장음표시 사용
161쪽
exemplum non habemus: aut ii exempla s equimur, a Dei nosthe ne sumamus: & quidem perpetuae dictionis, ex eo loco, unde in Ctesiphontis iudicio de suis fastis,consilli meritis in remi'. aggressus est dicere.
Quoniam exemplis ostendere,quanta sit illa uis eloquentiae, quam quirit, se non posse dixerat, propterea quod latina non sunt,oc Graecis uti non decet: nunc ait, poste nos cogitatione eam ampleeti: aut si cupimus, exempla posse a Demostilene sumere ex oratione quam pro Ctesiphonte habuit,ubi per petua dictione sua facta,consilia, merita in rem p. commemorat: quem multis in locis imitatus est Cicero, sed praecipue in oratione contra Pisonem, quae tota est ardens, ut maior eloquentiae uis exprimi non polle uideatur. Perpe tuae dietionis. Q romam in orationibus sunt aliquae partes uehementes ocincensae, sed reliquae remissiores. ut pro Cluentio nihil ea parte fieri potest ardentius: Nubit genero socrus, nullis auspicibus, nullis auctoribus, ianestis ominibus omnium: mulieris scelus incredibile, et praeter hanc unam in omni uita inauditum: ὀ libidinem effrenatam oc indomitam, ὀ audaciam sin, utarem: ec qu. ae sequuntur pauca. reliqua autem Oratio multo placatior est. unt etiam orationes totae ardentes, ut prima in Catilinam,secunda in Anio
Mium, N ut dixi in Pisonem. Ea profecto oratio in eam formam quae est insita in mentibus nostris, includi lic potest, ut maior eloquentia non requiratur.
Orationem eam quam pro Ctesiphonte Demosthenes habuit, multis in locis suspicitat admiratur Cicero,sicut etiam superius videmus: adeo ut ii iam etiam in Latinum sermone conuerterit. Sed mirum est quod hoc loco dicit, posse illam orationem includi in eam idaeam ec sorinam absolutat eloquentiae,quam habemus in mente,ut non desideretur maior eloquentiae Veligitur amore Demosthenis, quem unum suspiciebat, inductus, plus quilii concedit ueritas, illi tribuit: uel in hominem non posse maiorem eloqueti alii cadere existimat. Ais hactenus quidem de materia oratoris dixit, nunc u ro ad formam transit.
Sed iam ipsa forma restat, Sc character ille qui dicitur: qui qua lis este debeat ex ipsis quae supradi ita sunt intelligi potest.
Declarauit hactenus,quae dicendi genera sequi debeat orator, quibus artia hiis incumbere,quomodo genera causarum, partes orationis,locos commi nes,amplificationes tractare debeat. Reliquum est,ut etiam speciem ec figuram dicendi, qui character dicitur, ostendat: quamuis ex iis quae iam dicta sunt intelligi possit qualis esse debeat. Nam ubi cuiusq; generis, hoc est sum missi temperati ,ec sublimis notam aperuit, ibi etiam multa de reru ec uerbo rum ornamentis uerba fecit ut ostenderet, quae cuil generi conuenirent. Ex ornationes autem appellauit suppellectilem oratoriam: nunc siguras, compositionem dc numeros aggreditur.
Nam Sc singulorum uerborum, Sc collocatorum lumina attigiamus: quibus sic abundabit, ut uerbum ex ore nullum, nisi aut clegas,
aut graue, exeat. Docet quomodo forma dicendi possit ex supra dictis intelligi: Quoniam inquit breuiter attigimus lumina uerbor et singuloruet collocatoris. Dixitrium, ornatu uerboru esse duplice: unus pliciuialterii collocatorii uerbori Omatum
162쪽
Ornatum sinplicem probari in propriis usitatist uerbis,& in alienis. Aliena
uero esse uel translata,vel facta, uel noua, uel prisca N inusitata. Ornatum collocatorum uerborum in eo spe fiari, si uerba aliquid concinnitatis efficiunt,
quod uerbis mutatis non maneat, manente sententia. His ornamentis ita a Dundare debet orator, ut nullum uel bum omnino Proserat, quod non aut Glegantiam aliquam, aut grauitatem habeat. Itaque maximum studium in de ligendis uerbis est adhibendum, in quo totius eloquentiae sandametum est, ut C. Caesar dicere solebat. Debent autem uerba esse aut elegantia dc polita, ut summisso oc mediocri generi conueniant: aut grauia,ut in amplo ec granis
di genere collocentur. Quod autem neque elegans neque graue uerbum rit, id omnino rei jciatur, quoniam oratorium eue non potest. Neque satis
est dicere, hoc uerbum Latinum est: quoniam multa sunt Latina quidem uerba, sed uel sordida, uel leuia: quae licet in epistolis, aut uersiculis usurpentur, non tamen in orationem admittenda sunt, in qua tantum elegantia ec grauia locum habent.
Ex omniq; genere frequentissimae translationes erunt, quod eae Propter similitudinem transferunt animos, reserunt ac mouene
huc illuc: qui motus cogitationis celeriter agitatus, per se ipse
Variis luminibus orationem sitam distinguere debet orator, sed praecipue
frequentissimis metaphoris, quae latine translationes uocantur. Hoc autem ideo facere debet, quoniam miram gratiam 5c uenustatem adferunt orationLSiquidem animos mouent earum rerum similitudine unde sumuntur: oc coleriter, cum frequentes sunt, huc atque illuc transferunt: in qua mentis agiatatione magna quaedam est oblectatio. Quare longe omnium pulcherrima intilianus metaphoram appellat. Cicero tam nequenter hac exornati ne utitur, ut ne pagina quidem in eius orationibus reperiatur, in qua non frequentissimae sint metapnorae. Sumamus enim, exempli gratia, principium orationis notissimae pro lege Manilia: ibi statim metaphorice, conspectum Quiritium multo iucundissimum appellat, locum uero ornatissimum ad dicendiIm. deinde, aditum laudis, uocat eum locum . non ita multo post tribus metaphoris in uno membro utitur, cum ait Et meus labor in priuatorii peticulis caste integre uersiatus,ex uestro iudicio fruetum est amplissimum consecutus. Sed sunt aliquae insigniores metaphorae,quae plurima elucent in oratione, ec eam iucundissimam efficiunt. quales illae: Quere illa non possunt ut
haec no eodem labes aetata motu c5cidant. oc alibi: Nunc imperi j nostri splendor illis gentibus lucet. sic plurimae aliae. Et reliqua ex collocatione uerborum quae sumuntur quasi lumina, magnum asserunt ornatum orationi. sunt enim sinitia illis, quae
in amplo ornatu scens aut fori appellantur in ignia: non quod sola iornent,sed quod excellant.
Verborum collocatio maxime illustrat oratione: sicutissigna t ibulae, re reliqua insignia,scenam 5c sorum exornant. Et reliqua. Non tantum metaphorae,sed etiam reliquae figurae, solent orationem exornare. Sunt enim. Hac similitudine quali oculis subiicit, quantu ornatum afferant orationi uera horum lumina. Delectabant enim Romani ludis scenicis,&in eis summa saepe magnificen tia ostendebat. nam tota scena primo exornabat,deinde signare tabulas,&generis eiusde multa ornameta certis locis disponebat, quae insignia dicebantur: non quod sola ornarent,sed quod reliquis excellerent. In
amplo ornatu. Claudius Pulcher prunus si ille traditur, qui scenam uariasn 6 picturis
163쪽
isa IN ORATOREM . nix. lib. picturis εc signis N tabulis ornarit: C. Antonius totam scenam argento prete
texuit,Petreius auro, Catulus ebore, qui etiam primus spectantium constitum uelorum umbraculis texuit. iam autem magnifico apparatu scena exornaret declarat Cicero libro septimo Epistol ad M. Marium: Apparatus, inquit, spectatio tollebat omne hilaritate, quo quidem apparatanon dubito quin animo aequissimo carueris. quid enim delectationis habet sexcenti muli in Clytemnestra aut in equo Troiano crateraru tria millia aut armatura ira ria peditatus re equitatus in aliqua pugna quς populare admiratione habuerunt,delectatione ubi nullam attulissent. Aut fori. Quoniam in foro munera adiatoria edebant saepe in mortuoru honore: qui autem munera edebat, vitiis insignibus serum exornabat. Gladiatorum munus primum Romae datum est in foro Boario, Appio Claudio, Q. Fulvio Coil .dederunt M. &DO lib.r. . i. cius, filii Bruti,funebri memoria ut ait Ual. Max. patris cineres honorando.
Eadem ratio est horum quae sunt orationis lumina, & quodam
modo insignia,cum aut duplicantur iteranturq; Uerba. Verborum 5 sententiarum lumina insignibus scenae Zc sori dicit esse similia, quia maxime excellunt in oratione. Ac primo quidem nonnullas uerbo rum figuras numerat, deinde etiam sententiaru . Prima igitur exornatio, tua
ponit hoc loco Cicero,est,cum duplicant iteranturin uerba, quae ab Aquila Romano pati logia ait iteratio dicitur,fieques apud Ciceronem, et reliquos auctores. θί magis aetioni re certamini, quam stylo uidetur conuenire: quod tertio Rhetoricoru Aristoteles docet. ut Cicero:Tu tu Antoni Caesari ructi, atque omnia permiscere cupienti, causam belli ciuilis dedisti. oc pro Milone: Vos uos appello sortissimi uiti. ec alibi: Occidi occidi no Sputium Melium, ξ c. ita Virgilius: Me me,adsum qui seci,in me couertite serrum. ec in Buco licis: Ah Coridon Corydon. Est euam huius generis ea qus a Cornificio conduplicatio nominat. ut: Tumultus C.Gracchi tumultus domesticos &int stinos coparat.Vel cum plura uerba iterant, commutato ordine. ut pro lege
Amn. Ecquam putatis ciuitate pacatam filii , quae locuples sit et ecquam es se locupletem,quae istis pacata esse uideatur
Aut breuiter commutata ponuntur.
Haec figura uocatur paronomasa, uel ut Aquila Romanus paronymia,
quae est leuis immutatio uel literae,uel stllabae. literae,ut Terentius: Nam inceptio esst amentium, haud amantium. syllabae,ut Cicero: Non emistus o urbe,
Ied immissus in urbem: praetor iste, uel potius praedo sociora: cui quod lia het, hoc licet. Cornificius annominationem uocat, & uariis modis fieri ponse ostendit. Aut ab eodem uerbo ducitur saepius oratio.
Haec Epanaphora dicitur a Graecis, a Cornificio uocatur repetitio: cum uel membra multa uel ambitus uerborum,ab eodem uerbo incipiunt. Memhra, ut pro lege Man. Non auaricia ab instituto cursu ad praedam aliqua reuocaui non libido ad uoluptatem,non amoenitas ad delectatione, non nobili ras urbis ad cognitionem,non dentilabor ipse ad quietem. Ambinis uerbo rum saepe multi ab eodem uerbo ducuntur,ut in eadem oratione:Testis est Lialia, quam ille ipse uictor L. Sylla huius uirtute 5 consilio consessus est liboratam . testis est Sicilia, quam multis undiquerim iam periculis,non terrore helli,sed celeritate consilii explicauit.testis est Africa, quae magnis oppresta hostium copiis, eorum ipsorum sanguine redundauit. testis est Gallia, per quam legionibus nostris in Hispaniam iter, Gallorum internecione pates
cium est. testis est Hispania, quae saepissime plurimos hostes ab hoc stipe
164쪽
ratos prostratost conspexit. Est autem haec exornatio frequentissima. Aut in idem con 'citur. Species huius inurs contraria est superiori,eo quod ibi ab eadem parte mrationis Caepius incipitur hic in eandem partem desinitur . Vocatur autem antistrophe Graece,Latine conuersio. qualis est illa Ciceronis pro Fonteio: Frumenti maximus numerus e Gallia,peditatus amplissinas copis e Gallia, equites numero plurimi e Gallia. Aut in utrimque.
Haec figura ut inquit Aquila ex utraque earum quas supra demonstra
trimus, composita est, utranque orationis speciem circundat. nam Sc incipit saepius ab una parte orationis, ec toties in unam atque eandem desiniti uocatur autem Symploce, Latine connexum,uel complexio, ut Cornificio placet.
Exemplum est Ciceronis contra Rullum: QIris legem tulit Rullus. quis triabus sortitus est Rullus. quis decem uiros creauit idem Rullus. & pro MLione: is eos postulauit Appius. quis produxit Appius. Aut adiungitur idem iteratum. Epanalepsis dicitur haec figura, cum idem iteratum aliqua interpossione
facta adiungitur. Aliquando autem in eodem membro fit repetitio, aliquam do multis uerbis interpositis. in eodem membro, ut pro lege Manilia: Fuit hoc quondam, fuit proprium populi Romani, longe a domo bellare. multis
uerbis interpositis, ut in eadem: rae ciuitas antea unquam fuit non dico A theniensium, quae satis late quondam mare tenuisse dicitur: non Carthaginiensium, qui permultum classe niaritimisq; rebus ualuerunt non Rhodio, rum, quorum usici ad nostram memoriam distiplina naualis & gloria remam sit: quae ciuitas antea unquam tam tenuis, quae tam parua insula fuit ecc. Aquila dat hoc exemplum: Haec non potest, iam non potest inquam libera
ciuitas esse. Aut idem ad extremum refertur.
Iucunda est haec figura, cum idem uerbum,quo periodus coepta suit,in Oxtrema periodi parte reperetur. dicitur a Graecis pro apodosis, Latine reddutio. ut pro M. Marcello: Vidimus tuam uictoriam praeliorum exitu termina tam gladium vagina uacuum in urbe non uidimusata Virgilius: Multasupra Priamo rogitanssuper Hesiore multa. Aut cotinenter unum uerbum,non in eadem sententia Ponitur. De hac figura ita scribit Aquila: Ploce,copulatio, ea figura elocutionis, qua idem uerbum aut nomen bis cotinuo positum, diuersa significat. ut est illud: Sed tamen ad illum diem Memmius erat Memmius. ita enim hoc bis positum est,ut superius quidem nomen tantum significet hominem, posterius uelit intelligi eundem qui semper fuerit, ac sui similem. Mihi uidetur haec eadem esse figura, quam Cornificius traductione uocat: cum idem uerbum modo ponitur in hac, modo in altera re.ut,Cuream rem tam studiose curas, quae multas tibi dabit curasr item: Amari iucundum est, si curetur ne quid insit a mari. intilianus πλο aliter accipiti uest enim esse repetionem frequentiorem, quae fit ex permistis figuris. ut: Scire tuum nihil est. si tes ire, esciat alteri
Cuius figurs pulcherrimum exemplum est pro lege Maniliae ut, Vos qui modo ante ostium Tyberinum, classem hostium uidebatis, i nunc nullam intra oceani ostium praedonum nauem esse audiatis,
165쪽
Aut cum similiter uel cadunt uerba, uel desinunt.: lHae duae sunt exornationes,quarum altera dicitur ο ἱήωτον, altera ἴ- σtas Q. Latine uerὀ,similiter cadens, 5c similiter desinens. Similiter cadenx est, cum plura membra in eosdem casius finianti ut pro lege Manilia: Labor in negociis, sortitudo in periculis, industria in agendo, celeritas in conficiendo, consilium in prouidendo. Similiter desinens, cum plura membra eunt dem sonum in fine reserunt. ut in eadem : i Siciliam adijt, Africam plorauit, inde in Sardiniam cum classe uenit. Hae duae figurae iaci linia: ec stoquentissimae sunt.1 Aut multis modis contrarηS relata contraria. ihi Maxime illustrant oratione, contraria resata contrariis: quod fit mulsis moedis, quoniam multa sunt contrarioru genera. sunt enim quae dictitur aduersa: ut sapientia stultitia,liberalitas,auaritia. Sunt quae priurata latine graecempti micte appellantur: ut dignitas indi nitas, humanitas inhumanitas. Sunt etiani quae cum aliquo conseruntur,i Graecis προστι dicta: ut duplum simplu, mul in pauca,longum breue,maius minus. Sunt denique ualde contraria, quae appellantur negantia, ea αποφατικα Graeci, contraria aientibus. Ab his omni-hus contrariis multa fiunt argumenta, multaeq; exornationes. ut Pro lege Manilia: Cuius adolescentia ad scientiam rei militaris non alienis praeceptis,
sed suis imperiis: no offensionibus belli, sed uicto is nostipendi s sed triumphis est traducta Aliquando Otraria politi si sine iunguntur cum repetitio ne interrogatione,similiter cadente,similiter desinete, paribus, θί caeteris eius generis.ut pro Costo,de Catilina: Quis clarioribus uiris quoda tempore iucundior quis turpioribus coniunctior quis ciuis meliorsi partium aliquandor quis tetrior hostis latine ciuitatis quis in uoluptatibus inquinatiori
quis in laboribus pauentior quis in rapacitate auarior quis in largitione effusiore hoc exornationis genus apud Ciceronem stequentissimvn ec suauissimum est.
Aut cum gradatim sursum uersus reditur.
Quintilianus de hac figura sic ait: Gradatio, quae dicitur , ut is, aper viorem habet artem, ec magis affectatam, ideoq; esse rarior debet. Est autem ipsa quoque adiectionis. repetit enim quae dicta sunt, oc priusquam ad aliud descenda t, in prioribus resistit. Huius figurae exemplum est pro Milone: Nerue uero se populo solum, sed etiam senatui commisit: nec senatui modo, d etiam publicis praesidiis Narmis: neque his tantum, sed etiam eius pote stati, cui senatus totam Remp. commisit. Egregie autem ut inquit Aquitala ec feliciter Licinius Caluus in Vatinium hac figura usus est . quod e xemplum etiam mintilianus citat: Non ergo pecuniarum magis repetun darum quam maiestatis,neque maiestatis magis quam Plantiae legis, neque Plautiae t egis magis quam ambitus, neque ambitus magis quam omnium let gum omnia iudicia perierunt.
Aut cum demptis coniunctiionibus, dissolute plura dicuntur.
Haec dicitur ασυνAτον a Graecis,& duobus modis fieri solet. uel enim si gula uerba interuallis distinguutur,caesa oratione,& tunc articulus a corni mcio dicitur: ut Ammonia,uoce, uultu aduersarios perterruisti. Cicero in Catilinam: Abiit excessit, euasit,erupit.Virgilius:
Haec eadem Amram γε, mare titera testor.
Vel multa membra suo uerbo separatim concluduntur,ta tunc disiunelio nominatur: Ut, Populus Romanus Carthagine sustulit, Numantiam deleuit, Corinthum
166쪽
Corinthum disiecit, Fregellas euertit. Cicero pro lege Man. Siciliam adisti, Africam explorauit, inde in Sardiniam cum ciaile uenit. Virgilius:
Ferte cuilumnias, date teu, impellite remos.
Aut cum aliquid praetereuntes,cur id faciamus, ostendimus.
Quidam hanc figuram praeteritionem uocant, quando orator se dedita o pera ostendit aliquid uelle praeterire, oc causam adfert cur id faciat. ut pro P. aintio: Ueium de his rebus non necelle habeo dicere,ea quae me P. asin-lius cupit commemorare, tametsi causa pollulat, tamen quia postulat, non fagitat,praeteribo. Scin Catilinam: Quod ego praetermitto, re facilepatior sileri, ne in hac ciuitate tanti facinoris immanitas aut extitisse, aut non uiridi cata esse uideatur.
Aut cum corrigimus nosnctipsos quasi reprehendentes.
Correctio duplex est . uel enim unum tantum uerbum nostrum corrigiamus, oc aliud quod significantius sit, substituimus. ut: Ego omni officio, ac Potius pietate. uel multa, quae iam diximus amplificationis gratia corrigiamus, di grauiora subiungimus. ut pro lege Manilia: Sed quid ego longinqua commemoro et paulo post Quid ad nos, cum ab exteris nationibus ue Hirent, captos querar, cum legati populi Romarii redempti sint: ecci Aut si ei aliqua exclamatio, uel admirationis, uel coquestionis. Exclamatio duabus de causis fieri solet,uel propter admirationem ut pro Ligario: O' clementiam admirabilem, aque omni laude, praedicatione,lite ris monumentiss decorandam. uel propter conquestionem, ut pro P. Sylla: O falsam spem, o uolucrem fortunamio caecam cupiditatem, o Praeposte ram gratulationem. Aut cum eiusdem nominis casus saepius commutantur. Quoties oratio casibus uariat, fit figura quae a Graecis πολύπῖο σόν uocas, tus esit hoc exemptu apud Qtintilianu: Pater hic tuas ' patre hunc appes las patris tu huius filius. Fit etiam uarietatis generibus elegantissime. ut pro lege Man. Q iam prouincia tenuisti a ptaedoniblis libera per hosce annos quod uectigal uobis tutum suit quini socium defenditiis cui prssidio classibus uel tris i uistis Hic enim n5 tantum casus, sed etiam genera mutata sunt.
Sed sententia ruin ornamenta maiora sunt quibus quia frequenter Demo illienes utitur, sunt qui putent iccirco eius eloquentiam maxime esse laudabilem.
Sicuti res praestantiores sunt uerbis, ita etiam sententiarum ac rerum ornamenta maiora sunt uerborum ornamentis. in quibus maxime Demosthenes excelluit,ita ut sentetmiarii ornameus eius orationes undi* scateant. qua de causa quidam existimant, eius eloquentiam esse maxima, maximes laudabilem. Ex hoc intelligi potest, quam excellentes sint figurae sententiarii, quae uel solae possint eloquetiam commendare, quamuis etiam alia multa ad per sectain eloquentiam requirantur.
Et uero nullus seri ab eo locus suae quadam conformatione sen
tentiae dieitur: nec aliud quicquam est dicere, nisi omnes, aut certe plerasque aliqua specie illuminare sententias. quas cum tu optimὸ Brute teneas,quid attinet nominibus uti, aut exemplis tantummodo notetur locus.
167쪽
Assirmat in Demosthene siequentissimas esse sentetiarum exornationes, ut nullus sere locus sit quem non aliqua conformatione sententiae poliat. Vocat autem Cicero consorinationem, quem Graeci ex Jματισμγ dicunt απιπις - ου, hoc est a sigura. Itaq; conformare orationem, erit idem quod ityurate dicere. Porro dicere, quod oratoris est proprium, nihil aliud est,quam ita uerba facere, ut omnes aut plerael sententiae, aliqua specie seu figura illumi- nentur. quod qui non facit,ille non dicit,sed loquitur . Verum Cicero hoc lorico,cum ad Drutum scriberet, qui artem omnem dicendi percallebat,noluite xemplis uti, quibus sententiarum ornamenta explicaret, sed tantummod
Sic igitur dicet ille, quem expetimus,ut uerset saepe multis modis
eandem &unam rem,&hereat in eadem commoretur I; sententia Bonus orator sententiarum figuras diligentissime persequetur, quarum plura sunt genera: uerum Cicero nonullas tantum exempli gratia commemorat. Et prima quidem duplex est. uel enim unam rem pluribus uocabulis e Primemus, ec tunc synonymia, uel interpretatio dicetur. ut pro Milone: Ex pelletur, exterminabit, elicietur. pro Ligario Quid cupiebas quid optabas uel plura membra ponemus, quae idem omnia pene significant di tunc dic tur commoratio. ut pro Milone:Diem mihi credo dixerat,multam irrogarat,acitionem perduellionis intenderat pro Roscio Am. Prsdia mea tu possides, eg aliena misericordia uiuo: mea domus tibi patet, mihi clausa est: familia mea maxima uteris, ego scruum habeo nullum. Sed cepe accidit,ut una res atq; eadem sententia totas paginas occupet,dum uarie uersatur. Vsus est et
ganter hac figina Virgilius initio tertii Aeneidos,ubi quater idem, sed diue
sis uerbis ponit: Postquam res Asilaeaeriam euertere gentem Immeritam Mibum superis secidiis superbum Ilium,er omnis hκmo fama raptu ita Troic. ' ' :
Saepe etiam ut extenuet aliquid. Vis oratoris praecipue in amplis ac o,5j in Octenuado perspicitur. Qirotautem modis amplificamus, totidem etiam extenuare ait imminuere possid-mus, ut inintilianus do t. Verum extenuatio nonnu 'quam in tota oratio ne ut pro Murena de iure ciuili,&de Stoicorum disciplina:nonnunquam in aliqua tantii parte spectatur. quae in aliqua parte spectatur, exornatio est, de qua intelligit hoc loco Cicero,quae μειωme graece, latine diminutio, uel extonuatio dici potest. ut pro Milone: Uulnus in latere, quod acu punctu uidere tur, pro ictu gladiatoris putari. Saepe ut irrideat. 1 1
Haec ironia dicitur, quam Rufiniatius ita desinit: tin aliud in pectore re clusum, aliud in lingua promptum habemus: sentenista enunciationis in cintrarium a uerbis accipitur. ut totum exordium pro Ligario: Nouum crime C.
Caesar,& ante hunc diem inauditu, di quae sequuntur. Huius species numeratur sex: Chleuasmos, Charientisinos, Astismos,Diasyrmos, Existhenismos, Sarcasimos. Chleuasmos est,cum aduersarios cum risu eludimus:& eas illis uirtutes concedimus,a quibus absunt quam longissime. ut: Uerres homo sanctus ac diligens. pro Cecinna: Exemplar antiqvs religionis Fidiculanius Falcula. Turnus apud Virgilium:
Argue tu Drance, tot quinio stragis ccervos
168쪽
co ΜMENTARIV's. is Charientismos est,sestiua dictio,cu amoenitate mordax.ut pro Roscio Com. Nonne ipsuin caput, ec supercilia illa penitus abrasia,olere maliciam, di clamitare calliditatem uidentur et paulo post: Qui idcirco capite di superciliis seni Per est rasis,ne ullum pilum uiti boni habere dicatur. Astismos urbana di cito, cum urbane aliquem irridorius. ut pro Cluentio: Respicite respicite ludices, hominum fortunas, respicite Fabricii senectutem. cum hoc Reipicite oranandae orationis causa saepe dixi ilet, respexi t ipse. at Fabricius a subselliis donuito capite et sicesserat. tale est illud: Execrabatur sacerdote, qui tam nequa Verrem reliquisset. 8c illud: Melius esit uocem, quam reum perdere. Diasyrmos,cum aut persisnam, aut rem elevamus irridendo. ut Prima actione cdtra
Verrem: Est adhuc, id quod uos omnes admirari uideo, non Verres, sed Q. Mutius. et paulo posit: ded repente e uestigio ex homine tanquam aliquo Circeo poculo, fustus est Ucrres. pro P. Qui titio: id ad hec Naeuius. ridet scilicet amentiam nostram, qui in uita sua ratione summi officii desiderernus c. Exuth simos est,conteptio alicuius rcicis irrisione. ut PCecinna: Ut tantum facinus no in aequitate iuris,sed in una litera latuisse uideatur. Virgilius: regiam vero latam oesbolia ampla refertis, Tui: pisere: tuus.- oc alibi:-an tibi Mavors ventosa in lingua petibus si Vccibκs istis, Semper erit Sarcasmos,irritio est subobscoena, quae semper aliquam foeditatem,sed oc culte, denotat. ut pro Caelio. Quod iacerem uehementius, nisi mihi intercede rent inimicitiae cum istius mulieris uiro: fratre uolui dicere,semper hic erro. ec in eadem alibi: Qui propter nescio quam credo timiditate,et nocturnos quosdam inanes metus, tecum semper pusio cum maiore sorore cubitauit.
Ut dcclinet a proposito, deflectit sententiam.
Inter sententiarii ornamenta ponit etiam digressione, quam lx lxσιν Graeci uocant, quae frequenter reficit ec recreat animos, et ad fatura praeparat . qualis est illa digressio pro Roscio Am. de accusatoribus:d pro Caelio, de Catili
nar moribus,satis longa θc egregia ex eo loco: Habuit enim ille, sicuti meminis leuos arbitror, permulta,maximarsi n5 expressa signa, sed adumbrata ui tutu, A c.Sed plurimae sunt in orationibus Ciceronis appotitae digressiones.
Ut proponat quid dicturus sit.
Propositio multum illustrat orationem 3 attentiores reddit auditores. ut pro lege Man. Dicendu est enim de Cn. Pon peti singulari eximias uirtute.& pro P. Quintio: Non fuit causa cur Naeuius postularet a Praetore, ut at in iii bona ex edicio possideret.Prima Acst in Ver. Dicendum necessario est de cotentione nostra,ut in costituendo accusatore quid sequi possitis,liabeatis.
Ut cum transegerit iam aliquid clepia lat.
Inter sententiarum exornationes poninii etiam definitio, quae ut ait Coranificius rei alicuius proprias amplectitur potestates breuiter ec absolute, hoc modo: Maiestas Rei p. est,in qua continetur dignitas oc amplitudo ciuitatis. Haec inquit Cicero tunc adhibeda est cum iam orator aliquid ii ansegerit. ut pro P. Sestio cum iam multa de administratione Rei p. ti ansegimet definit quinam sint populares,B qui optirnates, hoc modo: Qui ea quae faciebant multitudini iucunda esse uolebant, populares: lui autem ita se gerebant, ut sua consilia optimo cuil probarentur,optimates habebantur. Vt se ipse reuocet. Hoc stequentissime facit Cicero,ut se ipse reuocet. Quidam hanc exorna tionem ἀπο Δούιν uocant, quasi reiectione dicas, ut pro Milone: Sed sinis sit, o ne p
169쪽
ut IN ORATORE Hriem enim prae lachrymis iam loqui possum. pro lege Man. Sed quid ego longinqua c5memoro in Verre Aet.6. Sed quid ego tam uehementer inuehor:
Repetitio alia uerborum, alia rerum. De repetitione uerborum supra diactum est. nunc admonet,ut orator res etia quas dixit,suoties opus est,iteret: quod saepe Cicero in orationibus. uerum mutatis sere semper uerbis, ut quata uis eade dicat,no tame eodem modo semper dicat. interdit etia statim repetit, quod ante dixerat ut Iudices melius recordari possint. quod pro P. Quintio facitiostenda inquit primum causam noluisse, cur a Praetore postulares,ut bona P. intibγossideres: deinde,ex edicto te possidereno potuisse : postremo,n5 possedisse. inlaeso C. Aquili,uosq; qui estis in consilio,ut quid pollicitus sim,diligenter memoriae mandeus. Nego suisse causam cur potui laresinago ex edieto possidere Potuisse,nego possedisse. Vt argumentum ratione concludat. Conclusio Ponitur inter exornationes rhetoricas etiam a Comisso,quae tunc praecipue pulcherrima esse solet,cum a repugnantibus ducitur.ut pro Q. Ligario: Qyorum igitur impunitas Caesar tuae clemenuae laus est,eorum ipsorum te ad crudelitatem acuet oratio. N pro Milone: Eius igitur mortis sedetis ultores, cuius uitam si putetis peruos restitui posse nolitis r Et alibi:Non potestis hoc facinus improbuiudicare, quin simul iudicetis,omnibus, qui in ta trones inciderint,aut illorum tests, aut uestris sententijs esse pereundum. Vt interrogando urgeat. Quintilianus inter sententiarum figuras interrogationem primo loco poniquerum ostendit non semper esse figuratam.nam aliquando simpliciter in
Sed uos qui tandem 'uibus aut uenistis ab oris Dic mi in Damoeta,cinum pecus an Meliboeic inloties autem non sciscitandi gratia assumitur sed instandi, figurata est. utrinousis tandem abutere Catilina pavensia nostra r quam diu nos etiam iste furor tuus cludetr quem ad finem effrenata sese iactabit audaciar Valent autem plurimum ad extorquendam ueritatem interrogationes conglobatae.ut pro Roscio A m. Quid si accedit eodem ut tenuis antea fueris: quid nutauarus quid si ut audax quid si, ut illius qui occisiis est, inimicissimus: num quaerenda causa est, quae te ad tantum facinus adduxerit in Otiam ad refellendum, mirum quantum ualeant. ut in eadem: Ubi eos conuenit qui cum locutus est quomodo persuastr precium dedit cui dedit per quem dedit unde aut quantum dedit c ita enim urgetur aduersatius his in terrogationibus,ut quid respondeat, non habeat.
Vt rursus quas ad interrogata sibi ipse respondeat.
Haec pulchra est, di frequens exornasio,cum orator interrogat,& sibi ipse respondet. uocatur autem Subiectio. quod orator responsionem statim subri ciat. ut pro Archia: Quaeres a nobis Gracche, cur tantopere hoc homine delectemur quia suppeditat nobis, ubi oc animus ex hoc seresi strepitu reficiat,et aures couicio defessa conquiescat. pro Milone: Cur igitur uictus est quiano semper uiator a latrone,nonnunΦ etia latro a uiatore occidit. N alibi: Heus in hi Ruscior ubi Cascas Clodius insidias fecit Miloni Ferit: certa crux . nullas seciti sperata libertas. In eade oratione pulcherrima est subiectio, quae uim arogumentationis habet, hoc modo:Diuertit in uillam Pompeii: Pompeium ut
inderet: sciebat in Alsiensi esse, procul inde: uillam ut perspiceret milites
170쪽
eo MMENTARII s. lnea suerat. quid ergo erat morae,et tergiversationisi dum hie uentre locum relinquere noluit.Sed multae sunt huius generis apud Ciceronem.
Vt contra ac dicat,accipi &sentiri uelit. De Ironia quae fit irrisionis gratia, superius diximus. Aliquando fit etiam ironia,sine aduersarii irrisione, sed quadam tantum dissimulatione: quo genere Socrates apud Graecos,Scipio Africanus apud Latinos seequeter utehantur: unde etiam ω , hoc est dissimulatores dicti sunt. Dissimulamus etiam interdum bona,quae sunt in nobis modestiae gratia. ut Cicero multis in locis deprimit ingenium,oc eloquentiam suam: ec Socrates dicebat,se unum
illud scire, quod nihil sciret. Sed hoc loco genus illud Ironiae intelligimus,in
quo licet aduersarios non irrideamus, tamen aliter accepi oc sentiri uolumus, quam dicamus: ut totum exordium pro Q Ligario, sicut existimat Quintilianus.nam Trapezuntius aliter sentit, qui non esse Ironiam putatitate
Scilicet is veris labor est,eaciora exietos sollicitat.
Vt addubitet,quid potius aut quomodo dicat.
Dubitatio, quae graece ὐπρία, vel Nemrum dicitur, frequens est, multum exornat orationem,cum ostendit orator senescire quid dicat, aut unde potissimu incipiat.ut pro Roscio Am: Quid primum querar aut unde potissimum exordiar Iudices aut quod,aut a quibus auxiliu petam pro A. Cluentio: Equidem quod ad me attinet, quo me uerta nescio. negem illam fuisse infamiam iudicii corruptir negem illam rem agitatam in concionibus iactata in iudicijs commemoratam in Senatu Contra Sallustium: Quo me uertam P. C ' unde initium sumam: maius enim mihi dicendi onus imponitur, quo notior est uteri nostrum. Aliquado etia orator sinnit aliquid sibi e memoria excidisse, quod uelit recordari.ut A q. Sin Verrem: Caneptaorsipssuocabantur,sed earu artificem que nam recte admones,Polycletum csse dicebant.
Vt diuidat in partes. Partitio, quae graece μεριμ ut dicitur,adhiberi saepe solet illustrandi gratia,
uel exornandi. ut pro lege Man.Ego enim sic existimo,in summo imperato re quatuor has res inesse oportere: scientiam res militaris,uirtutem, audi oritatem, felicitatem. Pro Cluentio statim a partitione incipit: Animaduerti Iudi, ces, omnem accusatoris orationem in duas diuisam esse partes: quarum alte ra, ct c. ita etiam pro P. Quintio: rae res in ciuitate duae plurimum possunt, hae contra nos ambae faciunt in hoc tempore, summa gratia, ec eloquentia: quarum alteram ete. Sed partitio aliquado totam caulam distribuit.
ut pro lege Man.Primum mihi uidetur de genere belli,deinde de magnitudine tum de Imperatore ad id bellum desigendo esse dicendum. Aliquando fit etiam in aliqua causae parte, di tunc a quibusdam subdiuisio uocatur. ut pro lege Man.Potest enim hoc dici belli genus esse ita necessarium,ut sit gerendu: non esse ita magnum,ut sit pertimescendum.
Vt aliquid relinquat, ac negligat.
Occupatio uocatur a Comiscio, cum dicimus nos prine ire,aut no scire, aut nolle dicere,id quod tunc maxime dicimus.ut pro lege Man. Multa pro tereo consulto sed ea uos conte mira perspicitis. et alibi: Sinite hoc loco Quiarites,sicuti Poetae solent,qui res Romanas scribunt,praeterire me nostram o imitatem, quae tanta fuit,&c. In Vatinium est huius exornationis exempla
egregium: Acir illud tenebricosissimu tempus inomiis aetatis tuae patiar latere: licet impune per meparietes in adolescentia persederis,uicinos compis