장음표시 사용
81쪽
N oraui componitur. In cantibus hi soni modulantur omnes uoces . nam licet Quatuor plerutam vocum uarietates in cantibus esse soleant, aliquando etiam quini di sex N plures etiam,tamen ab his tribus Omnes reguntur: quoniam sunt interie ictaeatin intermediaetaterae, quae adiunguntur. Acutus est sonus quem uulgo Supranum uocant,quod supra eum nullus sit:grauis, quem Baiium dicti quasi basim,hoc est landamentum, quod nullus sit inlarior: in flexus, que Tenorem appellant, quod acuti S grauis modos teneat. Sicuti autem tres sunt soni uocis, ita triplice etiam Musica esse uolunt: hoc est, Munda, nam humanam, organicam. Mundana est, quae ex coeli conuersiqne gignitatur de qua Cicero in Somnio Scipionis. Humana, qua ratio moderatur affe- stibus ita suere qui diceret animu nostrum nihil aliud quam harmonia quandam esse: ut Aristoxenus Musicus, sicuti primo Tuscul recitat Cicero. poleuetia humana Musica uocari,qus uoce hominis costat.Organica cit,quae con scitur instrumentis: ut tibiis cithara, caeteris huiusmodi. Harmonicae uero Proportiones,quas consonantias uocant,quinoe sunt: Diapente,qus innumeris dicitur sesquialter ut quarta& sexta: Plateilaron, qim uocatur in num ris sesquitertia, ut sexta & o flaua: Diapason, quae dupla dicitur, ut quartare octaua: Diapason N Diapente, quae tripla nominatur, Ut tertia oc nona: Dis diapason quae quadrupla appellatur, ut quarta 5c sextadecima, quae minis me distini. Vnde cum uolumus res aliquas intelle magnopere discrepantes ostendere, prouerbio dicimus, eas disdiapason esse distanetas. Ex his mari. ma di suauissima sit uarietas in cantibus: ut non sine causa dixerit Cicero,
Est autem in dicendo etiam quidam cantus obscurior , non hic EPhrygia & Caria rhetorum epilogus,pene canticum : sed ille quem significat Demosthenes & Aeschines, cum alter alteri obiicit uocis flexiones. Dicit plura etiam Demosthenes,illumq; tape dicit uoce
Quonia cantus magna in se iucunditatem habet, ideo siletorator bonus magendo cantu quenda, non tamen aperium.sed obscuris adhibere, praesertim cum assedius mouere studet. de quo sensit Antonius a. de Orat .cu ait: Quis nim cantus moderata orationis proniiciatione dulcior inueniri potest quod carmen artificiosa uerborsi conclusioneaptius f Non aut debet cantus ille oratorius similis esse perorationibus Phrygii ta Carii, quos superius dixit in epi logis inclinata ululantio uoce canere solitos. Hoc est quod eua Quintilianus Praecipit pronunciatione uirilem csse debere, non autem in canticum dissoluistam. C. Caesar cum adhuc estet praetextatus, quenda lectorem audiuit, qui in legendo ita uerba modulabatur, ut quodamodo canere uideretur: quodeti am nostro tempore quida lectores faciut. itam dixit ei: Si cantas,male cantas: si legis,cantas. Hoc igitur uitandum est,nein legendo θά pronunciando cantare uideamur.ille uero cantus obscurior, qui ex uocis flexione constat, oratori maxime conuenit, quo Demosthenes di Aeschines utebantur,ec alter est ri obiiciebannidin adeo non quia uitiosum esset,sed quia mouere affectus uia deret quod apud Athenienses lege prohibitum erat.unde in Areopago, cualiquis orator dicturus esset,praeco clara uoce ita illi praecipiebat,-- π -- Hic πώθωνλ γε: hoc est, Sine exordijs ec affectibus dicito.
In quo illud etiam notandum mihi uidetur, ad studium pers
quendae suauitatis in uocibus. Ipsa enim natura, quasi modulare tur hominum orationem, in omni uerbo posuit acutam uocem,
nec una plus, nec apostrema syllaba citra tertiam: quo magis
82쪽
naturani ducem ad aurium uoluptatem sequatur industria.
Illud, inqui nos accendere debet, ut in uoce suauiter exprimenda studiu adhibeamus, quod ipsa natura uidetur oratione nostram esse mod lata, cum in omni dictione sonum uocis acutum una esse uoluerit, uel in ultima syllaba, uel in penultima,uel in antepenultima, nunquam uerθ citra. quo sit, ut studiis una ec industria nostra naturam sequi ducem in hac re possit, oc auribus uo luptatem in pronunciando adferre. Haec quidem Cicero: quar nemo facile poterit intelligere,nisi accentuum rasionem nouerit quam paucis explicabo.
Nam quatenus syllabae uel breues uel longae sunt in dieiionibus, ita regulae traduntur, quibus accentus intelli facile pollunt. Inflexus enim tantum in longis syllabis locum habet, nunquam in breuibus: acutus oc in longis, ocin breuibus grauis in aliqua di mone per se nunquam consistere potest, sed in omnibus syllabis cuiuscunque dieitonis,in quibus nes acutus, neq; innexus inuenitur, in eis semper grauis est. Ergo ita fit, ut unius syllabae dicitones, si
hreues sint, acutum sonum habeant, ut sed,nec. s longae positione, etiam Mortum: ut fax, pix, nix. si longae natura, inflexum sonum poscunta ut nos, spes, res. Duarum syllabarum uoces semper priorem acuunt, nisi lonsanatura suerit, θc altera breuis: tunc enim prior infleetitur, ut Roma, Luna.
Trium syllabarum uoces, ec quartior, oc quinque, oc plurium, seruant hanc
regulam, ut nunquam citra tertiam ab ultima accentum habere possint. quod euam apud Graecos obseruatur. Est ergo accentus uel in penultima, uel in antepenultima, nunquam autem citra . nam apud Latinos nunquam
in ultima accentus ponitur, nisi distinctionis causa fiat: ut paulo post aperiam. Penultima igitur si longa natura fuerit, semper inflexum habebit accen tum: ut Romanus , lectica, Cethegus . nisi etiam ultima natura longa fuerit, tunc enim habebitaculum : ut Athenae, Fidenae Si longa positione su rit, acutum habebit: ut Camillus, Metellus. si breuis penultima suerit, semo Per accentum in antepenultimam reiiciet, ut dominus, Iulius. Hae sunt sere generales regulae, quas in accentibus Latini seruant. Quod autem attinet ad composita, Prisciani regulam habemus, ut seruent accentum quem ha huerunt in simplici: ut consolor, media inflexa , quoniam solor primam inflectit. nisi sorte simplicia dissyllaba primam breuem habeant, tunc enim a
centus acutus in antepenultimam transfertur: ut probus, improbus. Sed ad uerbia quae componuntur ex praepositionibus. acutum in antepenuluma δε-
num habere solent: ut exinde, deinde, propediem. Et hoc est quod Amanus poeta apud Gellium censet, dicendum csse astatim, cum prima acuta non autem media: ec exaduersum, cum secunda acuta. Tribus autem de causis accentus uariari solenti uel enim distinctionis causa mutantur, uel ambiguitatis uitandae, uel quia necessitas cogit. Disti elionis gratia ut po ne uerbum lc po ne adverbium easdem habent syllabas, re eadem tempora: sed indistinguantur, pone uerbum suum accentum inflexum in prima syllaba seruat, pone autem adverbium acuto accentu scribitur initiae. Quamuis Gnim generaliter apud Latinos accentus in fine nonponatur, tamen dis Orionis gratia, in eis omnibus adverbiis, quae nomina esse possunt, eruditi uiri solent in contextu orationis graue tenorem in fine signare: ut do 'si putichre, doetius, pulchrius. Neque tantum in adverbi js , sed etiam in reliquis orationis partibus, quoties una di 'io potest ad diuersa referri, putat accentutae distinguendam: ut circum praepositio cum accentu graui, quo distinguatura nomine. Ambiguitas ut uitetur, e propria sede mouetur accelus: ut interea accentu habet in antepenultima, sed si quis dicat inter loci,nequis ambigat una esse dictione,ad ultima syllaba eiusae adverbii interea transseri accesitus. Necessitas cogit aliquado mutare accentu: ut O tres illas particulas, que,
83쪽
a IN ORATOREM nque, quas encliticas uocant, alicui dictioni subiungimus. semper enim a centum ad se trahunt. ut doctius priorem habet acutam:doc lusu, do fius ne, do fius iae,secundam acuit necessario, propter adiunctas illas particulas. Histia politis, facile quiuis intelligere potest, quid dicat hoc loco Cicero, cum ait: In omni uerbo acutam esse uocem,nec una plus, nec a postrema syllaba citra
Ac uocis quidem bonitas optanda est: non est enim in nobis, sed tractatio at* usus in nobis .Ergo ille princeps variabit,& mutabit.
omnes sonoru tum intendens,lum remittens persequetur gradus. Vt quis bonam uocem habeat, id a natura sertitur.ideo, inqui optare quiadem uocis bonitatem possumus:sed ut eam habeamus,non est in nostia potestate situ exercitatione tamen atm usu possumus eam meliorem est cere. Sunt autem quidam ita uoce absoni, ut nulla ratione possint emendari: qui numquam in oratorum numerum peruenire possuntiatii uocem tenuem et exilem
habent ut de Isocrate legimus, qui ideo fuit appellatus qui causas sorenses agere non postunt. alij ab ipsa natura grandem re sonoram uocem trahunt: ut Aeschines,qui μεγαυφωνουαὐ- ab inimico suo Demosthene di eius est. Sed tradiatio. Erant apud antiquos magistri, qui uocem formare dc pronunciare docerent,qui Graeco nomine Phonasci dicebantur:de quibus intilianus libro is. Sed cura non eade oratoribus, quae phonastis. Suetonius de Augusto Caesare ita scribit: Pronunciabat dulci ec proprio quodam oris
sono, dabat assidue Phonasco operans enim uocem intorquere,remittere, lenire, exasperare docebat. Ergo ille princeps. Persectus orator primum a natura uocis bonitatem habebit: deinde longa exercitatione ita eam expoliet, ut omnes sonorum gradus facile persequi possit. Variabit. Hoc praecepta primo de inuentione posuit: Variare autem orationem magnopere oportebit, nam omnibus in rebus similitudo est satietatis mater. Omnes sono rum. ramuis enim tres tantum soni uocis sint, acutus, grauis,infleNus, ut ante diximus: tamen in singulis quidam gradus sunt, ex quibus infinita penecantionum genera promanant. Vnde censent utilissimam esse oratori Musucam, quae tum intendere,ium remittere uocem edocere solet.
Idem in motu sic utetur,nihil ut supersit in gestu. Status erectus, Sc celsus rarus incessus, nec ita longus excursio moderata, eaΤ r ra. nulla mollicia ceruicum, nullae argutiae digitorum, non ad n merum articulus cadens,irunco magis toto se ipse moderans. & uirili laterum flexione, brachia proiectione in contentionibus, con/tracstionemrernassis. Actio diuiditur in uocem di motum. De uoce dic Tum est: restat ut de motu dicatur, qui in gestum ecuultum diuiditur. ac primo de gestu, mox etiam de uultu dicendum. Est autem gestus, quaedam corporis pronunciatio, quae ex membrorum apta motione conficitur: in qua histriones praecipue laborabat. Nam legimus Ciceronem cum R oscio Comoedo certare solitum, utrum ipse eandem sententiam pluribus modis oratione uariare posset,an Roscius gestu. Sed etiam oratores, quo decensius mouerentur, sese in gestu multum exerce ham Itam persesctus orator ait Cicero motu sic utetur,nihil ut supersi in g si id est,tam excellenter se movebit ut nihil addi posse uideatur. Decem autem praecepta tradit hoc loco Cicero, quibus optime gestum informare possit orator. Primum est praeceptum, ut status sit erectus 5c celsus. hoc enim signum est a rumi constantis 5c firmi, quandamu animi magnitudinem prae se ieri: scuti contra status incuruus et desectus,aut in alteram partem inclinatus,
84쪽
ues inurbanum,ues instabilem ues timidum significat. Stet ergo primo redius
orator, di caput celsum habeat,quandami aspectii maiestatem ostendat. S cundum praeceptum est,ut rarus incessusqit, nec ita longus. In suggestu non semper debet orator in eodem uestigio consistere, ne tanquam statua uideatur immobilis: sed interdum incedere, ec ues in hanc, ues in illam partem progredi: modo id raro fiat, oc nimis longe non procedatur. Aristotcles Ethicorum quarto, inter reliqua magni uiri signa, posuit etiam tricestum tardum. naillaces eritas incedendi, quandam animi leuitatem indicat. Tertium praece Ptum, ut excursio moderata sit,eam rara. Hoc non admodum superiori dissi mii e nisi quod in illo docuit qualis incessus esse debea in hoc uero qualis e
cursio. nam in contentionibus atrocibus licebit interdum non tantum incoderesed etiam excurrere: uerum hoc raro et moderate faciendum est. Scitum
est enim illud Flauin Virgini j, qui cum uidisset quendam in declamando stequenter excurrere,interrogauit eum, quot millia passuum declamasset8 Quartum praeceptum,ne orator ulla mollicia ceruicum utatur. Est enim muliebre, ceruices molliter uel in hanc uel in illam partem inclinare: quo uitio notatus fuit insignis orator Hortensius. unde Cicero actione in Verrem quinta, sic de illo dixit: Tamen neputemus patronum tuum in hoc crimine ceruiculamia staturum,& populo se ad coronam datum. tinfitianus auctor est,Hortensium suisse primum, qui ceruicem singulari numero dixerit, cum antea cerui ces tantum diceretur. Quintum praeceptum est, ne ullae digitorum argutiae sint:hoc est, ne disticis obstrepat.ucuti quidam solent, cum aliquid renciunt, aut contemnunt. Hoc idem praeceptum etiam tertio de Oratore posuit Cransus. Sextum estpraeceptum, ne ad numerum cadat articulus: hoc est, ne inelausulis digito suggestum tangamus. quod stequenter concionatores facere solent: ec cantores etiam ad numerum articulos librant, quod in oratore dedecet. Septimum est, ut trunco se toto moderetur. Truncum aute intelligimus,
totam illam partem quae ab ustos humero ad coxendices usque demittitur: quae si decore moueatur,magnam gestui dignitatem adiungit. Oetauum est, ut flexio laterum uirilis sit, ne quid molle aut indecorum prae se serat: hoc est
quod ait Crast daterum inflexione hac foui θύ uirili,non ab scaea 8c histrio
nibus, sed ab armis, aut etiam a palaestra. Nonum est, ut in contentionibus brach ij proiectione utatur.nam brachium procerius proiectum, est quasi tolum orationis. Decimum ut in remissis ec quietis rebus contrahatur brachi lim,ec quasi corpori admoueatur. Haec sunt praecepta,quae ad gestu pertinet.
Vultus uel γ,qui secundum uocem plurimum potest, quantam adfert tum dignitatem, tum uenustatem et in quo cum effeceris, ne quid ineptum, aut uultuosum sit, tum oculorum est quaedam ma gna moderatio. Nam ut imago est animi uultus, sic indices oculi: quorum Sc hilaritatis,& uicissim tristitiae modum, res ipsae de qui
bus agetur, temperabunt. Postquam exposuit ea quae ad gestum pertinent, de uultu, quae est altera
pars motum tractare incipi at* in eo, si quis scienter utatur , magnam incisse dignitatem atque uenustatem censet. iniunt ilianus est,in aetione uultum ma xime dominari: Hoc, inquit, supplices, hoc minaces, hoc blandi, hoc tristes,li oc hilares, hoc erecti hoc submissi sumus. hocpendet homines, hunc intuentur,hunc spe fiant, etiam antequam dicamus. Et certe magnam uim in uultueste, declarat etiam quotidiana consuetudo. facile enim ex uultu cognosci mus. utrum aliqttis laetus sit an tristis: placatus,an iratus: sollicitus,an cutis se lutu . Sed in uultu duo uitia uitanda sunt. Primum, ut nihil sit ineptum: hoc est,alienum a re,ar Peubna,a causa, a loco, a tempore,a modo. sunt enim haec
85쪽
σε IN ORATOR Tradiligenter oratori consderanda. Deinde,ne quid uultuosium si hoc est. vultu ipso nimis assectat ut si quis in tristitia plusq; deceat, uultu contrahat: quod
quid. 1 efficere solent uiuisitiores uideant aut in isticia frontem nimium exporrigat In summa uultuosum interpretamur,quicquid est nimisi et prster decorum in uultu. Tum oculoru. In ipso uultu plurimit ualet oculi, ait Quintilianus, per quos maxime animus emanat,ut citra motu quot et hilaritate enitescant, de tristicia quodda nubilum ducant. Cicero uultum cum oculis comis parans, ait, uultum imaginem esse animi, oculos autem eiusdem indices. De motu oculorum, tertio de Oratore Crassus multa dicit. hoc loco Ciceronis praeceptum est,ut oculi modo hilaritatem,modo tristitiam prae se serant, prout res ipsae postulauerint,de quibus aget Orator.
Sed iam illius persecti oratoris,& summae eloquentiae species ex
primenda est: quem hoc uno excellere,id est oratione, caetera in eo latere,indicat nomen ipsum. Non enim inuentor, aut composior, aut actor haec complexus est omnia : sed &Graece ab eloquendo rhetor,& latine eloquens dictus est. Quae hactenus de oratore dicta sunt, quasi prolusiones quaedam fuerunt:
nunc autem ueram disputationem ingreditur, & summae eloquentiae speciem exprimere contendit. Quod autem elocutio maxime sit oratoris propria,a notatione siue etymologia uocabuli probat. na,ut in Topicis docet Cicero, ple run* ex ui nominis argumentu elicitur. Ergo orator ideo dictus est, quod o ratione excellere debeat. quo fit, ut elocutio solius oratoris propria sit. QuDuis enim inuentio dispositio, ec actio, partes rhetoricae sint: tamen non esse praecipuas, illud ostendisiquod non inuentor, ut compositor.aut actor appellatur,sed apud Graecos ραταψ, ab antiquo uerbo fα..ec per contractionem se. quod insuturo facitfήσω, 5c significat eloquor: undefamt,elocutio: ec ρ τωρ. eis loquens. Sic apud Latinos ab eloquendo dictus in .loquens, quod in tota
oratoris arte una elocutio maxime excellat.
Caeterarum enim rerum quae sunt in oratore partem aliquam mbi qui sque uendicat: dicendi autem,id est eloquendi maxima uis tali huic conceditur.
Non tantum a notatione uerbi sed etiam a testimonio publico probat,ora toris propriam esse elocutionem. Multa enim etia alia sunt in oratore, ut mulistarum rerum cognitio,ut iudicium, ut argumentandi uis, ut collocandi ratio, Ut memoria, ut caetera eius generis: sed haec tuam alii sibi uendicant,ut Philo, sophi, Mathematici,Dialectici. maxima aut eloquendi uim soli oratori concediit, crgo eius propria est elocutio. Na antiqui sophistae profitcbatur se artem docere, qua deterior oratio,dicendo melior heri posset: oc contra, qua melior posset fieri deterior. quod in Nebulis Aristophanes Socrati attribuit, quamuis rhetorum esset agitator Socrates.
Quanquam enim & philosophi quidam ornate Iocuti sunt: siqui
dem&Theophrastus diuinitate loquendi nomen inuenit,& Aristoteles Isocrate ipsum lacessivit.& Xenophotis uoce Musis quasi locutas serunt:& longe omni u quicunm scripserui, aut locuti sunt. extitit dicendi copia grauitate princeps Plato: tamen horum oratio necp nervos,ness aculeos oratorios ac serenses habet. Cum hactenus probarit elocutionem oratoris esse propria,nunc eam a reliquom artificum dicendi generibus segregare contendit: ut aperte doceat, in qua re differat orator ab alijs qui ornate loqui oc scribere existimans Sunt aut
86쪽
co MME N TAR Vs. . Πquatuor potissimum genera scriptorum praeter oratorem, qui polite loqui putantur: hoc est, Philosophi, Sophistae Historici,Poetae. Vult igituros tandere hoc loco Cicero quomodo ab eis omnibus orator in dicendi ratione distin- uatur. Ac primo distinguit oratorem a philo phis: quoniam non ulli philo optat polite ec ornate locuti sunt,ut Theophrastus, Aristoteles, Xenophon,
Plato: adeo ut Theophrastus diuinitate loquendi nome inuenerit. cum enim antea Tyrtamus diceretur, Aristoteles eius praeceptor mirifica dicendi suauitate delectatus,nomen illi mutauit, ecpro Tyriamo Theophrastum nominauit.ipse ucto Aristoteles,tantum eloquentiae suae confidebat, ut praestantissimum rhetorem Isocratem lacessere non dubitaret,& ad eius aemulationem a dolescentes in rhetoricis praeceptis exercere. Xenophon Socraticus tanta dicendi uenustate, tanta elegantia usus est, ut Attica musa diceretur. quidam
etiam eius ore Musas loqui dicebant: quali nihil eius dicitione politius, nihil suauius excogitari possiet. Plato denique, quem Cicero caeteris omnibus an reponit, siue copiam siue grauitatem speetes, omnes quicunque unquam fuerunt, oc in loquendo, & in scribendo superauit. aiebant enim Graeci, Io uem, si loquatur, sic loqui,ut Plato solebat. Quintilianus ait, Platonem & acumine diuerendi, ec eloquendi facultate diuina quadam ec Homerica prae stitisse: ut non hominis ingenio, sed quodam Delphico uideatur oraculo instructus. Quamuis autem tam eloquentes hi philosophi fuerint, non tamen
in oratorum numero sunt habendi: quoniam eorum orationi desunt neruire aculei sorenses, atque oratorii. Duo sunt hic uocabula translata. Nerui eis nim proprie sunt in corpore, atque in cis totius corporis robur est unde eneruati dicuntur, imbelles & infirmi: neruos intendae, signiscat summa ope niti. sed per translationem uocat Cicero neruos orationis, ipsia argumenta ocProbationes, quibus aduersarios orator prosternere conatur: quibus caret Philosophorum oratio. Aculei uero proprie spicula quaedam parua sunt, ut vesparum, crabronum: sed translate ponuntur pro oratione, quae animum quodammodo pungat, ec mordeat. conantur enim oratores audientium animos commouere. Videtur hoc ab Eupolide poeta sumpsisse Cicero, qui diaxit Periclem selitum sitisse ψ, κροτρον ἐγκ*- πον nis ἀκροωμgi Me, hoc est, a leum in auditoriam animis relinquere.
Loquuntur cum doctis,quoris sedare animos malunt quam incitare. Sic de rebus placatis,ac minime turbulentis, docendi causa, n5 capiendi loquuntur ut in eo ipso quod delectationem aliquam di
cendo aucupentur, plus nonullis, quam neces le sit, facere uideatur. Rationes adfert, quare philosephi neruis 5c aculeis oratoriis careant ostendit* philosophos ab oratoribus Noe re materia,ct dicendi genere differre
Fine,quoniam philosophi non quaerunt auditorum animos incitare, quod o ratores faciunt,sed potius tranquillare ec sedare. huius autem rei ratio est,quoniam loquuntur cum doetis: at uero oratores frequentius apud indoctos uerba seciunt, itaque necesse est ut alium finem sequantur. Materia differunt, quoniam res quas tractat orator, turbulentae sunt, ta litisiosae: quo fit, ut aduersarium capere quoquo modo contendat. quae uero tractantur a philosopho, placatae sunt, ac minime turbulentae: quia docendi tantum causa dicuntur,non autem capiendi. Dicendi genere differunt,suoniam orator n5 tantum docere, sed etiam mouere dc delectare contendit. Philosophus autem
nihil aliud studere debet, quam docere. Vnde nunt qui philosophos reprohendant in eo,quod delectationem aliquam dicendo aucupentur.
Ergo ab hoc genere non dissicile est hanc eloquentiam, de qua
nunc agitur iecernere. g a Concludit.
87쪽
Concludit,facile esse forensem eloquentia,de qua tractat hoc in opere ali e loquentia philosophoru separare, si quis utriust finem, matcriam, formam considereti Hanc eloquentiam. Ostendit non unam esse eloquentia sed de
qua nunc agitur,ea cst,quae in ciuilibus controuersiis uersatur.
Mollis est enim oratio philosophorum,et umbratilis, nec sentent as nec uerbis instructa popularibus, nec iundia numeris: sed solu taliberius nihil iratum habet,nihil inuidum, nihil atrox, nihil mirabile, nihil astutum: casta,uerecunda uirgo incorrupta quodammodo. ita sermo potius, quam oratio dicitur. Ostendit quale sit philosophoriim dicendi genus,ut illud ab eloquentia populari disiungat. Vbi aduertendum est,ea quae philosopho tribuit, oratori a dimere: quae philosopho adimit,oratori tribuere. Ac primo, philosophoru oratio mollis est,quonia neruis di aculeis Oratorijs caret, nec aduersiariu pungere studet. deinde est umbratilis,quonia ueras pugnas non imitatur in sole atq; puluere. Vocamus enim pugnam umbratilem, quae si exercitationis tantum gratia: S uitam umbratile a.Tuscul. uocat Cicero, mollem di delicata. Nee sententris.) Habet quidem ec sententias et uerba ,sed populo nequaqua apta. nam philosophorum sententiae reconditae sunt, ec uerba non ita polita: quod in oratore maximum es Iet uitiis, cuius tota oratio debet esse popularis. Nec iuneta. Sequuntur oratores, numeros quosda ec initio periodotu, ec in clausulis,de quibus multa dicemus inferius: quos philosophi non ad modustudiose persequuntur. atq; ideo dicit Cicero,Philosophoru orationem solutam es Ieliberius. Nil ut iratu. Cum philosophi sedare animu, no aut mouere uelint, merito eoru oratio grauioribus illis aste stibus caret, ut nccp ad hQm,neq; ad inuidia animos audientiu concitet, nihil atrociter, nihil mirabiliter, nihil astitie dicat quae omnia diligenter oratores sequi solent. primo,ut iratum aduertariis iudice efficiant. ut pro Milone: Unum genus est aduersum inses tum*no his, eoru quos P. Clodi j suror rapinis Nincendiis, et omnibus exitiis publicis pauit. Deinde dicat aliquid quod inuidii sit,ut illud in eadem oratione: Contulit se ad eius petitores,sed ita, tota ut petitione ipse solus etia intutis illis misbernaret,iota ut comitia suis ut dictitabat humeris sustineret: cduocabat timhus, se interponebat: ec quae sequutur. Tum aliquid atrox. quale illud est: Polluerat stupro sanctissimas religioncs, senatus grauissima decreta perfregerat, 8ce. Denim aliquid mirabile.ut illud: Excitate, excitate cum si potestis ab in seris.frangetis impetum uiui,cuius uix sustinctis furias insepulti. Postremo a stute solet orator multa dicere, ut illud: Fingite igitur cogitatione imaginem huius conditionis, si possim efficere ut Milonem absoluatissed ita, si P. Clodius reuixerit. iid uultu extimuistis r quo' nam modo ille uos uiuus assecorat, qui mortuus inani cogitatione percussit c Horum nihil philosophus efficit, sed eius orasio casta,uerecunda,ec quasi uirgo quaedam incorrupta. quo fit ut neque oratio merito dici possit, sed sermo potius. Est enim sermo, locu
tio qua communiter omnes utuntur: oratio uero proprie oratorum est, quod his uerbis affirmat:
Quanquam enim omnis locutio oratio est, tamen unius orato
ris locutio hoc proprio signata nomine est.
Quaedam nomina sunt eiusmodi, ut ecc5muniter proprie capiantur: ut arma, coin iter pro omni artificu initi uinciato capiuntur,sed proprie militis sunt ita oratio communiter quidem pro omni locutione ponitur,sed proprie locutionem oratoris significat.Ergo si proprie loqui uoluerimus, neq; plutosophorum, neq; Poetarum,neiu historicorum locutionem,orationem appellabimus:
88쪽
c o MMENTA RIVS. labimus: cum unius oratoris locutio hoc proprio signata nomine sit. .
Sophistarum, de quibus supra dixi magis distinguenda similitu
do uidetur: qui omnes eosdem uolunt flores,quos adhibet orator,
in causis persequi. sed hoc disserunt, quod cum sit his propositum
non perturbare animos, sed placare potius, nec tam Persuadere, quam delectare,& apertius id faciunt,quam nos,& crebrius.
Postqua ostendit, quomodo philosophus in dicedo ab oratore differat nucaccedit ad sophistas quoru oratio non ad modii dis similis ab oratorii dicctione uidetur cum sophistarum ars sit quasi altrix eloquentiae, sicuti supra dictu est: N eosdem flores ecfiguras atque exornationes sophista persequatur, quas etiaorator. unde magis inquit Cicero) est distinguenda similitudo. Primo igitur
ostendit, eos ab oratoribus sine differre: deinde etiam dicedi figura. finis enim oratoris est,persuadere:& quo facilius id fiat, perturbare animos. Sophistae uero finis es dele stare: unde non perturbare, sed placare potius animos quatorii. Hac de causa phista non occulte, nem raro, quod orator facit, sed aperte crebros illa adhibet ornamenta, quae delectare solentinam orator studet qui dem etiam dele stationi sed quia scit,docere debitum esse, delectare honorarium, permovere necessarium,ideo magis laborat ut moueat, quam ut dele ctet. sophisi e contra.
Concinnas magis sententias exquirunt,quam probabiles. a re sepe discedunt,intexunt fabulas, uerba apertius transferunt: eaq; ita disponunt, ut pictores uarietatem coloru. paria paribus reserunt, aduersa contrari js, lapissime* similiter extrema definiunt.
Dicendi figura separat ab oratoribus sophistas. Nam orator uult orationem suam probabilem uideri: sophista non tam probabilitatem, quam concinnitatem sequitur.ital saepe a proposito digreditur,&fabulas interserit,ec audacius uerba transfert. uarie* depingit, paria paribus, contraria contrariis re fert, Lepissimos similiter claudit: quorum omnium exempla frequentissima sunt apud Isocratem. Concinnas magis. Vt pro lege Man. Plura bella ges si,quam caeteri legerunt: plures prouincias confecit,'uam ali j concupiverutilaaec enim magis concinna sunt, quam probabilia. A re saepe. Vt in eadem, digreditur ad ea narranda quae bello praedonu Romani passi fuerant,ut Pompeii uirtutem amplificet.rursus digreditur ad commemoranda uitia alioru imperatorum,ut innocentiam Pompeii clariorem efficiat. Intexunt fabulas. In eadem : Primum ex suo regno sic Mithridates profugit, ut ex eodem Ponto
Medea illa quonda profugisse dicitur,&c. Verba apertius. In eade: Nunc imperi j nostri splendor illis gentibus lucet. Eas ita disponunt.) uarie pingunt orationem. ut: Non enim illum eximia uis remigum, aut ars inauditaqusdam gubernandi,aut uenti aliqui noui tam celeriter in ultimas terras per tulerunt,occ. Paria paribus. In eadem Extrema hyeme apparauit, ineunte
uere suscepit, media aestate conserit. Aduersa contrariis. ut: Cuius adole scentia ad scientiam rei militaris non alienis praeceptis, sed siuis imperiis: non offensionibus belli sed ut fiorijs:non stipendiis, sed triumphis est traducta. Saepissimem. ut: QMi Siciliam adiit, Asticam explorauit, inde Sardiniam cum lasse uenit. Sed haec longe secquentiora sunt apud Isocratem, qui sophistarum habetur praestantissimus.
Huic generi historia finitima est,in qua et narratur ornate,& reosio sepe aut pugna describitur: interponuntur etiam conciones, δc horta tiones. Sed in his tracta quaedam,& fluens expetitur non hec contorta & acris oratio. g 3 Historiam
89쪽
IN ORATOREM Historiarne loquentiae finitima esse concediti quonia ornatis narrationibus utitur,& descriptionibus, di hortationibus. sed tamen ait in eo disterre quod gener e orationis fuso atq; tracto,& cum lenitate quadam aequabili profluit historia,cum inici im orator contortam 5c acrem orationem Ouaerat insccundo de Oratore,Catulus existimat summi oratoris este, historiam conscribere: oc T. Liuius tanta eloquentia fuisse dicitur, ut in admirationem sui omnes con citaret. Aliter tamen historia scribitur, aliter forenses causae tractantur. Tria uer0 sunt, quae laistoriae conueniuiat: ornara narrati O,regionum pugnarum descriptio, imperatorum uel aliorum conciones atque hortationes. qua cum oratore frequentissime communia sunt. Nam etiam orator ornate narrat, ut
in multis Ciceronis orationibus uidere licet: describit regiones ec pugnas ctum opus est, concionibus 5 hortationibus utitur. Sed in liis. Differcni iam hiliorici 5c oratoris notat nam historicus tractam quandam 5 fluentem
Naequabilem oratione expetit, orator uero contortam acrem. Dicet enim
historicus. exempli gratia: Cum Pompeius in Asaira uenisset, Mithridatis ot Tigranis impetu repressit. orator autem ita : Pompeii aduentus in Asiam, ocMithridatem insolita inflammatum uictoria continuit, o Tigranem magnis copiis minitantem Asne retardavit.
Ab his non multo secus quam a poetis, haec cloquetia qua quae
rimus , seuocanda est. Nam etiam poetae quaestionem attulerunt, quid nam esset illud quo ipsi disterrent ab oratoribus . numero ira xime uidebantur antea, S uersu: nunc apud oratores iam ipse nu/merus increbuit.
Historici poetae,5c oratores, multa habent communia. nam Sc poetae nararant ornate,regiones pugnas describunt, interponunt conciones oc horta tiones: neq; ulla in redis erunt ab historicis nisi quod certis numeris uel suum astricti sunt: ne pila ad iteritatem narrant, sed multa fingunt. unde, quia Lx canus iteritatem histosiae secutus est, a quibusdam inter poctas non nunici tur. itaque Martialis eum ita loquentem inducit: Sunt quidam qui me dicunt non est e poetam: sed qui me uendit bibliopola,putat.
Hoc est quod ait Cicero,ita seuocandam ab historicis eloquentia, sicut a poe tis. Deinde statim rationem adiungit, quoniam etiam poetae quaerendi ansam dederunt, qua in re differant ab oratoribus 5c antiquo tempore, quo fio ruit Homerus Hesiodus re alia maxime uersu oc numero differre uidebantur. postea uero, Gorgiar ec Thrasymachi ec lsocratis opera, etiam apud orato res numerus increbuit: quo deinde plurimi usii suerunt. quare alia quaerenda est disterentia.
iiicquid est enim quod sub aurium mensuram aliquam cadit, etiam si abest a uersu nam id quidem orationis est uitium ) nume
rus uocatur, qui Graece it/hrata dicitur. itam uideo uisum este non nullis, Platonis Sc Democriti locutionem, etsi absit a uersu, tame in quod incitatius seratur,& clarissimis uerborum luminibus utatur, Potius poema puta lum,quam comicorum poetarum: apud quos,
nisi quod uersiculi sunt. nihil est aliud quotidiani dissimile sermo nis . nec tamen id est poetae maximum:& si est eo laudabilior, quod
uirtutes oratoris persequitur, cum uersu sit astri stior. Quoniam dixerat numerum apud oratores increbui Te, nunc declarat quia uocabulo numeri intelligat. 5c ait, numerum a se uocari id omne, quod aptὸ
90쪽
c o Μ Μ E N T A R I V s. Acadit, auremi delectat ut ait Quintilianus finita spaciorum comprehensione. Aurium enim sensus est fastidiosissimus, qui & redundantibus, re curus
atq; imminutis offenditur, certo uero fine dimensis obieetaturiis igitur numerus est oratorius, qui sub aurium mensuram aliquam cadit: modo absit a uer se. Nam in oratione uitiosum est, uersus adhibere, nisi sortasse ex aliquibus poetis citenturi. ut in oratione pro P. Sestio Cicero facit. alioquin diligentissi me cauendum est,ne in uersum incidamus, quod aliquando magni etiam oratores uitare non possunt. Unde fuerunt, qui uehementer Isecratem in liac
parte reprelienderunt: ut infra docebit Cicero. Quin in Verrem Cicero ipse incidit in sapphicum,credo per imprudentiam, cum ait: Successit tibi Lucius Meo tellus. Et pro Milone finem heroici carminis protulit, cum ait: omnes in me meosque redundant ex illo fonte dolores. In historia uero non tam uiuo sum existimatur. itam Sallustius bellum Iugurthinum ab heroico uersii inc Pit, quod annotauit Quintilianus . sic enim incipit: Bellum scripturus sum, quod populus Romanus. ec T. Liuius a quatuor heroicis pedibus suarum historiarum prafationern coepit, Faciturus ne operaeprecium sim. Verum no tandum est quod ait hoc loco Cicero, uersium este orationis uitium. numerum autem eundem este uult,quem Grieci uocant: quo uocabulo etiam nos uulgari lingua utimur. nam rhythmos vocamus, Hetrusco sermone conscripta carmina. Rhythmus a Diomede Grammatico ita definitur: Rhythmus est uersus imago modulata, seruans numerum syllabarum, positionem saepe, sublationemq; continens. Differt a metro, quia temporum, syllabarum, pedum i congruentia,in infinitum multiplicatur ac profluit. Cicero 3. de Oratore , uidetur rhythmicos Sc Musicos cosdem sere putare, cum ait: Nec sitiit haec Rhythmicorum ac Musicorum accerrima norma dirigenda. Itaq; Uideo uiuam. orundam opinionem citat,quam sequi uidetui qui diccbant, Platonis & Democriti locutionem potius poema uocari debere, quam comicorum poetarum. cuius opinionis rationem adsert: quonia corii philosophorum locutio,quamuis uersia non claudatur,tam e incitata sertur, ec uar istumienibus atq; figuris exornatur. comici uero pi ster uersiculos nihil habent, quod
a quotidiano sermone differat. Potius poema. Duabus igitur proprietati bus poema illustratur,hoc est,incitatione uerborum, et clarissimis luminibus. Poema Grsci uolunt a poesi differre: quod poesis sit totum opus poets,ut Ilias Odyssea unde Cicero .Tusc. dixit: Anacreontis tota poesis amatoria est: hoc est totum opus quod scripsit Anacreon poema uero sit pars quaeda ope ris: ut singuli Iliadis libri poemata dici possunt. quam differentiam uidetur etiaam Nonius agnouisse, sed perpetua non est. nam hoc loco poema pro omni scriptione Platonis re Democriti, Cicero posuit. Potius ego poema dixerim illud eme, quod poesis naturam exprimit. Quam comicorum. Cum cnim Comoedia sit humanae uitae speculum, oportet ut mores hominum ec sermo nem exprimat quo sit,ut necessarid sit humilis, ec quotidiano sermone conficiatur: nisi cum aliter res postulare uideturinam,ut ait Horatius, Interitum tamen or vocem Comoedia tollit, Iratus, Chremes tumi A delitigat ore.
Nec tamen id est. amuis poetae numeros N pedes quosdam certos si
quantur,non tamen hoc maximum in eis existimandum est. quoniam non satis est, ut ait Horatius,uersum pedibus concludere senis: uerum eo laudabilior erit poeta,quo plures oratorias uirtutes persecutus sacrit. unde Quintilianus Homerum in eo maxime commendat,quod non in poetica tantum,sed etiam oratoria uirtute fuerit eminentissimus:cui proximum sacit Virgilium.
Ego autem, etiamsi quorundam grandis & ornata uox est poetarum, tamen in ea cum licentiam statuo maiore esse quam in nobis