장음표시 사용
91쪽
ro IN ORATOREM iaciendorum iungendorumet uerborum,tum etiam nonuuorum uoluptati uocibus magis quam rebus inseruiunt.
Interponit sententiam sua,qua declaret,qua in re poetae differant ab oratoribus.Duabus autem in rebus potistimu diuinguit. Primo, quod poetae malo rem in faciendis componendisq; verbis licentiam habent,quam oratores: de inde quia magis uoluptati quam rebus inseruiunt. Etiam si quorundam. Sunt enim tragici 5c heroici poetae, qui di granditate uerborum ita sententia rum sublimitate delectientur,quendam flanu maxime oratorium exprimsit. Tamen in ea. Prima haec est differentia. Fingunt enim stequenter poetae noua uerba, quod oratori non ita crebro conceditur.ut Virgilius: Magni gestamen Abantis. 5c, Destitiens mare ueli uolum,terras iacentes. Nem enim orator diceret,gestam aut velivolu marcsed huius generis apud poetas sunt infinita. Tum etia nonnullorii.) Altera disserentia quod magis uoluptate S res ipsas sequuntur. Videtur enim poesis inuenta delectationis
gratia, quamuis etiam cepe prosit.unde recte dixit Horatius in Meroe iumιt prodesst uolunt, aut delectare poetae, Aut simul re iucunda π idonea dicere uitae. . . Alibi tamen idem Horatius fatetur, inuenta suisse poemata uoluptatis tam tum causa, in ea similitudine utitur: Vt gratas inter mensashmphonia disicors, Et crast um unguentum,oe sario cum mellepaprae
offendunt,poterat duci quia c a fine istis:
Sic animis natum inuentums poema iuuandis,
Si paulum summo discesit,uerint ad imum. seruire. Hoc igitur est quod ait hocloco Cicero, magis uesuptati poetas cb rebus in
Nec uero si quid est unum inter eos simile id autem est iudicii electio* uerboria propterea caeterarii rerum dissimilitudo intelliagi non potest. Sed id nec dubiu est:& si quid habet quaestionis, hoe tamen ipsum ad id quod propositum est non est necessarium.
Concedamus,inquit, in elocutione, de qua agimus,poetas N oratores alia quid habere simile inter se: ut iudiciu 8 dele stu uerborum, quae utris sequuntur: tamen quia dissimiles sunt in reliquis multis rebus, facile distinguuntur. adeo ut nulla supersit quaestio: uel si supersit,nihil ad id quod propositum est. In primo de Oratore Crassias hanc quaestionem ita paucis explicat: Est enim sinitimus oratori poeta, numeris astractior paulo,uerborum autem licetia liborior,multis uero ornadi generibus socius, ac pene par: in hoc quide certe prope idem,nullis ut terminis circumscribat, aut desiniat ius suum, quo minus ei liceat eadem illa facultate ec copia uagari qua uelit.
Seiunctus igitur orator a philosophorum eloquentia a sophistarum,ab historicorum,a poetarum,explicandus est nobis.qualis siturus sit. Conclusio per enumerationem, cui propositionem adiungit eorum quae dicturus est. Quatuor enim erat artifices, qui uidebatur eadem locutione uti, qua oratores solet: hoc est, philo phi, sophistae,historici poetae: a quibus iam oratorem seiunximus. Superest igitur, ut cum per se considerantes, expliceqmus qualis futurus sit.
Erit igitur eloquens hunc enim, auctore Antonio,quaerimus is, qui in foro causisl ciuilibus ita dicet, ut probet, ut delectet,
92쪽
ut flectat. Probare, necessitatis est: delectare suauitatis flectere,uictoriae . nam id unum ex omnibus ad obtinendas causas potest plurimum. Eloquente hoc loco primo definit, deinde eius ossicia persequitur. Appellat
igitur eloquente,cu qui in causis forensibusa in conciomb. ita uersari potest, ut probet quaecunq; uoluerit, ut delectet audientes, Θc eorum animos nectat. quae definitio tum a materia, tum a fine deducitur. materia enim, qua tractct, Cc in qua uersetur orator, sunt causae forenses,ec cociones uinis a sit est, flevitere dc p ersuadere. sunt a sit illae ualidae θc firmae definitiones , quae materia ec finem alicuius rei complectuntur. Oratoris uero materia esse quaestionem omnem ciuilem, quod Graeci ori -λι- ιν uocant,etia Hermogenes testatur. Finis est, persiuadere dicione. quod primo de inuentione legitur: θc Isocrates amomauit, cum πάθουρ ιρκιάψω eloquentia esse dixit. Tria sunt quae essicere debet orator, probare, delectare, flectere. Primum Zc secundum comune cum pluribus caenam ec dialectici dc philosophi probant,ec poetae delectant: sed terti
Um unius oratoris esse uidetur. licet enim etiam poetae grauioribus utantur a
sectibus,tamen id potius deleelandi quam flectendi gratia faciunt: quia non ueras,sed ficitas tractant causas. Ergo probare, inquit, necessitatis est. neque enim oratoria poterit esse locutio quae probabilis non sit: cum Aristoteles primo Rhetoricorum,nihil aliud rhetoricam esse uelit, quam facultatem uideriodi in quaci; re quid probabile sit. Itaq; qui non probat, orator esse non potest. Necessarium est igitur, probare. Delectare uero, tantum suauitatis est: tamen ideo est utilissimum, quia mouet attentionem, oc conciliat audientium ania mos, quo facilius fleeti possint. neq; enim aliter uincere potest orator,nisi flo fiat iudicum animos. Ideo dicit Cicero,flectere esse ilicstoriae,&hoc unum ex omnibus ad obtinendas causas plurimum ualere. Alibi dixit Cicero, docere debitum esse, delestare honoratium,permovere necessarium.
Sed quot officia oratoris tot sunt genera dicendi subtile in pro/hando modicum in delectando,uehemens in flectedo. in quo uno
uis omnis oratoris est. Nunc dicendi genera oratoris ossiciis accomodat. Iam enim superius dis Rum, esse tria dicendi genera: hoc est,subtile, temperatu, uehemens. nunc ait genus illud dicendi quod subtile uocatur, aptum esse ad probandu, quo utuntur oratores in tenuioribus causis: ut in litibus, ec pecuniariis conti ouersiis.ut oratio pro A. Cecinna tota subtilis est,&in probando occupata. Genus au tem illud quod temperatum uel modicum dicitur, ad delectandum accommodatum est, quo utimur in exornationibus,quae plerunm uoluptatis gratia comparantur: ut Isocrates in Euagora, Helena, Busiride. Deniq; genus illud quod appellatur uehemens, in nectendo plurimum ualet: ideo grauioribus causis adhibetur, ec contentionibus, & amplificationibus. nec sine.eo quinquam bonus orator esse potest. Qua de causa putat Cicero,in eo uim omnem
Magni igitur iudici j, summae etiam facultatis esse debebit mode
rator ille,& quasi temperator huius tripartitae uarietatis.
Quoniam pro re, pro persona, pro causa, pro loco, pro tempore uariare dicendi genus oportet, ideo Cicero duo potissimum in summo oratore reis quirit: hoc est, magnum iudicium, ec summam facultatem. Iudicium, ut omnem orationem rebus ec personis, de quibus agit, accommodare sciat: alse ter enim ridebitur. ut Horatius:
Si dicentis minisonum absona dicta, Remoti
93쪽
si IN ORATOR. En Romani tollent restites peditesci: cachinnum. Facultatem, ut eo modo quo quael causa postulat, ornate α copiole dicere
oossit ut si de possessione dicendum sit,id subtiliter iaciat: siquis omadus aut uituperandus,id temperato stylo consequatur: si denil de parricidio, de lacrilegio dicere fuerit opus, id uehementer ec atrociter eiticiat. Eloquentem au tem hominem uoca moderatorem oc temperatorem illius tripartitae uarietatis: quoniam nemo poterit uere eloquens appellati,nisi in omni dicendi genere ita uersetur,ut excedat.
Nam Sc iudicabit quid cui* opus sit: Sc poterit, quocun* m
Haec est ratio,cur eloquens magni iudicii, summati facultatis esse debeat: ut iudicet,quid cuim opus sit: quod nulla arte tradi potest.artes enim tantum generalia' completa uritur, non autem singularia di indiuidua, quae propter infinitatem ab artibus remouentur. sed qui magno iudicio est, facile quae generaliter in arte didicit, sigillatim cuiq3 cum opus est accommodat: ut quia scit exempli gratia) sublime dicendi genus grauioribus causis accommoda tum cum sibi de capite ciuis dicendum erit utetur illo sublimi dicendi gen re ita iudicabit quid cuim opus sit. quod si praeter magnum iudicium sum mam etiam dicendi facultatem habuerit,intellecto modo que causa positulat, sine ulla difficultate de eo dicere apposite,di eum commode tractare Poterit.
Sed est eloquentiae,sicut reliquarum rerum,fundamentum sapi entia. ut eriim in uita ,sic in oratione nihil est dissicilius, quam quid deceat uidere.πρεπον appellant hoc Graeci,nos dicamus sane decorum: de quo praeclare dc multa praecipiuntur,& res est cognitione dignissima.
Sapientia rem omni u moderatrix Ac regina merito dicitur: quonia sine ea nihil recte nihil laudabile seri potest. Sed eam a natura plerun* homines sortiuntur. quod enim alii prudentiores di sapiensiores sint,alia minus prudeles id non tantii a doctrina ait exercitatione ec usu prouenit,sed multo magis a natura. Vnde recte Pindarus ita sapientem definit ορ ο - t GPὼρ φυῆ: Sapiens est, qui multa naturaliter intelligit. Neq; sane quisquam hebeti ingeniore obtuso, licet multum laboret, prudens ac iapiens euadere potestruerum qui solertiae semina quaedam habet a natura ille deinde usu oc do strina muti tum proficiet. Hoc est quod ait Horatius, Doctrina sed uim promouet in tam, Rectiel, cultus piliora roborant.
Videtur autem hoc loco Cicero sapientiam pro iudicio ponere: quod etiam alibi fecit.nam multa sunt uocabula,quae Cicero pro animi ut ita dicam) Ω-gacitate usurpat: ut prudentia, sapientia, iudicium, consilium, ratio, intelliis gentia, mens, di nonnulla alia,quae sς penumero idem significant: ut non mirum sit, hoc loco sapientiam pro iudicio poni.Est igitur inquit iudicium eloquentis fundamentae sicuti etia reliquam rerum omniinnam si quis iudicio careat, non tantu infans erit,sed etia omnia perquam insipieter tractabit. Vt e niminuita. Ratione adfert,cur iudiciu sit eloquentie fundament Nisi enim quis decoru in omnib. seruare sciati eloques esse no poterit .sed hoc a recto tu
dicio prouenit.hoe aut esse difficillimu,similitudine declarat. In uitae degendsratione nihil est dissicilius,quam ubiq; uidere quid deceat. hoc ide accidit etiain oratione,tantol magis,quato difficilius est eloquentem fieri, ψ honeste uiuere. Id quod decet,inquit, a Grscis Latinis decorii dicit. de quo philosophi multa praeclara,& utilia praecepta tradunt: θc res est eiusmodi,ut om nes eius cognoscendae desiderio moueri debeat. Ex hoc enim omnis honeste uiuendi
94쪽
co MMENTAR IV s. s; uiuendi ratio pendet. Vnde Horatius, cum uellet ostendere se totum philo
Quid uerum ais decens curo et rosto,et omnis in hoc sum.
Et alibi cum improbissima uitae consuetudine impugnaret, dixit: Quiὸ deceat. quid non obili. Primo de Osficijs Cicero decori descriptione duplice esse ait. Nam ec generale quoddam decorii intelligimus,quod in omni honestate uersatur: N aliud huic subiectum, quod pertinet ad singulas partes honestatis. echoc est quod alicui rei conuenire dicimus. ut de Sene '. Sed tamen decorus est sermo senis quietus 5c remissus.&,. de Legib. Color albus praecipue de corus deo est. idem Cicero t. de Divin. liberales artes decora studia uocauit, eo in carmine: Ocis qui studiis uti tenuere decoris. Si reseratur ad corpus decorum, uenustum 5c pulchrum significat.
Huius ignoratione non modo in uita sed tapisiisse Sc in poematis,& in oratione peccatur. Est autem, quid deceat, oratori uidendum,non in sentent is solum sed etiam in uerbis.
Ostendit quanta uis decori sit: quod si ignoretur, possit in errorem N pe
catum facile adducere. Peccamus autem aut in uita, ut cum aliquid facimus quod minime deceat aut in oratione, cum non conuenientia dicimus. Peccri Poetae ec oratores, cum rerum ec personarum dignitates non recte considerant. unde recte praecepit Horatius in Arte poet. -Myrtomiles
Mandentur iuueni pWres veros uiriles, semper in clunistis,aeuos morabimur aptis.
Debet aut orator non solum in sententiis,sed etiam in uerbis decoru seruare. nam, ut primo de Oificiis legimus: Turpe est, uald et uitiosium, in re seueraconuiuio dignum, aut delicatum aliquem inferre sermonem. praeterea mari me peccaret orator, qui catas grauioribus humilia aut sordida uerba misce ret. 5c contra in nugis, quod aiunt, tragoedias excitaret.
Non enim omnis fortuna,non omnis honos, no omnis auctori
tas, non omnis clas, nec uero locus,au t tempus,aut auditor omnis, eodem aut uerborum genere traetandus est,aut sententiarum. Varie decora considerari solet: quia rerum ec personarsi, quibus accommo datur,magna est uarietas. Septem aut quasi notis hoc loco decora distinguit:
hoc est,fortuna,honore,auctoritate,state,loco,tepore,auditore. Nam Primo
fortuna facit,ut diuersa oratione sit utendii. aliter enim de diuite,aliter de paa Pere dicendu : aliter de sortun to,aliter de misero. quod seruandum est etiam, cum loquentes aliquos facimus. hoc est quod dixit Horatius,
Intererit multum,diues ne loquarur,an diu.
Secundo personae honos spectandus est. na aliter cum magistratu, G Consule,cum Praetore: aliter cu priuato loquendu. ec alia rege, aut imperatorem uerba decent: alia ciue,aut milite. Tertio,consideranda est auctoritas. nem Gnim eode orationis genere utemur in senatu, vo in concione: nem ita ca m ioribus loquemur,ut csi inferioribus. Quarto, spectatur etiam aetas. nam ali ter cum puero,aliter cum lane agendil est. quod etia Horatius recte prscepit: Aetatis cuiusis notandi sunt tibi mores, Mobilibus ει decor naturis dandus,er annis. Aristoteles i. Rhetoricorum doctissime εἴ copiosissime cuiusm aetatis mores explicat. 4rint ὀ, consideratur locus ut incuria intemplo, in foro,in domo. nam multa priuatim in domo dicuntur. quae non essent in curia dicenda: oc aliter in templo loqui solemus,aliter in foro. Sexto,uidendum est etia quo tempore habeatur oratio. Nam illa occasio,quam si,uiae. - graeci uocant,maximi
95쪽
s o R. A T O R. Ε Μmomenti est.ut in conuiuio,quo tempore laeti solemus esse, multa dicuntur, quae alio tempore non conuenirent. Vnde Cicero non caruit reprehensione, quod belli ciuilis tempore iocis ec salibus non abstineret, Septimo, quaerem dum est,qualis sit auditor utru agrestis an urbanus,doctus an indoctus: quo niam omnem orationem ad auditoris naturam oc uoluntatem accommodare opus est.
Semperq; in omni parte orationis,ut uitae, quid deceat est considerandum: quod 3c in re de qua agitur positum est:& in personis,& eorum qui dicunt,& eorum qui audiunt.
Haec est similitudo. Quemadmodum, inquit, in omni parte uitae considerandum est quid deceat,ne quid indecore sortassis agamus, aut aliquam turpitudinem subeamus: ita etiam in omni parte oracionis decorum seruanaum eid autem refertur ec ad rem quam tractamus i ta ad personas. in his enim duobus,omne decorum spectatur. Personae uero distinguantur, ut aliae sinit' eorum qui dicunt, aliae eorum qui audiunt. quae singulae pro dignitate re ctandae sunt.
Ita h unc locum longe Sc late patentem philosophi solent in os
sciis tractare, non solum cum de recto ipso disputant: nam id quidem unum est, grammatici in Poetis,eloquentis in omni & genere
Quoniam decorum in omni parte uitae consderatur, ideo plasiosophicum de officiis medijs, in quibus singulas uitae partes persequuntur,disputant,sio lent hunc locum decori longe & late patentem tractare. nessi enim contenti sunt hunc locum attigisse,cum de recto ipso disputant: quoniam rectum ossi cium generaliter consideratur, Θc una quasi natura concinetur. ut cum dismus,Grammatici ossicium ciste,uersari in poetis:eloquentis, in omni re genere re parte causarum. hoc enim rectum intelligitur, quod ad unum genus re sertur, & generaliter ad omnes artifices, ut in sua quin arte uersetur, non in alienam posessionem irrumpat. Hunc locum Cicero primo de Ossiciis copi sissime tracta ubi docet quoddam esse decorum generale, quod ad omnem honestatem pertinet.et illud est quod rectum dicitur,&unum est hoc est,uno genere cotinetur. quoddam autem ad singulas honestares partes resem,quod in rebus singulis N personis consideratur,de quo sentit etia hoc loco. Cum derecto ipso. Duplex est enim ossicium, perfectum 5c medium. persectum id est,quod a Graecis Φαμωμα, a Latinis rectum dicitur. Medium autem id est cuius probabilis ratio reddi potest. Decorum igitureodem modo, quoasub ossicio generaliter continetur, aliud est rectum, aliud medium. Atq; haec causa est, cur philosophi de utro in officio tractantes, semper etiam de decoro
tractare soleant. Grammatici in poetis.) Poetarum tractatio at* interpretatio, propria Grammaticorum est ita φ hoc in grammatico decorum esse discetur,si recte poetas enarrauerit,& interpretatus fuerit: quod idem in medico aut iurisconsulto decorum non esset. Primo de Ossic. ita ait Cicero:Tum serauare illud quod deceat poetas dicimus,cum id quod quaque persona digninii
est, et sit 5 dicitur. ut si Aeacus aut Minos diceret,Oderint,dum metuanti in decorum uideretur,quod eos fulisse iustos accepimus.at Atreo dicente, pla sus excitantur. est enim digna persona oratio. Sed poetae quid quens deceat, ex persona iudicabunt: oratores autem,non tantum genus dicendi, quod cutique causae conueniat,sed etiam quod cuis parti causarum, diligenter consuderare debent.
Quam enim indecorum est,de stillicidi js,cum apud unum iudi
96쪽
cem dicas, amplissimis uerbis & locis uti communibus:de maiesta te populi Romani,summis se Sc subtiliter c
Quoniam dixerat, oratorem oportere decorum seruare, ξc in toto genere causarum ec in parte: nunc exemplo probat, quomodo peccatur in toto genere.quo in loco sciendum est, aliquas esse causas humiles 5c priuatas, que apud unum tantum iudicem aguntur, ut de stillicidiis, de aqua pluuia arcenda, de finibus regundis, de seruitute praedii rustici aut urbani, ec caetera eius generis, quae summisse subtiliter* tractari debent: alias autem grandes Ac publicas, utae maiestate populi Romani,de sicariis,de parricidio,de peculatu, de ueneficio,atq; eius generis multas in quibus uerbis amplissimis uti decet, re in communibus locis omni dicedi facultate exardescere. Quod si quis mutata dicendi ratione de stillicidiis agens, amplissimis uerbis eclocis communibus uteretur hoc esset uehementer indecorum. Stillicidium numeratur inter seruitutes praediorum urbanorii, de quibus Iustinianus in institutionibus ita inquit: Praediorum urbanorum seruitutes sunt hae,quae aedifici js inhaerent: ideo urbanorum praediorum dictae, quoniam aedificia omnia urbana praedia appella. mus, etsi in uilla aedificata lant. item urbanorum praediorum seruitutes sunt, ut uicinus onera uicini sustineat, ut in parietem eius liceat uicino tignum imis mittere, ut stillicidium uel flumen recipiat quis in aedes suas, uel in aream,uel in cloacam: ne altius quis tollat aedes suas,ne luminibus uicini officiat. Haec si tractanda sunt ab oratore non utetur grauibus uerbis,aut amplis, non excurret in locos communes: uerum submisse ec subtiliter aget contra de Maiesta te sublimius agendum erit.Eit autem maiestas, ut in Partitionibus ait Cicero, in imperii at se in omni populi Romani dignitate posita. Solet enim Cicero populo Romano maiestatem, senatui audioritatem tribuere. ut in Phili p. 3. Tantus autem consensius municipiorum coloniarum s prouinciae Galliae, ut omnes ad auctoritatem huius ordinis, maiestatemq3 populi Romani dese dendam conspiras Ie uideantur. Vnde minuere maiestatem dicuntur ij, qui aliquid contra populi Romani dignitatem uel amplitudinem moliuntur. Poetae
lepide singunt,Honoris oc Reuerensiae filiam esse Maiestatem. unde Ovidisus s. Fastorum: Donec Honor, placidoὶ decem Regerentia vultu Corpora teritimis imposivere toris, Hinc sata Maiestas, q- mundum temperat omnem.
Capitur etiam generaliter maiestas pro dignitate cuiuscunm principis,uel magni uiri, aut forminaequa in significatione coepit Ouidius eo carmine,
Non bene conueniunt,nec in unaliae mor tur Maiestas reamor.
Semper igitur maiestas,nescio quid magnum N amplum prae se sert.unde qui de maiestate summisse diceret,is omnino magnum in uitium incideret. Est Onim in rebus magnis Sc amplis, utendum etiam magna ec ampla uerborum ec sententiarum grauitate, loci l comunes amplificandi gratia sunt adhibessi.
Hic genere toto: at persona alii peccant,aut sua,aut iudicum,aut etiam aduersariorum . nec re solum, sed saepe etiam uerbo: etsi sinere nulla uis uerbi est, tamen eadem res tape aut probatur, aut re acitur,alio atq; alio elata uerbo.
Docuit, quomodo in toto genere peccatur: nunc docet etiam,quomodo in pane.Tribus autem modis in parte causarum quis peccare potest hoc est,aut Persona,aut re aut uerbo. Persona triplex est, oratoris ipsius, iudicum 8c ad uersariorum. Persona sua peccat orator, cum aut nimis arroganter de se prae dicat: quo uiuo notatus fuit Cicero. aut contra nimium sese deprimiti aut deni
97쪽
rέ IN ORATOREM que quoties aliqua in re de se loquens modum excedit. Persona iudicum pec cat, quoties cos aut offendit,aut non artificiose sibi conciliat,aut non eos satis aperte causam docet. Aduersariorum persena peccat, cum nem in odium, ne que in inuidiam, net in cotemptione trahi uel etiam cum eos nimis cupide insectatur. In re peccat orator,quoties uel honesta improbat, uel turpia deseridit, uel ca dicit quae contra omnium opinionem esse uideantur. Verbo deniaque peccat, cum sordida aut obscoena, aut a causa aliena uerba suae orationi
miscet. Nulla uis uerbi. Sensus est, uerba per se nihil possunt, nisi subsit
res quae significetur: tamen tape fit, ut eadem res modo Probetur, modo re liciatur, alio atque alio elata uerbo. quod multis exemplis ostendi potest, sed nos duobus erimus contenti. Cicero in libro de Vniuersitate, seruidum uerishum refugiens dixit, detractionem confecti cosiumptiq; cibi: quoniam inde corum fuisset eam rem Bo nomine appellare. Virgilius in Georgicis, obsto nam rem honestis uerbis protulit his uersibus: Hoc faciunt,nimio ne luxu obtusior usius Sit genitali arvo,re fulcos oblimet inertes. Multum igitur rescit, quo uerbo quael res enuncietur. atque in hoc non mi nus, quam in re ipsa,decorum seruandum.
In omnibus Φ rebus uidendu est, quatenus. etsi enim suus cun modus est,tamen magis offendit nimium quam parum.
Sententia generali docet,in rebus omnibus,non tantum in dicendi ratione, modum quendam seruandum esse: quoniam ut rectissime Phocyllides dicere
optima, omnis uero exuperantia mala: sic etiam mutarchus dixit Mediam in cunctis secare uiam, summae artis ec consonantiae est. hinc est quod Horatius aurea mediocritatem appellauit, & uirtute nihil aliud esse quam mediu uitiorum sensit. sic enim etia philosophi uirtutes μεσοτουτ reuocant. Et hoc est quod ait hoc loco Cicero,cuis rei suum esse modum.quod Horatius ita protulici flat motus in rebus uni certi deris 'es,
Quos ultra citras nequit consistere rectum.
Nihil igitur laudari potest, nisi quod est mediocre,& neutram in partem modum excedit: hoc est, neque in eo quod nimium cst, neq; in eo quod est parum. Recte enim ille poeta dixit:
Illud quod medium est, dis inter utrumli,probatur. Quod cum ita sit, magis tamen in omnibus rebus offendit nimium quam p rum,inquit Ciccro. Quare uidendum est, ut potius intra modum constamus, quam eum eXcedamus. hoc enim Apollinis praeceptum esse ueteres illi dice bant, ut ne quid nimis: ideo pro soribus templi Delphici ita scribebatur,M M-Α r A M. Tantam autem uim huius sententiae uolunt esse,ut etia in uir tutibus modum excedere dicant non licere.unde dixit Horatius: lasani sapiens nomen ferat, ae lis inrivi,
Ultra quam satis est uirtutemii petat ipsiim.
Athenienses cum Aristidem iustissimum uirum ostracismo pellerent, non lia de causa se eum condemnare dicebant,nisi quia nimis es Ie iustus uideretur. Ephesin cum ciuitate expellerent Hermodorum ciuem suum, ita locuti sunt, ut ait Cicero s. Tuscul. Nemo de nobis unus excellat: sed si quis extiterit, alio in loco, ec apud alios sit. an hoc non ita fit omni in populo noi ne exupsrantiam uirtutis oderunt quia etiam illud uulgo celebratur, Summum ius summa iniuria. Clementia enim, quae aliquid de summo iure remittit, magia probatur, quam seueritas, quae summum ius persequitur. In summa, gener liter uera est hec Ciceronis sententia: Magis offendere nimium quam parum.
ital si laudamus,si uituperamus,si accusamus,si defendimus, denique Pu
98쪽
quid aginius, uidendum est quatenus progrediendum sit i hesi sorte modum
excesserimus,merito reprehendamur.
In quo Apelles pictores quoque eos peccare dicebat, qui non
sentirent,quid esset fatis. Apellis testimonio probat,quod nimiu est,offendere.Fuit aut Apelles pia
stor excellentissimus, de quo supra dieiu est. is pictores eos reprehedere sole bat, qui nimici diligentes uideri uolebant, oc in parergis multum operae collocabant. Cum Protogene dicebat paria sibi elle omnia, aut etia illi meliora: sed uno se praestare, quod manu ille de tabula nesciret tollere. memorabili inquit Lib., 3. . i. Plinius praecepto,nocere saepe nimiam diligentiam.
Magnus esset locus hic Brute, quod te non sugit magnum uolumen aliud desiderat.Sed ad id quod agitur,illud satis,cum hoc decere quod semper usurpamus in omnibus dictis factis, minimis Sc maximis,cum hoc inquam decere dicimus, illud non decere:& id usquequain quantum sit appareat, in alio* ponatur, aliud*totum sit,utrum decue,an oportere dicas. Vtitur reiecstione,ne uideatur hoc loco de decoro quartu dici possint,tractare uelle,cum dicat magnum esse locu,&magnum aliud uolumen desiderare. neq; enim oratoris est,uel philosophi,de decoro generaliter praecepta tr dere. quod praeclare Brutus intelligebat, qui philosophiae peritissimus erat. ideo Cicero adiunxit illud,Quod te non fugit erum quod ad prs sens opus attinet fatis est intelligere magnam esse dii serentiam, utrum aliquis dicat de
cere,an dicat oportere. Multa enim decent,quς tamen non siunt necellaria. ut,
decet uirum bonum 5c prudentem Reipub. curam suscipere, neq; tamen hoc ei necessarium est. Cum igitur dicimus hoc decere, illud non decere, atq; hoc uirpamus in omnibus dictis & factis, siue illa minima sint, siue maxima,quoniam satis apparet in omni re quid deceat quid non intelligere debemus longe aliud esse, quam si dicamus oportere. hic uerborum Ciceronis sensius est, quae propter hyperbaton paulo uidentur obscuriora. Significat autem, deco rum latis elle notum, cum in omnibus dicitis di factis omnes dicant, hoc de cet,illud non decet. Sed tamen in alio ponitur,aliudi totum est, quam quod oportet. ideo statim Cicero distinctionem subiungit:
Oportere enim, persectione declarat officii: quo Sc semper utendum est,& omnibus decere,quasi aptum esse, cOsentaneum iu tem pori & persens:quod cum in faelis saepissime tum in dic iis ualet in uultu dem*,S gestu,& incessu contra in item dedecere.
Declarat quae sit differentia inter oportere & decere. nam oportere, inquit, declarat persee ionem ossicit. Hoc aute non ita intelligendum est, ut quida faciunt, qui existimant Cicerone dicere, oportere referri ad illud officili rectum ec persectum quod vir Et Graece isicitur: nem enim hoc sensit Cicero. sed oportere,ait,necessarium csse,nel prstermitti ullo modo posse. idcirco adiungit, Quo semper utendum,ec omnibus: ut esse ac bibere oportet, aliter enim uiuere non possumus: magistratui parere oportet, quoniam aliter sacere non possumus: creditori debitum percoluere oportet, quia cogimur. Cum igitur dicimus oportet, quandam semper necessitatem adesse intelligimus,quae nos ossicium illud penicere cogar. Atm ideo dicit Cicero Oportere perfectionem declarat ossicii. Decere aut nulla habet necessitatem annexa: quonia significateantu aptum este,ec consentaneu rei oc personae. quae res saepe locis di temporibus m utatur,itassi mutatur etia decorv. id aut quod dicimus oportere,nuncb
99쪽
rs IN ORATOREM mutatur,sed est semper necessarium.Est etiam alia distinctior quoniam opor
tere refertur ad iusticiam sortitudine,& alias uirtutes: decere uero tantum ad inodestiam. decorum enim id dicitur,quod in omnibus rebu s modum quenda ni obseruat Et hoc est quod ait Cicero,ualere in factis in dictis, in uultu,ingestu in incessu. qua ex cognitione magna copia in utran partem dicendi manat. siue laudemus aliquem quod decorum ubi* seruet, siue uini peremus quod indecore se gerat atq; haec quae commemorat hoc loco Cioero, magnis eloquentiae uiribus & in Antonium ec in Pisonem persequitur. In factis non esse seruatum decorum a Pisone, sic ostendit: Meministi ne coenum, cum ad te quinta sere hora cum C. Pisone uenissem,nescio quo e gurgustio te prodire inuoluto capite, leatum 5c cum isto ore foetido teterrimam nobis popina inhalasses: ecquae sequuntur. Indiciis cundem non seruasle decorum, ibi ostendit,cum ait eum productium in concionem dixiste, crudelitatem sibi non placere quia crudeles eos appellauit, qui Catilinam oppressoant. quo in loco uultum etiam eius et gestum irridet, cum ait Resipondes altero ad frontem iublato, altero ad mentum depresso supercilio,crudelitatem tibi non placere quin Sallustius in Catilina, incessum modo celerem, modo tardum notauit,
Quod si poeta fugit ut maximum uitium, qui peccat etiam cum probam orationem affingit improbo, stulto ue capientis: si denique pictor ille uidit, cum immolanda Iphigenia tristis Chalcas esset, moestior Vlysi es,moereret Menelaus , obuoluendum caput Agamemnonis este,quoniam summum illum luctum penicillo non pos
set imitari: si denique histrio, quid deceat, quaerit: quid iaciendum
Oratori putemus: Hactenus docuit quid decorii quibus in rebus cernatur. nunc probat,
oratori maxime expetendum esse. Probat autem a comparatione minorum:
ut, Si poetae,si pictores,si histriones decorum maxime seruare student, multo magis orator seruare debet. Poeta fugit,ut maximum uiuum,id quod indecorum est: N peccare existimanrr, quoties personarum dignitates non seruat. ut si uti uni improbum de honestate bene disterentem inducat, Diagoram alia quem de religione disputantem. aut si indoeio sapientis orationem tribuantit si Margiten, aut Philorudem faciat cum Socrate aut Platone de philosis phia disiputantes. unde fuerunt Critici quidam, qui Virgilium notarint in docinio Aeneidos, quod Mezentio uiro sacrilego prudentem sententiam dederit,quando suum equum alloquens ita inquit: Rhebe diu res si qua diu mortalibus ulla est, viximul. Quam rem ut ait Seruius)ratio naturalis excusat. Sed Eirripides non excusia tur,qui saepe mulieribus etia & imperitis philosophicas ec erit ditas sententias tribuit. Pleior ille. Timante intelligit, de quo Val. Max.&Plin. qui Iphigeniae immolationem in tabula uellat exprimere,iam* omnes astidius ino stitiae in Claalcante uate di Ulyi se ec Menelao consiumpsistet, Agamemnoni caput obuoluit.quia moerorem patrium nequaquam se satis exprimere posse confidebat: ec ita uniustitius cogitationi eum reliquit. hoc aut ideo fecit, nes tristiore Agamemnone patre Menelao patruo no finxisset, decorum trans prediuideretur. Si deniq; histrio. Histriones personarum decoru maxime student obseruare,nel enim aliter eoru actio probari posset. In summa,ueri L simu est omnibus in rebus, quod undecimo libro Quintilianus ait, caput esse artis,decere quod facias. id faciendii. Haec est comparationis redditio.
quanto enim maior est ars oratorum,quam poetarum, pusiorum,histrionum, tanto etiam diligentius oratores decorum seruare debent.
100쪽
Sed cum hoc tantum sit, quid in causis earum* quasi membris
saciat orator, uiderit. Epilogus huius partis: Cum intelligat inquit orator hoc decorum tantum esse,et tanti faciendum,diligenter uidere debet non tantum in totis causis,sed etiam in earum membris ec partibus, quid faciat.
Illud quidem perspicuum est non modo partes orationis, sed etiam causas totas alias alia forma dicendi esse tractandas.
Hoe quasi corollarium est praecedentis epilogi in quo ait, non partes tam tum orationis forma differre sed totas plerunque caulas. Quod autem orationis partes dicendi forma differant, haud dubium est. nam exordia fere omnia mediocri ec temperato dicendi genere conficiuntur, in quibus leniores illi
affectus, quos nos mores, Graeci ,3κ uocant, exprimuntu Narrationes modo temperato, modo presso atque humili genere constanta Confirmationes re refutationes subtili plerunque, nonnunquam etiam acri ec contorto utuntur . Perorationes sere omnes grandi illo,& uehementi genere confici do bent: in eis enim animi perturbantur, oc grauiores affectus adhibentur. Sed aliquae causae totae presita ec subtiles inueniuntur, ut pro A. Cecinna: aliquae totae mediocres ec temperatae, ut pro lege Manilia: aliquae totae graues ec uehementes,ut pro Rabirio.
Sequitur,ut cuiusque generis nota quaeratur, & formula. M gnum opus & arduum ut sepe iam diximus sed ingredientibus considerandum fuit, quid ageremus. nunc quidem iam quocunqyseremur,danda nimirum uela sunt. Hactenus generaliter de omni dicendi genere uerba fecit: nunc sigillatim,
de unoquo* genere uult agere, ec docere quomodo uel subtiliter dicere pocsit Orato uel temperate, uel sublimiterique prscepcio longe difficillima est,ut iam saepe dixit: uerum cum semel hoc opus incoepi ostendit se uelle omnino ad sine deducere. Hoc aute loco notam ec sermula uocat, quod superius Graeco uocabulo dixerat: hoc cst, siguram et modii dicendi. Sed ingredientibus. Metaphora a nautis sumpsi, qui priusqua mare ingrediantur, diligenter et uires suas, ec anni lepus,ec reliqua quae sunt ad nauigatione oppora tuna, considerare debent. sed postquam semel nauem ingressi sunt,tunc nimirum uentis obsecundandu est,et quocunq; tempestas tulerit, uela danda sunt omnis enim tunc est honesta ratio expediendae saluus . ita inquit Cicero) cuhoc cloquentie pelagus iam ingressus sim,uolo omnino conati, ut ad portum aliquando perueniam,&quam coepi tractationem perficiam.
Ac primum informandus est ille nobis, quem solum quidam uo
cant Atticum. Omnium artium ordo poscit, ut sempera facilioribus initium sumatutinendissicilia primo tra fientur, animi iuuenum ac nouitiorum perterreantur, ecab artis cognitione desistantiqui faciliore uia ducti, sine magno labore, quod ait Iustinianus, ec sine ulla diffidentia maturius ad sinem perducuntur. Hunc ordinem secutus hoc loco Cicero, cum de tribus dicendi generibus sit acturus, ab eo quod facilius uidetur incipit: Sc proponit, se primo insormaturum eum quem Atticum solum quidam existimant, hoc est,qui in subtili atq; humili genere uersatur.
Summissius est 5c humilis consuetudine imitans, ab indisertis replus quam opinione disterens. itaq; eum qui audiunt,quamuis ipsi h 3 infantes