. C. 70 a C. n. dici. tur, qui 'egem illam Aureliam riudiciariam rogavit ).
45쪽
Quod si ita esset, scholiastae, opinor, coniectura salsa esset. Cicero anno DCCX U. C. 54 a C. n. scribit, eundem L. Aurelium Cottam, amiliarem suum, satali quadam desperatione, ut ait, minus in senatum venire. Eo igitur tempore minore studio in rebus publicis versabatur fieri igitur potest, it anno belli civilis exorti rebus publicis operam iam dederit. Apud Horum leguntur, qua, ipse Caesar in commentariis prudenter reticuit ), eum aerarium sanctius effringi iussisse, quum tardius aperirent tribuni: .censum et patrimonium populi Romani ante Caesar rapuit quam imperium' dicit Florus.
Quantum pecuniae ex aerario protulerit, Orosius addit Aerarium re vera clausum fuisse Cicero testis est: nec eum Caesarem prolatio, nec senatus magistratumque discessus, nec aerarium clausum tardabit' δὶ Qui Caesar magnam pecuniam ibi invenerit, iure dubitari nequit, neque enim consules, neque Pompeius Cicerone teste ex inerario sumserant. Ciceronis iterum testimonio utamur: Sumus flagitiose imparati, quum ami- .litibus, tum a pecunia, quam quidem Omnem, non modo privatam, quae in urbe est, sed etiam publicam, quae in aerario est, illi reliquimus' ε). Omnes sere Scriptores unanimo consensu tradunt Caesarem Netello tribuno obstanti morte minatum,
aerarium ' effregisses Hanes igitur rem aucanus ex se tradidit.
Caesar Se Marium effregisse reticeat, contra se pecuniam Ephesi in sano depositam his servasse, iactatione quadam narrat in C. III. 33. III. 105 .
Copiose Caesar refert quae in senatu disseruerit de causis, quae ad bellum gerendum se impulissent. Horum exigua tantum apud Lucanum mentio fit neque Dio his in rebus pluribus nobis auxilio venit: neque Plutarchus auctor uberior est, quamquam ex iis, quae scribit, colligere po- sumus, eum ex Livio, vel alio quodam scriptore Pompeiano petivisse. Quod etiam de Dione, pauca tantum reserente, dici potest. In erioch Liviana nihil de his legitur neque apud Florum neque apud Orosium quidquam invenitur his exceptis: consulem se ipsum fecit. Pompeium magnas copias comparavisse Caesar auctor est j. Dicit eum magnam ex Asia Cycladibusque insulis, Corcyra, Athenis, Ponto, Bithynia, Iria, Cilicia, egypto classem coegisse magnam inperatam Asiae e Srriae regibusque omnibus et dynastis et tetrarchis et liberis Achaiae populis pecuniam exegisse. Deinde Caesar Pompeii legiones enumerat et quibus ex provinciis eos conscripsisset refert ex Creta sagititarios, ex Ponto et Syria cohortes sunditorum eum habere dicit, quum capite quinto eiusdem libri narrat, quibus e regionibus Pompeius frumentum comparasset. t ex Caesare, et ex Appiano ' colligimus, Lucanum non nimium Pompeii copias
verbis auxisse, neque se continuisse intra fines, quibus poetae quoque circumscribuntur ιν quos ultra citraque nequit consistere verum δὶ Veribus igitur 281-290 omnem fidem denegare non opus est, modo bene sciamus, poetam Verba non Semper anxie perpendere:
i B. c. m. 3 et 4. App. B. C. H. 71. ' Hor Sat L 1. 106.5
46쪽
Non, cum Memnoniis deducens agmina regnis CJrus, et effusis numerato milite telis Descendit Perses, fraternique ultor amoris Aequora cum tantis percussit classibus, unum Tot reges habuere ducem. Coiere nec unquam Tam variae cultu gentes, tam dissona vulgi
Auctor, quo Massiliae obsidionem optime novimus, i. e. Caesar in Gommentarii. de Bello Civili, nos docet ), Lucanum diligenter et curiose res gestas descripsisse. Massilienses legatos Caesari obviam miserant, qui pacem peterent, vel potius sibi obsidionem deprecarentur multam enim tam Caesari quam Pompeio debebant, quorum alter agros Volcarum, recomicorum et Helviorum publice iis concesserat, alter bello
victos Sallyos attribuerat vectigaliaque auxerat. laribus igitur
beneficiis parem voluntatem tribuere volebant, neque alterum contra alterum iuvare aut urbe aut portibus recipere in animo erat. Caesari hanc opinionem probare nequibant, quum optime sciret, Massilienses, simulantes se neutrius partis esse, revera
Pompeii lautores suturos; qua a permotus ares legiones ad Massiliam perduci, omniaque opera ad oppugnandam urbem parat, et duodecim navibus longis, intra triginta Hierum spatium aedificatis, Brutum praeficit, quum C. Trebonium, cuius nomen apud Lucanum non repetimus, ad oppugnationem relinqueret Ipse in Hispaniam proficiscitur. Ipsium enarrati, obsidionis i Lucano liberius atque negligentius tractatur Tempora Massiliensium excursionis et pugnae
navalis confunduntur, quum Lucanus lugnam navalem post a I. 35 seqq.
excursionem ponat deinde poeta unius tantum cladis mari acceptae mentionem lacit, licet eos Brutus saepius fugaverit. Excursio ipsa, incendium quo Massilienses opera Caesaris corrumpebant, naves aedificatae, pugna navalis, omnia haec cum fide historica descripta sunt. Non autem tradit Caesarem rediisse ex
Hispania Asranio etreioque subactis, quum deditioni interesset. rosecto Schaubach nimium audacter suspicatur: .Fielleichi verschWieide Dichter auch hier absichille diese AnWeseuheid Caesars, iam nichi in die Lage hommena miissen, die Milde und Grosrmuth de Steger et rithmen, der den Drangender eute uia mordiustigen Soldaten nichi nacligab, Sondern die Stad verechonte'. - Quod quidem verum est, quod ad
vitam civium adtinet. Dione enim auctore ' Dείνων τοτε μν
quibus sequitur, Lucanum non omnino studio abreptum finxisse ducis ad milites adhortationem, versu 360' conclusam, qua eos spe praedae excitaret ad urbem delendam et poenas a civibus sumendas. Numquam enim Caesar militibus quidquam polliceret, quum promissis stare in animo non esset. De militari enim auctoritate periclitari hanc ob causam noluisset. Orosius haec de Massilia obsessa tradidit. i, Ad Massiliam oppugnandam cum receptus non esset, Trebonium cum tribus legionibus reliquit'. Florus tradit, eum Bruto bellum mandavisse, qui victos terra marique per domuit. Utramque opinionem Lucanus iunxit, legerat enim apud Livium Di, Caesar reliquit in obsidione urbis legatos eius C. Trebonium et Decimum
47쪽
De Massilia obsessa Dio non valde copiosus est. Nec lutarchus, neque Appianus eius obsidionis mentionem licit Sta.
tim autem, si Dionem diligentius inspicias, apparebit ut iam
supra monuimus , Dionem Livium ante oculos habuisse, qui, ut ex Periochai videmus, eundem ordinem servavit, eadem resens. Sed quum Dionis narratio ex omni parte cum Caesaris congruat, non nimis audax coniectura videtur, Dionem et Caesaris Commentarios ante oculos habuisse Lucanum quoque hoc fecisse verisimile est, licet ex manifesto consensu, qui inter Livianam eriocham et Lucanum intercedit, suspicari liceat ei Livii quoque opus in manibus suisse. Quem ad modum iam supra vidimus, Lucanus expugna tionem Massiliae non commemorat. Quod si secisset, apud eum fortasse legeremus, quod Caesarem narrare neglexisse Dionem autem nobis tradidisse vidimus, cives Massiliae excepta libertate, omnibus rebus privatos esse. Orosius enim, quod apud Livium procul dubio legerat, cum Dione consentiens,
Finis libri tertii, ut exordium, eximio poeta dignissimus est. Pulcherrimis verbis pugna navalis depingitur magna facinora memorantur tristitia et dolor Massiliensium acerbissimis, licet
paucis verbis, memoriae produntur. Hanc laudem poetae detractare nolumus. νΡalmam enim qui meruit, serat'; cuius proverbii veritatem iam Gellius nos admonuit ), quem nos frustra docuisse non patiemur. Nodi. Att. m. 6.
Liber quartuδ. Liber quartus in Hispaniam nos transfert, ubi Caesar obsidione Massiliae Trebonio relicta legatis Afranio et etreio
bellum inserebat non caede multa cruentum, sed, ut Lucanus loquitur i,maxima sati ducibus momenta daturum . Afranius et etreius non tantum legati praeerant copiis Pompeianis, sed potius Romanis Iberisque coniunctis, nam etiam Celtiberi vettonesque sub eorum imperi erant. Res ad Ilerdam geritur Lucanus nobis pugnae locum depingit, ubi utrumque exercitum in modico colle tendentem, placidae Sicoris undae dirimunt. Sub moenibus Ilerdae ompeiani tendunt, unde regio campos patentes explicat. Caesar initio fortuna secunda usus non est, quoniam hostis eum depulit, aggressum castra Pompeiana. Neque coelum ei prosperum erat, bruma pigro gelu in nube pluvias tenebat, nix montes tegebat, pruina campos premebat Sol vernus tamen rediit calore effuso nix in montibus liquefacta est; idemque coelum reddebat aequor diffusum, spissatae fluebant imbres. Tum, quae ex solitis sontibus profluat unda, vias non habet alveus prosundissimus aquas tumidas continere non potest haud mirum, nam Pyrenaei quoque, quas numquam sol solvere valuit, aquas nive liquefacta mittebant. Omnia superfunduntur iamiam Caesaris arma naufraga natant. Sed iam maius rigore et proluvie malum imminebat: sames, illa semper prima magnorum malorum comes, aderat nullo enim modo fieri potuit, ut milites frumentarentur et pabularentur. Fortuna tamen contenta parvo Caesaris pavore rediit, imbres cessarunt, Sicoris intra ripas recessii Petreius, ut vidit Fortunam Caesari servire deosque ei praesentes adesse, Ilerdam deserit,
viribusque suis diffsus ad Celtiberos contendit. Caesar colles
48쪽
nudatos castraque hostium deserta videns, arma capi flumenque tranatari iubet. Hostes in ripa altera rupibus tecti, copias Caesaris expecta. veruntes ibi tellus colles continuabat, tutas latebras ad hostes infestandos praebens quibus saucibus hoste potito, Caesar scie. bat. bellum in seras gentes, ut in Cantabros tralatum iri, hostesque igitur ad montes tendentes praeveniendos esse intellexit. Sic Romani Romanis occurrunt fratres vident fratres, patres
natos agnoscunt ἈNaturam expellas surca, tamen usque recurru' )ν amor mutuus aevertitur, miles vallum transcendere
audet et rin amplexus palmas tendere. Pax erat et Miles permixtus utrisque castris huc , atque illuc erravit; vinum hauriens aenis indulsit oblitus inimicitiarum, memor autem communis latriae et originis Quae riuum letreius cognovisset, damulos impetum sacere in sestum celebrantes iussit,
qua ae omnium mentes concussit amoremque scelerum sanguine viso reduxit. Ut serae a seris, frates a fratribus lacerantur; amici amicos, patres illos trucidant. Afranius it Petreius caede Ierpetrata agmina castris tredere ausi non sunt Ilerdam sersus in fugam aes dederunt Sei equites omnes campos iis obvii abstulerunt Caesar ossa eos includit, sicca tamen, ne aqua sitis expleri posset ad famem compescendam equos inclusi mactant impetus in obsessores factus Successu caret, quum iam fame et siti debilibus hominibus ad depugnandum vires non suppetunt Hostis fame malignior, sitim dico, eos excruciat omnibus modis aquam quaerunt; gladiis terram effodiunt, quum nihil quo sitim expleant inveniant, bibunt quidquid iuuid reperiunt sanguinem ipsum, ab uberet Horat Epist. I. 10. 26.
exhausto pecudum, sorbent, morientes aquas recipiunt, quas victuri negarent. Miserrimum erat, quod Sicori et Rem propinquis cruciatus augebatur, sitientem exercitum inter duos amnes, quos spectabat, eo vehementius siti excruciari opus erat. Neque Tantalum ipsum in orco dii atrocius vexabant, Tantalum, ἐστα οτ' ἐν λίμνη ἡ δε προσεπλαζε γενείωστευτο δε φάων, πιέειν που εἶχεν λέσθαι
οσσακι γαρ κυφει o γέρων πιέειν μενεαIνων,
τοσσάχ' δωρ απολέσκετ' ἀναβροχέν. . . . λ)Tandem Ahantum infelicium militum miseruiti ipse dux supplex ad Caesarem se contulit veniamque precatus est Ut vita sibi condonetur obsecrat nam mortem sibi conscivisset, si sala sub hoste degeneri stravissent. Non turpe est corporis salutem rogare; nam Caesarem unum dignum habet, qui sibi vitam condonet. Moc unum petit, ne Caesar milites cogat victos secum vincere. Quibus precibus motus victor concedit militesque sitim explere patitur, quibus vita bibendo redit. In suas urbes antea miseri, nunc curarum liberi revertuntur armis victori relictis. Interim Antonius, Caesaris legatus in ora Dalmatica a rim-peianis Salonis obsidebatur. Omnia ei deficiunt pabulum equis deest, humentum hominibus. Ut Basilum viderunt, quem Dolabella ad eos obsidione liberandos misit, novas vias quibus effugerent quaesiverunt coniunctis ratibus noctu evadere conantur, quarum duae effugiunt, tertia autem haesit, qua qui vehebantur, intercepti a Pompeianis, semetipsos in vicem inter-
49쪽
ficiunt. Vulteius, tribunus cohortis, quae teste loro mille
hominum erat, huic rati praeerat; commilitones nobilibus verbis amorem Caesaris virtutemque gloria dignam testantibus, ut sibi mortem consciscerent adhortatus est.
Non segnius bellum in arvis Libycis exarsit. Curio enim Sicilia relicta vela dederat in Africam et inter antiquam Carthaginem et urbem Clypeam 'Ασπίδαὶ appulit Castra posuit ad flumen Bagradam, ubi se ab incolis historiam Antaei regis
docendum curat. Jpsum locum, ubi Scipio tentoria habuerat, ostendunt vestigia saltem veteris valli cerni potuerunt. Curio omine Scipionis nominati accepto ad bellum gerendum e parat. Vari sub iure omnis Africa erat is enim Auximo relicto )in Asricam traiecit . ubi lauabus tantum legionibus praeerat. Cum χω rex duba societatem inierat, qui non solum studiis civilibus bellum movebat, sed etiam privata ira concitus in Curionem odium conceperat. Nam eum Curio lege tribunicia regno avorum depellere conatus est memor illius doloris, hoc bellum libenter contra inimicum suscipit. Curio tamen rem bene gessit. Narum campo pepulit, profugas milites, donec castra vetuerunt, cecidit. Quibus auditis Iuba clam agmina sua rapuit. Saburam . quasi ei bellum commissum esset, praemisit, qui levibus proeliis hostes lacesseret, dum ipse rex viros in valle retinuit Ut est in vetere proverbio ij sortes Fortuna iuvat δὶ, audacibus Iubae fraudibus eventus datur Curio in insidias incidit Bellum civile auctorem suum trahebat Suhito equites
sortes adiuvat ipsa Venus. - Liv. VIII. 29. eventus docet, sortes fortunam iuvare. Vergil. Aen. X. 284. Audentes sortuna iuvat.
Numidae Romanos acriter instantes cingunt. Undique hastis minacibus saepti obruuntur. Pressis iam locus non est armis utendi membra stipata franguntur: compressum turba stetit omne cadaver 787ὶ Miserandum est talem iuvenem tamquam dirum piaculum Hannibalis oenorumque cecidisse Lucanus enim de Curione sententiam seri, pietatis plenam. Et laudem bene meritae vitae non negat haud quemquam civem tali indole praeditum Romam tulisse dicit, aut cui leges plus deberent, dummodo recta
secutus esset. Ambitus autem, luxus, acultas opum metuenda essecere, ut corruptionis semina, auro Caesaris nutrita, ad maturitatem pervenirent. Quibus incitatus ille perpetrare usus est, quod neque ulla potens, neque sero Marius, neque Cinna cruentus, neque series Caesareae domus secit hi omnes civitatem emerunt, Curionem autem urbem vendidisse non
Bellum, quod hoc capite describitur, non multa caede stetisse, Florus Irmat i). . Anceps artuumque, sed incruentum
in Hispania bellum, cum legatis Pompeii Asranio et Petreio.''Narratio, quam apud Caesarem invenimus, rerum ad Ilerdam gestarum, verbis amplioribus descripta, eadem quidem tradit. Cum Dione omnino congruit paucis locis exceptis, quorum in sequentibus exemplum dabimus. Quoniam Dionem in hoc bello describendo Livium maxima religione secutum esse, Wil-mans demonstravit, quumque Lucanum cum Caesare congruere videamus, coniicere licet, Lucanum et Caesaris et Livii auctoritatem secutum esse. Cur enim Livius hanc rem 'IV. .
50쪽
minore cura atque diligentia tractavisset, quam sacere solet pIpse Dio Cassius, qui hac in re Livium secutus est, nobis testis est, apud Livium olim bellum Hispaniense satis copiose atque diligenter descriptum Sse. Ubi Dio a Caesare discrepat, semper aliquid, quod Caesaris
famae nocet, tradit. Caesar narrat ), Plancum impari numero congressum magnos impetus trium Ahanii et etreii legionum equitatusque sustinuisse. Dio contra resert ), multos Caesarianos hoc proelio cecidisse. Plura eiusdem generis documento sunt ), Dionem hausisse ex auctore, qui Caesari parcere noluerit eum igitur Livium aut saltem ompeianum quemdam secutum esse verisimile St. Tandem Caesarem tumulum paullo editiorem occupasse, qui inter oppidum Ilerdam esset et proximum collem, ubi castra Afranius et aetreius haberent, et Caesar et Lucanos et DioCaSsius maximo consensu auctores sunt Sicorin nivibus lique- lactis agros inundasse. Caesaremque ossis ducti essicisse, ne iterum eodem periculo premeretur, eadem ratione apud eosdem
scriptores legimus Hoc unum in Lucano desideramus, admirationem mirificae artis bellicae, iure Caesari debitae, quae quum degimus quo modo mallidis strategematis atque insigni scientia militari usus, Afranium ad peditionem coegerit
sua sponte movetur Non autem hac in re studio occaecatus poetam Veniam etreio impetrare conatur, qui videns milites inimicitiarum oblitos caedisque immemores et vino laetitiaeque indulgentes servos ad tellum excitandum armat, eoque modo
essicit ut fratres a fratribus, parentes a filiis trucidentur. atali facinore poeta humanitate motus abhorret. Tandem duces instanti victori cessisse constat. Quae Appianus de deditione tradit ex Caesare petita esse non videntur λ); paucissima tantum de hoc bello Appianus narrat, quae nuS- quam locorum apud Caesarem inveniuntur. Caesar eos incolumes dimisit. Appianus Caesarem talia locutum esse scribit ): εἰ δή τις εστι μοι πρηέ μων περ τουτων
ob libertatem et vitam condonatas χάρις, φράζετε αυτ τοῖς
Πομπηίου στρατιωταις πασιν quae testantur, Caesaris benevolentiam et conscientiam pulcherrimi facti, iudicem severum
Plutarchus brevissime tantum bellum in Hispania gestum
tractat ). Inveniuntur tamen apud eum nonnulla, quae uuS- quam alias, nonnulla etiam, quae apud unum Orosium, qui cum
Floro ac Lucano consentit, leguntur. Num igitur hac in re Plutarchus Livio sonte usus sit, inmare non ausimus, licet hoc ut pro vero accipiamus, facile inducamur, quandoquidem Plutarchus in tradendis rebus Romae a Caesare gestis ipse Livium autorem nominat, ubi insomnium Calpurniae, aliterquam vulgo fieri solet, tradit ). In Illyria quoque bellum civile exarserat, ubi autem Caesaris arma non eadem sortuna, qua in Hispania, usa sunt, quod Florus his verbis exprimit - .aliquid adversus absentem ducem
συριβολον αυτους παραδιδοντων.
B. C. H. 43. i. s. Caes. 56. ' Cons. Iul. Obs. 67. Apud Plut Caes. 87. etiam aliam relationem legimus, quae et a Liviana et ab ea quam Plutarchus primam dat, discrepat. IV. 2 30.