장음표시 사용
141쪽
quidem est destnitio, oratio quae quid sit id de quo agitur, oster
Tria sunt ossicia dialectics,definire,diuidere,ct argumentari: quae omnia
sunt oratori necessasti di de argirmentatione nemini dubium esse potest. ne que enim aliter ratibnes hias cofirmare, aduersariorum resutare sciet orator, nisi uiam di ratione argumentadi didicerit: quae fit per earum reru cogn-nem, quas iam superius comemorauit. Nunc autem adiunset, etiam definiendi 5 diuidendi rationem oratori cognitam esse oportere. Quoties enim alia
quid ratione reuia docere uolumus, primum constituendii est quid sit, ali qui nihil unquam c5cludi potetit.Rationem ec uiam appellat Cicero, quam Aristoteles μεῖοδον,in qua primo definitiones,deinde etiam diuisiones requiruntur. quod in omnibus artibus tradendis obseruari videmus: ut Grammaticus primo declarat quid sit Grammatica, deinde suae sint eius partes et ita sigillatim unamquan* partem tractat,ut eam primo definiat deinde etiam diauidat. hoc etiam reliqui omnes artifices facere consueuertit: sed nemo id scienter facit, nisi qui dialecticorii praecepta didicerit. Vnde passim videmus 8c pud grammaticos, oc apud alios scriptores, multas absurdas ec falsas definiationes, S ineptas diuisiones. Nisi enim. Probat necessaria esse definition dquoniam n5 aliter ulla cotrouersia potest ad exitii deduci, nisi coueniat inter eos qui disceptant, quid illud sit de quo ambigit. ut accusatur Rabirius pera
duellionis, quod arma cotra Saturninu sumpserit contra defendit Cicero Rabirium, quamuis arma sumpserit contra Saturninum non incidisse in crimen
perduellionis. certe haec cotrouersia ncia potest ad exitu deduci, nisi desini tur quid sit perduellio.Ergo saepe accidit, ut mens ac sententia nostra de qua que re sit explicadauerbis,ut res inuolutas 5c cotrouersis definiendo aperi mus,& ad notitiam deducamus. hoc enim efficit definitio ut quam breuissume ostendat quid sit id de quo agitur. ut,Virtus est animi habitus,naturae modo rationi cossentaneus. Est aut duplex desnitio, nominis ec rei: sed utram utunt oratores.Definitio nominis est, quae tantii uocabuli uim explicat ut Uicero pro P. Sestio, definit qui populares, ec qui optimates essent: ii ea nquit, quae faciebat quae* dicebat, multitudini iucunda esse uolebant, populcres: qui aute ita se gerebat ut sua cosilia optimo cuim probarent optimates hahebant. Definitio rei est, quae uim naturami eius ae quo agit explicat . ut illa definitio ex Topicis Ciceronis: Haereditas est, pecunia quae morte alicuius ad quempia peruenit iure, nec ea aut testam cto legata,aut possessione retera.
Erit igitur haec facultas in eo quem uolumus esse eloquentem,Ut
definire rem possit, neque id faciat tam presie dc anguste quam in illis eruditissimis disputationibus fieri selet: sed cum explanatius, tu etiam uberius, &ad commune iudicium, popularem Uintelligentiam accommodatius.
Concludi eloquente debs e hanc habere cognitione, ut res definire sciat. Sed in eo differt oratoria definitio, a definitone dialectica 5c philosophica mdialectici presse oc anguste res destitui: oratores aut debet uberius et explanatius id facere, quo facilius ab omnibus intelligans,& comune iudiciu popularem mintelligentia sequant. Sed ut hoc facilius intelligae, sciendu est multas esse gefinitionu sipecies,sed una tantu naturale et propria,de qua sensit Aristoteles O dicit unius rei una esse definitione. haec aut costat ex genere et dissere ius siue proprietatibus pressem et anguste conficiti ut,Homo est animal rationis particeps, Animal est corpus anim atum ec senties. haec a Graecis ἡ άρ,.
dicitur, oc potius ad philosophos quam ad oratores pertinet. Reliquae sereqmnes oratoriae Possunt esse: ut illa quae dicitur πια is μ' quae ab esseetis
142쪽
co ΜMEN t . 13arem definit ut, ira est ulciscendi libido, memoria est per quam animus repetit ea quae fuerunt.Tertia species definitionis inu me Graece, Latine qualitas aps pellatur, quae qualis sit res ostendit . ut primo de Legibus Cicero:Animal hoe . Providit,sag , multipleX, acutu, memor, plenum rationis & consilii quem ito mus hominem. Qii arta dicitur υποκαφη, Latine descriptio, qua tapissum eui untur oratores, cum res ita desicribitur ut facile intel ligatur, ec quodam, mouo uideatur,ut primo de Natura deorum: Ibes sunt aves excelsae,cruribus rigidis,corneo procero in rostro, qus auertunt pestem ab Aegypto,cum uolu' cres angues ex uastitate Lybie, uento Astico inuectas interliciunt atq; consumunti talis est descriptio Famae apud Uirg. inta dicitur ut ταὼτ MIιν, cum unum uocabulum per aliud interpretamur, quod Dequentissime Gramma tici laciunt: ut librare est ponderare, credere est fidem habere. Cicero in Topi cis usus est hoc genere definitionis, quando dixit: Locus est sedes argumenti. Sexta est Meis: Cicero,de codem oc altero interpretatur. 5 ea fieque ter utitur,cum res aliquas vult distinguere. ut pro Cςlies Aliud est maledicere,
aliud accusere. accusitio crimen desiderat. 8c pro Roscio Com. Aliuti est iudicium, aliud arbitrium . iudicium est pecuniae certar, arbitrium incertar. Septima νοτα - 'φοραὼ uocatur,que stequens est: ut,adolescentia est flos aetatis, senectus est occasus uitae,homo est paruus mudus. Cicero in Topicis, Littus est quo fluctus eludit: ec alibi, prauos homines sentina Reip.uocat. Ocitaua est quae fit κατ αφαρεαν - γ HAEC.hoc est,per euersione contrarii. na ut ait Cicero in Partitionib. Saepe etia ex contrariis definiendu est. ut Horat. Virtus est
uitium fugere, ec sapientia prima, Stulticia caruisse. sic dicimus, diues est qui
non indiget,probus est qui malitia uacat. Cicero: Quid est aliud furere,quam n5 cognoscere leges n5 cognoscere homines Nona Me τ' ω τυπωnii fit,hoc est,per declaratione quanda:& semper fit in indiuiduis,quae Aurae Graece diacuntur. ur, Aeneas est filius Veneris Ac Anchisae. fit autem ijs praecipue quae ambigua esse possunt. ut si de L. Mumio loquaris,ec dicas, Is qui Corinthii Guertit: nequis existimet te de alio quopia Altinuo uerba lacere. hac fieque ter in describendis hominibus utitur Cicero. Decima dicitiir ωρ τim , cum pro definitione ponitur aliquod exemptu. ut,substantia est,ut anim al: quanti as,ut linea: qualitas. ut scientia. quo genere utitur Aristoteles in Categorijs. Undecima stras νδ ιαὐτό dirati :, hoc est, per desectum integri seu pleni. ut
si quis quaerat quid sit dodrans S respondeamus,Dodrans est cui quadrans deest ad assem integrum: ita bes est, cui mens deest ad assem efficiendum. Duodecimata Ges παν lioc est per laudem ut pro Cluentio: Lex est mens re animus o consilium Sc scientia ciuitatis. in secundo de Oratore : Historia
est testis temporum,lux veritatis, uita memoriae, magistra uitae, nuncia iactu
statis. Sc in primo: Domus iurisconsulti est totius oraculum ciuitatis . oc in Partitionibus: Eloquentia est copiose loquens iapientia. Sed huius generis
plurimae fiunt etiam contrariae per uituperauonem: ut,seruitus est extremum malorum omnium. Tertia decima est κατ-αυγῶ , hoc est per proportio nem , ec rationis similitudinem. ut Cicero,Praetoris edictu legis animam esse
dicit. 5 tertio de Legib. magistratum ita definit,ut dicat est flege loquentem:
re contra,legem ait esse mutum magistratum. Quartadecima Urim πρό radicitur,& fit in iis quae sub eandem rationem cadunt, quae dialectici quidam Cortelativa nominant: ut, Pater est, qui filium aut filios habet: filius est, qui habet patrem. Cicero primo de Inuentione: Genus est, quod plures partes amplectitur: pars est, quae subest generi. QMintadecima uocatur αν mullus , in qua causae ponuntur uel efficientes,ut,Dies est quando sol est super terram:
uel quae finem spectant, ut, Consilium est aliquid iaciendi aut non laciendi
uere excogitata ratio. aliquando simul omnes cauta colliguntur: ut, Domus est substructio ex lapidibus di lignis', ab architecto habitandi gratia consecta
143쪽
m IN ORATOREM . confecta. haec & huiusmodi cstera si qua sunt, praeclare scire dc intelligere dobet orator,quoniam Dequenter occurrunt explicanda.
Idemin etiam cum res postulabit, genus uniuersum in species
certas,ut nulla neque praetermittatur,neque redundet, partietur.
Ratio diuidendi,uel in partes tribuendi,&ad rem explanandam et ad orationis copiam maxime utilis est. ita* debet eam orator percipere.Boethius, qui librum de diuisione conscripsit,duo facit diuisionis genera, quorum altorum per se dicitur, alterum aduentilium. Divisio per se tres continet species. uel enim genus in species,uel totum in partes,uel uocabulum in suas significationes diuiditur. Genus uniuersum in species suas ita diuidi debet, ut nulla neque praetermittatur,neq; redundet.ut primo de Ossiciis Cicero diuidit uimiatem in prudentiam,iustitiam,sortitudinem, temperantiam. eadem diuisio fit,cum genus differetiis diuiditur: ut animalium aliud est rationis particeps, aliud expers. Totius in partes diuisio est, cu aliqua res integra distribuituri
Rhetorica in inuentionem,dispositionem,elocutionem,memoria, pronucia tionem: Dialectitra in rationem inueniendi,& iudicandi . hoc genere diuisionis fiequenter utuntur oratores,cum totas causas partiuntur. Vocabulum alia
quando diuiditur insignificationes suas, ne qua accidat indicendo ambigui/tas quae saepius distinctio quam diuiso nominatur. ut cum dicimus, canem tria lignificare: primo animal quod latrat, secundo piscem marinum, tertio sidus coeleste. Cicero pro A. Cecinna hoc Renere diuisionis utitur,cu ait: Hoc uerbum Vnde, utrui declarati di ex quo loco, ec a quo loco. Unde desectus est Cinnas ex urbe unde deiectus Carbor ab urbe. Uiuisio ad uenficia,quam
uocant per accidens, triplex est. uel enim ipsum subie tum in accidentia diuia ditur: ut Cicero in Partitionibus hominum duo genera facit, alicium urbanum,alterum agreste. uel accidentia in subiectum tribuuntur, ut honorum a lia sunt in animo, alia in corpore, alia in sortuna. uel denim accidentia in accudentia,ut ex bonis alia propter se expetuntur, alia propter aliud. In hac igitur diuidendi ratione plurimum prodest exerceri, quia totam orationcm perspicuam di illustrem esiuit, multass dubitationes oc quaestiones facile soluit.
Quando autem , aut quomodo id faciat, nihil ad hoc tempus: quoniam ut supra dixi iudicem me esse, non do florem uolo.
Necp tempus,neque rationem ac modum definiendi aut diuidendi in hoe opere tradit, quoniam hoc loco se non magistrum , sed aestimatorem di iudiacem profitetur. Iudex enim de re iam facta iudicat: doctor autem, quid sit faciendum praecipit. Multum igitur inter se differuntiquare no mirum est,si non idem sequuntur.
Nec uero dialecticis modo sit instructus, sed habeat omnes Phia
losophiae notos & tractatos locos.
Non satis est, inquit,ut orator dialecticam perdiscat, quae quasi clauis est. ec organum totius philosophiae. uerum debet etiam omnia quae traduntur in Philosophia,hene cognita ec tractata habere. quoniam non aliter satis pro dignitate causas agere poterit. Cum aut e duplex Philosophia sit moralis &naturalis, utran* docet oratori necessariam esse: ac primo demorali uerba facit, quoniam reuera multo magis est necessaria, adeo ut fine ea uix possit orator fines suos tueri. quod primo de Oratore L. Crassus ita confirman Sed si me audierat, quoniam Philosophia in ues partes est distributa: in naturae obscurit tem,in disserendi subtilitatem an uitam atm mores: duo illa relinquamus, idolargiamur inertiae nostrae: tertium uero, quod semper oratoris sint, nisi tenet,
144쪽
co MMENTARIVI, 333mus, nihil oratori in quo magnus esse possit, relinquemus. Quare hic Iocus de uita di moribus, totus est oratori perdiscendus. haec quidem Crassus. Sed hoc loco Cicero, uult etiam natur obscuritatem ab oratore cognosci, ec inuestigari.
Nihil enim de religione nihil de morte, nihil de pietate, nihil de charitate patriae nihil de bonis rebus aut malis, nihil de uirtutibus aut uitius nihil de officio, nihil de dolore, nihil de uoluptate, nihil de perturbationibus animi R erroribus, qus saepe cadiit in causas, sed ieiunius aguntur, nihil inquam sine ea scientia, quam dixi, graui ter,ample copiose dici 5c explicari potest.
Partem Philosophiae quae de uita 5c moribus tra flat omnino futuro oratori necessaria esse ostendit: quonia sine illa res plurime, que saepe in causas accidunt,nequaqua satis digne tractari possint. Dece auteres potissimu hoc loco numerat,quae si diligeter ab oratore tractetur, graue, amplam, et copiosam oratione efficiunt: quae omnes diligenter a Platone,nonnullae etia ab Aristo
tele traditae sunt: quin etia ipse Cicero pro uirili parte sua conatus est eas qua diligetisisime literis mandare. Prima est aut religio, qua rebus omnibus boni uiti prsseriit, de qua sepe oratores uerba faciut. ut Cicero pro Domo sua ad Pontifices,& de resposis Aruspicu, de hac in libris de Natura deoru, Nde Legibus copiose disputauit. Secunda est,mors: quonia boni uiri morietes, per religione ad deos accedsit,ut in Phedone Socrates ait. de hac primo libro Tusculanaru qus stionu tam erudite, tamq; copiose tractauit Cicero,nihil ut ad iungi possit. Tertia est,pietas,per quam sanguine coniunctis,patrisq; benevolis,olliciu et diliges tribuitur cultus. pro Plancio dixit Cicero,Pietas est uolutas grata in paretes: sed in Somnio Scipionis, dixit pietate esse magna in parentib. ec propinquis,tum in patria maxima esse.de hac sparsim multis in locis tractat Cicero. Quarta est, charitas patriae,quae omnes Omnia charitates
coplexa est, ut primo de Ossici jς Cicero scribit. de hac multa Philosophi tradunt,et cocludunt, nos magis patri cb paretibus aut nobis ipsis debere: unde mortes pro patria oppetitae,gloriosa: R hetoribus uideri solent. Quinta bonas res di malas cotinet, quae uel in animo sunt,ut uirtus, uitia,scientia, igno rantia uel in corpore, ut robur, infirmitas, pulchritudo,deformitas uel in fortuna,ut nobilitas,ignobilitas, diuiuae,paupertas. haec in exornationibus 5c ustuperationibus, ait etia in accusationib. ct defensionib. oratores accurate persequunt. de his multa Cicero in libris de Finib.bonoru et malorii. Sexta uirtutes 5c uitia coplectit,quibus resertae sunt omnes orationes, ut nihil sere possit orator dicere sine uirtutu ec uitiorum cognitione: de quibus Aristoteles in Ethicis copiose ec ingeniose multa, nec nunus diligeter in primo de Osticiis Cicero. Septima, de ossicio est. nulla enim uitae pars ait tacet o neq; publicis,neo priuatis, neque foresibus, neq; domesticis in reb. neq; si tecti agas quid, net si cu altero cotrahas, uacare officio potest: in eoque colendo sita ui te est honestas omnis,et in negligedo turpitudo. Sed de hac re tribus libris de Officiis tam elegater oc erudite tractaust Cicero,nihil ut melius desiderari possit. O claua eit de dolore, qui *pe etia magnos uiros comouet,et a reccta uia,nisi sortiter resistant,abducit.uerum Cicero secudo Tusculanarum libro,iam multa de eo disputauit,ut huic quistioni plane fatisfecerit. Nona est,uoluptas, quς
saepe maiores animi partes a uirtute detorquet, inimica uirtuti,maloru autem mater omnium: quam tamen saepe oratores, prscipue in deliberando proponunt,non doctis et urbanis hominibus, sed imperitis ac rusticis,ut in Partitionibus Cicero docet. de hac in libro de Senectute Cato maior, multa grauiter ec copiose disputat, ex Archite Taretini sentetia primo uero de Finibus et se
145쪽
IN ORATO REM cundo,tota haec quaestio perficitur. Decima Nultima est de perturbation
hus animi et erroribus: sime cuius rei cognitione, grauiores illos asseetus, qui saepe concitandi sunt,in quibus regnat oratio,non poterit orator intestigere, nem audientiu animos ullo modo permovere. Sed ne quicqua omnino de
esset nobis ad oratoria facultate, hanc re Cicero tertio di quarto libro Tusculanaru diligentissime persecutus est. Ita' n5 tantum Rhetorica precepta ieci omne etiam moralem Philosophiam a Cicerone facile perdiscere possumus.
De materia loquor orationis etiam nunc, non de ipso genere diacendi. Volo enim prius habeat orator rem de qua dicat,digna auri bus eruditis, si cogitet quibus uerbis quicci' dicat, aut quomodo.
Haec inquit quae tractamus hoc loco,non ad genus dicendi,sed ad maioriam quam tractet,& in qua uersetur Orator, referenda sunt. Oportet enim ut orator primo sit instructus uariarum rerum scientia,et res dignas non tantum
imperitis, sed etiam eruditis auribus praeparatas habeat. deinde cogitet quibus uerbis,& quo dicendi genere,in quacP re utatur. De materia loquor. Materiam appellat res, quae subi jciuntur oratori hoc est, de quibus uerbas cere debet orator. sicuti materia medicinae sunt morbi, Arithmeticae num ri, Musicae rhythmi ec cantiones . nam unaqua: scientia propriam habet accertam materiam, in qua uersetur, praeter dialecticam 5c rhetoricam. Etenim hae duae artes nullam definitam habent regionem, neque ullis certis finibis circunscribunt ius suum, quo minus per omnes alias scientias uagari possint, ec de omnibus rebus disputare,& dicere. Nam Gorgias Leontinus,ant quissimus Rhetor, omnibus de rebus oratorem optime posse dicere existitimauit: quam sententiam sequitur L. Crassus in libris de Oratore,oc in hoc opere uidetur sequi Cicero.
Qiuem etiam quo grandior sit, S quodammodo excelsior uede Pericle dixi supra ne Physicorum quidem esse ignarum uolo.
omnia profecto, cum se a coelestibus rebus reseret aci humanas, celsius magnificentius Sc dicet,& sentiet. Naturalem etiam Philosophiam percipere debet orator, quo grauior resublimior esse uideatur quod Pericli accidit cut supra dii ium est) quoniam Anaxagorae Physici disicipulus fuerat.Tra fiant autem naturales Philosophi, qui graeco uocabulo Physici uocantur,non tantum de principiis ec causis rorum, sed etiam de anima, ei de rchus coelestibus, ut in libris Aristotelis ui dere licet. Itaque si res illas coelestes ac diuinas didicerit orator, prose sto cum aliquid de humanis dicere uoluerit, Ionge praestantius ec magnificentius id faciet. Quid enim excelsius, quam quod nos in quadam oratione nostra diximus coelestes etiam globos cogitatione penetrare, oc quasdam ibi naturas ab omni mortalitate separatas esse intestigere, quarum summa sit ratio sempiterna, quam eandem mentem sapientiam in perseeta ec Deum
appellamus, omnium rerum quae sunt ei subieetae conditorem, procurantem coelestia maxime, deinde in terris ea quς ad homines pertinent Nouem orbibus connexa esse omnia, quorum in infimo Luna prorsus horrida 8c tenebricosa seratur,nisi Phoebi radijs illustretur,cuius mutabilitate maria nunc mur pant, nunc refluendo deprimantur. Supra Lunam aeterna esse omnia, in ira nihil nisi mortale oc caducum,prieter animos nostros, qui Dei beneficio sunt immortales. Inter se coniundia esse rerum elementa concordi disico dia, quae uicissim generentur ec corrumpantur, ita ut uicissitudine quadam omnia renouentur, Quae sit toniti miselmnum,Pluuiarum, uentorum cara
146쪽
co MMENTA Us.se: Quae terrestrium, aquatilium, uolucrium, amphibiorum animalium natu ratu: qua ratione fieri possit, ut certis momentis, atque eodem semper tenore tempora decedant. Cur nunc annus odorum suauitate, qui amantur Hortius, A camporum atque collium amoenitate uernet: nunc maturos fru
Felices anim quibus haec cognoscere primis, Amos sive sica dere,curabuit.
i Nil QRς, demente diuina grauissimer sentiens ita in
Utila si profecto illa uis, neque in his corporibus, atq; in hac imbecilliat inest quiddam quod uigeat ec sentia et non inest in hoc tanto nat 'praeclaro motu Sqi sequuntur. Haec enim certe que de rebus
Cum p illa diuina cognouerit, nolo ignoret ne haec quidem hu/mana. Ius ciuile teneat, quo egent causae Grenses quotidie. Quid est enim turpius,quam legitimarum Sc ciuilium controuersiarum patrocinia suscipere,cum sis legum Sc ciuilis iuris ignarus
Ad eloquentiae persectionem opus est non tantum diuinari sed etiam him: nature u cognitione. Atq; in primis oratorius ciuile tenere debet: quoniain tores ibus causis quotidie accidit,ut aliquid ex iure ciuili disiceptetur. Est aut turpe,le patronum ciuilibus ac legitimis controuerius profiteri,& ciuilis it ris ignaru cile. Illa diuina. Diuma uocat,ea quae traduntur in Philosophia naturali: quonia ut Platonici uolunt) natura diuinitatis instrumetum est uel quia rerum causas primas Physici quamint, quae a Deo ducuntur. unde etiam Deus natura melior dicitur,ut Ouidius:
Hanc De ,er litem melior natura diremit.
Ius ciuile. Inter humanas res ius ciuile numerat. at in primo de Legibus,conatur os redere,legem esse rem diuina,quam ita definit: Lex est ratio summa, inlita in natura, quς iubet ea quae facienda sunt prohibetin contraria. Sed lex aliquando ponitur pro ratione re prudentia naturali, qua intelligimus quid nonesta sit, α quid turpe:aliquando uero pro humana costitutione, quod ius ciuile uocatur. Unde iurisc5sulti tripertita iuris diuisione faciunt. aliquod e nura dicunt eue ius naturale, quod natura omnes animantes docuit: ut conis iunctionis appetitus, procreandi causa: Sc cura quaedam eorum quae Pro creata sunt. aliquod autem ius gentium, quod apud omnes sere gentes ob-Leruatur: ut contractus, bella, seruitutes, legationes. aliquod deni in ciuile ius,quod tibi quaelibet ciuitas constituit: hoc est quod scire debet orator, ne in tua ciuitate peregrinus esse uideatur, et ut sorenses causas commodius tractare possit. Quantum autem oratori sit utile ius ciuile,copiose primo de Oratore L. Crassus disputat. Cognoscat etiam rerum gestarum,et memoriar ueteris ordinem,
maxime scilicet nostrae ciuitatis: sed Scimperio rum populorum, Sc regum illustrium.quem laborem nobis Attici nostri leuauit labor: qui conseruatis notatisq; temporibus, nihil cum illustre praescrinitterer, annorum septingentorum memoriam uno libro colligauit. Historiae cognitio cum omni homini perutilis sit, tum oratori multo est uintilisiima .Verum in ediscedis historiis illud obseruare debemus, ne minimas quasque res Persequamur,sed eas tantum quae possunt aliquid ad dicendum m a utilitatis
147쪽
IN ORATOREM utilitatis adferre : ut res gestae, memoriari ueteris ordo, nostrae ciuitatis.
Pluti num enim refert intelligere, quibus artibus maiores nostri, ex paruo imperio maximum effecerint. Et ex Romanis histor is tot exempla ad ciuamcunque causam sumi possunt , ut earum peto nunquam uerba sint delatura. Praeterea populorum etiam apud quos maxima fuerunt imperia,N Rec iam atque Imperatorum excellentium res gestas cognoscere,non tam
tum utile, sed etiam iucundum est. Fuerunt enim populi potentissimi, qui res multas praeclarissime gesserunt: ut Athenienses, Lacedaemon 3 ,Rhod 3, Carthaginies . Fuerunt etiam multi reges strenuissimi, ut Cyrus Persarum hex Philippus Macedonum, & eius filius Alexander ille Magnus, innum sub lesin atri, quorum facta dictam memoratu digna nosm multum iuuat. Quem laborem. Pomponius Atticus,eques Romanus, ta Ciceroni familiarissimus, ad quem extant adhuc sexdecim Ciceronis Epistolarum libri breuiter historias Romanas ab urbe condita conscripserat, ec ordinem temporum ut Quicque gestum erat, diligentissime conseruarat atque notarat, adeo ut nihil praetermisisset eorum quae illustria uidebantur. qui liber non extat amolius Hoc est quod ait hoc loco Cicero, leuatum esse laborem eis qui uolunt historiam urbis Romanae cognoscere, Attici labore atq; industria. At norum septingentorum. Tot enim anni sere numerantur ab urbe condita, ad id tempus quo C. Caesar rempublicam occupauit.
Nescire autem quid ante quam natus lis acciderit,id est semper
esse pueriam. Sententia pulcherrima, quae iacile quemvis possit ad historiae cognitionem excitare. Magna enim ex historiis prudentia comparatur. unde uitae massistram eam, M. Antonius secundo de Oratore nuncupat. Itam qui nesicit historias, is maxima prudentiae laude uacat, ec ne inter uiros quidem com Putandus est. Qsi enim tantum ea quae uidit, di quibus interfuit,recorda tar: ouae uero antequam natus esset, acciderunt, penitus ignorat, is certe
puer merito dici potest. Vnde Homerus, cum Vlystem suum prudenti Diamum uirum effingeret,statim eum ab historiae cognitione laudauit. ius uerha sic uertit Horatius: Dic mihi Musa uirum captae post moenia Troiae
Qui mores hominum multorum indit,o urbes.
Quid enim est aetas hominis nisi tam memoria rerum ueterum
cum superiorum aetate contexitur Haec est ratio praecedentis sententiae . nam unius hominis aetas admodum parua est, adeo ut Euripides, nobilis Tragicus, unum diem esse dixe est: ec Demetrius Phalereus Euripidem reprehendisse dicitur, quod non potius sHMisaporis, hoc est punctum temporis appellarit. Pindarus autem: κιαρ οναρ, id est umbrae somnium, hominem esse dixit. Aeschinus eodem sere modo LMrνῆ σκιαο,id est sumi umbram uocat hominis uitam. Nihil igi tur fere est unius hominis aetas. Verum si contexitur oc coniungitur cum memoria rerum ueterum, oc cum aetate superiorum, tum demum aliquid esse uidetur. Commemoratio autem antiquitatis, exemplorum que proin
latio, summa cum delectatione & auctoritatem orationi adfert, SIsdem Triplex est utilitas historiae atm exemplorum in oratione.Prima est,quod mitificam adfert auditori delectauonem omnes enim capiuntur commemo
148쪽
eo MMENTA MYs. 37 ratione rerum, quas antea non audiuerunt, aut legerunt. Altera est, quod auctoritatem uerbis oratoris adiungit, cum ea quae dicit, exemplis antiquitatis di clarorum hominum corroborat. Tertia est, quod fidem facit, ec animos audientium mouet. quod enim exemplo fit, id etiam redie fieri existia mant. Duobus autem modis orator fidem facere solet ut Aristoteles do cet) hoc est, enthymemate & exemplo . sed quamuis enthymema malo rem habere uehementiam uideatur, tamen exemplum ad popularem intellinentiam est accommodatius . Vnde Aristoteles Ethicorum decimo dixit: Magis mouent exempla, quam uerba. quod Macrobius in Saturnalibus ita quodammodo uidetur interpretatus: Plebeia ingenia magis exeptis, quam
Sic igitur instructus ueniet ad causas,quarum habebit genera primum ipsa cognita. Cum orator dialecticam, philosophiam, ius ciuile, historiam cognou
rit, tum demum ad causas agendas accedere debet. Atin in primis genera causarum intelligat: hoc est, iudicii, deliberationis, exornationis. tot enim sunt causarum, uel ut Aristoteles sensit) Rhetoricae genera: in quibus controuersiae sunt, uel quaestiones, quae constitutiones uocantur, quia litem quodammodo constituunt. Quoniam autem iudiciale genus frequentius est,&in causis forensibus dominatur,idcirco de illo potistimum Cicero uera
ha iacit, dc eius genera persequitur.
Erit enim ei perspectum,nihil ambigi posse,in quo non aut res
controuersiam faciat aut uerba. Commode partitur hoc loco Cicero iudicialium controuersiarum gene ra , qui Status appellantur. Vel enim inquit in re controuersia est, uel in
uerbo. nam ex his duobus omnis constat oratio . Res enim orationis tamquam materia sunt, uerba uero tanquam serma. ita* cum omnia constent ex
materia&forma, ita oratio ex rebus ec uerbis constat. Sed de retribus modis ambigere postumus. primo, utrum sit, nec ne: in quo ueritas est quaerenda. deinde, quid sit: in quo uis oc natura consideratur: tum qualis sit, in quo speetantur euenta, siue accidentia. De uerbo quaerere Pollamus, an pluista significet, in quo ambiguitas est soluenda: an contrarium quid habeat, quod refellendum sit. Res aut de uero,aut de re sto,aut de nomine: uerba aut de ambi, guo,aut de contrario. Res primo quaeritur,an sit vera.ut: Accusatur Roscius parricidium commisisse: Cicero Roscii patronus hoc negat, ec non commisisse ait: quaeritur, an commiserit hic quoniam de ueritate quaeritur, re coniecturis agendum est. coniec'uralis constitutio uel status dicitur: di xuia reus inficiatur, dicitur eistiam inficialis. Hoc in statu tota est oratio pro Roscio Amerino,& pro P.Sylla,& pro Deiotaro, di pro Flacco,ec pro Cn. Plancio. Quod si de uertitate rei constat, sed patronus recte factum esse defendit, tunc constitutio na scitur, quouridicialis appellatur,uel generalis,ueI qualitatis.ut,accusatur Milo quod Clodium intersecerit: hoc Milo no negat, sed a se iure interfectu de sendit: est igitur controuersa derecto,uel de iure. hoc in statu est oratio pro
Milone,& pro Rabirio Posthumo,et pro P.Sestio,et pro Cornelio Balbo.
Si uero de rei nomine controuersia est, quod aliud alia uideatur, tunc nata tur controuersia quae definiuua nominatur, quoniam definitione uis et natura rei explicanda est,ut,accusatur C. Rabirius,quθd maiestatem populi Romani imminueti quoniam contra Saturninum Tribunum plebis arma sum
149쪽
ει IN ORATOREM psit: Cicero patronus no negat,a Rabirio contra Saturninum arma simpla, sed maiestatem non esse imminutam defendit. definiendum igitur est quid sit maiestatem imminuere. in hac constitutione est oratio pro C. Rabirio, Spro A. Cecinna. Quando uero non in re, sed intuerbo controuersia est, tunc status fiunt qui legitimi a quibusdam uocantur, quoniam frequenter in uerbis legum accidunt. hos alij plures, alii pauciores faciunt. Cicero primo de inuentione quinque facit: ex scripto di sententia, ex contrariis legi hus, ex ambiguo, ex ratiocinatione, re ex definitione. hoc loco duos tantuna ponit, hoc est, ambiguum ec contrarium, quoniam ad hos duos reliqui deduci posse uidentur: ut scriptum 5 sentcntia di desinitio ad ambiguum, ratiocinatio ad contrarium. ita duo tantum fient.
Nam liquando aliud in sententia uidetur esse, aliud in uerbis ge nus est quoddam ambigui, quod ex praeterito uerbo fieri solet, in
quo quod est ambiguorum proprium res duas significari ut
climus. Ostendit quomodo scriptum et sententia reducatur ad ambiguum.nam an higuorum propriis est, duas,aut etiam aliquando plures res significare. Quo ties autem aliud siensisse scriptor uidetur,aliud scripsisse, tunc ex eo nascitur ambiguum quod in scripto non sint redie omnia explicata, sed aliquod uerba Praeteritum ei se uideatur. quae res efficit, ut scriptum duas habere signis uenes possit. ut secundo de Inuentione Cicero: Meretrix coronam auream ne habeto: si habuerit, publica esto. potest. enim intelligi de meretrice, quod publica esse debeat, dide corona. sed si unum uerbu addideris,hoc modo Meretrix corona aurea ne habeto: si habuerit,corona publica esto: iam nullium est ambiguu. Perspiculi cst igitur, quomodo ex praeterito, hoc est protermisso uerbo,fieri soleat ambiguum, ex scripto ec sententia. Cum tam pauca sint genera causarum, etiam argumentorum precepta pauca sunt: traditi sunt, e quibus ea ducatur, duplices loci, unic rebus ii isis alteri assumpti.
Hactenus causarum& constitutionum genera breuiter explicuit, quae se ne pauca sunt. nunc adiungit, etiam argumentorum praecepta non ita multa esse que ducunt ex locis traditis in arte inuentedi,que Topice dicitur. Nam probatio rhetorica duplex est, ut Aristoteles docet. altera e dicitur, id est artificiosa: altera et Me,id est artis expers. haec autem quae dicitur artis e pers, testimonia continet de quibus in Topicis multa Cicero:illa quae dicitur artificio a sumitur ex locis qui in eo ipso de quo agitur, haerent. Hi uero qua tuor& in Topicis,& in Partitionibus a Cicerone numerantur: hoc est,definitio, partium enumeratio notatio, res affecitat. Sed res assectae in tredecim partes distribulatur: lioc est,coniugata, genus, formam, similitudinem differre.
tiam, contrai tu n, adiuncta, antecedentia, consequentia, repugnantia, cam sis, emeritus, comparationem maiorum aut Parium, aut minorum . de quia
bus, quonia in Topicis agitur copiose, satis erit cos hoc loco numerasse. Hi sunt loci quos e rebus ipsis duci ait. nam quos uocat Assiumptos,illi sunt,qui ad testimonia pertinent.
Traestatio igitur rerum efficit admirabiliorem orationem . nam i pse quidem res in perfacili cognitione uersantur.
Res appellat hoc loco Cicero, genera causerum, & argumenta quibus confirmantur: quarum admodum facilis est cognitio. Qtiis est enim tam tardus, qui non breui tempore praecepta omnia quae traduntur in arte, possit diasceret
150쪽
co MMENTA V s. 13ystere Sed illiud dissicilius, Θc admirabilius, cum ea didiceris, bene uti scire,
eccommodetractare. Non igitur cognitio rerum Sc praeceptorum dissicilis est, sed ipsa tractatio, quae solet orationem admirabiliorem efficere, quoties eam optime rebus accbmodat. Nam ipsae quide res. Sententia est uerisii ma. Multi enim reperiunt,qui tanquam non e et digitos suos res omnes quae tradunt a Rhetoribus tenent, di tamen ab eloquetia absunt quam tbgissime.
Quid enim iam sequitur, quod quidem artis sit, nili ordiri ora
tionem, in qua aut concilietur auditor, aut erigatur, aut paret se ad
Cognitis rebus quae ad probatione causarum pertinent,oportet etiam orationis partes intelligere: quas in Partitionibus quatuor ait esse. quaru duae admotum animoru referantur,exordium ecconclusio, siue peroratio: duae uero ad rem ct causam docendam atque inserinandam, narratio, & confirmatio.
quas partes etiam hic sigillatim explicat: oc primo, quomodo sit exordiendum,edocet. illud, inquit, etiam artis est,scire quomodo ordiri orationem o porteat. Fit autem exordium auditoris tantum gratia, in quo tria praecipue conamur efficere: ut sit benevolus nobis auditor, ut sit attentus, ut sit do is cilis. Hoc est quod ait Cicero: ut concilietur auditor nobis, re amicus fiat: ut erigatur, S attente audiat, ut paret se ad discendum 8c intelligendum ea quae dicturi sumus. quae quomodo fiant, primo de Inuentione diligenter e plicat . Hic autem contentus est, sine praeceptis ea commemorare, quae o rator efficere debeat.
Rem breuiter exponere, Se probabiliter, dc aperte, ut quid agatur intelligi possit.
Secunda pars orationis Narratio est,in qua rem ut gesta est, uel perinde ut gesta esset, exponimus. ea tres uirtutes habere debet quas hoc loco tangit Cicero. Debet enim ciste breuis,ec probabilis, ec aperta, ut facile possint intelli. gere Iudices quid agat. est enim narratio, quasi fundamentii confirmationis: in qua siparged sunt argumentorii semina uaria, luc deinde copiosius in confirmatione tradientur. Est autem narratio sere tantum in iudicialibus contiouersiis . nam in exornationibus amplificatio perpetua est. quoniam id genus fere ad ostentationem di delectationem comparat . in deliberationibus non saepe narrandum, quoniam narratio praeteriti est, deliberatio futuri. itaque in iudiciis longe frequentius,&fere semper narramus : quoniam omnia iudicia de praeteritis fiunt.
Sua confirmare, aduersari j euertere, ea V efficere non perturba- te: sed lingulis argumentationibus ita coclud cladis, ut efficiat quod fit consequens qs quae sumentur ad quanque rem confirmandam. Tertia pars orationis Fides, seu Confirmatio dicitur, quam Aristotcles
solam putat esse necessariam. Ea dupliciter tractatur. uel enim in confirmanis dis noliris rationibus uersatur, uel in refellendis aduersariorum: qua in par te tota spes uincendi, ratio 7 persuadendi posita est. nam ut ait Cornificius cum adiumenta nostra exposuerimus, contraria* distbluerimus, absolute nimirum munus oratoria cdfecerimus. dialectici certe,atu philosophi tantum hac parte ut uni: quonia non mouere animos quaerui, sed probare ec docere. Videndu autem in cofirmatione et resutatione,ne quid perturbate fiat sed ita singulae concludant argumentationes,ut ex iis quae sumpta sunt ad rem cosrmandam, coclusio necet Jatia eliciat. uti Roscio Am. primo ossedit eu arquom 6 pater