장음표시 사용
201쪽
litera praepositionem commutauit. sic enim exempla conuenient.
Quid in uerbis iunctis quam scite insipientem n5 insapientem
iniquum, non inaequum: tricipitem,non tricapitem ' concisum, n5 concaesum ex quo quidam pertisum etiam uolunt: quod eadem
consiletudo. non probauit. Non tantum praepositionum literae mutantur, sed etiam iunctorii uerbo tum.ut haec uerba simpliciter ita proferuntur,sapiens,aequus,caput, caesus: uerum si componant, ita mutantur, inspiens, iniquus, triceps, cocisus.nam inis suave esset, si quis insapiente, inaequis, tricapitem, concaesum diceret .Vnde fuerut quidam,qui analogiae ratione ducti,sicuti dicimus caesum cocisum.itataesum pertisum dicendum esse censerent: quod a cosuetudine repudiatu in.
Quid uer6 hoc elegantius quod non fit natura, sed quodam in
stituto: inclytus dicimus breui prima litera, insanus producta, inhamanus breui, infelix longa. Sc ne multis,quibus in uerbis eae primaeliterae sunt,quae in sapiente atque felice,productae dicuntur,in caeteris omnibus breuiter. itemq3 composuit,consueuit, cocrepuit, nofecit. Consule ueritatem, reprehendet: reser ad aures, probabunt. Quaere, cur c ita se dicent iuuari. Uoluptatem autem aurium mortigerari debet oratio. Locus hic difficillimus est non alia de causa nis quia tota pronunciandi ratio mutata est. Vere enim dixit Alciatus noster,si resurgeret Cicero et orati nem haberetiore ut a nemine intelligeretur, propter diuersam pronucian nem iod igitur dicit hoc loco Cicero totum ad pronunciasione reserenda est. A. Gellius libro secundo,capite . . sic ait: Obseruate curiosev M.Tullius in ta con, praepositiones uerbis aut uocabulis praepositas, tunc produci at protendi animaduertit, cum literae sequerens,quae primae sunt in sapiente Misque felice: inat is autem omnibus correpte pronunciari. Quem locum a Meis lanchthonio miror, n5 modo non intellectit, sed citam perperam interpret tum. ait enim Gellium dicere,in his quae Cicero scribit breuia esse facta n literam exempta esse in pronuciando, ut sit iclytus pro inclytus,copo siuit pro co- posuit: quod neu Gellius dicit,nem omnino vetii est. Cicero enim ait hoc nonatura heri, quonia naturaliter talia propter positione consonantiu longam habent primam: sed quodam instituto proniiciationis, ut quoties in componitur cum uerbis quae incipi ut ab s 5c 1 Iiteris,limc producte pronuncies: ut insanus infeli insipies,infandus. quod accidit etiam in praepositione com ut
consuesco,coficio. at in caeteris omnibus breuiter pronunciet, ut inclytus,in humanus,incolumis: copono, concrepo,cdiungo. hoc autem suauitatis tantum gratia fitinam si ueritate consulas,reprehendet hoc, quia fit cotta natura syllabae. quae tam lopa est in uerbo inclytus,quam in uerbo in anus. Sed si aures consulas, probabunt,quia molliori illa pronunciatione delectantur. N sira autem omnis oratio uoluptati aurium morigerari debet.
in ego ipse cum scirem ita maiores locutos esse, ut nusquam nisi inuocali aspiratione uterent, loquebar sic, ut pulcros,& Cet gos, tum pos, Cartaginem dicerem. aliquando idcy sero, conuicio aurium cum mihi extorta ueritas esset, usum loquendi populo co cessi, scientiam mihi reseruaui.
202쪽
Hic docet Cicero, sequendam esse consuetudinem, etiam si rationi repugnet: quod sesecisse ostendit. Sciebam, inquit hanc sui uecosuetudinem antiquorum Latinorum,ut aspiratione tantum uocalibus adiungerent, nunquaautem consenantibus: ut homo, habeo, traho. atq; ideo sine aspiratione dice
ham. Pulcros, Cetegos, triumpos, Cartaginem. sed tandem cum aliter alios loqui intelligerem, di aures quasi flagitarent, ut aliorum consuetudine sequerer, ita feci, populariters Ioqui coepi, mihi tam eueritatem rescientia seruaui. Hic obseruandu est,apud priscos Latinos raram fuisse aspiratio rid, ec tantum in uocalibus,quod etiam Hetrusci scriptores nostro tempore seruant. postea uero nimius usus ut ait iniunt ilianus erupit,ut choronae,chenturiones, praechones dicerentur. Qua de Catulli nobile epigramma est, quod Politianus in Miscellaneis suis annotaui id est eiusmodi:
Chommoda dicebat siquando commoda uellet Dicere, Obinfidias Arrius in gas. Et tum mirificesterabat se esplicurum, Cum quanto poterat,dixerat hin idias.
Credoctic mater, sic liber avunculus eius, Sic maternus alius dixerat,atis evia.
Floe missi in s3riam, requierint omnibus cures, Audibant eadem haec leniter oleuiter. N clibi poli illa metκebant talia verba, insubito assertur nuncius horribilis:
lanios , tus,poliquom illuc Arrius isset, Iam non Ionios espe, sita H:omos. Nimius igiturusus aspirationis irridebatur. itaq; quoties aures cocedunt, est praetermittenda. quod his uerbis subiectis ostendit Cicero: Orcini os tamen,& Matones,Otones,Coepiones,sepulcra,coronas,lacrymas dicimus, quia per aurium iudicium semper licet.
Neque enim his aspirandum est, ut quidam existimant, sed leniter pros
renda sunt,ex Ciceronis sententia. omnino autem non Oratios legendum. sed Orcinios, quae familia Romae fuit. ut pro Cluentio: Nuper apud C. Orcianium collegam meum.quia solemus Horatios cum asipiratione dicere. Nunc autem Cicero loquitur de iis, quibus post consonantem adiungebant aspirationem: ut si dicerent Orchinios,Mathones,otiiones. c. quae ait Cicero,sune aspiratione per aurium iudicium dici polle.
Purrum semper Ennius,nunquam Pyrrhum: Vi patefecerut Fruges,non Phryges ipsius antiqui declarant libri. nec enim Graecam literam adhibebant: nunc autem etiam duas.& cum Phrygii,& cum Phrygibus dicendum esset, absurdum erat, aut tantum barbaris c sibus Graecam literam adhibere, aut recto casu solum graece loqui. tamen Sc Phryges,& Pyrrhum,aurium causa dicimus.
Ennius poeta rationem potius, quam consuetudinem secutus, dicebat Purrum,non Pyrrhum, di fruges, non Phryges. quod ex libris eius antiquis declaratur.Ratio est,quia Graecam illam literam qus dicitur ypsilon, adhibe re nolebat . quamuis postea duae sint admissae, hoc est, ph, 8c y, quae resipon dent illis Graecis φ ξc in ita enim dicimus Phryges, ut Graeci φρυγερ. Omsiderabant igitur illi antiqui, non decere, Latinos easus Graecis literis scibere. Cum autem esset dicendum, Phrygum ec Phrygibus, qui rasus fiunt
203쪽
tantum barbari, hoc est,tantum Latini, non Graeci, uidebat absurdu Grs aniliteram adhibere casibus n5 Graecis,sed tantum barbaris: aut in nominatiuo solum Graece loqui, & phryges dicere. Ital statuerunt dicae,stimes,seusu, Dugibus. Vocat autem Latinos casus,barbaros, Graecorum more: quia Grae ci statuebant, omnes qui Graeci non essent, barbaros esse nominandos. En nius igitur, re reliqus ueteres rationem sequebantur: tamen aurium causa,
preta est ratio, ec Phryges,ec Pyrrhum dixerunt posteri. Quin etiam, quod iam subrusticu uidetur,olim autem politius, eorum uerboru, quorum eaedem erant postremae duae literae quae sunt in optumus, postremam literam detrahebant, nisi uocalis in se quebatur. ita non erat ea ossensio in uersbus, quam nunc fugiunt Poetae noui. ita enim loquebamur: Qui est omnibu' princeps, non omnibus princeps: 8c uita illa dignu' locoq3,non dignus.
Aurium iudicium etiam pro temporibus uariatur . nam quod olim elegas 5c politum existimabatur, id iam habetur subrusticum . hoc autem exemplo probatur. Nam in uerbis quae finiebant in us, ut optimus,quoties uocalis no insequeretur, icbant ultimam literam detrahere,&ita dicere, optimu Priamceps. ita* nulla erat ostensio in uersibus,ut Ennius:
Sprmitur orator bonus,homdu miles amatur.
quod etiam aliquando Lucretius facit: ut, Nam ferent iuuenes subito ex in amictu paruis. Poetae uero noui fugiunt hanc ostensionem adeo ut nusquam utantur hac ID centia. Verum antiqui ita loquebantur, ut dicere omni bis princeps 'on a tem omnibus princeps: ec uita illa dignu' locos. libro αTuscul citat hoc caramen ex Lucilio: Samnis, urcus homo,vita illa dignu' locos
Quod si indocta consuetudo tam est arti sex suauitatis, quid ab ipsa tandem arte & doctrina postulari putamus
Argumentum a comparatione minorum,quo proba magnopere quaerodam esse suauitatem in loquendo. nam si indoeii & imperiti homines consuetudine quadam,loquendi suavitate quaerunt: quanto id studiosius ec diligentius ih sacere debent, qui arte ec doctrina praestant r Haec est igitur huius loci conclusio, ut in coniungendis uerbis maxime diligentes esse uelimus, ex potius aurium iudicium di suavitatem, quam rationem sequamur.
Haec dixi breuius,quam si hac de re una disputarem. est enim hic Iocus late patens, de natura usu uerborum longius autem, quam instituta ratio postulabat.
Admonitio quaedam haec est,qua docet non se omnia dixisse, quae ad naturam ec usiim uerboru pertinent,quoniam non de hac una re disputat: et tamessistitutae disputationi se cumulate Latisfecisse. Quod autem dicit locum denatura usus uerborum esse late patentem, id exemplo M. Varronis, & C.Cesaris probari potest,qui multos libros de Analogia scripseriit: quin Messala cutinintilianus scribit) quosdam totos libellos, non de uerbis modo singulis, sed etiam literis edidi Lex quo licet intelligere, quantum es ent emendate loquendi studiosi, qui minima quaeq; diligentissime persequebantur.
Sed quia rerum uerborum in iudicium pruden tiae est,uocum putem Sc numerorum aures sunt iudices: Sc quod illa ad intelligentia
204쪽
eonMENTARIV s. ψι eseruntur haec ad uoluptateni in illis ratio inuenit in his sensus aratem . aut enim negligenda nobis suit uoluptas eorum quibus pro,
hari uolebamus,au t ars eius conciliandae reperienda.
Quatuor sunt res, ex quibus uniuersa constat eloquenlsa res,verba, mIs, numerus. ex quibus duae primae ad intelligentia prudentiam cp pertinent: oportet enim res et uerba recte in telligere, oc prudeter inuenire, a t* disponore. duae uero postremae ad sensum aurium accommodantur: sonus enim ecnumerus quaeritur,qui maxime aures demulcere atm oble stare possit. Ergo duae propter intelligentiam quaeruntur, hoc est, res ec uerba: duae uero pro Pter uoluptatem, hoc est, sonus 5c numerus. Cum autem omnis nostia cognitio a duobus princip4s oriatur, ut philosophi censent, hoc est, a ratione ec a sensu neque enim quicquam omnino percipere possumus, nisi nos aut inotio aut sensus adiuuet) rerum ξc uerborum artem ratio inuenit, soni autem et numeri sensus aurium similiter artem rePetit. Haec autem ars quam aurium sensus reperit, est oratori necessaria, nisi uelit auditorum uoluptatem negligere, quibus maxime probati desiderat: quod nemo sacere debet. itaq; sonorum ex numerorum cognitionem percipere debet orator.
Duae sunt igitur res quae permulceant aures, sonus & numerus.
de numero mox,nunc de sono quaerimus. Cum probasset,oratori necessariam esse artem cociliandς uolupta tis: nune
incipit eam tradere, ac primo utitur partitione. Duabus, inquit, rebus aures permulceri solent, no et numero . prius de sono dicendu est, postea etiam denumero. Sed hae duae res ita colligatae sunt, ut altera nihil,aut parum admodus ne altera delectare possit. sonus enim sine numero,atssi inordinatus, no mois do no permulcet aures ted eas etiam offendit: ut sonus tonitrui,que Pythagorici dicebant a Deo constitutu eme ut impioru animae quae torquent apud inferos, perterrefieret,ut auctor est Themistius in Posteriori b.Talis est uox dissona multoru clamantium ec obstrepentisi.Dion in Pompeij rebus tradit,po Lopuli clamore superuolante corusi decidisse, quasi attonitu.Val. Max. scribit, puequo tempore T. intius Flamminius,debellato Philippo,per praecone tuost pronunciari, Graeciae ciuitates omnes liberas di immunes esse, tanta coratum clamoris alacritate completu,ut aues quae superuolabar,attonite pauentes* deciderint. Quin hoc licet quotidie experiri, sonum inordinatu ac sine numero uehemeter aures offendere. ut etiam Musici,nisi numerum seruent, concentu efiicere no possinticontra etiam numerus sine sono iid potest ad aures accedere,quonia nihil praeter sonu auriu sensu percipit. Dion in Seueri rebus scribit se Byzantii turres septe uidisse, quas si quis praeter numeru atm ordine percussisset,nullus omnino sonus edebat: si uero quis ad primam accodem eam impulisset,statim illa sonu acceptu alijs reddebat,aim ita simul omnes suavem quendam sonum emittebant. Opus est igitur numero, alioqui sonus oblectare non potest. Unde Virgilius in Bucolicis, cum Silenum cantantem induxissiet,numeri mentionem fecit:
Ludere. ec in sexto Aeneidos,de cantu orphei obliquitur numeris septem discrimina uotam. Thucydides autor est,Lacedaemo, nios cum numeris α tibiis in praeliu proficisci solitos,ut ea dele flatio numelrorum et sonora eos alamores in pugnado redderet. Sed cum diuina sint soanorum genera, uidendii est de quo sono sentiat hoc loco Cicero. Sunt enim soni musicoru instrumentoru,ut cithar tibiae,fistulae . sunt soni vocum, ut in
Musica quae uoce humana conficit, Sunt denup soni uerboru, ut aliud uerba sit alio
205쪽
sit reonsonantius N plenius. de quo sono loquitur hic Cicero. Ital sic aste Verba ut supra diximus legenda sunt potissimul bene sonantia.
Bene sonantia uerba grauiorem εc magnificetiorem efficiunt orationem. quare debet orator uidere diligenter, quae sint ea qu ae melius sbnet. ut exempli gratia,scelestus 5c consceleratus idem significant, sed consceleratus multo lanantius est: ita pater ec parens idem est,sed parens melius sonat: ita oces do et trucido idem,sed trucido sonantius. Iunge nunc haec omnia hoc modo, Scelestus filius patre occidit: haec certe latina locutio est, et elegans. sed quam to grauior erit,ii quis ita dicat, Consceleratus filius parectem trucidauit ADque ut ex Cicerone sumamus exemplum, poterat ita Cicero dicere: Me Q, Catulus frequenti senatu patrem patriae uocauit. sed ut oratio grauior esset, Dia dixit: Me a Catulus uequentissimo senatu parentem patriae nominauit. Quomodo uero cognosci uerba possint bene sonantia, copiose docuimus in Partitionibus. Sed ea non ut poetae,exquisita ad sonum,sed sumpta de medio. Debet inquit, orator uerba quidem bene sonantia eligere, non tamen eo 'modo quo poetae, qui exquisita ad sonum inuestigant,etiam si non tam propria sint.ut Virgilius:
- nans ipsi decoram Caesariem rato penitrix umetsi iuuentae Purpureum,oemtos oculis estiarathonores.
Sunt enim haec ad sonum exquisita uerba, sed non oratoria. Nam orator de medio sumere uerba sua debet, neque a consuetudine loquendi discedere ut pio Coelio: Vicinii adolescentulit spexisti. candor huius te,et proceritas, uultus,oculis perpulerui. Sed Cicero exemplis poetaru sivi temporis utitur
Qua pontus Helles, - stuperat modum. At, Auratus aries Col chorum: splendidis nominibus illuminatus est uersus. Sed proxiamus inquinatus insuauissima litera, infinitus, Ex poeta nescio quo tria citat exempla, quorum primum improbat, quὀd
nimis sit exqvilitum, di modum superat: alterum laudat: tertium uero peniatus contemnit. primum est: Qua pontus Helles. haec carmina erant eo tem pore nolimma: itaque Cicero citat ea mutilata,quod saepenumero facit, at metiam in Graecis,utErasimus annotauit. Videtur aute improbare Cicero transpositionem uerbi, quod Poeta dixerit, Pontus Helles: cum esset dicendum. Hellespontus.ital ait hanc affectationem superare modum. Alterum exemis plum est, Auratus aries Colchorum: quod laudat Cicero, quia sit splendidis nominibus illuminatus uersus. Tertium est,
Frugifera Sc serta arva Asiae tenet.. Ruod pelli temnit, quod sit inquinatus litera insuauissima, 5 quod
tit infinitus. Duo fiunt igitur quae uituperat in hoc uersu. primum, literam im. Ita, R pye δ u , finiunt,quam insuauissimam uocat, quoniam nuli diductis labris ec ore aperto proniiciari non potest: oc odiosum etiam quodam sonum, si frequentetur,edit in sine.ut Virgilius Pascitur in m gras lita formosa iuuenca. & Ouidius:
Dum canit Ausonia camina culta bra.
pii ' od repfendi quia uersus sit infinitus: hoc est,quod omnia
206쪽
Quare bonitate potius nostrorum uerboris utamur,quam splendore Graecorum. Poets latini quo splendidiore et sonantiore essiciant oratione,uocabulis et
figuris graecis frequeter utuntur, uel Graecorum more formatis.ut Virgilius: Infonbus Letum Androgeo,tum pendere panas - Cecropidae iuβι. nam Androgeo, et CecropMs,grsca sunt uerba. Sed huiusmodi plurima sunt apud poetas, quibus oratoribus uti non licet. debet enim orator bona latina quaerere, non Graeca splendida. Dicet enim potius orator si Carthaginienses alloquatur,hoc modo: Non in hanc regionem uenimus, ut ui bes uestras diripiamus: quam quomodo Virgilius Graecorum more locutus est, Non nos aut frem Liscos populare penates
Venimus,aut raptas ad littora vertere praedas.
Nisi sortasse sic loqui poenitet: a tempestate Paris Helenam.
5 quae faequuntur. Exemplum sumit ex historiis Antipatri Caelii, quod etiam tertio de Oratore posuit,sed paulo diuersum. sic enim ibi: Sed tanaen non raro habet etiam in oratione poeticum aliquod uerbum dignitatem. neque enim illud suserim dicere, ut Caelius : ita tempestate Poenus in Italiam uenit. Sic sorte Caelius duos libros incepit uel eodem modo legendum utrobique. Hoc igitur exemplo docet, non desere nos poenitere sic interdum loqui, ut aliqua poetica uerba, quae dignitatem habeant,usurpemus, ut tempestatem pro tempore. atque ideo subiungit: Imo uero ista sequamur, asperitatemq; fugiamus Habeo istam ego perterricrepam. idem Φ - uersutiloquas malicias.
Omnino sequi ea debemus, quae suauia snt, de bene sonantia: quae uero sunt aspera fugere, oc poetis relinquere. qualia sunt illa: perterricrepa mulier, minax ec garrula, quae perterret crepando ec obstrependo:huersiutiloquama licia, quae uersute loquitur . Tale est illud apud Catullum: Multivola mulier. 5c apud Virgilium, Velivolum mare. plurimal eius generis, quae in carmine tolerantur, in oratione soluta propter asperitatem ec licentiam ropudiantur.
Nec solum componentur uerba ratione,sed etiam finienti quoniam id iudicium elle aurium alterum diximus. sed finiuntur aut compositione ipsa,& quasi sita sponte. aut quodam genere uerbo rum,in quibus ipsis concinnitas inest, quae siue casus habent in exi, tu similes, siue paribus paria redduntur, siue opponuntur contraria, suapte natura numerosa sunt, etiam si nihil est facitam de industria.
Iam transit ad numctosum sonum quem aures in sne maxime desiderant. Debet, inquit, orator non tantum ratione quadam uerba componere at in coiungere inter se,uerum etiam finire: quoniam hoc secundum inaurium iudi cium. Duobus autem modis finiuntur: aut compositione, aut concinnitate.
Compositio est artificiosa uerboru collocatio,quae quasi sua sponte naturalconficit orbem suum: haec autem syllabis longis et breuibus constat,e quibus pedes conficiuntur, & apte cadens ambitus uerborum,de qua posterius dicet. Concinnitas uero fit quodam genree uerborum, quae tribus potissimum modis uariantur.aut enim casus habent in exitu similes, ut in Pisonem: An opr pidorum
207쪽
ap6 I.N - ORATOREM pidorum turpis amissio an sociorum direptio,in agrorum depopalatio 'pro Coelio: Non modo nihil ignoscendum, sed etiam acriter est resistendum. Cui adiungitur etiam similiter desinens exornatio, ut pro P. Sestio . Senatum obsiti deret ciues indemnatos expelleret bona diriperet aedes incenderet tecta disturbaret ' templa Deorum immortalium inflammaret: Aut paribus paria redduntur. ut pro P. Sestio: i auctoritate,qui fide,qui constantia, qui magnitudine animi, cosiliis audacium restiterunt, ii graues,li principes,ii duces, lauetores huius dignitatis atm imperii semper limiti sunt. Aut opponum tur contraria,ut pro P. Sestio: Sed mihi omnis ratio est cum uirtute, non cum desidia: cum dignitate, non cum uoluptate: cum ijs qui se patriae, qui suis ciui bus,qui laudi, qui gloriae, non qui somno & couiuijs Sc dele fiationi natos arbitrantur. Haec quoties adhibentur in oratione,suapte natura numerosa fit, tiam si quis industriam non adhibeat.
In huius concinnitatis consectatione Gorgiam suisse principem accepimus. quo de genere illa nostra sunt in Miloniana:Est enim Iudices, haec non scripta, sed nata lex: quam non didicimus , a cepimus, legimus, uerum ex natura ipsa arripuimus, hausimus, expressimus: ad quam non docili, sed fasti: non instituti, sed im buti sumus. Haec enim talia sunt, ut quia reseruntur ad ea quae debent referri, intelligamus non quaesitum esse numerum, sed
secutum. Concinnitatem hanc quae costat certo genere uerborum, princeps tractas se dicitur Gorgias Leontinus: qui primus etiam ex omnibus ausus est in con uentu poscere, qua de re qaesi uellet audire, quemadmodu in Menone Plato scribit . Huic tantus honos habitus est a Graecia,sicuti tertio de Oratore Craiasus ait soli ut ex omnibus,Delphis non inaurata statua, sed aurea statueretur. Huius aut cocinnitatis exemptu ex oratione illa nobilissima, qua habuit pro Milone,Cicero sumit. ubi de lege naturae loquitur,qua uim ui licet repellere. Quo in exemplo licet intueri,et casus in exitu simile ut Docti,facti instituti, imbuti: et paria paribus relata,ut, am non didicimus, accepimus,legimus, uerum ex natura ipsa arripuimus,hausimus,expressimus: 5c opposita contraria,ut, Non docti,sed facti,non instituti, sed imbuti. Quoties igitur ita accis dit,ut uerba referantur hoc modo ad ea quae resori debent, semper numerus apparet non quaesitus,sed secutus. Est huius concinnitalis pulchrum exemis plum initio statim orationis pro A. Cecinna ubi patibus paria redduntur:Si quantum in agro locist desertis audacia potest, tantum in foro atm in iudiaciis impudentia ualeret,no minus in causa cederet A. cinna,Sex. Bbut ij impudentiae,quam tum in ut facienda cesiit audaciae.
Quod sit item in contor as reserendis: ut illa sunt, quibus non modo numerosa oratio,sed etiam uersus efficitur: Eam quam nihil accusas,damnas. Condemnas dixisset,qui uersum effugere uoluisset.
Bene quam meritam esse autumas, dicis male mereri.
Id quod scis, prodest:nihil id quod nescis, obest.
Versum efficit ipsa relatio contrariorum. id esset in oratione numerosum: Quod scis,nihil prodest: quod nescis multum obest. oties inquit coctrina contrariis reserimus,fit numerosa oratio.Vocat
208쪽
co MMENTARIV s. 13s autem Cicero contraria,quaecunq; aliquo modo sunt opposita. ut nihil accusare Ex damnare,quae repugnantia sunt: ex quibus etiam saepe uersus conficia tur.Tres autem uersus hoc loco ponit Cicero,quos etiam in Topicis citauit, ubi de Enthymemate a contrariis dueto uerba facit. Nihil autem aliud his uersibus probatur,nisi ex contrar is non modo numerosam orationem,sed eistiam uersum fieti.Magnam autem uim habent contraria, quoniam opposita inter se magis elucescunt. unde Rhetores Enthymemata sola uocant ea, quae a contrariis dicuntur. Primus igitur uersiis est dimeter, sed claudicans, quia in quarta secie pro iambo spondsum habet. Hos Grari scazonias uocant. ita uero dimetiedus est, ut prima dictio, Eam, pro una sillaba ponatur, elisa prima litera, quod si equeter fit ut primus pes spondaeus iit, alter anapaestus, deinde duo spondaei, hoc modo:
quod ii quas diceret Condemnas, huius generis uersum effugeret. Alter uersus est trimeter, sed scazon: quia in sexta sede spondaeus est,ubi iambus esse debuerat. Quin in uerbo Autumas fit syncopa ec abiicitur ii, in demetiendo, ut sit spondaeus in tertia sede. nam primi duo sunt anapaesti, duo sequentes spondet,quintus tribrachias,sextussipondaeus,hoc modo:
Bene quam . . meritam es . . - saut mas - - dicis male me . . . reri - - .
Tertius est trimeter iambicus, ita dimetiendus,ut primi duo sint spondaei, tertius dactylus: duo sequentes spondaei,ultimus iambus,hoc modo:
Ergo inquit Cicero) relatio contrariorum uersum efficit .Quod siquis uelit hanc sententia immutare, numeru etiam oratoriu in carmine efficiet, hoc modo: Quod scis,nihil prodest: quod nescis,multum obest. Quamuis enim sit trimeter iambicus, habet tame illam triplicem concinnitate, quae suapte natura numeru efficit. namhcotraria opponuntur,ut,scis nescis, nihil multum, pro dest obest: N exitus habent in fine similes, prodest obest. et paria paribus reddunturinam primum membrum sex syllabis costituitur, Sc totidem etiam se cundum,ut compar efficiatur,quod ἰυκωλ p Graeci uocant.
Semper haec quae Graeci α τίθετα nominant, cum contrariis opponuntur contraria, numerum oratorium necessitate ipsa efficiun
Praeceptum pulcherrimit, ad oratorium numerum efficiendum,ut contra ita contrariis opponamus. haec enim semper numerose cadunt, etiam sine industria nostra. ut in Pisonem: Homini ille honorem,non generi: moribus, n5 maioribus meis: virtuti perspeciae, non auditae nobilitati deserebat. Idem efficiunt etiam contentiones. ut in eadem oratione: Voluit ille senatum inteificere uos sustulistis: Ieges incendere,vos abrogastis: interire patriam, uos adiuuistis.Haec mirum dictu quantopere orationem exornent, di quam auditu suauia sint. itaq; frequenter eis utitur Cicero.
Hoc genere antiqui iam ante Isocratem delectabant,& maxime Gorgias cuius in oratione plerun* essicit numeru ipse cScinnitas. Nos etiam in hoc genere frequeres,ut illa sunt in quarto accusatio. nis: Conferte hanc pacem cum illo bello, huius Praetoris aduentu cum illius imperatoris uictoria, huius cohortem impura cu illius exercitu inuicto huius libidines cum illius continentia: ab illo qui cepi conditas ab hoc qui constitutas accepit, captas dicetis Syr
.usas. Ergo & hi numeri sunt cogniti etiam a Latinis.
209쪽
isc IN ORATOREM Graeci antiqui,ut Isocrates,Gorgias,'Thrasymachus hac concinnitate uerborum maxime delectabantum. quod facile uidere licet,in scriptis eorum, quae nostro tempore supersunt. Isocrates quidem tam frequens est in hoc genere, ut nulla sit apud eum pagina, quae non concinnitate aliqua suauiter exorne tur. Quin etiam ipse Cicero qui iucuditatem Isocratis, ut ait Quintilianus, ex primere latine conatus est, saepissime utitur hoc concinnitatis genere, ut in ex
emplo, quod ex quarta Aetione contra Verrem ipsemet hoc loco adsert: ubi Marcelli uiictoriam, quam secudo bello Punico deuiciis Siculis adeptus est, di Syracusarum expugnationem cum aduentu C. Verris Praetoris in eam urisbem coparat: ut ostendat, multo mitiorem Siculis Marcellum hostem fuisse, quam Verrem socium ait amicum. Nam Marcellus Siculis hostibus mulia ornamenta reliquit, quae Verres iam socijs ais amicis facitis abstulit sic igitur Cicero iudices alloquitur: Conserte hanc pacem cum illo bello et Cauo in loco sunt contraria opposita, ut hanc pacem cum illo bello huius libidines cum
illius continentia. Sunt casus in exitu similes, ut conditas, captas, Syracusas. Sunt paria paribus relatamam paci refert bellum aduentui Praetoris,impera toris uictoriam: cohorti impurs, ercitum inuictum libidini, continentiam. Quoties autem huiusmodi colentiones ec relationes fiunt,semper numerosa sit oratio. ut pro lege Man. Illi libertate ciuium Rom. imminuta non tulerunt,uos uitam ereptam negligetis ius legationis uerbo uiolatum illi persocuti sunt,uos legatum pop. Rom. omni supplicio inter sedium, inultum telii quelis: uidete ne ut illis pulcherrimu fuit,tantam uobis imperii gloriam telia quere: sic uobis turpissimum sit, quod accepistis, tueri et co seruare non posse. non tantum igitur Greci,sed etiam Latini,numeros eos qui efficiutur ex concinnitate uerborum,cognitos habent.
Genus illud tertium explicetur,quale sit, numerota 8c aptor orationis. quod qui non sentiunt, quas aures habeant, aut quid in his hominis simile sit nescio. meae quidem Sc persectio completo
que uerborum ambitu gaudent, Sc curta sentiunt, nec amant re dundantia. Quid dico meas: conciones saepe exclamare uidi,cum apte uerba cecidissent. id enim expectant aures, ut uerbis collige
tur sententia. Tribus in rebus uerborum collocationem esse dixeramus, iunctura,seno, di numero.De duabus iam dictum est de iunctura re de sono seu concinnitate: restat ut de numerosa 5c apta oratione dicatur. quod antequam seriat Cicero,numerum magnopere commendat,& eos refellit, qui non este adhibenda numerum in oratione censent, ostenditi maximὸ esse utilem. Si qui sunt iii quit qui non sentiant quantam uenustatem 5c dignitatem numerus asserat orationi, ii nihil simile hominis habere uidentur nam homo naturaliter rhyisthmo 5c numero delectatur quemadmodum in Poetica tradit Aristoteles. Nec aliam ob caulam Poetae finxerunt Midam Phrygum regem aures asini nas habuisse, nisi quia de rhythmo& numero iudicare nesciret: Marsyam Gnim Satyrum in canendo Apollini praetulit . qua de causa Apollo indignatus, M. Iesum. illi asini aures affixit: de quo sceleganter Ouidius:- nec Delius aures Humanam stolidas patitur retineresturam, Sed trahit in jacium,uillisq: albentibus implet,
Instabiles': illas facit, re dat posse moueri:
Cetera sent bomisis partem damnatur in mam, biduiturs aures lentegradientis asilli. Non igitur aures hominis habent,qui completum in oratione numerum non
sentiunt. At Cicero hanc ignominiam subterfugere conatur ait enim au
210쪽
e o M M E N T A R I V s. s res suas desectari persecto complet oi uerborum ambitu, et curta sentire, nee amare redundantia. Est autem perfectus uerborum ambitus,cum nihil aut curium cst,au t redundans. ut pro Milone:Est quodam incredibili robore animi septus: cxilium ibi esse putat, ubi uirtuti non sit locus: mortem naturae fine cile, non poenam. Curtum erit,si aliquid adimas ut illud extremum, Non poenam redundans erit,si aliquid adiungas: ut si dixeris in fine, Non poenam aut supplicium. Quid dico meas Correctio est, qua docet non tantum eruditorum aures, sed etiam imperitoris plerun ip apte cadentibus uerbis affici, a
deo ut aliquando conciones exclament,& applaudant oratoribus numerose dicentibus. Volunt enim aures, sententiam uerbis bene colligari: at* olfenoduntur, quoties aliquid est aut imminutum, aut redundans.
Non erat hoc apud antiquos et quidem nihil aliud fere non erat. nam & uerba eligebant, & sententias graues,et suaves reperiebat:
sed eas aut non ta inciebant, aut non explebant. Antiquis Romanis hoc selum defuisse ostendit,quod orationis numerum
non intellexerint. nam omnia sere caetera habebant Cum enim omnis oratio uerbis & sententiis constet Romani ueteres & uerboru deleetum habebant: Sc eas sententias inueniebant, quae essent graues ec suaves . in hoc uno delicie hant, qlicd cas uincire numeris ec explere nesciebant.
Parum hoc meipsum delectat inquirit. Quid si antiquissima illa
pictura paucoru colorum, magis quam haec iam persecta deleti et illa nobis fit credo repetenda,haec icilicet repudianda.
Iam ad refutationem eorum transit, qui numerum in oratione non pro
hant . 5c primo utitur argumento a simili, ut ostendat artium incrementa cc se laudanda. Nihil enim limul inuentum est, ec persectum, ut ait alibi Cico hiro. Pictura enim apud antiquissimos paucissimis e coloribus constabat: de inde paulatim ita aucta est, ut cum ipsa natura certare uideret, et pene inuas Lmagines repraesentaret. Gyges Lydius primus filisse dicit, qui picitia inuenerit,ut ait Plinius. Quidam ab umbra hominis,lineis circii ducta,reper tam aiunt. Clarueriit in ea deinde plurimi, sed praeter caeteros Zeusis Parrhasius. Protogenes, di Apelles: quorum Apelles omnium celeberrimus suit, adeo ut Alexander ille Magnus ab hoc uno pingi uoluit. nam, ut ait Horatius, Edicto uetuit,ne quis Iepraeter Apellem
Pingeret, aut alius Lysippo duceret aera.
Ait igitur Cicero: Semadmodum pictura paruis initiis prosecta, adeo creuit ut iam persecta sit. ita etiam eloquetia. od si quis iudicio tam depraua to sit,ut magis illa rudi ecantiqua pictura, quam hac persecta ec noua delectetur num ideo debemus illam antiqua repetere,et hanc nouam repudiare:
Non opinor. Ita etiam,si quis magis eloquentia illa ueteri,numeris sol ut ac piatur non ideo noua dicendi ratio longe perseelior repudiari debet.
Nominibus ueterum gloriantur. Habet autem ut in aetatibus auctoritatem senectus,sic in exemplis antiquitas. Hac una ratione se defendunt ij qui numerum orationis improbant, quod
ueteres oratores eo non usi sint quorum magna esse debet auctioritas. quemadmodum enim senum maior est auctoritas quarm iuuenum: quoniam temetuas est florentis aetatis, prudentia senectutis ita etiam antiqua exempla nos magis quam recentia mouere debent, quoniam antiqui longe sapientiores fuerunt quam recentiores. Hcc est aduersarioru sententia, quam facile refellit
Cicero. Sunt enim quida adeo peruerso iudicio,ut nihil probet,nisi quod ab antiquis scriptu suerit: quicquid aut nouu est,etia si Elegantissimu fuerit,conor 3 temnant: