장음표시 사용
181쪽
ouam amicitia moueamur. Tertia causa omnium est grauissima quod Brutus recta & honesta petebat. quamuis enim aliquis amicissimus et praestantii simus sit tamen si praua aut turpia petat, non est audiendus. V nde recte themistocles,cum ab eo Simonides Chius, qui sub eo militabat, iniquum qui dam postularet: Neque tu inquit,bonus poeta esses, si modos Sc numeros in canendo cotemneres mel ego bonus Praetor, si gratiam cuiusquam legibus anteponerem. Cum autem a nobis recta & honesta petuntur, omnibus neruis eniti debemus, ut ea praestemus. Iusta est igit Ciceronis excusatio q, amiticissimo Ac praestatissimo uiro, ec recta ec honesta peteti, satisfacere uolucrit.
Sed ii profitear, quod utinam possem, me studiosis dicendi prae cepta Sc quali uias, quae ad eloquentiam serrent, traditurum, quis
tandem id iustus rerum aestimator reprehenderet Alia ratio ab ossicio communi. Nam pro se quisq; niti debet, ut labore at que industria sua quam plurimis prodeste possit. Nihil enim est praestantius, quam de humano genere bene mereri. Vnde Aristoteles dixit, nos inuentoribus artium 8c disciplinarii plurimum debere,quod primi animos nostros e colere coeperint . ita, inquit Cicero, si quis iuste rem aestimare uoluerit, nullo modo me reprehendendu censebit, quod dicendi istudiosis, quas aditum a deloquentiam patefacere contendam. Quod utinam possem. Honesta precatio, qua ta animum suum olitendit, ec modeste de se loquitur, ec causae plurimum seruit, fiduciam eius ostendens.
Nam quis unquam dubitauit,quin in Republica nostra primas
eloquentia tenuerit semper urbaniis, Pacatis V rebus: secundas, iuris scientia.
A eomparatione probare contendit, honestius esse praecepta dicendi tradere, quam ius ciuile docere. Ac primo scientias ipsas inter se comparat, et docet eloquentiam iurisprudentiae longe antecellere. nam hae duae aries urbanis Pacatisq; rebus Romae praecipue colebant,eloquentia,ec ciuilis scientia. Sed eloquentia praeitantiori labebatur,quod in oratione pio Murena, quada pulchra similitudinesic ostendit Cicero: Ut aiunt in Graecis artificibus eos aut cedos esse, qui citharoedi fieri non potuerint: sic nonnullos videmus, ut oratores euadere non potuerui, eos ad iuris studium deuenire. Pacatisq; rebus. Hoc dicit quoniam belli tempore net ora ror, neq; iurisconsultus in ciuitate locum habet quoniam ut ait Ennius, eo teinpore Tollitur e medio sipientia ui geritur res,
spernitur orator bonus,horridus miles emat .
Non ex iure manu cou ertum ei mage ferro
Contra uero Demetrius Phalereus dixit, eloquentiam in pace tantum posse, quantum in bello gladius potest. Cum in altera gratiae gloriae, praesidii plurimu esset: in altera pera secutionum cautionum praeceptio quae quidem ipsa auxilium in eloquentia saepe peteret: ea uero repugnante, uix saas regiones, si ne d in defenderet.
Ab esse stuprobat eloquentiam excellentiorem esse iurisi rudelia. nam in eloquentia plurimum est gratiae, oris, praesidi j Comparant enim plurimos sibi amicos,& multorum gratiam conciliant oratores, in magnoi sunt honore ac precio, quθd iacultate sua reos defendae, se ac suos omnes tum posiunt.
182쪽
sint.lurisconsulti uero tantum praecipiunt, quomodo ius tuum persequare, ecquomodo caueas ne ab aduersialius decipiaris. Huc accedit, quod iuris prudentia per se infirma est & debilis,ut nisi ab eloquentia auxilium petat, persaepe fines suos defendere non possit. Idem pro Murena contra Ser. Sulpiuum di citi Etenim inquit a uobis salubritas quaedam, ab iis qui dicunt salus ipsa retitur. deinde uestra responsa at* decreta Neuertuntur stipe dicendo & sine defensione oratoris tirma esse non postunt. Suas regiones. Metaphora sumpta a ciuitate, uel Principe, non multis copijs instructa, qui sine externis auxiliis fines suos defendere non potest.
Cur igitur ius ciuile docere semper pulchrum fuit hominum clarissimorum discipulis domus floruerunt ad dicendum siquis aecuat,aut adiuuet in eo iuuentutem,uituperetur Contentio,qua probat, inepte uituperari eum qui praecepta dat eIoquentiae. Vis argumenti liaec est Eloquentia iuri ciuili praestat:Sed ius ciuile doce re semper pulchrum fuit:ergo pulchrius est eloquentiam docere. Apud Romanos clarissimi homines iuri ciuili operam dabant,ec in eo iuuentutem eradiebant. itaq; pulchrum 5c honestum habebatur, plurimos in iure ciuili disci pulos habere, quod in primo de Oratore Crassus his uerbis ositendit: Est enim sine dubio domus iurisconsulti totius oraculum ciuitatis.Testis est huiusce Q. Mutii ianua oc uestibulum, quod in eius infirmissima ualetudine, asse e aliam aetate, maxima quotidie frequentia ciuium ac summorum homi num splendore celebratur. Tertio de Oratore dicit Crassus, Sex. Aelium, B Manlium,P. Crassum ueterem,T. Coruncanum, solitos fuisse transuerso soro ambulare: quod erat insigne eum qui id sacere lacere ciuibus omnibus consili4 sui copiam.Hoc est quod hoc loco quasi indignatur Cicero,quod iurisconsulti laudentur, si ius ciuile doceant:oratores autem uituperentur, si e loquentiae praecepta tradant.
Nam si uitiosum est dicere ornatὸ, pellatur omnino e ciuitate eloquentia: sin ea non modd eos ornat, penes quos est, sed etiam Universam Rempublicam,cur aut discere turpe est, quod scire honestum est aut quod nosse pulcherrimis est, id no gloriosum docere:
Argumentatur ab adiunctis,& ab iis quae cadunt sub eandem rationem, ut probet esse gloriosum eloquentiam docere. Si omate dicere inquit ui tiosum est, eloquentia debet omnino e ciuitate pelli: quod Lacedaemonil fecerunt, qui orationis breuitate delectabantur,ati omnem eloquentiam tari quam rem uitiosam contemnebant. Sed Athenienses oc Romani longe alia ter senserunt, qui non tantum oratores ipsos, sed etiam uniuersam Rempu-hlicam ornari eloquentia putabant. Ergo inquit Cicero si eloquentia ma ximo est ornamento, Nijs penes quos est, re uniuersae Reipub. non potest cuiquam turpe uideri, eam rem discere, quam scire honestum est: neq; quis quam uere iudicare potest, non esse gloriosum id docere, quod pulcheriimum est nouis te.
At alterum factitatum est,alterum nouum fateor, sed utriusque rei causa est. Alteros enim respondentes audire sat erat, ut ii qui docerent, nullum sibi ad eam rem tempus ipsi seponerent: sed eodem tempore & discentibus satisfacerent,& consulentibus. Resutat ea, quae ab aduersarijs dici possunt.neq; enim aiunt aduersarii noui mores, aut nouae consueuidines in ciuitatem inducendae sunt: sed ut iuris P consulu
183쪽
tra IN ORATOREM consulti docerent, id iam ab antiquis temporibus factitatum est: ut uero ora
tores praecepta traderent eloquentiae, nouum est, ec inusitatum. Huic obie Goni ita respondet Cicero,ut ostendat non hoc accidisse, quia res esset indugna, si quis eloquentiam docereti sed quia uehementer occupati essent oratores, ut docere non possent, di quia docendi rationem 5c uiam non tenerent. Possum,inquit,utriusque rei causam ostendere: hoc est, cur iurisconsulti do cuerint oratores autem non docuerint.nam Iurisconsulti in docendo non o ' cupabantur: sed aderant discipuli, qui eos audirent, quo tempore consilentibus de iure responderent, ec diligenter consulta notarent: ita sebat, ut eodem tempore ec iis qui discere uolebant,et ijs qui consulebant,fatisfaceret. Nullum igitur sibi tempus a reliquis occupationibus uacuum seponebat ii risconsulti in quo iuuenes in iure ciuili exercerent: sed dum costulerent, astare eos iubebant, et diligenter audire, at* obseruare quae responderentur,idi satis ad do Minam esse putabant. Alteri, cum domesticum tempus in cognoscendis componendisin causis, forense in agendis, reliquum in seipsis reficiendis, omne consumerent, quem habebant instituendi aut docendi locum
Docet, oratores adeo fuisse occupatos, ut docere iuuenes non potuerint. nam primo domi oportebat eos audire clientum causas,eas. cognoscere eccomponere, deinde in foro eas agere: quod autem reliquum erat temporis, in eo consumebant, ut se ipsi reficerent . ita Vi nullum docendi tempus si pererat. Cum domesticum tempus. Distributione docet,oratoribus nullum fuisse instituendi,aut docendi locum. Tempus autem in accidentia diuidit, cum aliud domesticum,aliud forense uocat. Oratores igitur, inquit, aut domi aut in foro,aut alibi uersabantur. domi causas audiebant ec componebant, in foro agebant, alibi erant reficiendi sui causa: ergo nullum tempus habebant,in quo docere possent.
At haud scio,an pleri nostrorum oratorum ingenio plus ualuerint, quam doctrina. itaq; illi dicere inclius, quam prsQpere: nos contra fortasse possumus.
Affert aliam rationem, cur oratores non docuerint. nam plerique, inquit, Romanorum oratorum,plus ingenio quam doctrina ualuerunt: itaque pro pter excellens ingenium forensibus causis satisfacere poterant, sed propter artis imperitiam docere non poterant. Nos autem,inquit,melius fortasse praecipere, quam dicere possumus. Hoc autem modestiae gratia de se dici cum
apertissimum sit, eum di melius dixisse,& eruditius praecepisse, quam quem
At dignitatem docere non habet:certe, si quasi in ludo. sed si mo
nendo,si cohortando, si percunestando, si communicando, si inter dum etiam una legendo,audiendo, nescio cur no docendo etiam aliquid aliquando si possis meliores facere, cur nolis.
Secunda aduersariorum obiee io haec est Docere non habet dum talem quam uidetur concedere Cicero. Sed duo docendi genera facit: alterum inludo, cum quis mercede docet . alterum sine ludo ac mercede,cum quis admo net, cohortatur, interroga midia sua communicat,una lenit, audit, aliquid docet. Hoc secundum genus maxima dimitate praeditum esse uult,illud autem
primum omni came dimitate. Sed aduertendum est, Ciceronem hoc loco
184쪽
de homine Romano, summis honoribus & magistratibus stincto uerba
facere: n5 autem generaliter de omni homine. net enim dignitatem habuisset doctrina Ciceronis,si post consulatum, re res egregie gestas ludum aperitisset,&quasi ludi magister aliquis Rhetoricam arte docere coepistet. Idem dicendum de Hortentio, Crasso, Antonio, reliquis* Romanis oratoribus, Uti maximos honores in Repub. gesserant.Verum in aliis hominibus maximam dignitate habet ratio docendi, in qua summam laudem adepti sunt plurimi ut Isocraces, Aristoteles,Theophrastus,altici; pene innumerabiles. Docete igitur in ludo, non habet dignitatem, in homine consulari, ec in ciuitatis principe: sed in alijs hominibus maximam habet dignitatem , si quis perite doceat.
An quibus uerbis sacrorum alienatio fiat, locere honestum est: quibus ipse sacra retineri defendici' possint non honestum est
Argumentum a pugnantibus,quo probat,honestius esse Rhetoricam docere, quam ius ciuile . quoniam ius civile nonnunquam docet, qua ratione contra leges aliquid aliquando fiat, ut quibus uerbis priuata sacra possint alienati: rhetorica uero leges tueri ac defendere docet, ut sacra non esse ali nanda, sed retinenda. Verum hic locus habet magnam dissicultatem, nisimus explicet quae sint illa sacra, de quibus loquitur hoc loco Cicero. Sciendum igitur, apud antiquos aliqua sacra fuisse publica, quibus uniuersa ciuiistas incumbebat: aliqua uero priuata, quae uel ad unam aliquam familiam pertinebant, ut ad Fabios, ad Cornelios: uel quae paterfamilias aliquis sibi constituerat. ae alicuius gentis uel familiae sacra erant, ea gentilia uoca hantur. ut Liuius libro quinto: Sacrificium erat statutum Fabiae genti in
colle inuinali: ad id iaciendum C. Fabius Dorsito, Gabino cinem sacra manibus serens, de Capitolio descendit. haec sacra, siue gentilitia essent, siue a patreiamilias constituta, lege duodecim tabularum iubebantur esse perpetua. Verba legis haec sunt apud Ciceronem secundo de Legibus: Sacra priuata perpetua manento. Alciatus noster libro Praetermissorum primo ait, Lege duodecim tabularum, iurisconsultorumq; interpretatione caueri solutum, ut pater filiusq; haeres eadem sacra colerent: oc omnis ad quem patris familiae pecunia perueniret, is teneretur sacra illa celebrare. Cicero a. de Legibus, resert Scaeuolae Pontificis interpretationem, qua traditum est, quinque modis astringi sacris haereditatem. Hinc Plinius in Panegyrico ad Traianum: Non laturi inquit erant homines, abradi aliquid bonis, quae sanguine, gentilitate, faciorum denique societate meruis lent. i locus carmen
quoque Plauti declarat in Captivis, ubi parasitus: Sine sacris, inquit,haereditatem adeptus sum offertissimam. quem locum Erasmus non intellexerat, nisi Alciatus noster illi exposuisset. illud etiam sciendum, quod cum Hlius de potestate patris exibat, aut cum in alienam familiam adoptabatur, tunc a paternis sacris liberari dicebatur. Vnde Cicero pro Domo sita, conistra Clodium, qui plebeio homini se adoptandum tradiderat, ait: Quid si cra Clodiae gentis cur intereunt, quod in te est Quamuis igitur ex lege
duodecim tabularum sacra priuata, perpetua manere debebant, tamen i risconsulti quasdam uerborum formulas excogitarant, quibus sacrorum a
limatio fieret, di a paternis factis aliquis liberari posset, quod tamen aliquomodo contra relietionem uidebatur. Hoc est quod ait Cicero: Si iurisconsul. to honestum est docere, quibus uerbis sacrorum alienatio fiat: certe orato ii multo honestius esse debet, docere quomodo sacra defendi, retineris possint.
At ius profiten ir etiam qui nesciunt: eloquentia autem illi ipsi . . IV p qui
185쪽
qui consecuti sun tamen se ualere dissimulant propterea qudd prudentia hominibus grata est, lingua suspecsta.
Tertia aduersariorum obieelio, quae concludere uidetur, non esse uulgarida praecepta artis rhetoricataeam autem ducunt ab effectis, hoc modo: Iuri L consulti etiam imperiti, scientiam iuris profitentur, quia sciunt prudentiam hominibus esse gratam: oratores autem, quamuis excellentes, artem dissimiant, quia sciunt linguam hominibus esse suspecitam:ergo nemo debet id dicere,quod pluribus suspectum est. Etiam qui nesciunt. Quales etiam n stro tempore plurimi sunt, qui cum isnorantissimi legum sint, tamen auis dent de iure respondere. Talis fuit L. Valerius quidam tempore Ciceronis. quem Cicero ad Appium Pulchrum scribens ita notat L. Valerium iureconissultum ualde tibi commendo, sed ita, etiam si non est iureconsultus. melius enim ei cauere uolo, quam ipse alijs solet. Quin etiam primo libro Epistolariam, hunc eundem Valerium irridet. cum enim epistolae hanc inscriptionem proposuisset, M. Cicero S. D. L. Valerio iurisconsulto. deinde sic epistolam incoepit: Cur enim tibi hoc non gratisicer,nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapietia uti liceat. Se ualere dissimulant. Quod L. Crassusta M. Antonius faciebant, qui quamuis essent eruditissimi ec eloquetissim . tame artem se scire negabat. de quib. Cicero a. de Oratore sic ait: Sediuit hoc in utrol eorum ut Crastus non tam existimari uellet non didicisse quam illa despicere,ec nostrorum hominum in omni genere prudentiam Graecis ante ferre. Antonius autem probabiliorem hoc populo orationem fore censebat suam, si omnino didicisse nunquam putaretur. atque ita se uterque grauio rem fore, si alter contemnere, alter ne nosse quidem Graecos uideretur.
Lingua suspecta. Erequenter enim accidit, ut opinio magnae eloque tiae dicenti noceat. unde Cicero pro P. Quintio, Hortensii aduersia in eloquentiam extollit, suam extenuat, ut illi fidem adimat, sibi conciliet. ita Tuenus apud Virgilium, Dranci fidem eleuat, quod eloquentiae consideret.
cum ait: Proinde tona eloquio fultum tibi.
α apud Ovidium, Aiax Ulysiis elaquentiam suspectamreddit: a iri est igitur setis contendere uobis,
Quam pug re manu sed nec mihi Acm promptum,
Nee sacree est isti: quotm's ego Mute feroci,
In l. acie ualeo tantum ualet iste loquendo.
rare Usses initio suae orationis inuidia cloquetiae deprecatur his uerbis Ne ue mini noceat, quod uobissempre Aesiuiriquit ingenium:mea's baecs.cumsa si qua est,
Omae nunc pro dominorombissaepe lacuta est. Inuidia careat, na moua qui in recubet. Multi igitur artem in dicendo conantur occuliare.
Num igitur aut latere eloquentia potest, aut id quod dissimolat, effugit et aut est periculum, ne quis putet in magna arte &j xiosa, turpe esse docere alios, id quod ipsi suerit honestissimum discere
Tribus rationibus respondet huic obiectionc Primo,quod elaquentia latere nullo modo potest necesse est enim sese efferat, copiose sapientero
loquatur, alioqui non erit eloquentia. Secundo,quod licet aliqui uelint aristem dissimulare,tamen homines non effugiunt suoniam intelligum omnes, metriam eloquotiam sine arte constare M pota, melius est igitur,ec magis, ingenuum,
186쪽
ε 3 corin ENTARI Us.lagemiti,M Ateii,et prae se ferre,quod licet aliquis dissimulet, tamen apparetc intelligit. Tertio,quod cum cdstet artem rhetoricae magnam ct gloriosam csse,nemo turpe esse existimabit,alios id docere, quod discere laetit honestii limum. Primae duae rationes ab esse stuductae sunt,tertia ab ijs quae eadui sub eandem rationem. Docere enimWdiscere inter se conseruntur, et quae ratio estimius, eadem etiam alterius est: ut si pulciarum est discere, etiam docere pulchrum est. 2Ac fortasse caeteri tessitiores,ego semper me didicisse prae me tuli.
Apersona sua argumentatur, non posse se artem dissimulare, cum semper eam se didicisse consessius fuerit. alii fortassis inquit tectiores di oceultiores in discendo fuerunt, ut ne artem scire inderentur: ego nunquam hac si perstitione ductus, semper ingenue consessus sum me didicisse, maliter facere non possem.
Quid enim possem cum absitissem adolescens, & horum studiorum causa mare transissem,&doistissimis hominibus domus reserata esset, & aliquae sortasse inessent in sermone nostro doctrina ovum notae: cum Q uulgo scripta nostra legerentur, dissimularem ne me didi scisse
Quatuor causas adducit, quibus probet se artem stram dissimulare non po/tuisse. Prima est,quὀd ab adolescentia semper his studiis deditus fuerit, di eo tum causa mare transierit.hoc etiam in Bruto de se fatetur,ubi ait, se in adolescentia multis quidem ec uariis artibus deditum,sed ita tamen thetoricae incuhuiM,ut ab exercitationibus oratoriis nullus dies uacuus esset. nam cum M. Pisone, ec cum a mpeio, aut cum aliquo quotidie se declamando exerceo hat, ec saepius graece quam latine. deinde Apollonio Moloni dedit operam, qui dictatore Sylla Legatus ad Senatum de Rhodiorum praemiis ueneratipostea cum biennium iam uersatus esset in causis,Roma profectus, Athenas uenit,& Antiochum philosophum sex menses audiuit: quo tempore etiam aispud Demetrium Syrum, dicendi magistrum, madiose se exercuit. deinde in Asiam proseetiis, Menippum Stratonicensem disertissimum Rhetorem a diuit, oc apud eum se exercuit, cum tamen secum haberet assiduissime Di nysium Magnem,& Aeschylum Gnidium,et Xenoclem Adramitenum . quihus non contentus, Rhodum uenit, & se ad eundem quem Romae audiue rat, Molonem applicauit. haec igitur prima causa est, cur artem occultare non posset, cum omnes scirent eum multis Rhetoribus operam dedisse. Alte
ra est, quod doctissimis hominibus domus sua semper reserta fuerit, inter quos fuit Diodorus Stoicus, qui ad mortem usque cum ipso Cicerone uia xit: a quo Cicero cilm in aliis rebus, tum studiosissime in Dialectica exercebatur, quae quasi contra 'a ec astrieta eloquentia putanda est. Tertia camsa est, quod in sermone suo semper apparerent aliquae doctrinarum notae, quae illum multa didicisse ostenderent.resertae sunt enim Ciceronis orationes Philosophorum sententris. Quarta est, quod multa scripserat quae uulgo legebantur, ut ineptum esset id dissimulare,quod omnes intelligere uel ex scitis pus poterant.
Quid erat, cur probarem et nisi quod parum fortasse prosec
Concludit,ex praedictis nemini se probaturum fuisse se artem non didicisi se, cum ei tantum operae dedisset: nia fortasse probare uoluisset, se parum
187쪽
profecisse quod non satis honestum fuisset . nam id quidem tardi at hebetis ingenii est. Quod cum ita sit tamen ea quae supra dicta sunt plus in disputarido quam ea de quibus dicendum est dignitatis habuerunt. Hactenus probauit esse honestum,docere quae ad artem rhetoricam peris. nent. nunc praemunitione utitur,ad ea q'ae dicturus est: quae primo fatetur minus habere dignitatis, quam ea quae iacis supra diei a sunt: deinde ostendit esse oratori necessaria. Dixit enim hactenus de materia oratoris, di de gene re dicendi, quae certe magnifica fuerunt: deinceps dicturus est de compossitione, S de numeris, quae in docendo minuta esse uidentur,licet in dicendo multum splendeant.
De uerbis enim componendis, & de syllabis propemodum dianumerandisδε dimetiendis,loquemur:quae etiam si sunt, sicuti mi,
hi uidentur necessaria,tamen sunt magnificentius,quam docentur. Haec est propositio futurae disputationis. Itenim ea docere, quae ad uer horum compositionem,& numerum orationis pertinent. Vt enim in aedifi-cq s lapides non temere proiecti,sed certo at* suo loco dispositi firmos di speciosos parietes reddunt: ita uerba in oratione bene collocata,& ad uim dicendi, ec ad splendorem plurimu ualent. Huc accedunt syllabae oc longae & bre ues,quibus quasi pedes efficiuntur, ad orationis modulationem mire conis gruentes. Quare Oportet, ut orator prope dinumeret oc dimetiatur stilabas, ut nequid imminutum aut redundans in oratione ponat, sed certis numeris aures impleat. Haec ait Cicero sunt quidem necestaria,uerum tamen non satis magnifice doceri possunt. Res enim perexigua esse uidetur de syllabis longis oc breuibus, oc de pedibus uerba facere: sed si quis eis apte utatur, adta mirabilem efficit orationem.
Est id omnino uerum : sed proprie in hoc dicitur . nam omnium magnarum artium,sicut arborum,altitudo nos delectat, radices stix pesin non item: sed esse illa sine his non potest.
Sensus est: Id quod diximus, generaliter omnibus in rebus uerum est: nam omnia magnificentius fiunt,quam docentur. sed tamen in hoc proprie diem tur, quoniam in oratore nihil magnificentius esse uidetur, quam rotundἡ ac numerose dicere: cum tamen syllabas & pedes orationis docere, res humilli ma esse uideatur. Quod autem effectus magnificentior sequam doctrina, probatur hac similitudine: In arboribus nemo sere spectat radices,aut stiris pes,sed omnes altitudinem,ramos, ec tructus considerant: ita in magnis artio hus, non rudimenta atque initia doctrinae, sed excellentia 5c effectus spectatur. Sed tamen sine principijs suis esse nihil potest. Unde clamabat Isocrates, uirtutum omnium radices amaras esse, fructus uero dulcissimos: ec
Homerus, herbam illam quam Moly uocant superi. nigram quidem habe te radice scribit, sed flores candidos. Nam in omnibus rebus egregiis p in cipia quodammodo latent, oc obscura sunt, effectus autem ec fines clarissiami. sed nisi sdeliter iacta fuerint fundamenta,quicquid superstruitur, corruit. Sed esse illa. Nullo modo fieri potest,ut in arboribus sint rami ec fructus, nisi prius radices fuerint:ita etiam in artibus,nisi praecepta tradantur,effecto
Me autem sue peruagatissimus ille uersus,qui vetat, Artem pu
dere proloqui quam faerites,dissimulare non sinit, quin delecter: D
188쪽
ue tuum studium, hoc a me uolumen expressit: tamen eis quos ali quid reprehensuros suspicabar respondendum suit.
Duas addit causas, quibus inductus artem suam dissimulare non uult. Priarnam a peruagatissimo prouerbio ducit,in quo ita praecipitur: Ne pudeat aratem proloqui quam laetites. Alteram a Bruti studio, quo motus librum hune
conscripsit. Senarius autem ille taxat eos,quos artis suae pudet, propter arrogantiam: quorum e numero hodie multi reperiuntur. cum tamen nulla sit ars utilis, uituperatione digna. Idem Cicero primo Tuscul.senariu alterum citat, cum hoc mire conuenientem:Bene, inquit,illo prouerbio Graecorum praeci.
Pitur, Quam quis. norit artem, in hac se exerceat. quod Horatius in Epist iis sumpsit,ad uilli cum suum scribens:
Quam scit MersJubens censebo,exerceat Glem.
Nemo igitur debet artem suam dissimulare,sed aliis reli stis,in ea se exercere: quod se facere uelle ostendit hoc loco Cicero. Quin dele ster. Apud A. Gellium Plato ex Euripide citat huiusmodi sententiam: inia in re clarus quisque est, ad eam emperat, ec diei partem illi plurimam imperiit, in qua ipse se
exuperet: contra, in qua stupidior ac nihili sit,inde effugit,eami contemnit. ec certe ita est: Unusquin suo studio delecta tur, alia contemnit.
Quod si ea quae dixi, non ita essent,quis tamen se tam durum a grestem in praeberet, qui hanc inihi non daret ueniam, ut cum meae forenses artes,& aditones publicς concidissent, non me aut desidis, quod facere non possum, aut moestitiae,cui resisto, potius quam literis dederem:quae quidem me antea in iudicia atque in curiam de ducebant, nunc oblectimi domi.
Cum ad omnia respondisset, quae poterant aduersarii reprehendere: nune etiam a tempore argumentatur, ut ostendat se nihil honestius facere posse. nam quo tempore scripsit hoc opus Cicero, iam Caesar Rempublicam occiparat, oc ita iudicia omnia,atque actiones publicae conciderant, ut neque in foro, neque in Senatu amplius eloquentiae locus esset. Nihil igitur aliud CD ceroni supererat, si ad scribendum non se dedisset, nisi ut uel desidiae uel morstitiae se traderet: quod utrunciue alienum est ab homine sapientiae studi se . Hoc est quod ait: Eliam si quae supra dixi, uera non essent, tamen ecset durus N agrestis ille, qui mihi non concederet ut literis potius operam
darem, quam aut uoluptatibus, aut tristitiae: cum iam non possim eas artes exercere, quibus eram d ditus, ut aut causas serenses agerem, aut in Senatu
sententiam dicerem. Quae quidem. Literae, inquit, antea me deducebant in iudicia, & in curiam: hoc est, in forum, ec in Senatum . in quibus Iongo tempore floruit, ecquasi dominatus est Cicero: unde a quibusdam rex iudiisciorum dicebatur. Oblectant domL Habent enim hoc literae,quemadmodum pro Archia dicit Cicero, ut adolescentiam alant, senectutem obieetent,
secundas res ornent, aduersis perfugium ac solatium praebeant,delectent do mi,non impediant foris, pernoctent nobiscum, peregrinentur,rusticentur.
Nec uero talibus modo rebus, quales hic liber continet,sed mul to etiam grauioribus & maioribus : quae si erunt persectiae, prose. Eho serensibus nostris rebus,& domesticae literae respondebunt. Non tantum rhetoricis studi js, sed etiam philosophicis se deditum ostem dit.Mirum est enim quam breui tempore multa coscripsit, postqua occupata
189쪽
πε IN ORATOREM Republica a soro atque a Senatu recessiti tum enim Tusculanas quaestione , tum libros de Ossiciis de Finibus bonorum et malorum,de Natura deorum. de Fato,de Diuinatione, de Legibus, imittam alia compositit. haec sunt quae grauiora &maiora uocat, quam ea quae hoc libro continentur. De hacre gloriatur etiam in prooemio librorum de ossiciis quod solus secutus fuerit di serense dicendi genus, ec philosophicum. Quae si erunt persecte. Si potuero,inquit, ea perficere quae de philosophia institui, non minus domesticisinclitetis, quam ex serensibus, gloriae consequar. Sed ad institutam disputatione ni reuertamur. Iam refutatis omnibus quae contra dici potuerant, reuocatione utitur,ut propositam disputationem tandem aliquando expediat.
Collocabutur igitur uerba, aut ut inter se quam aptissime colla, reant, extrema cum Primis,ea. sint quam suauissimis vocibus: aut ut forma ipsa concinnitas uerborum consciat orbem suum, aut ut com prehensio n umero si: & apte cadat.
De uerborum collocatione tractaturus, primo diuidit eam in tres partes, re quo ordine diuidit, ita singulas exequitur. Tribus igitur in rebus uerbo in
collocatio spe staturrim iuncitura,sono,& numer Iunetura efiicit,ut quam a piissime cohaereant extrema cum inimis, et ne uocales aut consonantes as Ore concuriant. Sonus quandam sormam 5c concinnitatem uerborum obierauat,atq; etiam ordine, utconficiat orbem suum. Numerus deni pes scit,u i
ta periodus 5c comprehensio uerboru numerose Napte cadat. primo igitur de iunctura,deinde de sono,tum denumero dicendum est.
Atque illud primum uideamus quale sit quod uel maxime dei derat diligentiam: ut fiat quasi structura quaedam, nec tamen fiat peroscinam esset cum infinitus, tum puerilis labor. Iun stura uerborum maximam desiderat diligentiam, ut quo quid Ioco
quadrat di conuenit,uerbum collocetur ita tamen ut absit omnis affectatio, quae semper est odiosa. nes operose id fiat quoniam infinito labore opus iniet,qui puerilis iudicaretur.Exemplum est lisc sententia pro lege Manilia, diligenteriundia. Non enim possint una in ciuitate multi rem ait fortunas a mittere,ut non plures secum in eandem calamitate trahant. Solue eande semientiam risdem uerbis,di senties quantu iunctura ualeati Non enim multi possunt amittere rem atq; sortunas in una ciuitate,ut non trahant secum plures iqi eandem calamitate. Certe soluta iunctura, omnis elegantia perit. Iunge nunc operosius,5c asse natius,hoc modo Non enim una rem atq; sortunas in ciuiatate multi amittere possunt,ut non calamitatem in eandem secum plures tr in
hanti erit obscura di pene puerilis locutio.Diligenter igitur uidendum est, ut nes liberior,nely operosior quam res postille iunctura uerborum fiat.
Quod apud Lucilium scite exagitat in Albutio Scaevola: uam lepidi lexis compositae,ut tesserulae omnes
Arte pauimento,atque emblemate uermiculato. Hoc,inquit, quod nimis operose uerba strueret Albutius apud Lucilium poetam,Scaeuola ridet et exagitat his duobus uersibus:Quam lepide, Acca Lucilius poeta,natus est eo tempore, quo primum Carthago Romanis deditione fecit,in Arum ciuitate, cius no procul erat a Pontina palude. Primus a
Pud Romanos Satyra cosmpsit. unde Plinius dicit, eum primu codidisse stili
190쪽
co MMENTAR 1 ff. i νnastini:& Iuuenalis de Satyra loquens, ostendit Lucidium primum scripssse,
Fuit Magni Pompeii maior auuculus. nam auia Pompeii, si iit Lucilii soror.
In bello Numantino, sub Aemiliano Scipione eques militauit. mox ad scri-hendum conuersus, magna libertate principes ciuitatis nominaum insecta,ri coepit. unde lex lata est, ne cuiquam poetae liceret quenquam nominatim carpene. Praecipue Mutium Scaevolam, ec Vectium Albuciuin Lupum perstrinxit.unde Persius ait:
Te Luste e Mati, et geminum stetit in illis. Quintilianus ait, in Lucilio miram fuisse eruditionem & libertatem, atque e
tiam acerbitatem. Sed Cicero mediocrem huic poetae doctrinam, urbanita tem uero summam tribuit. Adrianus Imperator careeris omnibus poetis L cilium praeserebat. Neapoli mortuus est, cum annum sextum re quadrage simum ageret, ec publico funere elatus est. Igitur apud Lucilium Scaevola in quadam Satyra ridet Albutium, quod structurae uerborum nimium esset studiosus, his duobus carminibus, quae tertio etiam de Oratore libro a Crasse citantur. Habent autem pulchram similitudinem. Ita, inquit, lexis, hoc est dictiones reuoces Graecum est enim uocabulum lepide sunt inter se com positae, ut omnes tesserulae quaedam uideantur: hoc est, lapides quadrati aratificio architecti, ut pauimento, hoc est aedium solo inserantur, tanquam emis hiemata, fiatque opus uermiculatum ecuarium. Apud antiquos fiebant pauimenta, atque etiam parietes quibusdam lapillis quadratis, et minute sectis, qui uarias imagines repraesentabant, quales etiam hodie uisuntur multis in locis. quin etiam cathedras oc scrinia uidimus eodem opere, sed ligneo, conis fecta. itaque lapilli quadrati illi dicuntur tesserulae, quoniam tessera idem est quod cubus: hoc est,figura solida re quadrata. Emblema uero dicitur, qui quid inseritur ornamenti gratia, non tantum pauimento θc parietibus, sed Gtiam reliquis rebus: ut pateris, uius,5c uestimentis etiam: quales sunt claui, aut imagines argenteae, aureae, margaritae, gemmae, caeteraque eius generis. unde Alciatias Emblemata uocauit, quaedam carmina sua, quibus imagines quasdam uarie atque eleganter explicat. Opera uero minute secta, multis tesserulis insita, uermiculata dicuntur, quasi uermiculos imitantia.
Nolo tam minuta haec construistio appareat. sed tamen 'lus
exercitatus efficiet facile hanc uiam componendi. Non debet, inquit, orator tam esse solicitus in uobis componendis, ut appareat structura tam minuta, quae merito exagitari possit. uerum qui in uutum scribendo se exercuerit, is uiam componendi facilem ericiet . Hoc est quod primo de Oratore Crassus ait: Caput autem est, quod ut uere dicam minime facimus. est enim magni laboris, quem plerique iugimus, quam plurimum scribere. Stylus optimus repraestantissimus dicendi effector, ocmagister. di quae sequuntur multa, de scribendi utilitate. Nam in tota eloquentia nihil est quod maiorem uim habeat, quam exercitatio. Quod cum praeclare Demosthenes intellexisset,exclamare non dubitauit, αμελέτα --ἀ- ω, Exercitatio omnia potest.
Nam ut in legendo oculus,sic animus in dicendo prospiciet quid
sequatur, ne extremorum uerbor cum insequentibus primis cono cursus,aut hiulcas uoces efficiat,aut asperas.
Hoc praeceptum ualet ad subitas dictiones, de a comparatione ducitur. ema L