장음표시 사용
131쪽
iro IN ORATORE I ad triginta, tineat adolescentes: tertia ad quadraginta quinq3, iuuenes: quarta usi ad sexaginta annos,seniores habeat: quinta oc ultima contineat senes, ec decrepitos usi ad uitae finem. Cicero nomine adolescentiae comprehendere uidetur etiam iuuentutem,ut in Catone maiore, cum ait: Qui enim citius adolescentiae senectus , quam puerisiae adolescentia obrepit.ut tres tantum ex Ciceronis sententia sint aetates hominis,pueritia, adolescenfia, nec his. Qua
ratione certe erat adolescentulus, cum sextum tantum ac uagesimum annum
ageret. erit enim eadem adolescen ta quae iuuentus, ad quintum N quadragesimum annum: quaeratio mihi satisfacit. Deserbuisse. Metaphora sumpta alebete,cui sit ignis suppositus. magnus autem est in adolescensia feruor sanguinis: quo fit ut caepenumero, qui ea sunt aetate, magis impetu quodam animi,quam certa aliqua ratione serantur. cum autem ad maturiorem aristatem peruenerint, tunc sentire incipiunt, quibus in rebus modum excesse
rint, quod significat hoc loco Cicero. Quamuis enim uideantur illa de suppli cio parricidarum grauiter re atrociter dieia,tamen si quis diligenter introspiciat,res ipsae sunt inanes, di pene pueriles. Quid enim resere, utrum ossa mo tui tangant terram, nec nec uel ut fluctibus alluantur, uel ut ad saxa conquie scanis Haec autem quasi calamitosa profert ibi Cicero. Sed uerba ipsa tam eleganter posita sunt,& tam numerose cadunt,nihil ut elegantius aut numerosi
us fieri possit. Sunt enim omnia, sicut adolescentis non tam re&maturitate,
quam spe& expectatione laudati . ab hac indole iam illa matura: Hor generi,nouerca filii, filiae pellex.
Haec est ratio, quare illa pro Roscio non satis deserbuisse uideantur: quia
res, inquit, maturitatem consecutae non uidentur. Sunt enim ut dixi) paulo inaniores, quam huiusmodi causae conueniat: sed tamen tales sunt, ut spem quandam maturitatis ec expediationem concitenti Metaphora sumpta a --ctibus,qui duri quidem di acerbi nascuntur,sed postea fiunt mites 5c iucundi. ne enim poma laudantur, quae gignuntur statim vieta di mollia quemad
in ii radii, modum apud Gellium sentit Accius quoniam non matura mox sunt,sed pus tria: sic in ingeni js multa sunt duriorata acerbiora, quae cum aetate paulatim maturescunt. hinc est quod ait Cicero, iam illa esse matura, quae pro Cluentio contra Sassiam Cluentii matrem dixit: Uxor generi,nouerca filii, filiae pellex. nam re res ipsae quae Salliae obijciuntur, grauit simae sunt,& inauditat: re uerba ita copulata, ut numerose quidem cadant, sed rei deformitatem oc indignit tem prae se serant. nam Sassia Cluentii mater, Aurium Melinum,filiae suae ma ritum,ec generum suum a filia abduxerat,& sibi maritum asciuerat: hocm do facta est uxor generi,& nouerca filii,& filiae pellex.quihus rebus di uerbis ita copulatis,nihi grauius ec uehementius excogitari potest.
Nec uero hic unus erat ardor in nobis,ut hoc modo omnia diceremus: ipsa enim illa pro Roscio iuuenilis redundantia, multa ha bet attenuata,quaedam etiam paulo hilariora.
Quoniam ex oratione pro Roscio Amerino tantum unum exemplum amplissimi generis protulerat,ne quis existimaret eam orationem totam in sublimi genere uersari,nunc ostendit in ea multa esse, quae ad summissum genus, di multa etiam quae ad mediocre per ineant. 5c hoc ideo facit , ut declaret,ab adolescentia semper se omnia dicendi genera secutum. Iuumilem autem re dundantiam uocat, propterea quod in ea oratione, sicuti etiam in illa quam habuit pro P. Quintio, multa sunt quae sine causae detrimeto resecari possent. quae res in adolescente laudatur. Facile enim remediii est ubertatis ait Quintilianus
132쪽
co MMENTARIV s. millianus sterilia nullo labore uincuntur. Sed quae sunt quae uocat attenuata certe illa qui contra Erucium proseri,dum crimen parricidii diluit. ut eo inloco: aiod Crucio accidebat in mala nugatorial accusatione idem mihi usis
uenit in causa optima. ille quomodo crimen commentitium confirmaret,non inueniebat: ogo res tam leues qua ratione infirmem ac diluam, reperire non
postum, dcc. Sunt etiam quaedam inquit paulo hilariora, quae ad temperatis genus referantur. ut illa quae de canibus 5c anseribus disputat: Anseribus in quit cibaria publice locantur, & canes aluntur in Capitolio, ut lignificent si
fures uenerint: ecquae sequuntur.locus enim notissimus est.
At pro Habito,pro Cornelio, complures in aliae nemo enim Orator tam multa,ne in Graeco quide ocio scripsit, quam multa sunt nostra eae quidem hanc ipsam habent, quam probo, uarietatem.
Nihil tantopere delectat, quam orationis uarietas, quae modo leniter fluat, modo subtiliter disputet,modo grauiter insurgat: quam uarietatem, ait Cicoro se persecutum fuisse,& in oratione pro Habito Cluentio, ec pro Cornelio Balbo,& in compluribus aliis. Gloriatur aute se multo plura scripsisse, quam quisquam alius uel Latinus uel Graecus orator.nam lonne plures scripsit orationes, quam quae extant hoc tempore. Dicit autem,in Graeco ocio: quoniam non tam in rebus publicis erant occupati Graeci, quam Romani. uel quia magis literarum ludiis dediti erant: id enim ocium literarium dicitur. nulla enim gens unc ivit,in qua plures literati homines extiterint, quam apud Griecos.
An ego Homero,Ennio,reliquis poetis & maxime tragicis concederem, ut ne omnibus locis eadem contentione uterentur, cre/broq; mutarent nonnunquam etiam ad quotidianum genus se monis accederent ipse nunquam ab illa acerrima contentione diascederem
Poetarum & histrionum exemplo probat maxime uariandam esse orationem. Sunt autem duo poetarum genera amplissima, Heroicum*Tragiacum,in quibus res graues Sc magnae tra diantur: itam opus est etiam uti graui oratione. Sed interdum inquit, Sc Heroici & Tragici poetae discedunt ab illa contentione,& ad quotidianum genus sermonis accedunt, crebroq; dicendi genus mutant Sc uariant. quod etiam ab oratore faciendum est, ut ea uarietate fastidium auditoribus leuet. Homerum autem oc Ennium nominat, quoniam hi duo poetam Epicorum principes erant eo tempore, alter apud Gra cos,alter apud Latinos. Homerus ut Quintilianus auctor est tribus in per- p. o. senis tria dicendi genera expressit: in Menelao subtile 5 acutiam, in Nestore suave oc temperatum,in Vlyste amplum oc stublime . quin etiam in eo mari me commendatur Homerus,quod interdum ita se demittat,ut etiam minima quaeq; persequatur,et ita exprimat ut agi uideantur. Ennius Homeri animam in suum corpus migrasse praedicabat,aim ideo se poetam esse tactum. Multa scripsit, ut alibi supra diximus ec in suis scriptis eam quam Cicero probat ua rietatem secutus est. Tragici poetae multi apud Graecos fuerunt, ut Euripiades, Sophocles, Aeschylus: apud Latinos ueteres nonnulli, ut Pacuvius ec Accius. hi quoniam res tantum miseras 5c calamitosas tractant, quae regibus, imperatoribus,ta principibus uiris accidisse dicuntur,amplissimo dicendi genere plerun P utuntur. nullum enim dicendi genus Tragoedia sublimius est. Hinc etiam Heroici poetae nonnunquam Tragici uocantur, propter dicendi sublimitatem ut in Arte poetica tradit Aristoteles. unde illud etia Martialis: Graiae cothuntari pone Maronis opus. Sed interdum tamen accidit, ut se de mittant, ec quotidiano sermone utantur. quod ait Horatius:
133쪽
D Tragicus pleruns Zolet bermone pedestri:
Telephus π Peleus,cum pauper π exul utem Projicit ampulisse fesquipedaba uerba, si curat corsteruntis tetigisbe querela. Quemadmodum igitur poetae, qui knt oratoribus finitims, crebro dicendi genus mutant, net semper eodem Senere utuntur: ita etiam oratores ab illa acerrima contentione Dequenter discedere debent, oc uarietatem illam, quae gratissima est, adhibere.
Sed quid poetas diuino ingenio profero Histriones eos uidis
mus,quibus nihil posset in suo genere esse praestantius, qui non so- Iuni in dissimillimis personis satisfaciebant, cum tame in suis uersa rentur: sed S Comoedii in Tragoedisss,& Tragoedum Comoediis, ad modii placere uidimus ego no elaborec Cu dico me, te Brute dico. nam in me quidem iampridem ess editam est, quod futurum fuit.
Ad exemptu histrionum accedit,quos ait in dissimillimis personis satisfacere. quod certe fieri non posset,nisi totam avitione mutarent. Necy enim eodem modo loquit puer, quo senex: neu paterfamilias, quo leno, aut ancilla. Illud autem maius est, quod ait: Comoedos saepe in Tragoedijs placuisse, 5 contra Tragoedos in Comoed;is. maxima enim est inter Uomordiam ec Tragoedia differentia,cum altera nihil a plebeio sermone disserat, altera nihil sublimius fieri possit. Sed quid Poetas. )Reiectio est, ut magis rem probet. neo enim mirum est, si poetae,qui diuini sunt,omnia redie faciant. Putabant enim uete res, poetas metis uiribus excitari,&quasi diuino quodam spiritu amari quo sa Platone acceptum,multis in locis Cicero probat. Ennius ideo sancitos appalat poetas,& Ouidius diuinum spiritum in eis esse canit:
Est Deus in nobis sunt υ commercia cest, Staibus aethereis Isintus ille venit.
Et in elegia quam de morte Tibulli conscripsit:
At sacri vates, odium cura vocamur, Sunt etiam qui nos numen habere putent.
Histriones eos.) Rosciu intelligere uidetur,que multis in locis uehementer admiratur. erat enim adeo excellens, ut prouerbio locu dederit. Cum enim aliquem eximiu in aliqua re declarare uolebant,eum Rosciu in sua arte uocabat. Sed erant etia alij multi lcmporc Ciceronis excellentes histriones, qui diuer sis persona s reprssentaret. Cu tamen in suis uersarentur. Inepte quida hune loca interpretatur hoc modo: I de ipsi manerent . ut R oscius Agamemnone
agens, nihil aliud est cy uoscius. Neq; enim hoc sentit Cicero,nem tam inscite Iocutus est unqua. quis est enim,qui non in sua persona uersetur aut quomodo quis potest a sua persona discederer Sed in suis personis intelligit Cicero, in quibus uersari solent: ut Comoedus in Comicis personis Tragoedus inTragicis. quod a perte declarat id quod sequitur,cu ait: Sed oc Comoedum in Trarediis N Tragoedii in Comoedηs.nahae non sunt suae personae, sed diuersae: tame sunt histriones,qui etia in his placeant. Magna igitur uarietate in hi strionibus ostendit, cum ocin suis personis omnibus, quamuis dissimillimis
satisfaceret,& in alienis etiam admodu placerent. Ego non elabore: Redis ditio est comparationis. qua multo magis oratori laborandum esse ostendit, quam aut poetis,aut histrionibus. Brutum autem excitat ut hanc uarietatem sequatur, tui iuuenis adhuc erat, ec in cloquentia plurimum proficere pol rat. se uero iam senem esse ostendit, ut non maiores quam secerit progrestiis, sperare possit. Iampridem inquit in me, quicquid erat futurum,effectium est:
itaq; nihil est quod amplius claborem.
134쪽
co MMENTARIus Tu autem eodem modo omnes causas ages aut aliquod causa
riam genus repudiabis aut in thsdem causis perpetuu Sc eundem spi
ritum, sine ulla commutatione obtinebis
Conatur per interrogationem extorquere Bruto,uerum id esse quod si pra dixit, Eloquetem oportere laudabiliter in omni genere uersari. Brutus nim in eloquetia sese multum exercebat. Ita tria petit ab eo Cicero. Primit. an eodem modo causas omnes uelit agere: quod esset indecorum et absurdu. ut si non aliter de perduellionis crimine aut de maiestate diceret, quam de pecuniaria controuersia. Secundum,an aliquod causarum genus sit repudia turiis: quod certe non faciet ille, qui laudem eloquentiae petiti debet enim in omnibus,tam publicis quam priuatis quaestionibus ciuilibus uersari. Tertia est, an eundem spiritum in pronuncia do, sine ulla commutatione obtinebit: quod in nulla omnino causa conueniti uariare enim saepe uocem oportet,ec gestus reuultum, ec motum corporis alioqui non probari potest actio. Quare si nem causae omnes eodem modo tractandae sunt,nes ullum causarum genus repudiare debet orator,neque in una atque eadem causa spiritum eundem obtinere opus est: restat, ut omnia temperanda ec uarianda sint: maxime* elaborare debeat orator, ne semper eodem modo dicat, cum in omnibus rebus similitudo satietatis mater sit, uarietas autem magnope te delectet.
Demosthenes quidem cuius nuper inter imagines tuas, ac tuorum,quod eum credo amares, cum ad te in Tusculanum uenis lem,
imaginem ex aere uidi, nihil Lysiae subtilitate cedit,nihil argutiis Scacumine Hyperidi,nihil lenitate Aeschini, S splendore uerborum.
Demosthenis exemplo probat eloquentem omnia dicendi genera sequi debere.Fuit autem grauitas praecipua Demosthenis laus. unde Quintilia nus,cum Cicerone laudaret, tribuit illi uim Demosthenis, copia Platonis, iucunditate Isocratis. Sed tame, quamuis esset grauissimus orator, dicendi subtilitate nihil Lysiae cedebat, qui in eo selo genere uersabatur: nihil acumine Hyperidi, qui in eo praecipue ualebat: lenitate 5c uerborum ornamentis nihil Aeschini,qui mediocri in genere maximus erat. Erno nulla laus est oratoris, in qua non caeteris antecelliterit Demosthenes. Inter imagines. Erat haec apud Romanos consuetudo,ut 5c suos oc suoru imagines uel e marmore,uel ex aere,uel ex alia materia domi haberent, et Roms,et etia in uillis inter quas saepissime clarorum hominu quos amabant,uel quorum scriptis delectabantur, imaones collocabant,ut earum aspectu magis ad imitationem accenderentur. Hoc est quod ait Cicero,se cum in Tusculanum uenisset, Demosthonis imaginem uidisse inter Bruti oc maiorum eius imagines: atq; ideo se creo didisse,oratorem eum a Bruto amari.
Multae sunt eius totae orationes subtiles,ut cotra Leptinem: multae 8c totae graues ut quaedam Philippicar: multae uariae, ut contra Aeschinem falsae legationis, ut cotra eunde pro causa Ctesiphontis. Exemplis probat,Demosthenem in omni dicendi genere praestitisse. multas enim inquit totas subtiles orationes conscripsit,qualis est illa quam ha huit contra Leptinem.Leptines enim ut Libanius scribit)cum uideret a populo Atheniensi multos immunitate donari pro meritis quae in Remp.co tulissent,et eo rem redigi, ut pauci essent qui tributa persolueret, leum tulit, .ut immunitates ne ualeret,et ne quisqua immunitate donaretur. quod si quis ausus esset immunitatem petere,ultimo supplicio afficeretur. Hanc legem ueiniustam ec indignam Atheniensibus,ta aliis legibus contrariam, reprehent, dit Deo
135쪽
H4 IN ORATOREM dit Demosthenes. ital multa subtiliter disputat,& totus in summisso genere uersatur. Multas etiam totas graues orationes composuit, ut secundam retertiam Philippicam: quibus Athenienses ad bellum contra Philippum Macedonum regem suscipiendum, inflammare contendit. Sunt etiam multae uariae,qualis est ea quam contra Aeschinem falsae legationis habuit: quae ut est longissima ita meo quidem iudicio optima est. lnea uero oratione accusat Aeschinem trium praecipue criminum. primo, quod Philocrati turpem & inutilem pacem cum Philippo suadenti ec decernenti assenserit: deinde, quod legatus ad Philippum missus, tempora consumpserit,quo factum est ut Philippus Thraces eos qui in Atheniensium fide erat subegerit: tum quod Athe niensibus falsa nunciarit. Est ec altera Demosthenis cotra Aeschinem oratio celeberrima de corona,quam Cicero latinam fecit, una cum Aeschinis oratione: sed latine ambae interierunt,graece aut ambae adhuc leguntur. Hoc loco uocat eam pro causa Ctesiphontis, quoniam Aeschines n5 Demosthenem sed Ctesiphontem in iudicium uocauerat, quod contra leges scripsisse ut et rationibus no relatis Demosthenes corona donaretur, et ut in th catro: ec quod de uirtute eius 8c beneuoletla,qua erga populu Atheniesem haberet, falsa scimpsisset, quonia Demosthenes nec uir bonus est et nec bene meritus de ciuita te. Ad hoc iudiciu cocursus dicitur e tota Grscia factus este, quod omnes digna auditu censeret suminorii oratorii in grauissima causa accurata oc inimia citiis incensam contentione. Verum Aeschines ut eius in eo iudicio, discessit Athenis,& Rhodum in exiliu profectus est,ubi rhetorica artem profiteri cc iubis.cap.io. Pithoc Rhodios primus ad eloquentia incitauit, ut auctor est Quintilianus.
Iam illud medium quoties uult arripuit, Sca grauissimo disce dens,eo potissimum delabitur.
Dedit exempla subtilis, S grauis N uarii generis: modici uero et temperati nullum dedit. Itam nunc ratione affert: Quoniam inquit ubi , quoties itali uidetur medium dicessi genus arripit, oc tune potissimum cum grauissima aliquem locum tractauit, in mediocri genere quodammodo coquiescit. neci enim conueniret,ab amplissimo statim ad infimum descendere: quoniam pretopitare uideretur oratio.
Clamores tam e tum moueh& tum in dicendo plurimum essicit,
cum grauitatis locis utitur. Quamuis in omni genere ualeat Demosthenes, tame esus propita est grauitas & uehementia. nes enim fieri potest ut quis aequaliter in omni dicendi genere excellat: sed alius subtilitate,alius grauitate, alius iucunditate praestat, quod tertio de Oratore Crastus scieter explicat: Aspicite nsic inquit eos homines,at* intuemini, quoru de facultate quaerimus, quid intersit inter Oratorum studia at* naturas suauitate Isocrates jubtilitate Lysias,acumen Hyperides, nitu Aeschines,uim Demosthenes habuit. quis eoru no egregius in men quis cuiusqua nisi sui similis r Grauitate Africanus,lenitatem Laelius,asperitate Galba, proflues quidda habuit Carbo, et canora. Quis horu no princeps teporibus illis fuit ec suo tame qui is in genere princeps. omnes ibitur magni uiri in aliqua re praecipue excellunt. Itaq; ait Cicero,tum maxime cla mores a Demosthene moueri, ec in dicendo plurimu effici,cum grauitatis io cis utitur: quod scilicet ingrauiter dicedo caeteris omnibus antecellit.
Sed ab hoc parumper abeamus, quandoquidem de genere,non de homine quaerimus:rei potius, id est eloquent te, uim & naturam, explicemus. Haec quida transivo est, quonia satis de se et de Demosthene locutus uide
136쪽
conMENTARIV g. rastur: Recedamus,inquit,ab hoc oratore parumper, quoniamnon de illo, neq; de aliquo nobis homine suscepta est haec oratio,sed de eloquetiae genere, seu potius specie. Frequeter enim Cicero uocabulii generis pro specie usurpat,ut alibi diximus. Vult igitur posthac omissis personis ipsius eloquetie uim et natura explicare: hoc est,quib. ex rebus costitute illa,qus persecta est, loqueri
illud tamen quod iam ante diximus,meminerimus, nihil nos prgripiendi gratia esse dicturos: atq; ita potius aicturos, ut aestimatores Dideamur loqui, no magistri. in quo tamen longius progredimur, quod videmus non te iis c solii esse lectura, qui ea multo quam nos, qui quasi docere uideamur,habeas notiora: sed huc libru,etia si mi
nus nostra comendatione,tuo tamen nomine, diuulgari necesse est. Antequa aggrediat ad explicandJ, quibus ex rebus costet eloquentia,praemunitione ut it,nequis fortasse praecepta arus expectaret. ait enim se nihil prscipi edi gratia uelle dicere,quonia hoc alibi seciti ut in tribus de Oratore libris, in Partitionibus in Topicis, in libris de Inuentione.neq; loqui tanqua eloquetiae magistrii, sed tanqua aestimatore,&iudice seu arbitati. iddaut lonῖius inexplicando,qualis sit eloquetia summe laudabilis,progreditur.&sual adocere uidet id se no Bruti innisi ipsius causa facere dicit. qui praecia i e ea omnia intellipat,quanta alioru, qui librum hunc pellessituri sint. Necest e est enim inquit a me librii hunc diuulgari,no quia sipere ex eo comendationem alio quam: sed quia si sub tuo nomine apparuerit, maximam apud plua imos gra tiam acquiret. Cum igit iam definierit qui nam sit ille qui possit eloquens appellatrenunc adiungit,quibus ex rebus talis fieri possit.
Este igitur persecte eloquentis puto no cana solum seculi. tem habere, lus sit eius propria fuse latcindicendi sed etiam uicinam eius, atq; finitimam dialecticorum scientiam assumere. quanqua aliud uidetur oratio esse, aliud disputatio,nec idem loqui esse quod dicere, attamen utrunq; in disserendo. Quatuor sunt quae percipere debet ille qui persecte Aoques seri cupit, antequam accedat ad causas agendas Diale fcticam, Philosophia, Ius ciuile, Hia notia. haec enisn materia sus es late dicedi suppeditat,at' ita oratorem instruunt,ut in nullo causarii genere uerba illi deeste positiat. Ac primo disserit, qua de causa debeat orator dialectica pcipere:deinde sigillatim reliqua persequitur. mi uult inquit loquens heri,non tantu rhetorica prircepta, quae docet copiose dicere, sed etia diale Rica,que disputare docet, aissumere debet. Qus sit eius propria. Elocutione intelligit, qua supra docuit propria oratoris esse,nem ad alium ultu artifice pertinere. Vicina eius at*hnitirna. Multis in locis Cicero rhetorica oc dialecitica esse uicinas ec finitimas affirmat: ut
hoc Ioco, & in Partitionibus, et in secundo de Finibus,& in quinto Tusculanaru, ec in primo de Legibus ad extremu. Hoc aut ab Aristotele sui in psisse uidet, qui primo Rhetoricorii est,rhetorica esse μόριόν τι ψ ora: et: hoc est,parte quanda dialecticae,atq; simulachru. et alibi dicit, rhetorica costa
ris prudelia. Ad quod respexit Cicero primo de Inuentione cum dixit,i hetoricam esse magna et ampla parte ciuilis scientie. Quanqua aliud. Uidetur, inquit,magna disterentia inter oratione 5c disputatione, & inter loqui ec di cercoratio enim est late sula et copiosa disputatio cocisa et breuis. Loqui est,
quomodocu uerba facere: dicere uero, polite et ornate. Sed tame utrisq; si
ue quis oratioc utat,sive disputatio eisiue loquat, siue dicat, in disteredo ueroi s satur.
137쪽
situr. Est enim disserere, uestu comune,quod tam ad rhetores, quilm ad di a lecticos pertinet. Nam dialectica,ratio dii serendi latine dicitur: ec qui dicem do ualent,diserti vocamur.Vicins uero sunt atq; finitims lis scientis propterea quod ambae definitione utuntur,ambs partitione,ambs argumetatione. quin ex iisdem locis ambae ducunt arquineta. Vnde factu est, ut ars illa quae Topica dicitur,ta a rhetoribus, quam a dialecticis tractarer. Cum enim octo libros de hac arte scripsisset Aristoteles Cicero ex eis quae uidebant,in Topica sua transtulit:& eosde locos in Partitionibus, et secundo de Oratore repetiuit. Praeterea cum dialecticus duobus instrumetis utatur in probado: hoc est, syllogismo ec inductione: Rhetor eodem modo duobus aliis, quae quodam
modo ex altera parte respondet,utitur,hoc est,enthymemate N exeplo. nam
Enthymema syllogismo respondet,quod nihil est aliud ut uult Aristotele,
quam rhetoricus syllogismus: oc exemplum inductioni. nam idem Aristot les,exemplum uocat inductionem rhetoricam. inibus ex rebus satis intelli git ir, cur Cicero dialecticam uicinam ec finitimam rhetoricae dicat esse.
Disputandi ratio Sc loquendi dialecticorum sit,oratorum autem dicendi 8c ornandi.
Quoniam dialectici nullam elegantia dicendi,nullum ornatum quaerunt, idcirco dicuntur disputare ec loqui: rhetores uero, quoniam illud praecipue spectant ut eleganter ec polite loquantur,dicere oc ornare dicuntur. Ato iii hoc uno differre uidentur,cum in reliquis pene ijdem appareant. quod auctoritate Zenonis probat.
Zeno quidem ille, a quo disciplina Stoicorii est manu demostra
re solebat, quid in ter has artes interesset. na cir copresserat digitos. Pugnum iecerat,dialectica aiebat eiusmodi esse: cu aut diduxerat, Sc manum dilatauerat,palmae illius similem eloquentia elle dicebat. Hoc idem secudo de Finibus dixit:Zenonis inquit est hoc Stoici,omne
uim loquedi,ut iam ante Aristoteles in duas tributam esse partes, dicere rhetoricam palmae,dialectica pugno simile est e dicebat,quod latius loquerentur Rhetores, dialectici uero copressius. quod etiam Quintilianus secti do libro repetit: Ital cu duo sint, inquit, genera orationis,altera perpetua, quae rheto lice dicit,altera concisa,quae dialectic quas quide Zeno adeo coniunxit, ut hanc copressae in pugnu manus illa explicitae diceret simile, etia disputatrix uirtus erit. Zeno quide ille. Quonia multi Zenones fueriit,ideo adiugit de quo intelligat. Fuit enim ante huc Zeno Eleates,uir egregius,Parmenidis auditor qui dialectica reperisse dicit ,sicuti Empedocles rhetorica ut Diogenex
Laertius testatur.Hic est, quem Cicero secundo Tusculan. ait perpessum seis se omnia,potius cy coscios delendς tyrannidis indicaret. Zeno uero qui princeps Stoicoru fuit, de quo loquit hoc loco Cicero Citueus suit, ex Cypro imsula primo mercator: deinde cum nauseagiis secisset, Athenas delatus, philo sopis dare opera coepit. qua cum gustasset, clamare coepit: Nunc bene nauigaui,cu nauseagiu feci. Tanta fuit cotinctia ut prouerbio locu dederit: nam Te none teperansior dicit,qui maxime cotinens est. Docebat aut in porticu quada Athenis:unde qui eum sequebane, Stoici dicti fuere.Tertius Zeno Rhodius fuit qui locoru historiacoscripsit. Quartus historicus, qui Pyrrhi res in Italia et Sicilia gestas epitomeq; Romanaru et Carthaginiensiti reru scripsit Quintus,Chrysippi discipulus,qui coplures discipulos habuit. Sextus,medicus Herophilius,intelligentis acumine potius i scriptura clarus. Septimus,
grammaticus,cuius inter caetera etiam epigrammata feruntur. Octauus, Si
donius genere, philosophus Epicureus. Nam cum . Aperte Zeno declarabat,eandem esse dialecticae rhetoricst materiam, sed sorma tantu ec ratione
138쪽
direrre: geuti eadem manus est,nue sit compressa in pugnum,ssae dilatata in
Palmam: Arma tamen differt pugnus, ab expansa manu. Sunt enim hae duae communes artes,rhetorica inquam & dialectica: quoniam omnes sere homianes naturaliter eas participant, ut initio Rhetoricorum docet Aristoteles. noque in aliquo certo atq; determinato genere locantur, quemadmodum aliae,
sed quodammodo uagς sunt, et de omnibus rebus probabilibus in utranque Partem disputare solent. Uerum dialec lica quasi fundamentum est rhetoricae. quo fit,ut sine dialectica non possit ullo modo rhetorica stare.
Atque etiam ante hunc Aristoteles principio artis rhetoricae diacit, illam artem quasi ex altera parte respondere diale sticae. v t hoc uidelicet disserat inter se, quod haec ratio dicendi latior sit, illa loquendi contra citior. . Non Zeno primus inquit asinnitate, at p adeo cognatione harum artium
uidit, sed ante hunc Aristoteles: qui cum tres de rhetorica libros coscripserit, principio illorii dixit, rhetorica ex altera parte respodere diale sticae: hoc est, cum diale 'ica quodammodo couerti&reciprocari. sic enim Alexander Aphrodiseus,in primo Topic. Aristotelis hunc locu intelligit. nam quod Ari stoteles dixit Alexander I rem p. interpretat, quod in eisde rebus uerser, et ea sequatquς opinionibus hominu conuenixit, que μύαgraece uoranti sicut etia dialeelio. Petrus Vietorius,uir sane eruditus, qui tam metarios in Aristotelis thetoricos libros coscripsit hunc Ciceronis locii citat,&suis Pereo multa uerba facit: tandeleuiter Cicerone repreheditu sine causa uideatur addidisse ea uerba, Qirali ex altera parte: cu melius uicinitate harum artia
ut ipse agi c5probast et, si ea uerba reticuisset. At mihi uides uir egregius,cu
Cicerone reprehendat, insigniter decipi. necp enim uult Cicero probare,haseatae esse artes sed similes: neq; ulla admisicet ut Viictorius ait contrarietate, sed Aristotelis uocabulu exprimit. nam ιυ πτροφον nihil aliud latine sonat, iii
ex altera parte respondes: quod accidit in eis quς reciprocant.ut rationis paraticeps homini ex altera parte respodet, quonia cum eo uicistim retro comeat et reciprocatur. rhetorica uero non omnino reciprocatur cum diale stica, quis
quodda tantum simulachru eius est,et παρα υἰt,ut ait Aristoteles. Sed ideo dicitur ex altera parte dialeeitcs resipondere, quθd ex eo de hausta genere sicut ait in Partitionibus Cicero uberior tantu, atq; latior est. Ideo non absolute dixit Cicero, ex altera parte resp5dere: sed quasi ex altera parte. qd aperte declarat,Cicerone Aristotelis sententia optime intellexisse, Victorium φ sine camia tot uerba pro dille . Verum de hac re loge copiosius in Reprehesionibus contra Nizoltu scripsimus. Vt hoc uidelicet. Explicat differentia,qus sane perspicua est. nam ratio dicedi,quae rhetorica est late copiosem disserit: Ratio uero loquedi seu disputadi, breuiter cotra fiet re agit, haec aut est dialecstic
Volo igitur huic summo, omnem quae ad dicendiu trahi posset, Ioquendi rationem esse notam quae quidem res quod te his artibus eruditum minime fallit duplicem habuit docendi uiam.
Concludit,ab oratore diale nicam percipi debere. nev enim perseelus esse
poterit, nisi omnia quae ad dicendum trahi possiunt, comprehenderit. Sed i quendi ratio, lus diale Rica est,multu in dicendo ualet: igitur ab oratore peris disceda est. Verum quia poterat aliquis dubitare a quibus debeat orator di lecsticam discere, a Peripateticis ne, an a Stoicis, quoniam inter se multu dinserre uidentur: ideo docet Cicero, nihil referre, modo res necessarias intellia gat,a quibus eas percipiat.
Nam & ipse Aristoteles tradidit praecepta plurima disterendi:Sci 4 postea
139쪽
postea qui dialectici dicuntur,spinosiora multa pepererunt.
Explicat id quod superius dixerat,duplicem esse methodum seu uiam docendae dialecticae: alteram qua Aristoteles usus est, alteram qua Stoici, qui etiam dialectici dicti sunt. Aristoteles a Cicerone, principio Topicoru,ratio nis disserendi princeps appellatur: non quod ipse primus dialecticam repe rerit, sed quod eam arte perfecerit.Fuit aute reperta Dialectica a Zeno it leate, sicut censet Diogenes Laertius. Verum lamblichus philosophus ad Dexippii lcribes, ait Dialectice Deorum inuentu esse, non aute hominis. Pla to in Philebo, Deorum munus hanc arte appellat. Aristoteles sine dubitatio ne plurima huic arti attulit adiumenta . cuin enim duas habeat partes, unani inueni edi .alteram iudicandi,diligetissimae utrant Aristoteles tractauit .Hoeest quod ait hoc loco Cicero. Stoici uero qui post Aristotelem fuerunt, in autera tantum parte elaborauerui. iudicandi enim uias diligenter persecuti sint, eam scientia quam dialecticen appellat: inueni edi uero artem, ius Topice dicitur, quae ut ait Cicero ad usum potior erat, ec Ordine naturae certi prior, to tam reliqueriit.Fuerunt quidem acutissimi ecprudelissimi in disteredo Stol. ei: uerum genus quodda loquendi ieiunii,exile, spinosium secuti sunt. quale fere nostro etiam tempore sequuturin, quos scholasticos uocant, qui uel Sco
to uel Thomae dant operam,in quibus Praeter subtilitatem nihil est laudabile. Eoo eum censeo, qui eloquentiae laude ducatur, non esse earum
rerum omnino rudem: sed uel illa antiqua, uel hac Chrysippi disciplina institutus,nouerit primum vim, naturam, genera uerborum, Scsimplicium 8c copulatorum.
quam tradidit Aristoteles: uel recentiore quam Chrysippus acutissimus Stoicus docuit Hic Philosophus ut ait alibi Cicero porticu Stoicorum sulcire dictus est. Fuit autem adeo subtilis N acutus in disputado, ut prouerbio locu fecerit. cum enim alique magno ingenii acumine in dis ut ado praestare, significare uolumus in eo Chrysippeu acume esse dicimus. Quin olim laeta tu est,si apud Deos immortales dialecticae usus esset, no aliam sore 6: Chrysippeam. Scripsit opera quam plurima in quibus acutissime disputauit, sed ieiune ec e xiliter,ut primo de Orat.tradit Cicero. Nihil igitur refert utrii futurus orator Aristotelis, an Chrysippi dialectica instituat, modo ea dii cat quae ad usum o ratoriu necessaria elle uideant. iae sint autem illa, paucis explicat ipse Cicoro: Debet inquit nosse uim,naturam genera uerboru ec simpliciu ec copulatorum. Constituit enim Aristoteles dece summa rem genera, quas κα-γορία:uocat, in quibus uisec natura simpliciu uerboru explicat. Deinde librufacit hoc est de interpretatione ubi docet quomodo uerba copulent, ec propositionii natura explicati haec primo scire debet orato ut genera, spe cies differetias,sprietates,eueta rerii intelligat, quς tradunt in Categorijs: et praeterea quomodo copulada uerba sint,et quς in quibus dicani, aut in omni, aut in nullo, aut in aliquo, aut non in omni, quae necessaria sint effata, quae sortuita,cae teracp id genus,quae traduntur in libro de Interpretatione.
S; Deinde quot modis quicque dicatur: qua ratione ueris,salsum ne sit, iudicetur quid essiciatur e quoque quod cuique consequens sit,
quod in contrarium. Haec ad eam dialeciti partem attinent,quae iudicandi uias aperit: prima ut sciamus,quot modis quicque dicatur. nam eadem res uariis modis enunis clari
140쪽
co MMENTA Vesari potest,qui diuersi quidem erunt sed sensum non uariabunt. Hos modos appesilat Aristoteles lira μναμαρ, dialectici nostra aequipollentias barbaro uocabulo nominant, nos aequales potestates dicere pol Mumus: quae fiunt, uel proposita uel postposta negatione. ut,omnis orator est uir bonus, Nullus orator non est uir bonus, Non aliquis orator non est uir bonus. haec enim effata eandem habet potestatem. quod scire debet orator. ne in eis forte decipiat.
Deinde scire debet, qua ratione iudicetur iterum, falsum ne sit,id quod dicitur. hoc autem maxime fit per syllogismoru resolutione: quod in Analyticista prioribus oc posterioribus Aristoteles docet. Sciat etiam oportet orator, quid efficiatur e quocpua oc est,syllogismoru rationem. Est enim Syllogismus ut ait Aristoteles oratio, in qua positis quibusda 8c concessis, n ecelle est a liud euenire per ea quae posita sunt,& concesta. hoc autem fit ex ui termini ii lius quem mediis appellat, qui positus in duabus primis propositionibus, ne
cellariam infert conclusione. Hinc etiam fit, ut considerare ait intelligere debeat orator,quod cuit cosequens sit,quodi contrarisi. Saepe enim fit ut due praecedentes propositiones uerae sint, ec tamen coclusio non sit consequens, at potius contraria . quod accidit, uel quia Syllogismi serina non seruata suerit,uel quia conclusio non elicitur ex praecedentibus. quarum rerum ignoratione saepe fit, ut magni errores enascantur,cum ea putamus esse consectatia, quae minime sunt.
Cum* ambigue multa dicantur, quomodo quicΦ eorum diuidi explanari , oporteat.
Regula est dialecticoru uulgaris illa quidem, sed tame uerissima: in scit distinguere,neicit soluere. multa enim sunt qus ambigue dicuntur. in quibus magna est obscuritas: Zc frequentes paralogissimi siue captiones sunt, nisi
quis ea commode diuidat ali explanet. De his Aristoteles tractauit in ope re quod Elenchorum inscribitur. Multa autem esse ambigua Oportet, quonia ut ait Cicero pro A. Cecinna non uerborum tanta copia est, non modo in nostra lingua, quae dicitur esse inops, sed ne in alia quidem ulla, res ut omnes suis certis ac propriis uocabulis nominentur. itam cum unum saepe uocabuli complures significet res, plerunque animus ambiguitate nominis deceptus,
rem unam pro alia intelligit. at qui scientiam diuidendi at* explanandi peris ceperit, is facile poterit ostendere, qua insignificatione sint ubique capiet
Haec tenenda sunt oratori, saepe enim occurrui sed quia sua sponte squalidiora sunt, adhibendus erit in his explicandis quidam ora
tionis nitor. Ea scire debet orator,quae sunt in Dialecticorum arte, quoniam saepe in dicendo occurrunt: sed ea tamen non ita tradiare debet, quemadmodum dialoetici solent,squalide ocieiune,sed adhibere quendam ornatum et nitorem rationis, quo iplendesicere quodammodo possint. Dialectici enim nudas res ponunt,sine ullis uerborum ornamentis: ita fit eorum disputatio squalida feieiuna. rhetores autem res easdem,arcp eadem amumenta capientes, uerbora
dote locupletant: quo fit,ut eorum oratio nitida tisita polita. Et quoniam in omnibus quae ratione docentur,& uia primum
constituendis est quid quic* fit nisi enim inter eos qui disceptcnt.
couenit quid sit illud de quo ambigitur, nec recte disteri,nec unquaad exitu perueniri potest explicada est saepe uerbis mens nostra de quaque re, atque inuolutae rei notitia definiendo aperi cnda est .si.