The Germania and Agricola of Tacitus

111쪽

lia recentis3imus quisque ervorum et conservis ludibrio est; sic in hoc orbis terrarum etere famulatu, novi nos et iles in eaecidium petimur. Neque enim arva nobi3, aut metalla,

aut portus uni, quibus eaeercendi TeServemur. Virtu3 porrτ acieroci gubjectorum ingrata imperantibus et longinquitas ac ecretum FSum quo tutiu3, e Suvectiu3. Ita, sublata spe venire, tandem sumite animum, tam quibus Salvi, quam quibus gloria carissima est Brigantes femina duce Turere coloniam, e regnare castra, ac nisi felicitas in Socordiam vertisset, eaeuere jugum potuere nos integri et indomiti, et libertatem non in proesentia laturi, primo statim congre33 non ostendamus quos ibi Caledonia viros γο-

Suerit ' XXXII. An eandem Romanis in bello virtutem, quam in pace lasciviam, adesse crediti, Nostris illi discessionibus ac discordiis cla=έ, ilia hostium in gloriam eaeercitus

aut ertunt quem contractum eae diverεissimis gentibus, ut secundo res tenent, ita adver3iae dissolvent nisi si Gallos et Germanos et pudet dictu Britannorum plerosque, licet dominationi alieno sanguinem commodent, diutius tamen hoste quam servos, id et affectu teneri putatis metus et terror est, Urma vincula caritatis; quia ubi emoveris, qui timere desierint, odisse incipient. Omnia istorio incitamenta pro nobis sunt: nullo Romanos conjuges accendunt nulli parentes fugam e robraturiciunt aut nulla pleri3que patria, aut alia est paucos numero circum trepidos ignorantia, coelum ipsum ac mare et Silvas, ignota Omnia circumvectantes, clauso quodammodo ac iacto dii nobis tradiderunt. Ne terreat anus aspectus et auri fulgor atque argenti, quod neque tegit, neque ulnerat. In ipsa hostium acie inveniemus no3tra manu I a OScent

Britanni suam causam e recordabuntur Galli priorem libertatem deserent illos ceteri Germani, tamquam nuper Gipii reliquerunt. Nec quidquam ultra formidinisu acu caStella, senum colonioe inter male parentes et injuste impe-

112쪽

46 C. CORNELIUS TACITUS. rantes regra municipi et discordantia. Hic duae, hic Mercitus ibi tributa et metalla et ceteris ervientium poenoe; quas in reternum perferre, aut tatim ulcisci in hoc campo est. Proinde ituri in aciem, et majore veStros et posteros cogitatc. XXXIII. Excepere orationem alacres et barbari moris cantu et fremitu clamoribusque dissonis. Jamque agmina, et armorum fulgores audentiSSimi cujusque procursu simul instruebatur acies cum Agricola, quamquam laetum et vix munimentis coercitum militem adhortatus, ita dis-

Seruit Octavus a nus St, commilitone3, eae quo virtute et

auspiciis imperii Romani id atque opera vestra Britanniam vicistis. Totis editionibus, tot proeliis, eu fortitudine adversu hostes, eu patientia ac labore piaene advera ,3am rerum naturam Fusfuit. Neque me militum, neque vos ducis poenituit. Ergo egre83i, ego veterum legatorum, vos prὶorum Xercituum terminos, finem Britannice, non fama, nec rumore, Sed caStri et armi tenemus. Inventa Britannia, et libacta. Equidem clepe in agmine, cum Og

palude montesve et sumin fatigarent, fortissimi cujusque voces audiebam, Quando dabitur hostis, quando acies lVeniunt, e latebris suis aetrusi et Ota irtusque in aperto, Omniaque prona ictoribu8, atque eadem victis adver3a. Nam, tisuperaδε tantum itineriS, Silva evaSiSSe tranSissi,

restuaria, pulchrum ac decorum in frontem ita fugientibus

periculosissima, quia hodie proverrim Sunt. Neque enim nobis aut locorum eadem notitia aut commeatuum eadem abundantia; sed manu et arma et in his omnia. Quod ad me attinet, jam pridem milia decretum est, neque Xercitus, neque ducis terga tuta esse. Proinde et honesta mors turpi ita potior; et incolumitas ac decus eodem loco ita sunt nec inglorium fuerit in ipso terrarum ac naturne inececidiSSe. XXXIV. Si novo gentes atque ignota acies con8titisset, aliorum eaeercituum eaeen lis os inrtarere nunc ratra de-

113쪽

AGRICOLA.-CAP. XXXIV.-XXXVI. 4 cora res Rete, egiro oculo interrogate. Ii unt, quos proaeimo anno, unam legione urto noctis aggressos, clamore

debellastis ii cetσολ um Britannorumfugacissimi, ideoque tam diu superstites. Quomodo ilva Saltusque penetrantibus fortissimum quodque animal robore pavida et inertia ipso agminis sono pelluntur, sic acerrimi Britannorum jampridem ceciderunt reliquus est numerus ignavorum et metuentium, quo quod tandem invenistis, non re3titerunt, eddeprehensi sunt novissimi ideo aetremo metu corpora defaeere in his estigiis, in quibuspulchram et vectabilem ictoriam ederetis. Transigite cum eaepeditionibus imponite quinquaginta annis magnum diem a robate reipublicoenunquam Mercitu i utari potuisse aut moras belli aut

caraas rebellandi.

XXXV. Et alloquento adhuc Agricola militum ardorominebat, et finem orationis ingens alacrita conSecuta e St, statimque ad arma discursum. Instinctos ruentesque ita disposuit, ut peditum auxilia, quae octo millia erant, mediam aciem firmarent, equitum tria millia cornibus assuraderentur: legiones pro Vallo stetere, ingens Victoriae decus citra Romanum sanguinem bellanti, et auxilium si pollerentur Britannorum acies, in Speciem Simul ac terrorem, oditioribus locis constiterat ita, ut primum agmen aequo, ceteri per acclive jugum connexi velut insurgerent media campi covinarius et eques trepitu ac discursu complebat. Tum Agricola, superant hostium multitudine, veritus nessimul in frontem simul et latera Suorum pugnaretur, diductis ordinibus, quamquam porrectior acies futura erat, et arcessendas plerique legiones admonebant, promtior in spem et firmus adversis, dimiSso equo pedes ante vexilla constitit. XXXVI. Ac primo congressu eminus certabatUr : Simul constantia, simul arte Britanni, ingentibus gladiis et brevibus cereis, missilia nostrorum Vitare, Vel XCUtere, atque ipsi magnam vim telorum superfundere, donec

114쪽

CORNELIUS TACITUS. Agricola tres Batavorum cohorte ac Tungrorum duas cohortatus est, ut rem ad mucrone Rc manu adducerent:

quod et ipsis vetustate militiae exercitatum, et hostibus inhabile, parva Scuta et enorme gladio gerentibus nam Britannorum gladii Sine mucrone comploXum Tmorum, et in arcto pugnam non tolerabant. Igitur, ut Batavi miscere ictus, ferire umbonibus, ora foedare, et stratis qui in aequo obstiterant, erigere in colle aciem Coepero, Ceterae cohortes, aemulatione et impetu commiXtae, Proximo quosque caedere ac plerique Seminece aut integri festinations victoriae relinquebantur. Interim equitum turmae fugero. covinarii peditum Se proelio miScuere et quamquRm TC- centem terrorem intulerant, denSi tamen hostium agminibus o inaequalibus locis haerebant minimeque equestris ea pugnae facie erat, cum ae e diu tantes, Simul equorum corporibus impellerentur, ac Saepo agi Currus, extorriti in rectoribus equi, ut quemque formido tulerat,

transverso aut obvios incursabant.

XXXVII. Et Britanni, qui adhuc pugnae Xpertes

summa collium insederant, et paucitatem nostrorum vacui

spernebant, degredi paulatim et circumire terga Vincentium coeperant ni id ipsum veritus Agricola quattuor equitum alas, ad subita belli retentas, Venientibus oppos

isset, quantoque ferocius CCUrrerant, tanto acrius pulsos

in fugam disjecisset. Ita consilium Britannorum in ipsos

VerSum transvectaeque praecepto ducis a fronte pugnantium alae aversam hostium aciem invasere. Tum Vero patentibus locis grande et atrox Spectaculum: equi, Vulner o Capere, utquo eosdem, oblatis aliis, trucidare. Jam hostium, prout cuique ingenium erat, CateTVM Tmatorum paucioribus terga praeStare, quidam inermes ultro ruere ac Se morti offerre. PaSSim arma et Corpora et

lacer artus et cruenta humus. Est aliquando etiam victis ira Virtusque poStquam Sit Vis appropinquarunt, collecti Primos sequentium, incautos et locorum ignaros, Circum-

115쪽

AGRICOLAE VITA.-CAP. XXXVII.-XXXIX. s

voniebant. Quodni frequens ubiquo Ara icola validas et expeditas cohortes indaginis modo, et, sicubi arctiora erant, partem equitum, dimi8Si equis, simul rariores silvas equitem persultare uSSiSSet, acceptum aliquod vulnus per nimiar fiduciam orol. Ceterum, ubi compositos firmis ordinibus sequi rursus videre, in fugam Versi, non agminibus ut prius, nec alius alium respectantes, rari et vitabundi invicem longinqua atque avia petiere. Finis sequendi nox et satietas fuit. Caesa hostium ad decem millia nostrorum trecenti sexaginta cecidere, in quis Aulus Atticus, Praesectus cohortis, juvenili ardore et ferocia equi hostibus

XXXVIII. Et nox quidem gaudio praedaque laeta Victoribus Britanni palantes, mixtoque Virorum mulierumque Ploratu trahere Vulneratos, Vocare integros deSerere domos ac per iram ultro incendereri eligere latebras et Statim relinquere miscero invicem consilia aliqua, dein separaro aliquando frangi aspectu pignorum Suorum, Saepius concitari satisque constabat, Saevisse quosdam in conjuge ac liberos, tamquam misererentur. Proximus dies faciem victoriae latius aperuit vastum ubique Silentium, secreti colles, fumantia procul tecta, nemo Xploratoribus obvius quibus in omnem partem dimissis, ubi incerta sugae Vestigia neque usquam conglobari hostes Compertum, et exacta jam aestate spargi bellum nequibat, in fines Horostorum exercitum deducit. Ibi acceptis obsidibus, praesecto classis circumvehi Britanniam praecepit: datae ad id vires, et praecesserat terror ipse Peditem atque equites lento itinere, quo novarum gentium animi ipsa transitus mora terrerentur, in hibernis locavit. Et simul classis secunda tempestate ac fama Trutulensem Portum tenuit, unde proXimo latere Britanniae lecto omni

rodierat. XXXIX. Hunc rerum cursum, quamquam nulla Verborum jactantia epistolis Agricolae auctum, ut Domitiano

116쪽

50 C. CORNELIUS TACITUS.

moris erat, fronte laetuS, CCtore an XiUS Xcepit. In erat conscientia, derisui fuisse nuper fulSum e Germania triumphum, emti per commercia, quorum habitu et crities

in captivorum Speciem formarentur ut nunc Verum magnamque Victoriam, tot millibus hostium caesis, ingenti fama colebrari. Id sibi maxime formidolosum, privati hominis nomen Supra principi attolli frustra studia ori et civilium urtium decus in Silentium acta, Si militarem glorium alius

OCCuparet et Cetera Utcunque facilius dissimulari, ducis boni imperatoriam virtutem esse. Talibus Curi exercituS, quodque saevae cogitationis indicium erat, Secreto suo Satiatus, optimum in prae Sentia Statuit reponere odium, dono impetus famae et favor Xercitu languesceret: nam

otiam tum Agricola Britanniam obtinebat. XL. Igitur triumphalia ornamenta et illu3tris fatum honorem et quidquid pro triumpho datur, multo verborum honore cumulata, decerni in Senatu habet additque insuper opinionem, Syriam proVinciam Agricolae destinari, vacuam tum morte Atilii Rufi, conSularis, et majoribu re Servatam. Credidere plerique, libertum ex secretioribus ministeriis missum ad Agricolam, codicillos, quibus e Syria dabatur, tuliSSe, cum praecepto, ut Si in Britannia foret, traderentur eumque libertum in ipso freto oceani obvium Agricolae, ne appellato quidem eo ad Domitianum remeasse; sive verum istud, sive ex ingenio principis fictum ac compositum est. Tradiderat interim Agricola Successori suo

ProVinciam quietam tutamque. Ac ne notabilis cetobritate et frequentia occurrentium introitu esset, Vitato amicorum officio, noctu in urbem, noctu in palatium, ita ut praeceptum erat, Cnit: EXCeptuSque breVi osculo, et nullo sermone turbae Servientium immiXtu CSt. Ceterum, ut militare nomen, grave inter otiosos, aliis virtutibus temperaret, tranquillitatem atque otium penitus auxit, cultu modicus, Sermone faciliS, uno aut altero micorum

comitatus: adeo ut Plerique, quibus magno Viro Per

117쪽

ambitionem aestimare mos St, viso aspectoque Agricola quaererent famam pauci interpretarentur. XLI. Crebro per eos dies apud Domitianum absens accuSatus, absen absolutus Si causa periculi non crimen ullum, aut querela laesi cujusquam, Sed insensus virtutibus Princeps, et gloria Viri, ac peSSimum inimicorum genus, laudantes. Et ea insecuta sunt reipublicae tempora, quae sileri Agricolam non sinerent tot exercitus in Moesia Daciaque Germania et Pannonia, temeritate aut per ig-uaviam ducum amissi tot militares viri cum tot cohortibus

expugnati et capti; nec jam de limito imperii et ripa, sed

do hibernis legionum et possessione dubitatum. Ita, cum damna damnis continuarentur, atque omnis annus funeribus et cladibus insigniretur, poscobatur ore vulgi dii Agricola' comparantibus cuncti Vigorem, Constantiam, et X- portum bellis animum cum inertia et formidine eorum. Quibus sermonibus satis constat Domitiani quoque aures Verberatas, dum optimus quisque libertorum amor et

fide, pessimi malignitate et livore, pronum doterioribus principem exstimulabant. Sic Agricola simul suis virtutibus, simul vitiis aliorum, in ipsam gloriam praeceps

agebatur. XLII. Aderat jam annus, quo proconsulatum Asiae et Africo sortiretur; et occiso Civica nuper, nec Agricolae consilium deerat, nec Domitiano exemplum. ACCOSSCre quidam cogitationum principi periti, qui iturusne esset in provinciam, ultro Agricolam interrogarent ac primo occultius quietem et otium laudare, mox operam suam in approbanda eXcusatione offerre : Postremo non jam obscuri, Suadente Simul terrentesque pertraxere ad Domitianum. Qui paratus simulatione, in arrogantiam compositus, et audiit prece eXcu Santis, et, cum adnuiSSet, agi

sibi gratias passus si nec erubuit bonoficii invidia. Salarium tamen, Proconsulari solitum offerin, et quibusdam aso ipso concessum Agricolae non dedit sive offensus non

118쪽

52 C. CORNELIUS TACITUS. Petitum, SiVe X conscientia, ne, quod Votuerat, Videretur

emisse. Proprium humani ingenii est, odisse quem laeso- risu Domitiani vero natura praecep in iram, et, quo Obscurior, eo irreVocabilior, moderatione tamen prudentiaque Agricolae leniebatur: quia non Contumacia nequctinani jactatione libertatis, famam fatumque ProVocubui. Sciant, quibus moris est, illicita mirari posse etiam Subnaalis principibus magnos Viros esse: bSequiumque Gmodestiam, si industria ac vigor adsint, eo laudis excedere, quo plerique per abrupta, Sed in nullum reipublicae usum, ambitiosa morte inclRruerunt. XLIII. Finis vitae ejus nobis luctuosus, amicis triStiS,QXtraneis etiam ignotisque non sine cura fuit. Vulgus quoque, et hic aliud agens populus, et ventitavere ad domum, et per fora et Circulos locuti Sunt nec quiSquam, nudita morte Agricolae, aut laetatus est aut statim oblitus

est. Augebat miserationem ConStun rumor, veneno interceptum. Nobis nihil comperti affirmare ausim ceterum

per Omnem Valetudinem ejuS, Crebrius quam e more

Principatus per utilio Visentis, et libertorum primi et medicorum intimi venerori sive cura illud, sive inquisitio erat. Supremo quidem die momenta deficientis per dis-Posito cursore nuntiata constabat, nullo credetite, Sic Re

celerari quae tristis audiret. Speciem tamen doloris animo Vultuque prae se tulit, securus am odii, et qui facilius dissimularet gaudium quam metum. Satis conStabat, lecto teStamento Micolae, quo coheredem optimae Xori et piissimae filiae Domitianum scripsit, laetatum eum Velut honore judicioque tam caeca et corrupta mens assidui adulationibus erat, ut nesciret a bono patre non Scribi heredem nisi malum principem. XLIV. Natus orat Agricola Caio Caesar ptimum Con sui Idibus Juniis excessit Sexto et quinquageSimo n-no, decimo Kalendas Septembris Collega Priscoque consulibus uodsi habitum quoque ejus posteri noSCero

119쪽

velint; docontior quam sublimior fuit nihil motus in

Vultu gratia oris supererat bonum virum facile crederes, magnum libenter. Et ipSe quidem, quamquam medio in spatio integrae aetati ereptus, quantum ad gloriam longissimum aevum peregit. Quippo et Vera bona, quae in virtutibus sita sunt, impleverat, et consularibus ac triumphalibus ornamenti praedito, quid aliud adstruere fortuna poterat i opibus nimiis non gaudebat speciosae contigerant filia atque uxore superstitibus, potest videri etiam beatus, incolumi dignitate, florente fama, salvis affinitatibus ot amicitiis, futura effugisse. Nam, sicuti duraro in hac beatissimi saeculi luce, ac principem Traj

num Videre, augurio votiSque apud nostra aures minabatur, ita festinatae mortis grande Solatium tulit, evasisse postremum illud tempus, quo Domitianus, non jam per intervalla ac Spiramenta temporum, Sed continuo et velut uno ictu, rempublicam exhausit. XLV. Non vidit Agricola obsessam curiam, et ClaUSum

armis Senatum, et eadem Strage O CONSularium caedes,

tot nobilissimarum seminarum exsilia et fugas. Una adhuc victoria Carus Metius censebatur, et intra Albanam arcem sententia Messalini strepebat, et Massa Bebius jam

tum reus erat Mox nostrae duXere Helvidium in carcerem manus : nos Maurici Rusticique Visus, nos innocenti sanguine Senecio perfudit. Nero tamen SubtraXit oculos, jusSitque celera, non spectavit: 1 cipua sub Domitiano miseriarum pars erat, videre et adspici, cum SuSI tria nostra subscriberentur, cum denotandis tot hominum palloribus sussceret saevus ille vultus et rubor, qu Se contra pudorem muniebat. Tu vero seliX, Agricola, non Vitae tantum claritate, sed etiam opportunitato mortis. Ut perhibent, qui interfuerunt novissimis Sermonibus tuis, constans et

libens satum excepisti tamquam pro virili portione innocentiam principi donares. Sed mihi filiaeque, praeter

acerbitatem parentis erepti, auget moestitiam, quod assi-

120쪽

54 CORNELIUS TACITUS. dero valetudini, fovere deficientem, Satiari Vultu, CompleXu, non contigit. Xcepissemu Certe mandata OceS-que, qua PenitUS animo figeremus. Noster hic dolor, noStrum Vulnus nobis tam longae absentiae conditione ante quadriennium amissus es. Omnia sine dubio, optime Parentum RSSidente amantissima uxore, Superfuere honori tuo : paucioribus tamen lacrimis compositus es, et noViS-sima in luco desideravere aliquid oculi tui. XLVI. Si quis piorum manibus locus, Si, ut Sapientibus

Placet, non cum Corpore EXStinguuntur magnae animae,

Placide quiescas, nosque domum tuam, ab infirmo desiderio se muliebribus lamentis ad contemplationem Virtutum tuRTum VoceS, qua neque lugeri neque plangi fas est admiratione te potius, et immortalibus laudibus, et, si natura suppeditet, aemulatu decoremus. IS Verus honos, ea conjunctissimi cujusque pietas. Id filiae quoque uxorique praeceperim, Sic patriS, Sic mariti memoriam venerari, ut omnia facta dictaque ejus Secum reVolvant, famam lucta figuram animi magis quam corpori complectantur: non quia intercedendum putem imaginibuS, quae marmore aut aere singuntur; sed ut vultus hominum, ita simulacra vultus imbecilla ac mortalia Sunt, forma menti aeterna; quam tenere et Xprimere, non per alienam materiam et artem, Sed tuis ipse moribus possis. Quidquid ex Agricola amavimus, quidquid mirati Sumus, manet manSU-rumque est in animis hominum, in aeternitate temporum, fama rerum. Nam multo Veterum, velut inglorios et ignobiles, oblivio obruet Agricola, posteritati narratus et traditus, superstes erit.