장음표시 사용
191쪽
te potentiae activae. V ade sequeretur, resistentiam Priorem non futile maximam , quam potentia posset vincere : cum adhuc maiorem vincat. Secunda pars
infra probabitur. Tribus assertionibus explicamus propriam sententiam. Prima talis est , tam res stentia activa, quam passiua, seu formalis , secundum propriam ration mconsiderata postulat terminum magnitudinis intrinsecum , qui dicitur maximum quod sic, probatur hoc discursu. Quaelibet potentia, aut qualitas activa per eandem virtutem , per quam potest agere in passum, potest resistere agenti contrario, tam resistentia activa,quam passiua aut formali .Eadem est igitur secundum entitatem virtus activa,& resistentia,quamuis diuerso modo considerata, hoc est respectu diuersorum,seu diuerti cssectus; nam activa vocatur in quantum putest per actionem agere in contrarium , &ei se communicare: resistiua vero in quantum per eandem actionem potest praestare impedime
tum contrario,ne circa ipsum operetur,eam expellendo per impressionem propriae,vel certe per inhaesio nepta in proprio subiecto formaliter impedire inhaesionem formae contrariae : haec enim vocatur passiua,
seu formalis resistentia: scd eadem ipsa virrus, ut activa postulat intrinsecum terminum magnitudinis, tyx superius probatum est, & admissum a sentcntia opposita: ergo eundem terminum postulat, inquantum est resistiua, activa quidem resistentia ; aut formali, quae non cst aliud , quam natura ipsius formae, aut activae qualitatis, ut inhaerentis in subiecto. Probatur consequentia , quia cum iit eadem vir tus,&per respectum , 'et comparationem ad propriam actionem,uel imi edirnςntum praestandum Op-POsitae,non varieturAuudgax te inum postulare ne-
192쪽
cesse est , & urgeo argumentum hoc modo. Eadem qualitas in quantum cst virtus activa, ideo postulat terminum magnitudinis intrinsecum, quia naturaliter agit, & quantum potest , & quia rantae perfectionis cst, ita ut non maioris, ideo tantae activitatis est, tantumque potest agere, & non plus , quod est,terminum intrinsecum postulare : sed eodem modo , ut est virtus resistiua , activa quidem , aut sor- malis, naturaliter, & quantum potest resistit agenti, seque ab eo desendit, ne a propria sede expellatur, per actionem quidem impedimentum praestando agenti contrario , aut per inhaesionem in subiecto impediendo inhaesionem, aut receptionem forma Oppolitae quo pacto vocatur resistentia formalis ergo postulat eundem terminum intrinsecum magni tudinis. Secundo probatur, quia virtus activa ignis, & . cuiuslibet alterius agentis , secundum se considerataI amum potest agere, & non plus; & propterea, veactiva postulat terminum magnitudinis,intrinsecirm, quo ad effectum,tam secundum intensionem, quam secundum extensionem: sed hoc idem habet, ut virtus resistiua,secundum se cis Herata , siue ut activa, siue ut passiua,aut formalis, ut tantum possit resistere agenti contrario,quod non possit ei plus resistere, quia per propriam virtutem, vel inhaesionem sermalem in subiecto naturaliter , & in quantum po est, resistit utroque modo. Ergo sicut datur 'maxim Virtus activa, quae non possit esse maior , ita dabitur virtus resistiua maxima, hoc est, quae maior esse non possit, quod est , terminum magnitudinis in trinsecum postulare. Quod docnit expresse Aristoteles , primo libro de caelo, capite undecimo sequentibus his vel bis: Si igcru quippiam per decem millia pas suum
193쪽
sumn moueri potest, aut pondus leuare id, quod maximum potest, dicere sempersolemus , veluti centum leuare libra aut per decem mistia passuum αmbulare, quamque 2 par-
res, qua circa Funt,potest ,si excess m potest. Vispatet adflnem, atque exta pum iri potentia oportere. Id igitur quod potest tot per ex sum, ct ea , q- sunt citra necese
est.Quibus egregiam, atque essiLaccm .cis rationem non obscure insinuauit, videlicet dari maximum,sue summum , vel ultimum , quod potest activa virius, seu potentia, ita ut viterios nihil possit, & propterea talem terminum vocari intrinsecum magnitudinis, & maximum , quod sic , per quem ideo definiendam esse astirmat, quia continet, quidquid minus est , & propterea totum id, quod potest potentia, & est veluti adaequarum cius obiectum, a quo speciem sumit, & quod adaequatam eius racionem continet, adaequath, atque complete explicat essentiam per ordinem ad idem mei obiectum adaequatum desumptam , cui si adiungamus illud, nempe resistiuam potentiam re ipsa eandem esse cum am-ua, vel cumentitate eius, & sola ratione diuersam, per comparationem ad agens, vel effectum. Videbimus non minori essicacitate probari , ex mente Α-ristotelis esse . quod potςntia activa. quoad resistentiam secundum se cotisiderata , postulet intrinsecum terminum magnitudinis,quam eandem potentiam,vt
Neque satisfacie solutio Patrum Conimbricensum , asserentium Aristotelem locutum vulgari modo , non stricto ,& mathgmatico, quia nec talis modus prodesset illi, ad explicandas naturas potentiarum , quod ipse intendebat, nec decebat philosophum tantum iuxta vulgarem modum loqui , nec huius est fundamentum in Aristotele, & iuxta pro-
194쪽
prietatem, & strictam acceptionem, termini intellexerunt illum omnes expositores,inde colligentes torminum intrinsecum potentiarum, qui sit maximum
quod sic, & alias pollet dici terminari per illiun , &per extrinsecum minimum quod non, quod est absurdum: de resistentia vero in ordine ad victoriam agentis, alitet loquutus est Aristoteles, & iam iam
Secunda concluso: considerata resistentia, tam activa, quam formalis, vel passiua in ordine ad victoriam agentis, hoc est, ut in eam agens agere potest, non habet terminum intrinsecum, sed extrinsecum tali tum, qui est minimum quod non. Hanc admisit opposita sententia, & hoc probant argumenta illius, & nihil aliud, & ideo non indigent solutione: quod ex prima nostra assertione essicaciter colligitur hoc modo. Euidens est, dari maximam resistentiam aequalem virtuti activae agentis, inquam proinde non potest agens agere, & euidens etiam est, per se agere in quamlibet minorem, quia cum minori quacumque essicitur proportio maioris inaequalita,ris ex parte agentis,a qua potest actio procedere: ergo aequalis resistentia erit prima, ac minima , quam non potest v mcere agens , & ideo inquam non potest agere, sed bene in quamcumque minorem e habet ergo resistentia in ordine ad victoriam agentis considerata, extrinsecum terminum magnitudinis, qui est minimum quod non,& non intrinsiccum,qui est maximum quod sic. Tertia conclusio e Resistentia siue activa, siue formalis, nullum terminum intrinsecum, vel extrinsecum parilitatis postulat. Haec est per se marit sta, quia quo minor est resistentia utraque , eo faciliu4 vincitur ab agente : ergo cum possit in infinitum
195쪽
Li.IT cI. . de term. potent. σ qualis. u.m I 67 decrescere, impossibile est, dari minimam , in quam
agens possit agere, ita ut non possit facilius agere inni inorem: quare impossibile est , naturaliter resistentiam habere terminum intrinsecum paruitatis, qui si minimum quod sic: nec est minus impossibile, dari tam exiguam resistentiam , quam non possit vincere agens : possit autem vincere quamcumque maiorem : ergo nec admittere potest terminum
paruitatis extrinsecum, qui est maximum quod non . Contra hoc tamen videtur esse euidens experientia fulminis , quod cum minorem resistentiam inueniat in vagina, quam in ense, illam ramen parum, vel nihil laedit, ensem vero liquat, fortius absque dubio agens in maiorem resistentiam, quam in minorem , quantumlibet minus a se distantem : cuius non videtur posse rationem aliam designari, nisi terminum paruitatis , quem resistentia postulet, ita ut tam exigua detur, in quam non valeat agens agere. Nihilominus mirabilis iste effectus absque dubio prouenit ex alia causa, & non ex minori resistentia, quam in vagina reperiri fatemur. Causa vero est, quia vagina ratior est,& longe minus dura, quam ensis, plures etiam poros habet, quorum omnium
ratione facilem praebet exitum fulmini: ideo citissime ipsum peruadens, breuissimeque transiens, nihil fere eam laedit, & eadem est ratio de veste: ensis vero ob nimiam densitatem , ac duritiem dissicile caedit, plus detinet ac retardat fulmen a celerrimo suo motu. Cum ergo virtus eius ad agendum si intensissima , & in densa materia iniensissimum , celerrimumque effectum longiori tempore producit. Rationem hanc desumpsimus ex Aristotele 3.libro Meteruorum, capite I. non lorage a fine, cuius verba
haec simi et Ct ei iam aramentum quidem liquesectum L A M
196쪽
fuit, lignum verio inhilpastu uis: propter enim raritatem prauenit stiritus penetrare, ct pertransire, ct per ν6timenta si iliter non combussit, sed velut attritionem fecit.
m potentia passiva postilent terminos magnitudinis, se paruitatu, quantum ad intensionem Jorum essectuum.
Prior quaestionis pars de potentia paμ-
IN primis passiua potentia, qualis est materia, du
pliciter considerati potest. Primo in ordhie ad sormam substantialem recipiendam mediis qualitatibus, vel disposuionibus , sub qua consideratione infra agemus de illa. Secundb consideratur ista potentia, abstrahendo illam ab ordine ad formam substantialem,& ita de ea nunc dissertimus.Sed adhuc hoc modo sumpta duplicem aliam considerationem habere potest priorem quidem,eam abstrahendo ab ordine ad agens:posteriorem vero in ordine ad ages,vel ad activam potentiam, aqua reducitur ad actum recipi cndi socmam substantialem, vel accidentalem , sed tandem considerata in t rdine ad agens , duobus aliis modis concipi potest,uel in ordine ad agens nainrale, hoc est , proportionatum natura: eiusde materiae,quae potentia passiua naturalis vocatur, vel in ordine ad agens non sibi commensuratum, sed cui aliquo modo subiici potest in orditas ad alique actum ab co rc piendum ordinis naturalis, seu supernat holis ordinis,
saltem quo ad modum recipiendi, & idem est de subie
197쪽
subiecto quocinaque recipiente formas accidentales. quare indifferenter de potentia passiua praesens quae-- stio procedit, ut subiecto cuicunque conuenire pote It,& haec vocatur potentia obedientialis, quae quasi per obedientiam agenti subiicitur,& non per naturam propriam, talis est potentia ligni in ordine ad artificiatam formam : talis potentia passiva subiecti in
ordine ad Deum supernaturali modo ei imprimentem formam , vi caeco visum : talis denique potentia ignis ad motum circularem recipiendum a primasph.rra, & cuiuscunque corporis grauis, aut leuis ad recipiendum impetum, seu impulsum ab agente extrinseco in ordine ad motum , verius quamcunque
differentiam loci. Quare sub potentia obedientiali
Comprehenditur omnis alia a naturali. Et ex hoc in fero minus bene ab Scoto , & aliis recentioribus, qui eum sequuntur, praeter potentiam passivam naturalem & obedientia addi tertia, quam vocant neutram, vel quia non est una nec altera, hoc est,nec naturalis, Nec obedientialis, vel quia nec dicit determinatum ordinem ad aliquem actum, nec eum excludit. Minus
autem bene, hanc potentiam addi affirmo , quia abs que dubio sub obedientiali comprehenditur: nam passiva potentia non potest recipere actum , uri sormam ab agente ordinis naturalis, non tamen sibi naturaliter commensurato, nisi quia ei potest subiici ad cana recipit ladam rei aut m polle subiici idem est,ac ei polle Odedire; ergo potentia passiua eius in ordine ad tale agens,& ad talem formam , obedientialis vocari debet. O qui huic rationi non acquiescit, sed adhue
Vult potentiam neutram non lotum esse veram,sed ab Obedientiali separare controuersia,prorsus de nomine sibi alium it,& cum eo non Oportet disputare.
His necessario praelibatis,primo nobis loquendum
198쪽
2 7o De Calo,cr Mundo. cit de potentia passiua naturali, quae scilicet respicit
agens naturale, & ab eo nata est reduci in actum, de qua tenet prior sententia , nullum terminum magnitudinis , nec paruitatis inicin secum , vel extrinsecum admittcre, quoad intensionem effectus. Pro hac sententia reserunt Patres Conimbricenses Gabrielem in 3.distinct. is. quaest. unica,arti c. 2.& Almai- num ibidem,quae si .ctiam unica.Et probari potest,primo , quia pati in eo solum consistit , quod est subiici
agenti, ad rccipiendum actum, vel formam, sed nec subiici alteri, nec ab eo recipere actum, dicit esse vllam limitationem, quin potius torum: & rautum pia
test subiectum recipere, quantum potest ei imprimi ab agente,ita ut si ab hoc possit plus in infinitum imprimi,plus in infinitum possit a subiecto recipi. Vnde
manifeste sequitur,potentiam passivam, ut talem , ex propria sua satione;nullum prorsus terminum postulare,nec intrinsecum,nec extrinsecum. Secundo,quia potentia activa idcirco postulat terminum magnitudinis intrinsecum, quoad intensionem effectus, quia agere dicit perfectionem,& cum limitata sit persectio potentiae, sicut limitata est perfectio rei, a qua emanatata debet esse limitatus effectus, quem porest producere quoad perfectionem intensivam ; sed pati, vel recipere in se accidentia nihil persectionis importat, sed maximam, vel summam imperfectionem ; e g.
nec ullum postulabit terminum intrinsecum, vel extrinsecum. Posterior sententia tribuit potentiae passiuae secundum se consideratae terminum intrinsecum magnitudinis, quoad intensione effectus ita ut possit recipere formam accidentalem tantae intensionis, & non m loris , paruitatis vero nec intrinsecum, nec extrinsecum,quam sequuntur Patres Conimbricenses i.libro
199쪽
Lib. I Truta. de term poten o Palit. diu. IV. III
de caeso cap. i I .allerentes esse communem Scholasticorum.Vnde plures ex antiquioribus pro ea reserunt. vi Bonaventuram , Richardum , Henricum, Matronem, AEgidium, Maiorem , Durandum , Argentanam,
Basolem, Mar filium,partim in I .partim in s. lib. sentcntiarum atque etiam D.Thomam quaest. 29. de veritate arti c., ad 3.& .pait. quaest. 7.artic. II. & Hcn-
Tic. quod lib. F. quaest. χχ. sed neque id asserunt ut eos consulenti sacile constabit) quia non loquuntur de potentia passiua naturali,qualio est materia,vel subi
ctum, in quo recipiuntur accidentia ordinis naturalis,sed expresse de potentia passiua,seu capacitate animae ad recipiendam gratiam, de qua constat,non esse naturalem,sed obedientialem. Et adhuc de ista solum uniuerse assirmant elle finitam, nullum alium terminum magnitudinis intrinsecum, nec extrinsecum in
particulari ei praescribentes. Quare nec pro hac sententia afferri possunt, quae solum de potentia passiua naturali loquuntur sicut neque Gabriel, nec Almai-nus pro opposita ) quia eodem modo loquuntur de sola potentia obedientiali ; sed nec ex recentioribus
quisquam pro ea parte potest citati,quia nemo de terminis specialibus eius disterit mihilominus ut probabiliorem eam amplectimur. Et quantum ad priorem partem de termino magnitudinis intrinseco potentiae passiuae naturalis , secundum se consideratae probamus primo. Quia potentia passiua materiae, vel subiecti, per quam accidentales formas recipit, realis est,& positiua,ut genus caula materialis,quod recipiendo exerce tiam est reale,eade quoque potentia pertinet ad eius essentiam realem,& positivam, est eadem eius
cntitas realis : sed quaecunque realis entitas creaturae, quaecunque essentia creata determinatam habet perfectionem,hoc est,tantam,& non maiorem,quod est,
200쪽
termino magnitudinis intrinseco esse dissinitam ; ergo potentia passiua in eadem essentia clausa erit etiam determinatae persectionis, ita ut tantae intensio formam possit recipere,& non maioris, quod est intrinsecum terminum magnitudinis postulare. Secundo,quia materia, vel subiectum per propriam causalitatem materialem, quam exercet circa formas accidentales in se receptas,tribuit eis suo modo esse,ita ut ex ea educantur ab agentein ex consequenti in eadem contineri dicantur, prius quam fiantris ed constat, vim causandi cuiuscunque causae non excedere persectionem propriae naturae,sed peream mensurari:ergo vis causandi materiae , mensuratur ex perfectione eius, quae cum termino intrinseco magnitudinis gaudeat , eodem quoque potentiam eius gaudere necesse est. Ad primum argumentum maiori concessameganda est minor,quod nec subiici alteri,neque ab eo recipere actum, vel formam postulet ex se ullam limitartionem,quia cum hoc proueniat ex intrinseca perfectione subiecti, termino magnitudinis intrinseco litata,eodem modo limitatum esse debet:& quod additur,totum,& tantum polle subie etiam recipere, quantum potest ei ab agente imprimi, distinguendum est: nam si de agente sibi naturaliter comensurato,aC proportionaro intelligatur, veru est,sed quod ab hoc potest imprimi,limitatu est termino intrinseco, ut con stat ex dictis,ac proinde & potentia passiua naturalis: si vero de agente in tota sui lati indine plane falsum est, quia virtuti eius valde uniuersali non potest commensurari potentia passiua naturalis, ex propria conditione magis limitata. Ad secundum neganda est etiam minormam conferre suo modo esse accidentibus,ea sustentareum mori