C. Sallustii. Crispi Coniuratio Catilinae et bellum Iugurthinum fragmenta eiusdem historiarum, e scriptoribus antiquis ab Aldo Manutio, Pauli f. collecta. Scholia Aldi Manutii index rerum, & uerborum memorabilium

121쪽

sedibuspellebantur. ita cum potentia auaritia mne modo , modestiaq inuadere , polluere , O uastare omnia: nihil pensi , neque fandii habere, quoad si et ipsa praecipitauit. nam ubi primum': Us ex nobilitate reperti sunt: qui uera- gloriam in

iustaepotentiae anteponerent: moueri ciuitas , OP , oriri co pit. Nama quam Tiberius, oe C. Gracchus .fLeo ris, quorum maiores Punico atque adiis bellis multum s- resp. addiderant, uindicare plebem in libertatem,t -- , paucorum scelera patefacere coepere: nobilitas, noxia , atque eo perculsa, modo persocios, ac u Latinum, interdum per equites Romarios,

quos stes societatis a plebe dimouerat 1 Ginb

rum actionibus obuiam ierat: et primo Tiberium, paucos post annos easem ingredientem Ca - --ri , tribunum pl. alterum, alterum triumuirum -- coloniis deducendis, cum M. Fuluio Flacco ferro necauerat . sane Gracchis , cupidiue uictoriae,

haud satis moderatus animus fuit .sed bono uinci in satius es, quam o more iniuriams uincere. Qi- τ' Me tur ea uictoria n lsias ex labidine sua usa, mi, si--α tos cor tales ferro aut fuga exstinxit; plusq. in reliquum bitimoris,quampotentiae, isdidit . quae res plerumque magnas ciuitatespessumdedit: dum' aeteri alteros uincere quouis modo, O uictos acer bius ulcisci uolunt. Sed de fluctu partium , o nanibus ciuitatis moribus se Midati antpr, magnitu-

122쪽

IUGURTHIN v M sotui paron disserere ς tempus, res, maturius me deseret . quamobrem ad inceptum . u. redeo. Post Musi foedus , exercitusq. nostrifo tam fugam, Metellus, O Silanus consules de M ,prouincias inter sie partiuerant: Meteia α, Dq. 'midiaevenerat, acri uiro, ein quamquam

populi partibus , fama tamen aequabili, iis risuiolata. is ubi primum magistratum ingresa sus'; alia omnia siti cum collega communia a ratus , ad bellum , quod gesturus erat, ainimum intendit. irisur dissidens ueteri exercitui, milites Fribere :praesidia undique accersiere: arma , t a. cetera instrumenta militiae par , is , ad hoc commeatum astatim , denique omnia, o di bello uario , O multarum rerum egenti, la MO . selit. Ce 'erum ad eapatranda,senatus

auctoritate , socij, nomenq. Latinum , Ore is vltro auxilia mittendo , po Ire o omnis cia 4 . .hi Ammo studio adnitebatur. itaque , ex se is te tia omnibus rebus paratis , compositisque, in iis Pomo mproficiscitur , magna spe ciuium, cum

.r οπυ, tum maxime quodaduersum in Arcuulti nuictum animum gerebat; auaritia nisi ramum ante id tempus in umidia nostrae vescontusae, hostiumq. Liae erant. sed, ubi in 'Asric uenit , exercitus ei traditur a Sp. Albia P

123쪽

sine imperio ,st dema habitus. sta imperato rinouo plus ex malis moribus follicitudinis, quam ex copia militu auxilii, aut bonae spei , accedebat. Sintuit tamen Metellus, qua qua- aestu ruM tempus comitiorum mora imminuerat; O, exlectatione euentus, ciuium animos intentos putabat; non prius bellum attingere , quam ma0rum disciplina milites laborare coegisset . nam. Albinus, Auli fratris, exercitusq. cladepercul- siis , postquam decreuerat non egredi prouincia ,

quantum temporis aestiuorum in imperio fuit , plerumque milites in statiuis castris habebat ; nisi cuodor, aut pabuli egestas locum mutare subegerat. sed neque more militari uigiliae ducebantur : viticuique libebat , ab signis aberat. lixae per xti cum militibus diu, noctuq. uagabantur: Opalantes agros uastare, villas expugnare , pecoris, et mancipiorum praedas certatim agitare: eq. mu tare cum mercatoribus uino adueducis, O aliis talibus: praeterea, frumeritum publice datu uendere , panem in dies mercari :p tremo, quaecum

que dici , aut fingi queunt ignauiae , luxuriari. probra, in illo exercitu cuncta fuere, O alia amplius . sita in ea discultate Metellum non minus , quam in rebus hostilibus, magnum,insapientem uirum fuisse comperior . tanta temperantia inter amibitionem daeuiti q. moderatum . Lmque edi Io primum adiumenta ignauiae sustulis se, ne quisquam in castris panem, aret quem alium coctum

124쪽

cocti cibum uenderet: ne lixae exercitum sequerentur: ne miles gregamius in castris , ne uela agmine feruum, aut iumentum haberet: ceteris ar

te modum natuisse: praeterea, transiuersis itin ribus quotidie castra mouere: iuxta ac si bostes adessent, uallo, atque fossa munire: uigilias crebras ponere, Oeas ipse cu- legatis uictare: item in mine in priss modo, modo in nostremis P gein me Eo adesse , ne qui Eam ordine e reser Turrit, cum Diu Heouentes incederent. milec GLum, O arma portaret . ita prolabendo a deli Sis m is , quam uindicando , exercitum breui confirmauit. Interea Iugurtha ubi, quae Metellus agebat, ex nunciis accepit; simul de innoce . tia eius certior iis mae factus, disdere suis rebus, actum demum ueram deditionem facere conatus est. igitur legatos ad consulem cum lenticis mi tit, qui tantummodo ipsi, liberisq. uitam pete rent, alia omnia dederent populo I .sita Metelia in δ' ' lo iam antea experimentis cognitum erat, ge-'nus Numidarum infidum, ingenio mobili, nou V. rum rerum auidum esse. itaque legatos alium Aalio diuersos aggreditur: acpaullatim tentando, in η postquam Eore os sibi coisouit, multa posti - Duri cendo persu et , citi Iugurtham maxime uiuum, sin id parum procedat, necatum sibi traderent: cerem palam, quae ex uoluntate frent, regi nu clari iubet. deinde ipsie paucis diebus , intento, a que infesto exercitu in Numidiam procedit : ubi. . G 3 con

125쪽

eontra belli faciem, tuguria plena hominum, peco

ra , cultoresq. in agris erant: ex opidis, est mapalibus ,praefecti regis obui procedebant , pa ratis, umentum dare , commeatum portare , po fremo omnia , quae imperarentur, facere . neque Metellus iccirco minus,si pariter ac si hones a essent, munis mine incedere, late explara o miliat illa deditionis signa ostentui credere,.m,diis locum tentare. itaque ipsi cum expeditis o hortibus , item funditoram , O sagittariorum d lecta manu apud primos erat: in postremo C. Marius legatus cum emitibus curabat: in utrumquee- Iatus auxiliarios equites tribunis Iegioniἔ,et a festis cohortium dispertiuerat: ut cum his permi , u ia Ginxti uelites , quocumque accederent, equitatus h suum propulsarent. nam in Iugurtha tatus dolus , . M tanta ei juriiacorum, et militiae inerat, ut, a ' ' C., sinsan praesens , pacem an bellumger mi -

'. ciosior 6 et , in incerto haberetur . Erat haud longe ab eo itinere , quo Metellus pergebat , o dum Numidarum , nomin acca , forum reruU uenalium totius regni maxime celebratum; ubi O incolere , O mercatri consueuerant Italici generis

multi mortales. bucconsul, si it nili gratia, in sipaterentvvpportunitates loci, praesidisi

imposuit : praeterea imperauit rumentum, Oalia , quae bello usui forenti, - -- : ratus id , quod res monebat , frequentiam negotiatorum, O

commeasur iuuatur u exercitum, O iam par

126쪽

I o: vRTHINVM si istis rebus munimenta are. Inter haec negotia Ium Uurtis impensius modo legatos Loessees mitte pacem erare: praeter suam , liberorumq. uitam, omnia Metello dedere. quos item consul, utipritares, illectos ad proditionem domum dimittebat: r .gi pacem, qMampostulabat, neq&e abnuere, neque polliceri , O inter eas moras promissa legato . rum exspectare. Iugurtha ubi Metelli didia cum factis composuit , ac suis se artibus tentarianimaduertit; quippe cui uerbis pax nunciabatur , . ceterum re bellum se: imum erat , urbs maxima alienata , ager hollibus cognitus , animi popularium tentati; coamis rerum necessitu ine, st tuit armis certare. igitur , explorato hostium itinere , in lem uictoriae adductus ex opportunitate loci , qua maximas potest copias omnium generu parat , ac per tramites occultos exercitum Metelli an lteuenit. Erat in ea parte Numidiae, qua λberebat in diuisione possederat,imen a meridie oriens, nomine Muthul: a quo mons aberat ferme millia passuum x x tractupari, vastus ab natura,et humano cultu: sita ex eo medio quasi collis oriebatur in immens pertingens, uestitus oleastro,in γνtetis , alijsq. generibus arborum , quae humaria

si s

da, atque arenosi gignuntur. media autem planities deserta , paenuria aquae, praeter flumini propinqua loca. ea consita arbustis , pecore atque cultoribus frequentabantur . igitur in eo colla , quem transiuerso itinere porre tam docuimus, Iugurtha si t

127쪽

extenuita suorum acie consedit: elephantis, in parti copiarum pedebbrium Bomilcarem praes est: eumq. MFc t . quae ageret: ipsiepropis mon rem cum omm equitatu, peditibus delebis suoseollocat: dein singulas turmas, O manipulos esse cumiens monet, sitque obtestatur, uti memores prisinae uirtutis, est uiIIoriae , est, regnumq.suum ab Mmanorum auaritia defendant: cum iis certamen fore, quos antea uictos sub iugum miserint :ducem illis, non ammum, mutatum: quae ab i-peratore decueri', omnia suis prouisa: locum sisperiorem, uti prudentes cum imperitis, ne pauciores cum pluribus , aut rudes cum bello melioribus manum consererent: proinde parati , intentiq. σ- 'sint ,signo dato, Romanos inuaderer illum Le aut omnes labores uictorias confirmaturum , aut moimam acrumnaru initium fore. ad hoc uir tim , uti quemque ob militare facinus pecunia, aut honore extulerat, commonefacere benefici fui, eum ipsum aquis orienta N: potiremo, pro cuiusque . ingenio pollicendo, minitando, obtestando , alium alio modo excitare: cum interim Metellus, una

st Imr .primo dubius , quidnam insolita facies

Himaeret. t nam inter uirgultasqui, Uaef. considerant, neque plane occultati humilitate arborum, O ta eu , quidnam esset, incerti, cum natura loci , tum dolabini , atque signa militaria , obsi uratu dein , breui cognitis insidiis,

128쪽

ussister agmen constiti t. ibi commutatis ordianibus, in dextro latere, quod proximum hostibus erat , triplicibus subsidiis aciem instruxit: inter manipulMunditores , sagittarios di pertit: Gquitatum omnem in cornibus locat: ac pauca pro tempore milites cohortatus , aciem ,sicuti instruxerat , transivorsisprincipuis in plano deducit .sed, ubi Numidas quietos , neque colle decredi anim aduertit , Gritus ex anni tempore,ct inopia a quae , nesit; conficeretur exercitus , I utilium ι gatum cum expeditis cohortibus , Oparte equit ἔpraemisit ad flumen , uti locum castris ante cap ret , existimans hostes crebro impetu, O transuor 's, proeli s iter suum remoraturos , O, quoniam armis dissiderent , lassitudinem edi sitim pilitum tentaturos . deinde ipsie pro re, atque loco , sicuti monte descenderat, paullatim procedere: Marium

post principia habere: ipse cum sinistrae alae equitibus esse, qui iis ' ine principes fasti erant. At Iugurtha , u emum agmen Metelli primos suos praetergrὐmi uirer, praesidio quasi duum

missium peditum montem occupat , qua Metellus descenderat: ne forte cedentibus aiarsariis receptui , ac post munimento foret : dein, repent Akgno dato, hones invadit. midae alii postremos caedere: pars a sinistra, ac dextra tentare: in se s adesse, atque instare, omnibu locis I 'manos ordines conturbare. quorum etiam qui firmioribus animis obuii hostibus fuerant, ludificari incerto proeliost.

- - i t

129쪽

praelis ipsi modo eminus sauciabantur, neque contracterienes aut conserendi manum copia erat . an te iam do ti ab Iugurtha equites, ubi Romanorsi turma insequi coeperat, non consertim , neque in unum sese recipiebant ,sed alius alio quamma xime diuersi. ita numero priores , si a pcrsequendo hostes deterrere nequiuerant , esse Ios ab te go , aut laeteribus circuueniebant: sin opportunior fetae collis, quam campi fuerant; quem consueti Numidarum equi facile inter uirgulta euadere; nostros a peritas, ct insolentia loci retinebat. ceterum facies totius negotii uaria , incerta, foeda , atque miserabilis. dispersi a suis ,pars cedere , alis in equi: neque signa, neque ordines ob ἐπ-nare: ubi quemque periculum ceperat , ibi resili re , ac propulsare: arma, tela, equi , uiri, hostes, ciues permixti: nihil consilio, neque imperio agi: fors omnia regere. itaque multum diei processe

rat , cum etiam tum euentus in erat. denique , omnibus labore , . ae I uidis , Metellus , ubi uidet ' umidas minus insGe, paullatim .

milites in unum conducit: ordines restituit, et in histes legionarias quattuor aduersus pedites ho-,nium collocat. eorum magna pars superioribus locis fessa considerat .simul orare, O hortari mulites , ne deficerent , neu paterentur hostes s ei ι- tes uincere: neque Est castra esse, neque munim tum ullum , quo cedentes tenderent: in armis o - sv- es mia sita. Sed nec Iugurtha quidem interea qui

130쪽

s. l.

IVGURTHINVM 1 erat: circuire, hortari , renouare proelium , O ipse cum Me lis tentare omnia , subuenire suis , hostibus dubi s instare ; quos mos cognouerat, minuspugnando retinere. Eo modo inter sie duo imperatores, summi uiri, cructant. Usipares, ceterum opibus disparibus . nam Metello uirtus militum erat, locus aduersus: Iugurthae alia omnia, praeter milites, opportuna. Denique Romani, ubi

intelligunt neque sibi profugium esse, neque ab hoste copiam pugnandi fieri; O iam die uester ad rat s aduerso colle sicuti praeceptum fuerat fisa -

dunt. amisso loco Gmidae fusi, Inuuit: pauci te

interiere :plerosique uelocitas, re eis hostibus ignara tutata sunt. Interea Bomilcar, quem e s is, O parti copiarumpedestrium praefentu . ab Iugurtha supra rixi us, ubi eu R Atilius prae--ψ-

: tergressus est , paullatim suos in aequum locu d ducit : ac, dum lega tus adflumen, quopraemissus erat , festinans pergit, quietus, uti res postulabat, aciem xam: neque remittit interim, quid ubiaque bonngeret, explorare. postquam Ottilium consedisse iam, O animo uacuum accepit , mulso Iugurthae proelio clamorem augeri, veritus ne legatus , c nita re , laborantibus suis auxilio foret , aciem, quam di dens uirtuti militum arte eruesct . statuerat , quo hostium itineri viceret, latius pomritii ; eri. modo ad Rutilis castraprocedit. R mani ex improuiso pulueris uim magnam animai uertunt na pro pecti ager arbunis confisus 'probrut