장음표시 사용
111쪽
hino IN ORATOREM Hse,inquit Cicero, no seciet summissus orator. Synathrismos,quam ut disti)Cornificius frequentationem uocat, Quintilianus congeriem, quam ait amiselificationi adscribi posse, aceruus cst quida uerborum ec sententiarum idem significantium ut pro Q Ligario: Quid enim tuus ille Tubero districtus in Dcie Pharsalica gladius agebat cuius latus ille mucro petebat qui sensus erat armorum tuorum quae tua mens foculi r manus r ardor animi r quid cupietabas quid optabas Aliquando fit etiam plurium roum congeries, ut in Verrem Act. Aderat ianitor carceris, carnifex Pr storis,mors terrorcp sociorum, ecciuium Romanorum lictor Sextius. Sed huiusmodi plurimae sunt apud Ciceronem, quae in humili genere non adhibentur.
Valentiorum haec laterusiant,nec ab hoc quem informamus,aut expecitanda, aut postulanda . erit enim ut uoce, sic etiam oratione suppressior. Sed pleracp ex illis conuenientelia huic tenuitati,quanquam 'asdem ornamentis utetur horridius. talem enim inducimus.
Consormationes et frequentationes grandi potius oratori, quam tenui cori ueniunt. ait ideo dicit Cicero,ualentiorum elle latet um: hoc est, eorti qui uehementer clamare possunt,qui dicuntur habere latera firma. sicuti contra discuntur infirmis esse lateribus,ti qui uocis contentionem serre non possunt. Illustres igitur exornationes,nel iunt ab humili oratore expectandae, nem postulandae. Erit enim. Ratio, cur insignem ornatum refugiat: quia cinquit genus orationis uoci accommodandum est. Sed tenuis orator uoce siuppressa di quotidiana uti debet: ergo etiam oratio debet esse Iuppressior. Quid e gor dicet aliquis: nullum ne ornatum admittet humilis orator imo uero sere omnia orationis ornamenta etia huic tenuitati conuenient, modo paulo lior. ridius iractentur, nec splendescant, ut in alijs generibus solenti talem enim uo
Accedit actio non tragica, nec scenae, sed modica iactatione cor Poris,uultu tamen multa conficiens n5 hoc, quo dicuntur os ducere: sed illo,quo significant ingenue, quo sensu quido pronuncient.
Docuit hactenus, quo genere locutionis et ornatus tenuis orator uti debet: nunc etiam actionem de Pi Onimciationem adiungit. quoniam ut supra docuit magna uis est in actione,sed ea causis est accommodada. Nam in humili causa uox grandis N actio tragica non conuenit: neq; ea qua in scena uti solet histriones qui gestu et motu corporis multa conficiunt. Verum summissus orator, modica iactatione corpori S utetur, neu multos gestus habebit. nam iare leui, membrorum agitatio ibrachiorum proiectio, pedum supplossio, caelo racp eius generis ridicula sunt. Vultus tamen humilem causam plui imu adi vibit, si modo seuerus,modo blandus,modo quietus, modo iratus appareat, di denim rerum natura imitetur. Nem enim decet uultu ita mouere, quem ad modum illi qui dicuntur os ducere:id est, indecore ac turpiter secie intorquere,quod uiuam superius uultuosum appellauit. Ducere uultu dicunt erea Latini,pro eo quod est Glemnere, di co tracta facie aliquid repudiare. ut Martis. Qui ducis uultus, non legis ista librarer, Omnibus inuideas liuide,nem tibi. Hoc igitur uitiu uitabit orator,ne os aut uultu ducat: sed ita uultus actioni moderabitur, ut quo sensu quid* sit accipiendum,ingenue pronunciet.
Huic generi orationis aspergentur etiam sales, qui in dicedo mitirum quantum ualeat. quorum duo genera sint: unum facetiarum, alterum dicacitatis . Utetur utro I: sed altero in narrando aliquid uenuste.
112쪽
uenuste, altero in iaciendo mittendo* ridiculo. cuius genera plura sunt sed nunc aliud agimus.
In summissa oratione ioci ac sales maxime conueniunt,propterea quod nomagni momentires tractantur, & nulla rei grauitas adimit iocandi facultate. quippe leue est ut ait Caesar totum hoc risum mouere: si d tamen in dicendo plurimum facetiae ualen idcirco sipe oratores risium mouere mi dent,idin sex potissimum de causis facere solent. Primo, quia ipsa hilaritas beneuolentiam conciliat ei per quem concitata cst deinde, quia omnes admirantur acumefacete respondentis, uel lacescentis: tertio, quia risus saepe frangit aduersarium, di relatat: quarto, quia oratorem politum esse hominem, eruditum Sc urbanum declarat: quinto, quia tri sititia di seueritatem mitigat atm relaxat: sexto, quia Depe odiosas res, quas argumentis dilui no facile est, ioco risium dissoluit.
Haec fere Caesar secudo de Oratore: quibus intelligi potest, cur h oc in loco Cieero dixerit, mirum esse quantu in dicendo sales ualeant. Sunt assiduo gen ra facetiarum: alterii aequabiliter in omni sermone fusum,alteru peracutum ethreue. illa a ueteribus sirpetior cauillatio,hse altera dicacitas nominata est. Est
situr cauillatio,qua utimur in narrado aliquid uenuste: qualis Demosthenis fuit narratio,de umbra asini qualis est Ciceronis pro Murena, de formulis iurisconsultorum: ec almi in eade oratione, de Stoicoru decretis. Sed uenustissima narratio pro Cluentio,de Cepasiorum defensione,ex eo loco: Incipit longo et alte petito prooemio respondere maior Cepasius. qua in narratione pars illa iacetissima est,eu ait: Itas cum callidissime se dicere putaret, & cu illa uera ha grauissima ex intimo artificio deprompsistet Respicite iudices hominu sorrianas respicite dubios uatiosi casus, respicite C. Fabricij senectute: cum hoc Resipicite ornandς orationis causa *pe dixisset,respexit ipse,at C.Fabricius a stibi litis demissio capite discesserat. Hic iudices ridere, stomachari,atcp acerbe ferre: patronus causam sibi eripi,&se caetera de illo loco, Respicite iudices,n5 polle dicere. ex caetera: Sed hoc genere secetiaru in narrando frequenter uti tur Cicero. Alterum genus ualet in iaciendo,mittendom ridiculo, & dicaci ras appellatur.ut Catulus,cu ei Philippus dixissset, Quid latras respondit,F rem uideo. ec Cicero cum uidisset quendam,qui coqui filius putabatur candidatum esse, re prehensare,clamauit: Ego quo tibi favebo. Cum C. Popilius iurisconsultus indoeius,in quadam causa testis citatus suillet. respondiisset se nihil scire: dixit Cicero, putas fortasse tς de iure interrogari Sed huius generis ridiculi multa stat genera, quae secundo de Oratore Caesar diligenter persequitur. Quintilianus. etiam libro sexto multa de risu tradit, ec o tendit eum oratori frequentissime necessarium este. Hoc autem in loco Cicero non persequitur genera ridiculorum, quoniam non praecepta dat, sed tantum do cet quid in oratore persedio esse debeat.
Illud admonemus tamen, ridiculo sic usurum oratorem, ut nec nimis frequenti,ne scurrile sit: nec subobscoeno, ne inimicum: nec
petulanti ne improbum: nec in calamitatem, ne inhumanum: nec
in facinus,ne odi j locum risus occupet nech aut sita per na, aut iudicum,aut tempore alienum. ia facetiis tanquam sale perspergi debet oratio, ideo diligeter ut in cibis,
sic in oratione uidendum,quando sale uti opus est,& quando non.Hac de causa Cicero hoc in loco sex adhibet cautiones,ut ne orator in uitiu incidat, cum adhibere facetias uoluerit Prima cautio est, ne nimis frequenti ridiculo utatur: quoniam hoc potius ad scurras ec moriones, qui nihil aliud quam risium concitare student, quam ad oratorem pertinet. hoc uitio Cato Cicerone notauit in oratione pro Murena.cum enim ita Cicero locaretur in iuriscosiultos, oc
113쪽
u,s IN ORATOREM in Stoicos,ut omnes iudices risu dii fluerent, Cato ridens exclamauit: Dii boni,quam ridiculum Constulem habemus. Hoc uitio Cesar secundo de Oratore Graniu ec Vargulam notat. notat etiam Appiii, quod nonnunqi in hoc uitiuscurrile delaberetur. ut cum C. Sextio Lusco dixit: Ccenabo apud te uni enim locum uideo. Secunda est,ne subobscoeno ridiculo unqua Orator utatur. nam obscoenitas non situ non in foro digna sed uix conuiuio liberorii. Obscoenis uerbis uti,mimorum ei hologoru propriti est, qui hominum moribus imitan dis risum captant.Fuit illud mimicu oc obscoenu quod in Clodium iecit Cicoro : qui cu quereretur quod soror sua Clodia, quae tantu haberet consularis io ci,unu solum sibi pede daret: Imo uero inquit Cicero) licet etia alteru tollas. dicebatur enim Clodius cu sorore rem habere. Fuit & illud mimicu, quod in triumpho Caesiaris militcs canebant: Ecce Caesar nunc triumphat, qui subegit Gallias: Nicomedes non trisphat,qui siubegit Caesiarc.haec obscoena sunt ora tori uitanda. Tertia cautio est, ne petulas ridiculum si hoc enim improbi est hominis: oratorem aut bonum uirum fingimus. Petulans autem dicitur,quod in alique acriter 8c contumeliose sine causa dicitur. ut Vargula, cum A. Sempronius cum Marco suo fratre candidatus eum coplecteretur, ec ab eo sussi gium peteret: Puer inquit abige muscas. Quarta est,ne in calamitate 5c miseros homines dicatur: hoc enim inhumanum cst, ec crudele. Quapropter rocte praecipitur ab Isocrate,ne miseros irrideamus, est enim comunis sortuna: et quod malum alteri accidit,etiam nobis accidere potest. Quinta est, ne in scelus ridiculo utatur orator: quoniam scelus non risu sed odio dignum est. facinorosos cnim ut ait secundo de Oratoro maiore quadam ut, quam ridiculi, uulnerari uolunt. non igitur risu, aut ioco,sed atrocitate orationis in secleratos utendum cst. Sexta cautio est,ut ec suae petionae,5 iudicum, ec temporis docorum seruet. net enim omnibus personis aut tempotibus omnia conuenitit: Lepe I fit,ut nisi quis diligenter cauea cum uti ridiculo uulsiali quidproferat, quod aut a persona sua sit alienum aut iudices ostendat, aut deniq; sit impora vinum 5c intempestiuum quae non modo risum non commouent, sed etiam oratori dedecoris aliquid asterre solent.
Haec enim ad illud indecorum reseruntur. Vitabit etiam quae sita nec ex tempore fieta, sed domo allata, quae plerianque se ni fri
gida, parcet & amicitiis & dignitatibus: uitabit insanabiles com
tumelias. Sex illae cautiones de quibus supra diximus ad decori conserirationem pertinent. quoties enim cas non adhibet,indecore se gerit orator. Nunc etiam a lia quaedam praecepta adiungit, quae ad usium ridiculorum attinent. Ac primo iubet ea uitari, quae excogitata θc domo allata uidentur: non autem ex tempore scita, quoniam plerunt solent esse si uida. nisi sorte tota narratio iocos a stutunc enim etiam quaesita delectat. Omnino probabiliora sunt quae lacessiti dicimus,ut secundo de Oratore tradit Antonius, quam quae priores. nam ocingenti celeritas maior est quae apparet in respondendo,& humanitatis in re sponsio. videmur enim quieturi fuisse, nisi eis us lacessiti. Deinde semper
amicitiis parcere debet orator, ne temere in eos dicat qui diliguntur. saepe e tam propter ridiculum aliquod firmissimae amicitiae distatuuntur.itaque imis Prudentis est, potius amicum perdere uelle, quam dictum. Praeterea debet etiam hominum dignitatibus parcere, ne in eos dicat qui plurimum aucto ritate praestant, aut qui potentia ualent. neque enim huiusmodi uiros aut de cet, aut tutum est irritare. Denique contumelias insanabiles uitare debet, ne dum risium captat,in graues inimicitias ec periculosas incidat. Magna igiatur adhibenda est in iocando moderatio ut & hilaritatem auditoribus asser
mus, oc neminem tamen eorum quos nolumus,ostendamus. Tantum
114쪽
Tantummodo aduersarios figet,nec eos tamen semper, nec - 1ies, nec omni modo: quibus exceptis, sic utetur sale & facetiis, ut ego ex istis nouis Atticis talem cognouerim neminem: cum id ce te fit ii et maxime Atticum.
Duae sunt praecipue causiae, propter quas orator facetiis uti debet. Prima est, ut iudices exhilaret, ais hoc sibi modo eos conciliet: altera ut aduersariis fide adimat. itam nemine praeter aduersarios dictorum aculeis figere debet. Sed in eis etiam irridendis tria cauere debet. Primo, ut ne semper id faciat, quoniam hoc omnino scurrile est: dc plerunq; causae sunt eius ni odi, ut iocandi facultate adimanta quin in una at* eade caula alibi licet aduersarium irridere,alibi uero opus est grauiter insectari. ut pro Querintio Cicero modo irridet aduersarium Sex. Neuiu,ut ibi:Homo timidus uirginali uerecudia subito ipse te retinebas, excidebat repente oratio. 5cibi: Memini, uetus est de scurra, multo facilius diuite quam patre familias fieri posse. rursus ibi: O' homine fortunatu, qui eius. modi nucios, seu potius perasos habeat. alibi uero multis in locis grauiter in sectat, ut ibi: Respirasset cupiditas atq; auaritia paululis,aliquid loci rationi et consilio dediisset.& quae sequuntur. Deinde cauendum est, ne omnes aduer sarios irrideamus. sunt enim aliqui magna dignitate prsditi, quibus parcenda est,& quos potius laudare quam irridere opus est ut in cade oratione Cicero, nunquam Hortensu aduersarium irridet, sed multis in locis uehementer laudat. ec pro Iege Man. Catulum aduersariu diuinis prope laudibus exornat. Postremo non omni modo, quo potest orator figere debet aduersarios. Sunt enim aliqua dissimul ada licet ridicula lint. sed hoc dissicile est. aiunt enim Ennisi dicere, Flamma a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat.haec scilicet bona dicta,quae falsa sint: nam ea ducta appellantur proprio iam nomine.Iudiciu igitur adhibebit orator, ut his exceptis,sale Zc face tiis utatur, eo modo quo ueteres Attici solebant, quorum sales maxime cele-hrantur. iterum autem hoc loco Cicero eos insectatur, qui cum humile S abiectuin dicendi genus sequerentur,se uere Atticos putabant: Ego,inquit, hactenus nemine ex istis nouis oratoribus nostris,qui se putant Atticos,cognovi,qui Cale et faceti js uti sciat,cum tamen hoc Atticorii sit maxime proprium.
Hanc ego iudico forma summissi oratoris, sed magnita me et germani Attici. quonia quicquid est saltum aut salubre in oratione, id Propriis Atticorti est e quibus tame non omnes faceti: Lysias satis,& Hyperides, Demades pricter caeteros fertur. Demosthenes mi nus habetur, quo quide mihi nihil uidetur urbanius: sed no ta dicax sitit, quam facetus. est aute illud acrioris ingenii, hoc maioris artis.
Concludit hanc parte. declarauit enim qualis summissus orator esse dcbeat. iam e hunc que descripsit,ait. si talis si fore magnu oratore, Ze germanii Atti cum . atq; huius rei ratione adsere monia quicquid est in oratione laudabile, aut acutu,stuom ad Atticos reserendu si quoru propriu est, Spolitissime discere, di acute salibus uti licet eoru non omnes faceti sint. Salsum aut salubre. primit ad orationis suauitate et acumen,secundu ad prudenti ahuehementia spectat. Salsium enim in oratioe dicitur, quicquid suave est, et acute coelusum: salubre aut qd prudeter excogitatu est, α uehemeter causam adiuuat. hoc aut sine illo potest esse, quonia no omnes oratores saceti sunt: illud aut sine hoc noPotest oratoriit uideri. nev enim facetis qui ccb oratori .psi int,nisi ubiq; diritionis salubritas,et quasi sanitas orationis appareat. Tres aut oratores Grscos eXetorii numero qui saccis sucrunt,comemorat: Lysia, Hyperide,& Demade. de
Lysia supra i a dictu est. Hyperides uero fuit Atheniesis orator egregius,adeo i i ut etiam
115쪽
ioA IN ORATOREM ut etiam Demostheni praeponeretur propter maximum dicendi acumen. studiose Platonem audiuit,ut scribit Plutarchus, fulti Demosthenis amicus occonsiliorum in Rep. particeps. donec tandem post Al adri Magni mortem, Antipatri tui Iu captus,& execta lingua intersectus fuit. Plutarchus ait, quin quaginta duas orationes eius legitimas existimatas fuisse, quavis sub eius ii mine septe oc septuaginta circussi rentur.e quibus illa admirabilis putabatur. qua habuit pro Phryne meretrice. quo in iudicio cu uideret, re ut Phryne impietatis condenaretur,eam in consperitu iudicii produxit,et diloricatis eius uestibus pectus re mamillas mulieris pulcherrimas ipsis iudicibus ostendes,r Libi in is gabat ut eam absoluerent. quod etia facile impetrauit. de qua re sic ait linu icinus: Et Phryne non Hyperidis actione,quanqua admirabili, sed conspectu corporis, quod illa speciosissimum alioqui diducta nudaverat tunica, putant Lib. io. Op. i. periculo liberata. Fuit hic Orator,teste intiliano, dulcis in primis,et acutus. Demades primo nauta fuit,ta piscator,ut Lucianus censet: deinde rhetor saactus,tantam in dicendo gloria acquisiuit, ut ab omnibus Demostheni praepo, neretur. Valebat aut non doctrina,sed ingenio Sc naturali quada facultate. naex tempore semper sere diccbat.Cicero in Bruto,nihil eu scripsisse auctor est. Theophrastus interrogatus aliquado, qualis sibi orator Demosthenes uideretur respodit, Dignu ciuitate Athenaru sibi uideri. rursus interrogatus, qualis Demades respondit, Supra Athenas. Tempore Alexadri Magni fuit in Leus Demosthenis,N Macedonibus amicus, a quibus etia ingentes pecunias accepit,quas omnes per luxu perdidit. unde solebat Antipater eu irridere, diacens eum simile esse uictimis cssis, quibus preter lingua nihil superesset. tandecu prodisionis accusatus suist et Caissander in eius coplexu illiu trucidauit,d inde ipsum necari iussit. auctor Plutarchus in uita Demosthenis: qui etia ut patriae proditore hunc Demade insectatur. Cicero uult eu praeter caeteros oratores facetsi fuisse. Demosthenes cnim non admodsi facetus unquam suit existimatust quavis Cicero cum huic oratori summa omnia tribuat, uult cum etiam hac in re praestitisse. Et certe nonulla acute dicta Demosthenis seruntur, ut illa lud in Demade. cu enim ille dixi isset,Demosthenes me corrigere uult,sus Mianerua: statim subluxit Demosthenes, Atqui ista Minerva nuper in adulterio deprehesa est.& cu Pytheas dixisset,eius orationes lucerna olere: Scio inquit Demosthenes nos tibi molestos esse,qui noctu lucerna accendimus. illum Gnim tanqua furem notavit,quibus lucernae sunt odiosae. Sed tam dicax suit, is cetus.dicaces enim sunt, qui acuti sunt in dicendo, ec acriter aduersarios si gunt: faceti uero,qui cum suauitate quadam orationis risum mouent. Verum dicacitas ingenium acrius postulat,quod celeriter de ex tempore possit aduersarium mordere: facetiae autem,maius ec uberius ingeniu θc artem requirunt.
itaq; cocludere uult Cicero,maiorem esse Demosthenis laude, quod facetus fuerit quam si dicax fuisset. praestat enim magni esse, quam acris ingenii.
Vberius est aliud,aliquMoq; robustius cphoc humile, de quo dictu est: summissius aut, quam illud de quo iam dicetur amplissimu.
Hinc iam uasit ad illud squabile ec temperatu orationis genus, quod in scribendo reliquis loge comunius uidetur. pauci enim illud sublime persequi possunt, uel potius assequi,* uel in Tragoedi js spectas,uel in Hemicis poetis,ues
in publicis aliquibus orationib. nev ita multi tenuitate illa oc acumen summissi oratoris,de quo dictu est,inuestigant: quo fit,ut maior pars scribentiu in hoc. mcdiocri genere uersetur, quo etiam diligentius considerandum erit. Primo igitur descriptione ostendit,quale sit hoc genus: deinde, quo modo fiat Est autem, inquit, copiosius oc maioris roboris, quam sit illud humile de quo dixtimus. veruntamen si comparetur ad illud amplissimum, quod mox expliacabitur, summit Ium quodammodo este uidebitur. itaque mediam quandam. se t
116쪽
c o Μ Μ E N T A R I V s. et secat uiam. In hoc genere conscripsit Cicero libros de Ossiciis, Tusculanas quaestiones, Nomnia Philosophica opera, nonnullasm orationes. Virgilius hoc in gcnere Georgica conscripsit atque omnes fere ni storici mediocre hoc dicendi genus sequuntur. quamuis aliqui fuerint, qui Liuio sublime genus tribuant: ned omnino falluntur. Licet enim aliquando, cum opus est, insin, gat, generaliter tamen ab aequabili dictione non recedit: sicuti etiam Sallustisus. Caesar paulo est humilior.
Hoc in genere neruorum uel minimum, suauitatis aut est uel plurimum .est enim plenius,quam hoc enucleatu: quam aut illud ornatum, copiosum .summissius. huic omnia dicendi ornamenta conueniunt, plurimum* est in hac orationis forma suauitatis. In mediocri orationis genere dominabantur sophistae, de quibus supra diaetium est. neq; enim uis,aut orationis uehementia, sed iucunditas ec suauitas hoc in genere quaeritur,quam unam sibi sophistae proponebant. Sunt igitur
mediocres oratores,parum quidem uehementes,sed dulces tamen: quoniam
non eam ieiunitatem sequuntur, quam ii qui enucleati uideri uolunt,scd pa lo pleniores sunt: nes rursus neruos & uires illius ornare occopiosi generis, sed paulo demistiores esse uolunt. ideo sit, ut omnia dicendi ornamenta huic
generi conueniant: quoniam suauitatis, qui in eo uersantur, praecipuam cu- , ram habent. Nihil est autem quod suaviorem essiciat orationem, qu am uese horum Sc sententiarum ornamenta. quod apud Isocratem uidere licet,quit tus in hoc genere uersatur.
In qua multi floruerunt apud Graecos, sed Phalereus Demetrius meoiudicio praestitit caeteris cuius oratio cum sedate placide loquitur, tum illustrant eam quali stellae quaedam, translata uerba
atque immutata. In hoc genere mediocri multi apud Graecos excelluerunt sed Demetrium Phalereum Cicero reliquis omnibus anteponit. de quo etiam in prooemio librorum de ossiciis meminit, cum ita at Et id quidem nemini Graecorum uideo adhuc contigisse,utide utroq; in genere laboraret, sequeretur p et illud forense dicendi, oc hoc quietu disputandi genus:nisi forte Demetrius Phalereous in hoc numero haberi potest disputator Qbtilis, orator paruuehemens,dulcis tamen ut Theophrasti discipulii possis agnoscere. In secundo de Oratore, hunc politissima scriptore appellat. in Bruto: Phalcreus, inquit, successit eis, senibus adolescens eruditissimus ille quide horum omnisi,sed non tam armis institutus quam palaestra. itam delectabat magis Athenienses c, inflamabat. hic decem annos Castandri permissii Rempublica Atheniensium administra sabet . Etis
uti,nulla unqua ciuitas maiores cuiquam honores tribuit.trecentae aeneae statuae, ait earum equestres plurimae illi ab Atheniensibus erectar dicinatur. ciuitatem uectigalibus ec aedilicias magnifice dicitur auxisse. Cum autem uideret
Athenienses ad Demetrium Antigoni filium descere uelle cum hoste egit, ut sibi cum amicis di domesticis Thebas proficisci liceret: quod cum laciae impetrasset, Athenienses omnes eius statuas euerterunt, praeter unam quae in arcelait. at ille hoc audito, dixisse fertur. Certe uirtutem Athenienses euertereno
potuerunt postea in Aegyptii prose 'us ad Ptolem sum Soterem,libenter ab co susceptus est, atque ibi diu uixit, donec aspidis morsu ictus interrit. Solebat autem frequenter Ptolemaeum adhortati, ut libros de imperio gerendo les rei: quoniam ea de quibus amici non audent reges admonere, in libris scri pia legantur. Idem,tantum in pace dicebat eloquentia posse,quantum in bello gladium. Oratio eius erat inquit Cicero sedata, placida n,qua uerba translata atque immutata non aliter atque stellae quaedam illustrabant. Sicut enim in
117쪽
ιοε IN ORATOREM in coelo stellae promicant,& toti mundo uenustatem mirificam afferunt: ita in oratione figurae splendent,re totam dictionem illuminant.
Translata ea dico, ut saepe iam, quae per similitudinem ab alia re
aut suavitatis, aut inopiae causa transferuntur: mutata, in quibus
pro uerbo proprio subiicitur aliud,quod idem significet,sumptum
ex aliqua re consequenti. Quia dixerat,uerba translata 5c immutata tanquam stellas quasdam orati,nem illustrare: nunc declarat, quae differentia sit inter translata ec mutata ueraba.Translata,inquit,ea sunt,quae similitudine quada ab alia re ducuntur. id' duabus potissimum de causis sit: uel propter suauitatem, uel propter inopi LSuauitas sentitur uel in uerbo,quod significantius sit: ut incensas ira, inflammatus cupiditate,lapsus errore: uel in uerbo quod sit decentius, Ut lumen ora tionis, claritas generis,concionum procellae,flumen eloquentiae. Inopia, cum nullum proprium nomen habemus,cogit nos aliunde transferre: ut durit hominem dicimus, Sc Ductus laborare,& agros sitire. Quoties aut nihil horum in translatione erit,semper erit improprium. Mutata uerba dictitur, in quibus
pro uerbo proprio ponitur aliud, quod idem significet:ut arma pro bellis, Baechus pro uino, Ceres pro seugibus. sic Terentius, Sine Cerere ec Baccho si get Venus: ec Virgilius, Arma uirum v cano. Cicero pro Fonteio, Isti immani atm intolerandae Barbariae resistamus: pro barbaris hominibus. ita dicimus totam Italiam esse commotam, pro omnibus Italis Italiam ponentes.
Quod quanquam transferendo sit,tamen alio modo transtulit. cum dixit Ennius, Arcem dc urbem orbas: alio modo, si pro patria arcem dixissset. et horridam Atacam terribili tremere tumultu cum dicit, pro Aseis immutat ADicam.
Ostendit quae disserentia sit inter translatione ec mutationem, quoniam sore similes esse uidentur. nes enim mutatio fieri potest, quin uocabulii transse ratur.Tame est aliqua differentia, quod Ennii uerbis probatur. dixit enim Ennius, Arcem ec urbem orbas: haec sane metaphora siue translatio est, quia orahare proprie est oculis priuare. deinde transfertur ad omnia quae cara sunt: ut orbare filijs, orbare ciuibus urbem. quod si quis pro patria arcem ponat, iam non erit translatio, sed mutatio uocabuli. . Et horridam Africam. Versium
illum Ennii designa que tertio de Oratore posuit Crassius. sic enim Ennius:
Africa terribili tremit Γοmia terra tumultu.
Haec inquit Cicero mutatio est, quoniam pro Afris immutat Africam. hane figuram Cornificius ad Herennium lib. denominatione uocat, Θc eam multis modis seri docet.uel enim ab inuentore res denominatur, ut Liber pro ui no,Ceres pro se umento: uel ab instrumeto. ut arma pro bello, Sarisse pro Macedonibus: uel a praeside, ut Mars pro bello: uel ab effectu, ut pallida mors, quod pallidos reddat: oc turpis egestas, quod turpes efficiat. uel ab eo quod continet,ut Graecia pro Graecis,ltalia pro Italis ecci
Hanc hypallage rhetores, quia quasi sub mutantur uerba pro uerbis : metonymiam grammatici uocant, quod nomina transferiatur.
Quonia aliter a rhetoribus, aliter a grammaticis fisc figura uocati utriu nominis ratione adsert. Rhetores inquit hypallagen uocant, quia uerba prouerbis quasi submutantur. Graecum enim hoc uocabulum est μιαλλαγη, quae latine submutatio dici potest, a uerbo ὐπααά δω, submuto. grammatici uero metonymiam uocant,quod nomina transferuntur. intilianus μῖινυμ ω, nominis pro nomine positionem interpretatur: ut, Receptus terra Neptunus classes aquilonibus arc Neptunum Pro marti posuit.
118쪽
Aristoteles autem tran)lationi haec ipsa subiungit S abusionem,
quam καταχRσιμ uocant: ut cum minutum dicimus animum pro
Paruo, 5c abutimur uerbis propinquis, si opus est, uel quod dele
Aristoteles multas figuras translationi subiicit, ut hypallagen catachresin, allegoriani uerum alii distingunt. De hypallage iam dictum est. Catacla resis Latine abusio dicitur, interdum necessaria, sicuti ait inintilianus: quoniam non habentibus suum nomen,accommodat quod in proximo cst. ut, Equum diuina Palladis arte Aedificant. Crassus tertio de Oratore tradit, abusionem
non tam elegantem esse, quam translationem: Sed,inquit, etiam licentius abutimur,tamen interdum non impudenter: ut cum grandem orationem pro magna,minutum animum pro paruo dicimus. hoc autem loco Cicero docet,uel delectationis uel licentiae gratia posse nos abusione uerborum uti.
Iam cum fluxerunt cGtinuae plures translationes, alia planc fit o ratio. itain genus hoc Greci appellant αλλυορι αν, nomine rect genere melius ille qui ilia omnia translationes uocat.
Allegoriam tintilianus inversionem interpretatur, Comiscius permutationem uocat. ea fit, quoties plures translationes cotinue fluxerunt,ut alia plane fiat oratio,quae aliud uerbis aliud senterea demonstret. ut, Si canes fianguntur ossicio luporum,cui nam praesidio pecuaria credemus tale est illud Terentii: Scelesta ouem lupo commisisti. est autem huius figurae stequens usus oc a pud poetas re apud oratores, re in uulgari etia Zc quotidiano sermone. apud Poetas, ut Horatius totam unam Odam per allegoriam scripsit:
O 'nauis referent in mare te novi Fluctus,o quid agis: fortiter occupi Portum.
Vbi navim pro republica fluctivum tempestates pro bellis ciuilibus, portum Pro pace atque concordia dicit. Tale est illud Virgilii in Georgicis: Sed nos immensumst ijs confecimus aequor, Et iam tempus equum sigmantia soluere colla. Apud oratores etiam allegoria reperitur. ut pro Roscio Am. Te pugna Can'nensis accusatorem set bonum facit: multos caisbs, non ad Thrasymenum i cum , sed ad Seruilium indimus. quis ibi non est uulneratus ferro Phrygio Sed illa speciosissima est allegoria, quae permista est O similitudine,& transitatione, ut pro Murena: Quod fietum, quem Euripum tot motus, tantaS, tam uarias habere creditis agitationes, commutationes,fluctus, quantas perturbationes ta quantos aestus habet ratio comitiorum: In uulgari sermone frequenter utimur allegoria: siquidem omnia sere uulgata prouerbia, per allegoriam enunciantur. ut, Similes habent labra lactucas, Asinus stramenta mauult quam aurum, Aquila non cupit mustas, Lusciniae non deest cantus, oc huius generis sexcenta: quibus aliud dicitur, aliud intelligitur. Theologi ue-io dicunt omnes sere sacros libros per allegoriam conscriptos suisse, ne di-itina mysteria cuiuis euulgarentur. Hanc figuram Aristoteles Rhetoricorum libro tertio sub translatione comprehendit: quoniam reuera nihil aliud est allegoria, quam continuata translatio. atque ideo sententiam Aristote iis approbat Cicero.
Haec Dequentat Phalereus maxime, sentin dulcissima. & quan
quam translatio est apud eum multa, tamen immutationes nus/quam crebriores. Revertitur ad exemplum Demetrii Phalerei, quem in hoc mediocri genere caeteris praestitisse supra dixi eum istequenter his figuris uti ait, praecipueluerborum
119쪽
uerborum immutationibus, quos Graeci tropos uocant. Sunt autem mululi Opi. nam inter eos etiam Traslatio numeratur, ut imperii splendor: ec Abuso,ut grandis oratio: ec Synecdoche,ut Romanus praelio ui ctor: 5 Hypallage,utuario Marte pugnatum: ec Antonomasia, ut eloquentiae parens: ec nomatopora,ut Lentulitas, Appietas: oc Allegoria,ut Choenici ne insideas: et Ironia,ut Verres homo sanctus & diligens et Periphrasis, utTroiani belli scriptor: N Hyperbole ut Ocyor Euro. hae,ec si quae sunt aliae huius genetis, mi
In idem genus 'irationis loquor enim de illa modica ac tempe rata uerborum cadunt lumina omnia, multa etiam sententiarum: latae eruditaeq; disputationes ab eodem explicantur, et loci communes sine contentione dicuntur.
Cum duo sint exornationum genera, hoc est uerborum 8c sententiarum, mediocris orator uerborum exornationes omnes persequetur, quae miram effici ut in dicendo suavitatem. Sunt autem huius generis plurimae, ut repetitio, conuersio, complexio, traducito,contentio, clamatio,interrogatio,ratiocinatio, contrarium membrum, articulus,continuatio, compar, similiter cades, simili ter desines,annominatio, subiecmo,gradatio,transuo,correctio,Occupatio, disiuncstio adiun filo,cbiunetio, conduplicatio,interpretatio, comvitatio , permisito,dubitatio expeditio, distatutio praecisio:prsterea decetropi, de quibus supra. has omnes, disi quae sunt aliae, temperatus orator diligenter perieinquetur neq; tantum uerborum exornationes, sed etiam sententiarum multas amplectetur: ut distributionem, descriptionem, frequentationem, sermocin tionem contentionem, ec reliquas eius generis. Tractat etiam hic orator mediocris latas atq; eruditas disputationes, ut de pace,de bello, de legum lati ne,de administratione Reipublicae: eclocos communes hoc est theses, ct infinitaxquaestiones. Sed haec sine magna contentione facit.
Quid multa e philosephorum stholis tales sere evadunt: &nia
coram erit comparatus ille, sortior per se hic que dico probabitur.
Mediocrium oratorum locutio magnam habet cum philosophorum ora tione similitudinem, de qua supra dicitum est. ideo qui more philosophorum in contrarias partes tela exercere solent in sesiolis , mediocres evadunt orato res: qui certe magni uidentur,nisi cum illis amplissimis comparentur. Hoc Gnim essest comparatio,ut quae maiora oc meliora sunt,statim appareant: ct collatione certissimum iudicium nascitur. unde prouerbio dicitur,Purpura iuxta purpuram dijudicanda est. ut si quis T. Liuium cum Cicerone comparet, uelut infans uidebitur Liuius,cum tamen per se disertissimus sinita mediocris orator per se probabitur,ta magnus habebitur sed si cum sublimi conseratur, iam pene inlimus este uidebitiar.
Est quoddam etiam insigne & florens orationis pictum S expo
litum genus,in quo omnes uerborum,omnes sententiarum illigaritur lepores. hoc totum e sophistarum fontibus defluxit in forum: sed spretum a subtilibus,repulsum a grauibus, in ea de qua loquor mediocritate consedit. Ostendit genus illud dicendi. quo I crates re reliqui sophistae,eorum ψ discipuli qui causas tradiarunt,usi sunt ad hoc mediocre pertinere. quamuis ali qui uoluerint hoc esse quartum genus, quod iis γλαφυρόν, hoc est flori dum N pictum appellarunt. Cicero quatuor epithetis hoc genus exornat. Vocat enim insigne, propter sententias,quibus ubi* scatet: Κ florens, propter
120쪽
cori ΜENTARIV s. to uarietatem 5c rerum &uerborum: Zc pictum, propter colores 8c setiones rhetoricas: Ndenim expolitum,propter orationis cuiusq; generis lumina. In hoc genere illigantur omnes lepores θc uenusta tes, quae uel in uerbis esse possunt, uel in rebus . totum enim fere ad ostentationem comparatur. Ac primo cinquit a sophistis repertum est,deinde ab eorum fontibus ec disciplinis in sorii uenit. sed subtiles oratores illud omnino spreuerunt, graues etiam a se repul runt: ex quo factum est, ut a mediocribus reciperetur.Hoc usius est Cicero, caPompeium pro lege Manil. laudaret, cum Archiam poetam peregrinitatis reum defenderet, cum iniritibus posit reditum suum gratias ageret,atcp in s natu cum illi etiam ordini de reditu suo gratularetur. his enim orationibus nullae floridiores,aut expolitiores sunt.
Tertius est ille amplus, cooiosius, grauis, ornatus, in quo Prose
Eho uis maxima est. Iam tandem illum sublimem eg grandem oratorem informare incipit, qui maximam omnium uim in sese habeat. eum autem quatuor nominibus cohonestat: quod sit amplus, quod copiosus, quod grauis,quod ornatus. Amplum esse uult,ut dignitatem quanda in dicendo prae se ferat: quod efiiciet,si conso nantiora ec grandiora selegerit. Copiosum autem in rerum ec uerborum multitudine inuenienda: quod magnae doctrinae est, ec summi ingenii. Tertio
uult esse grauem,ut sententiarum pondere detineat auditores, Θc praeterea rΟ-hore uehementias dicendi: quae grauitas appella cirr. Qiiarib denti uult ora natum et se,ut elocutionis magnificentia,granditate reru ecorationis augeat.
Hic est enim, cuius ornatum dicendi, Sc copiam admiratae gen/tes, eloquentiam in ciuitatibus plurimum ualere passae sunt: sed hanc eloquentiam,quae cursu magno sonituin serretur, quam suspicerent omnes,quam admirarentur, qua se assequi posse dissiderent. Omnis eloquentiae maiestas N admirabilitas in hoc sublimi genere posita
est. nam summissum oratorem omnes imitari sie posse confidunt: mediocris non tam .nouet animos, quam deleetat hic uero sublimis ita mentes audientium ad se rapit, ut eius uehementiam ec copiam obstupescant, ξc tanquam a toniti ducantur,uel potius impellantur, quocunq; orator uoluerit. hanc uim summi oratoris Celtae quodam simulachro demonstrabant, quemadmodum eleganter. Lucianus scribit. Herculem enim quem Ogmium appellabant,oc eloquentiae atq; prudentiae Deum existimabant emgie senis formabant cu ius ab ore catenae aureae quam plurimae fluentes,immensae multitudinis astantis aures illigarent, adeo ut omnes non inviti, sed animis libentissimis&siua sponte sequi trahentem uiderentur. Hoc est quod ait Cicero, gentes huius oratoris ornatum dicendi ec copiam admiratas eloquentiam in ciuitatibus plurimum ualere passas fuisse.Declarat autem, quam eloquentiam intelligat: non enim summittam, aut mediocrem, sed eam quae more fluminis,uel torrentis potius, magno cursu senitul fertur: quam qui audiunt, suspiciant quidem,
sed se assequi posse dissidant. talis in Pilistrato, Pericle, Demosthene suisse
Huius eloquentiae est tractare animos, huius omnimodo Per/mouere. haec modo perfringi modo irrepit in sensus: inserit nouas opiniones,euellit insitas. Docet,qui nam sint effectus summae illius eloquentiae. Solet inquit ani
mos tractare,& assicere,omnis ratione corra mouere, ut modo irascantur,modo misereantur, modὀtristes, modo laeti essiciantum quin aliquando fulminis impetu sci tur, ec omnia perfringit: modo leniter fluens, paulatim in sensus E irrepit.