장음표시 사용
151쪽
ε4. IN ODater intersiciatur, scelestissimum ac perditissimis esse motibus,et in plurimis
antea sceleribus uersatum esse oportere: deinde probat Roscium uirum te per fuisse probum,et ab omni scelere alienum.quibus ita sumptis,ad rem confirmandam illud consequens est,ut a Roscio Pater non ut interfectus.
Post omnia perorationem inflammantem, restinguenternae
concludere. arta et ultima pars orationis est Peroratio,quae tantum ad concitandos aut sedandos animos adhiberi solet: in qua parte praecipue regnat Cicero, ut ipse de se dicet inferius. bus autem modis potissimum cocludere solemus. Vel per enumerationem, quae αἰακψαλιαωme graece dicitur, cum breuiter capita rerum,quae in tota oratione sparsiae sunt, repetimus: quod in deliberationibus frequenter fieri solet. uel per indignationem, cum in aduersarios no mos iudices inflammare uolumus: quod fit in accusationibus.nonnunquam etiam in defensionibus,quae recriminationem habent: ut pro Roscio Amerino. uel denique Per conquestionem, cum restinguere ac mitigare antimos uolumus, ab aduersariis concitatos: uel ad misericordiam mouere,ut nobis facilius parcant, ec absolutos dimittant. Hoc loco Cicero praeter milite numerationem, uel quia non ita frequenter in iudicijs adhibetur, uel quia sit aut inflammandi aut restinguendi causa: atque ita duabus reliquis rebus a commodatur, neque per se conclusionem efficit. Debet autem in iudicijs, peroratio partium omnium esse uehementissima oc concitatissima, quo potisit animos ad se rapere,ec quo uoluerit impellere.
HaS partes,quemadmodu tractet lingulas, difficile dictu est hoc
loco. nec enim semper tractantur uno modo. Partes orationis numerauit, quids in singulis faciendum sit, breuiter diarit. Nunc adiungit, dissicile esse hoc loco modum ostendere,quo tractari sinis gulae debeant: quoniam non uno modo,sed uarie tractari solenti ut aliter exis ordiri solemus cum honesta causam habemus, aliter cum dubiam, aliter cum humilem. Praeterea saepe uidendum est quomodo sint affecti auditores, trum sint a nobis alieni, an persuasi, an defatigati audiendo. nam cum haecaeciderint, tune inexordiis statim remedia sunt adhibenda per insinuationem. Quin etiam rimationis, confirmationis, perorationis non unum, sed uaria genera sunt, quae personis ec temporibus accommodantur ex oratoris prudentia.
Quoniam autem non quem doceam quaero,sed quem probem, probabo primum eum qui quid deceat uidebit.
Quanta uis esset decori, iam superius ostensum est. Hoc igitur loco, quia se non docere, sed quaerere quem probet, ait Cicero: uult eam esse primam oratoris laudem,si uidet in quaque re quid deceat. nam ut in secundo de Oratore tradit Antonius Roscius saepe dicere solebat, caput esse artis, decere quod facias. adeo nihil omnino probari potest,quod indecore fiaLPrima igiatur uirtus est in oratore, decori c5seruatio.
Haec enim sapientia maxime adhibenda eloquenti est, ut sit tem
Porum Personarum moderator. Non aliter seruare decorum potest uir eloquens, nisi tempora dili erer, Personas respiciat. hoc est quod ait Cicero, hanc sapientiam oratori esse mari me adhibendam,ut pro temporibus di personis orationem suam moderetur. cuius rei rauonem statim adiungit.
152쪽
Nam nee semper,nec apud omnes,nec cotra omnes,nec pro Omnibus nec omnibus,eodem modo dicendum arbitror. Tempora primo sunt ab oratore distingueda, ne semper eodem modo diacat. aliter enim belli tempore dicendii est,aliter in pace: aliter cum res aduersis sunt,aliter cum secundat. Deinde considerandae sunt personae,apud quas ha-hetiar oratio. Neq; enim apud omnes eodem modo dicendu est.ut si apud Iudices aut Senatum habeda sit oratio, aliter dicemus, quam si apud populum concionemur: θc aliter apud eruditos ec urbanos, aliter apud impetitos & grestes dicere consuevimus. Nec contra omnes. Aduersariorum persona Pro dignitate tractanda est. Sunt enim aliqui aduersarii uehements r insectandi: ut pro Milone, Clodiani: pro Roscio Am. Capito, ec Magnus, ec Chrysogonus: pro Cluentio, Sassia mater. aliqui grauiter laudandi, leniter* r fellendi : ut pro L. Man. Hortensius, ec Catulus. aliqui iacete eludendi, ut pro P. Quinuo, Sex. Naevius:&pro A. Cecinna,Sex.Ebutius. Sunt etiam a/iiqui uarie tractandi,ut pro Caesio, Clodia. Nec pro omnibus. Reorum etiam persona uarie tractatur. plurimum enim refert qua de re quis in iudicia Mocetur. ut aliter dicit Cicero pro Roscio parricidii reo, aliter pro Quintio, cuius bona Sex. Naevius possedisse se dicebat. Quin etiam aliter pro Rege aut Principe, aliter pro homine priuato dicendum est: quod innuit Cicero Pro rege Deiotaro. Nec omnibus. Non omnes oratores debent eodem modo dicere . nam quisque naturam suam noscere debet, ita quid se deceat facile poterit intelligere.
Is erit ergo eloquens, qui ad id quodcunque decebit, poterit ac
commodare orationem. quod cum lia tuerit, tum ut quicque erit dicendum, ita dicet: nec satura ieiune,nec grandia minute,nec item cotra. sed erit rebus ipsis par 5c aequalis oratio.
Concludit eum eloquente appellari poste, qui sciat orationem recte rebus ipsis accommodare, ut eis par re aequalis esse uideatur. Est enim oratio qua si uestitus quidam rerum quaeua statur. itam non aliter cogruere debet rebus oratio, quam uestis corpori. Recte enim Agesilaus Lacaedaemoniorum rex, cum audisset,Sophistam quendam maxime laudari, quod res minimas dicendi artificio maximas efficeret dixit Ego cerdonem minime bonum este iudi co, qui paruo pedi magnum calceum inducat.Quintilianus libro sexto: Nam in paruis,inquit,litibus, has tragoedias mouere tale est, quas personam Her culis N cothurnos aptare infantibus uelis. Eloquens igitur,ut quicque erit dicendum ita dicet. Nam si quae res sunt saturae,.hoc est plenae,5c quae magna dicendi copia explicari possunt, non eas ieiune N exiliter tractabit orator, inset enim indecorum: sed quantam maximam poterit,ubertatem orationis it lixadiunget.ita si grandia sublimiaq; tractanda susceperit non ea minute, tonuiterin dicet,sed omnem dicendi uehementiam adhibebit: atque ita derelia quis . Hoc autem ideo facere debet, ut oratio neque grandior, neque suministior rebus ipsis,sed par*aequalis efficiaturinam amplificationes,quibusi equenter utitur orator, res quidem augent, sed ita tamen, ut non eas a Pro prio genere abducant.
Principia uerecunda, non elatis intensa uerbis, sed acuta senten, tiis uel ad ostensionem aduersar a uel ad commendationem sui.
In singulis etiam orationis partibus decorum est conseruandu . nam exoradium debet este uerecundu: hoc est, modice exornatu,et minima habens concinnitudinis, grauitatis autem plurima: ut primo de Inuent. docet. neq; enim
decet in exordio statim uerbis uti magnilicis di sublimibus, ne qua suspicio
153쪽
IN ORATO Mpraemeditationis exoriatur: sed acutae debent esse sententiae,quaeues adseriarios offendant,vel nobis fauore concilient. Huius autem rei exemptu poterit esse exordium pro Milone, quod maxime uerecundum est, ec aequabile: sta tim* ab acuta sententia incipit, qua sibi fauore conciliat, cum ait, Turpe esse pro fortissimo uiro dicere incipientem, timere.di ita persequitur, ut totum illud principium acutis sentent is resertum sit.
Narrationes credibiles, nec historico, sed prope quotidiano se
mone explicatae dilucide. Narratio decora fiet primo,si talis fuerit, ut facile credi possit,& rebus, personis ac temporibus coueniet: deinde si no historico sermone, sed prope quotidiano dilucide fuerit explicata. Nec historico. Saepe enim historici grauius insurgui,'uam narrationi ciuili coueniat, ec tracta quadam atq; fluenti oratione utunt:ueritaret dicenda contenti,nihil astu te,nihil subdol e dicunt, sed omnia sim pliciter ec ornate. Orator autem quoniam ad fidem faciedam, non adueritate dirigit narrationem suam, ideo probabiliter quidem studet dicere,sed plerunsueris salsa miscens, ec tenuiter dicens, iudicem captare conatur.id autem dilucido sermone facit.
Dein si tenues causis,tum etiam argumentandi tenue filum,& iri dicendo Sc in refellendo: idq; ita tenet, itur,ut qu.ata ad rem,tanta ad
orationem fiat accessio. Confirmatio ac resutatio decora fiet, si generi causae accommodabitur, ut
si tenuis causa suerit, etiam orator tenue filum argumentandi sequatur. si patristo grandior fuerit causa, etiam oratio proportione crescat: ut qua Ito res m ior fuerit, tanto etiam grandior fiat oratio. Tenues causae. ut pecuniariae,
ec centumuirales. Tenue filum. Ponit Cicero filum pro genere dicendi,ut in libro de Amicitia: Sed aliud quodda expetimus filum orationis. de Or tore tertio: Sed erant paulo uberiore filo. Ponitur ergo tenue filum pro summissio & acuto sicendi genere,ut Horatius: rui deducta pinuta Llo.
ec crasso filo dixit Cicero, quod ostendere uolebat non satis politu & limat E. Clim uerd causa ea inc derit. in qua uis eloquentiae possit expromi, tum se latius fundet orator,tum reget Sc fleciet animos,& sic anficiet ut uolet: id est, ut cauta natura, ct ratio loci, dc temporis Po/stulabit. .
In causa publica,graui*,debet orator se latius scindere, ec omnem eloquetiae uim expromere, quo regere ac flectere possit animos, atque ita ut uolet asscere. Sic autem asticere uelle debebit,ut causa, Iocus, ec tempus postulare uidebitur. Cum uero causa. Neque enim in omni re uis eloquentiaepo test expromi, sed sunt causae tam tenues, ut in eis exultare nullo modo possit oratio. Vnde illi faciunt improbe atque imperite, qui ex una oratiuncula de tota facultate alicuius eruditi uiri iudicare uolunt. Latius fundet.) a fluuio, uel torrente sumpta metaphora. Vt causae natura. Tria praecipue considerare debet orator: causae naturam, locum, oc tempus. Neque enim dubium esse potest,quin causae natura plurimum ualeat ad orationem uel grandiore, uel tenuiorem esiiciendam.Tempus etiam interdum cogit oratorem breuius
dicere. quod pro C. Rabirio Cicero coqueritur, sibi semihoram tantum ad dicendum a Labieno praestituta esse. Quantu autem loci natura possit in dice do, plane declarat in oratione pro Deiotaro Cicero,cum ait: Moveor etia loci ipsius insolentia, quod tanta causam, quanta nulla unqua in disceptatione uersata est, dico intra domesticos parietes, dico extra cbuentii,oc eam ireque
154쪽
riam, in qua orator u studia niti solent. paulo post Quae quoniam angustiora parietes faciunt, aetioque causae maxime debilitatur loco,&
Sed erit duplex omnis eius ornatus ille admirabilis,propter que ascendit in tantum honorem eloquentia. Nam cum omnis pars orationis esse debet laudabilis, sicut uerbum nullum nili aut graue,aut elegans excidat: tum sunt maxime luminosae,& quasi actuosae par tes due: quarum alteram in uniuersi gelacris qussi one pono,quam
ut supra dixi Graeci appellant ξυπιρ: alteram iri augendis amplifi
candis Q rebus,quae ab eisdem αυIncris est nominata. - Docet quomodo latius se landere possit orator,ta omne eloquentiae uim cX promere. Duplex est,inqui ornatus admirabilis propter quem in magno precio est eloquentia. alter in locis communibus esi, alter in amplificatione. Quamuis enim tota oratio debeat este laudabilis ornata,nese ullum uerbuadmittere, quod non graui te aliquam aut elegantia prae se serat: tamen dus Partes magnu splendore & uim affersit orationi: hoc est, quaestio infinita, quae σιρ dicitur,ec amplificatio,quae αἱ Iκσt nominatur. hae uero duae res in omnia hus orationis generibus praecipue dominantur. Nam ab infinita quaestione, quae etiam thesis,et propositu et consultatio, et locus Gmunis dicitur,omnis Probationis uis pedet. unde secudo de Oratore M. Antonius ait: omnes coistrouersias ad uniuersi generis uimhnaturam referri. ius rei causa est,quia nulla argumeratio uere concludi,necessario* potest, in qua nd aliquod generale pronunciatu sit, ex quo tota uis coclusionis eliciatur. Omne igitur eloquetiae lunae,5 dicendi uis atq; copia manata locis comunibus,qui si scienter tractentur,admirabile totam emclut oratione ut pro Rosc. Am.de supplicio parricidarii: septima actione in Verrem, de ciuibus Romanis supplicio actelis: Pro Milone,de ui repelleda ex naturali lege. Quin etia in causis omnibus adiungitur comunis locus: ut Cicero no simpliciter in Catilinam inuehi sed in Catilinam proditore patriae, quonia omnis patris proditor exterminadus est. neo simpliciter dicit Clodiu iure intersediu sed Clodiu insidiatore: quoniam omnes insidiatores iure interficiunt. Ex his satis apparet,quare Cicero paratem hanc orationis,quae de uniuerso genere est, luminosam ali actuosam appellarit: quonia magnum splendore S uehementia actioni tribuit,& ad pro handum maxime necessaria est. Altera uero, quae dicitur ampli catio, magis ad animos mouedos pertineti eius proprius locus est in peroratione: sed nonnunqua etiam exordio conuenit, in quo debent animi comoueri. quin etiam post firma argumentatione saepe adhibet. In Partitionibus amplificationem appellat uehemente argumentatione. rot aut modis fiat amplificatio, docet Quintilianus libro octavo. ait enim, aut per incrementu, aut per Gparationem,aut per ratiocinatione, aut Per congerie fieri. quod excplis probat.
Quae etsi aequabiliter toto corpore orationis fusa esse debet, ta men in communibus locis maxime excellet qui communes appella
ti eo quod uidentur multarum iidem esse causarum, sed proprii sin
Amplificatio per totum orationis corpus diffunditur: hoc enim oratoris proprium est,ut dicendo res omnes augere atq; amplificare sciat. sed tamen incommunibus locis elucere maxime solet. Declarat autem, qui sint comunes loci, ec cur ita appellent. Quoniam inquit,ijdem multaru este causarii uiden tam sed ita tame tractari debet,ut singulam proprij fiant. Sunt aut comunes loci, qui de omnibus eiusdem generis rebus dicunhoc uel in laude,uel in uitu Perationem
155쪽
perationem dicuntur. In laudem, ut de magno imperatore, de prudente iuris cosulto,de poeta egregio,de summo oratore. in uituperatione, ut in latrone, in aleatore,in scatium, in insidiatore, in patriae proditorem. haec enim gene ratim sine certis personis pronunciata, communes loci dicuntur: sed additis
personis, proprii singularum causarum loci fiunt. ut de Pompeio Magno Imperatore pro LMan. de Archia poeta egregio,pro Archia: in latronemAn tonium, secunda Philippica: in Clodium insidiatorem, pro Milone. At uer3 illa pars orationis, quae est de genere uniuerso,totas causas tape continet.
Quaestionem infinita, in qua de uniuerso genere quaeritur, partem oratio nisappellat: non quod inter eas partes eX quibus oratio constituitur, sit enuis meranda,quae sunt quatuor ut supra dicitum est exordiu,narratio,confirmatio, oc peroratio,quae certae sunt,ec fere perpetuae: sed quod eis partibus se quenter adhibetur . ut non proprie, sed communiter dictae ol ationis pars sit. haec inquit)orationis pars frequenter totas causas continet, quoniam ut supra dixi omnis ab ea probatio pendet. Quicquid est enim illud in quo quasi certamen est controuersiae,
quod graece κρωρμν. dicitur,id ita dici placet, ut traducatur ad per
petuam quae itionem, atque ut de uniuerso venere dicatur. Docet quae causae sint illae, quas totas infinita quaestio tape continet. Cum enim tres sint rerum controuersiae,an sit,quid sit, quale sit: in duabus posterioribus quarum altera definitione, altera qualitate explicatur, orator fere seni per de uniuerso genere dicit. in eis enim το κριν- rique latine iudicatio dicitur, ex ratione defensoris, Rex accusatoris firmamento nascitur. quo fit, ut statim controuet si a traducatur ad perpetuam quaestionem, hoc modo: Accusatur Orestes,quod matrem intersecerit: ille non negat,sed recte factum defendicilla enim inquit patrem meum intersecerat. At accusator: Quamuis, in quit, illa patrem tuum interfecisset, non tamen tu filius iure matrem occide re potuisti. hinc nascitur iudicatio de uniuerso genere, an filius aliquando iure matrem interficere possit. qua in iudicatione, nihil amplius Orestis penona facit. Idem accidit in definitione. ut accusatur C. Norbanus, quod seditio nem in populo concitarit: itam dicit accusator, ab eo maiestatem imminutam esse defensor seditionem in populo concitatam non negat, sed tamen noni deo probat maiestatem imminutam: unde iudicatio nascitur generalis, quid sit maiestatem imminuere. oties igitur ita accidit, ut ex ratione di sirin mento iudicatio nascatur, ad uniuersum genus confugiendum est. Sed quo
fies quaeritur An sit,ec coniectinis agendum est,tunc alia est ratio. itam suta iungit Cicero:
Nisi cum de uero ambigitur,quod quaeri coniectura solet.
Coniecturalis enim quaestio plurimum personis uersati solet, itas no tam ficile ad genus uniuersum traduci potest . ut pro Milone, cum quaeritur uterutri insidias fecerit de utriuis persona, hoc est Clodi j et Milonis,disputanduest,ta utriusit, mores θc uita est explicada. Praeterea quaerendae cauta, quae discantur ad insidias faciendas utrun* cdmouisse. quo fit,ut in hiusmodi cotrouersiis diutius in personis consistendum sit. Aliquando tamen etiam in coniecturis ad uniuersum genus cofugimus, ut pro Rosci Am. de uita rustica missista dicit, quam qui sequuntur, non soleant esse parricidae,aut sicarii.
Dicetur autem non Peripateticorum more cest enim illorum exercitatio
156쪽
exercitatio elegans iam inde ab Aristotele con stituta sed aliquanto
neruosius Sc ita de re communia dicentur, ut Sc pro reis multa leniter dicantur,& in aduersarios aspere.
Aristoteles Peripateticorrum princeps, adolescentes exercebat in contra xias partes,ut de locis communibus disputarent. quod etiam orator debet a sicere ut in utrant partem disputet:sed non tam leniter et summisse, quemadmodum Peripatetici solebant,in quorii in oratione sicut iam supra dictum est neci; nei ut neq; aculei erantoratorii. Verum aliquanto neruolaus aget orator.ec quamuis communiter de genere dicat,tamen multa leniter interpo net, quae ad rei defensionem pertineant multa etiam contra aduersarios aspei e miscebit. Dicetur autem. De uniuerso genere scilicet. adhucenim de qus stione ea loquitur, quae ad uniuersum genus pertinet. Est enim illorum. Parenthesis est, qua declarat qui fuerit mos Peripateticorin Appellat autem elis gantem exercitationem, quoniam non ad morem Philosophorum tenuiter diiserebant sed ad copiam Rhetorum eleganter disputabant. Sed aliquam to neruosius. In eo tantii Peripatetici laborabant,ut probarent ac docerent:
orator aute quaerit etia animos mouere. quo sit, ut maioribus eloquetiae uiri-hus indigeat. na oratorii nerui nihil aliud sunt quam asseetiis qui uel pro reo
uel cotra aduersarios concitant. Declarat aute, quid sit neruosius dicere: nem re de re proposita non tantum dicere que communia uideantur,ut pro Rosci
Am. de parricidio, de uita rustica, sed etiam quae reo prosint.ut in Roscio nullas suisse indomitas cupiditates, qui ruri semper habitarit, di in agro colendo uixerit Interim in aduersarios aspere multa coniicit, re ab eis occisum esse Roscium arguit.
Augendis uero rebus,& cotra ab inciendis, nihil est quod no perascere possit oratio: quod & inter media argumenta saciendurit ese, iquotiescunq; dabitur ues amplificandi uel minuendi locus, Sc penta infinite in perorando.
Cum admirabilis ornatus duplex sit, alter in uniuerso genere alter in amplificatione, di iam de genere dixerit: sequitur ut etiam de amplificatione dicat. Ac primo nihil esse ait, quod emci non possit amplificatione . deinde docet,
quando sit amplificandum: nempe in confirmatione,& refutatione, quo fr-ntiora oc uerisimiliora uideantur argumenta. sed proprius amplificationis Io cus est peroratio. Itaq; dixit, Pene infinite in per orando: quoniam in perora tione commotis animis ea dicit orator, quae omnino falsa 1 unt ec omnem ue ritatem excedant, sed ea tamen ratio amplificationis excusat. ut pro Milone: O' terram illam beatam, quae hunc uirum exceperit: hanc ingrata, si eiecerit: miseram,si amiserit ec caetera multa eius generis. Nel enim aduentus Milo nis in aliquam urbem poterat eam beatam reddere neque discessus Romam miseram efficere. Augendis. Vis oratoris in eo maxime perspicitur, si quoties opus est,uel augere,uel abiicere atq; imminuere res nouerit.Itaque Rheto res antiqui tantum id profitebantur, se rationem docere, qua deterior res,dicendo melior fieret: & contra, melior seret deterior. Quod si quis dili enter aduertat, intelliget profecto, totas orationes sere perpetuas esse amplific tiones uel in maius, uel in minus. Quare non mirum, si illa uerba subiungit Cicero: Duo sunt quae bene tractata ab oratore, admirabilem eloquentiam faciant quorum alterum est quod Graeci ηθικον uocant ad naturam, Sc ad mores, Sc ad omnem uitae consuetudinem accommo/n datum:
157쪽
datum: alterum quod iidem παθει nominant, quo perturbantur animi,& concitantur,in quo uno regnat oratio.
uo. It P QVQ id uiuendi rationem ec mores pertinet: Om
A' ς ψ tibi, I eommouentur. arer hoc exordiis sere adhiberi
let 'in quibus plerun* sententiae debent esse grauissimae. hoc genus a Gra latine potest appellari morale. Quintilianus ait, hoc genus
blandum et humin ,& audiet hi bini nibus dominatur,ubi non docendi, sed impellendi sunt ' '' his, hoe is uocanti bintilianus ait latuus hoc pro animi G g duba Thahoediae simile sit,cum illud superius cominde genere,fecundo de Oratore M. Antonius,cet ut cum alios mouere uolumus, Prius moueamur ipsi. quod eleganter H ratius ita ait: - Si uis me fere,doleredam est Primo ipsit tibi,tum uia meis ori laudent.
Illud superius come, iucundum,ad benetiolentiam conciliandam paratum: hoc uehemens, incensum, ilicitatum, quo causae eripiuntur: quod cum rapide fertur,sustineri nullo modo potest. Qualitatibus haec duo genera distinguit. nam id quod ad mores attinet,
multo est,remissius,5cquandam prae se comitatem alci iucunditate serimam tantum beneuolentiae conciliandae gratia paratur.hoc autem quod ad pertur handos animos adhibetur, longe maiorem uim habet. nam saepe causas e manibus aduersariorum ec iudicum eripit: N nemo tam constans est, qui non ab eo flectatur. Come. ut pro tactio:Tecum Atracine agam leuius quoaec pudor tuus moderatur orationi meae, di meum erga te parentemque tuum beneficium tueri debeo. sed tota sere illa oratio comis est,& iucunda. Hoc uehemens. Tribus epithetis ornat genus illud παλῖκψ: quod sit uehemes propter copiam,more niuium bybonarum uncensum, propter impetum ac ,-- quasi fulminis: incitatum, in torrentis modum omnia secum trahentis
Huius generis plurima sunt apud Cicerone exempla: ut in Verrem, in Catili nam, in Antonium Quo genere nos mediocres,aut etiam multo minus, sed magno semper uti impetu saepe aduersarios de statu omni deiecimus. Vbi inmodeste quidem de se loquitur Cicero, sed ita tamen, ut se caeteris
praeponat oratoribus. Nam in hoc genere incenta 3c incitato se mediocrem Lisse ait sed tame tanto impetu uti solitum,ut adueclarios sepe dei jceret. Itaq; dictus est in iudicijs regnare,& rex iudiciorum,ut Plutarchus testatur.
Nobis pro similiari reo summus orator n5 resp5dit Hortesus. Anobis homo audacissimus Catilina in Senatu accusatus obmutui nobis priuata in causa magna & graui cu coepisset Curio pater re sp dere,subito assedit, cum sibi uenenis ereptam memoria diceret. Tribua
158쪽
Tribus exemplis probat, saepe a se aduersarios de omni statu stille deitactos Primum, cum verrem, qui Siciliam expilarat, Hortensio defendente,
accusaret. tanto impetu accusationis usus est, ut exterritus Hortensus, non responderit. Secundum, cum esset consul,&in Senatum Catilina ueniisset, tam atrociter in eum inuectus est, ut quamuis esset audacissimus Catilina. obmutuerit. extat adhuc oratio illa. Tertium, cum pro Ticinia Cottae in priuata causa diceret, adeo Curionem aduersarium fregit, ut repente totam causam oblitus sit: cum s nesciret quid responderet, dixit id sibi Ticiniae ueneficiis accidisse. Erat aute Curio tam infirma memoria, ut aliquoties tria cum Proposuisset, aut quartum adderet, aut tertium quaereret: quod in libro de Claris oratotibus scribit Cicero.
Quid demiserationibus loquar: quibus eo sunt usus pluribus
quod etiam si plures dicebamus, perorationem mihi tamen ominnes relinquebant: in quo ut uiderer excellere,non ingenio, sed do lore assequebar.
In hoc uno non tantum caeteris oratoribus sed etiam ipsi Demostheni longe praestitit Cicero,quod affectus mouere, Nad misericordiam flectere iudi
cum animos optime nouerat. Nam Demosthenes Atheniensium consuetudine&lege impeditus, huic rei operam nauare non potuit: in qua tantum Cicero profecit,ut etiamsi plures essent in eadem causa patroni, tamen omnes illip erora tionem relinquerent. Verum ut ne quid arroganter de se dicere uide, tu hoc non ingenio suo, sed dolori, quem ex molestiis amicorum capiebat; attribuit. Perorationem mihi. Quoniam in extrema parte concitandus est iudex uel ad indignationem, uel admisericordiam, prout causa postulat: et in hoc Cicero caeteris antecellabat,ideo perorationem illi relinqvcbant. Memunit autem de miserationibus non de indignasione: quonia raro accusabat, frequentissime defendebat. Nam indignatio propria est accusatoris, miseratio defensoris. Non ingenio. Multis in locis Cicero sibi ingenium detrahi ut maiorem industriae ac diligentiae laude assequatur. ut pro P. Quintio: aminus ingenio possum,subsidio mihi diligentiam comparaui.
Quae qualiacun* in me sunt, me enim ipsum non poenitet,quan/ta sint, ea apparent in orationibus. & si carciat libri spiritu illo,
Propter quem maiora eadem illa,cum aguntur, quam cum leguntur,uideri solent. Facile potest inquit exorationibus intelligi, quanta stiris in peroratio
nibus: quamuis in libris non sentiatur is spiritus, quem in agendo senti mus. Me enim ipsum. Mihi inquit, mea satis placent. Sic enim se res h het: me mea, te tua delectant. unde prouerbium, Suum cuim pulchrum, sed plurimos philautia ac caecus amor sui decipitinana,ut ait Horatius,G- scribentes, e mirimur,m ultro si taceas,livitiint,suriviis Here,beati.
Sed hoc uitium in poetis praecipue reperitur. unde Cicero dixit: Adhuc neminem poetam cognoui oc mihi fuit cum Aquinio familiaritas) qui non optimus sibi uideretur. Oratores paulo morosiores sunt, S tame aliquando sua mirantur: sicut in multis locis Cicero facitineo iniuria: cum id suo iure faciat. quia reliquos omnes superabat. Et si carent.) Plurimum in oratore potest actio, quemadmodum superius dictum est,uso eo,ut inepta oratio bene pronunciat saepe eueheniter placeat: contra ucio pulcherrima, si male pronumn a cietur,ine
159쪽
3M IN ORATOREM. cietur. ineptissi a uideatur. Sed in scriptis, a quibus abest omnis sessitus, non iacile dicendi uehementiam sentire possumus. Hoc est quod ait hoc Io, eo Cicero. nam propter spiritum multo maiora uideri solent eadem, quando aguntur, quam quando leguntur . Unde benedixit Valerius Ma mus: In Demosthene magna pars Demosthenis abest, quod legitur potiusquam auditur.
Nec iero miseratione solum mens iudicum permovenda est, qua nos ita dolenter uti solemus, ut puerum infantem in manibus Perorantes tenuerimus: ut alia in causa excitato reo nobili, sublato etiam filio paruo, plangore Sc lamentatione compleremus forum: sed etiam est faciendum, ut irascatur iudex, mitigetur, inuideat, sa-ueat, contemnat, admiretur, Oderit, diligat, cupiat, satietate afficia
tur,speret,naetuat,laetetur,doleat.
In perorationibus ut dictum est ecipue spectatur miseratio εcindi
gnatio: sed alij et iam motus animorum adhibentur.ut miserationi adiungitur hi dicis mitigatio, fauor, admiratio, beneuolentia, cupiditas, spes, laeticia: indignatiora,ira,inuidia,contemptus,odiunt,satietas,metus, dolor. Debet. gitur orator in his omnibus laborare,ut quoties opus est, possit eos motus in animis audientium concitare. Non igitur solum miseratione mens iudicum permovenda est, sed aliis etiam affectibus. Qua nos ita dolenter. Sole hant pleri* oratores, ut magis iudices mouerent, etiam infantes di par s in iudicium producere,ut eorum aspectu commoti iudices, parentibus ignosce rent. ita Ser. Galba productis iniussicium siliis,ptaculum euasit,ut Val Max. auctor est. ita Cicero pro P. Sylla, paruum eius filium tenens peroravit. idem Pro Flacco, cum reum Flaccum excitasset,etiam filium eius paruum sustulit, quo iacio plangstre et lamentatione omnia compleuit. de quo sortasse hoc loco sentit. Vt irascatur. Septem contrariorum combinationes hoc loco ponit, quibus audientiam animi concitamur. Prima est,irata mitigari .secumda, inuidere, fauere. tertia,contemnere,adnurari. quarta,odisse, diligere. quin t cupere,atiari.sexta,sperar metuere.septima, lamiti, dolere. de quibus animorum motionibus quarto Tusculanarum quaestionum multa disputantur.
29a in uarietate duriorum accusatio suppeditabit exempla, mitiorum defensiones meae. nullo enim modo animus audientis aut incitari aut leniri potest, qui modus a me non tentatus sit. Dice rem persectum, si ita iudicarem, nec in ueritate crimen arrogata
Si quis inquit exempla quaerit,quomodo iudex assiciedus sit,is poterit ex
orationibus excerpere,quae duriora sunt,& asperiora,ex accusationibus: qus uero mitiora di leniora,ex defensionibus. Accusatio. Septem libros comtra Verrem intelligit, quos omnes accusationis nomine coplectitur. in eis autem omnia tentat,quo iudices contra Verrem incitare possit. Defensiones. ut pro Milone, pro Ligario, pro Caelio, multaes aliae. Nullo enim modo. Omnia se tentasse dicit, quibus audientis animus moueri potest, quamuis perficere non potuerit. Exempla non ita facile possunt adduci,quoniam in totis orationibus sparsa sunt. Incitari aut leniti. Haec tanquam duo genera sunt, quibus omnes animorum motus sub iciuntur. Incitat ira,inuidia odium, contemptio,metus,dolor. Lenit misericordia,fauo admiratio,beneuolentia, cupiditas,spes,laetitia. Haec omnia tentantur a Cicerone, quoties causa posti
lat. Dicciem persectum. Duabus de causis non uult dicere persectum a se modum
160쪽
se modum incitandi aut liniendi. primo, quia non ita iudicat: deinde,quia crimen arrogantiae extimescit, etiam si uerum dicati ex quo tacite significat, se multa periecisse.
Sed cui supra dixi nulla me ingenij, sed magna uis animi inflam
mat, ut me ipse non teneam: nec unquam is qui audiret, incenderetur, nisi ardens ad eum perueniret oratio. Iterum arrogantiae crimen deprecatur, ne sibi nimis uideatur attribuere. Non inquit altequor ingessio, ut audientes moueam: sed in quadam animi,
quae ita me inflammat, ut me ipse non teneam.plurimum enim reser ut ipse orator assiciatur eo modo, quo cupit audietem assicere. quod secundo de Oratore M. Antonius docet, re Horatius in Arte poetica,& Quintilianus libro sexto,N hoc loco Cicero. Nes enim inquit incendi potest auditor, nisi aradens ad cum oratio perueniati nem oratio potest ardens uideri,nisi ipsius oratoris animus exarseriti unde Cicero pro Gallo quemadmodum scribit Val. Lib. e. p. Max.)cum M. Callidius accusator dixisse sibi prs paratum a Gallo uenen id i testibus, chirographis, quaesitionibus,se probaturum affirmasset: sed rotruiso uultu, ec languida uoce, oc soluto genere orationis usus esset, eum his Paucis uerbis refutauit:Tu istud M. Callidi nisi fingeres, sic ageres opus est igitur uehementi impetu animi, si quis audientes commouere uelit.
Vterer exemplis domesticis, nisi ea legisses: uterer alienis,uel lat,nis, si ulla reperirem: uel Graecis, si deceret. Exemplis se uti nolle ostendit, atque id quadam enumeratione, quae
ita formari potest: Si uellem exemplis uti,necesse esset, ut aut domesticis, aut Latinis,aut Graecis uterer: sed domestica tulegisti Latina nulla reperio, Graecis in oratione Latina uti non decet: ita nullis mihi utendum exemplis est. Nos autem ex ipso Cicerone, quot uolumus exempla miserationis 5c ardentis orationis sumere possumus: ut ex peroratione pro Milone, pro Plancio,
pro Flacco,ex tertia actionein Verrem de morte Philodami ec eius fit ij, ex plurimis aliis locis. Sed Crassi perpauca sunt, nec ea iudiciorum: nilail Antoni j, nihil Cottae,nihil Sulpiti j. dicebat melius quam scripsit Hortensius.
Probat,se latina exempla non reperire. Fuerunt enim quatuor satis inst. nes oratores ante Ciceronem, ec unus etiam cum Cicerone: Antonius,
Crassus,Cotta,Sulpitius,ante:Hortensius una. Sed Crassus perpauca scripsit, ec ea quae ad iudicia non pertinent, ut nullum ab eo sitimi exemplum possiti Antonius nihil omnino scripsit, quamuis egregie diceret. Aliquando inter rogatus, cur nullam orationem scriberet respondit,ideo se non seribere, ut
si quid superiore iudicio actum ei quem postea desensurus esset nociturum ret, non dictum illud a se, posset assimare. au stor Val. Max. Idem Cotta DF.rca ec Sulpitius secerunt. Hortensius autem multa quidem scripsit,sed quae non satis fuerint laudata multo enim melius dicebat,quam scriberet. nam ut scrubii Val. Max. pene plus studii in corporis decoro motu, quam in ipsa elo i fit, e suentia ponebat, adeo ut ad eum audiendum Ec spe standum cupide pli rimi uenirent: inter quos Aesopus tragoedus, ec Roscius Comoedus, irequentes illo causas agente assistebant, ut sero petitos gestus, in scenam
Uertam haec uis, quam qusrimus, quanta sit,suspicemur,quoniam n 3 exemplum