C. Sallustii. Crispi Coniuratio Catilinae et bellum Iugurthinum fragmenta eiusdem historiarum, e scriptoribus antiquis ab Aldo Manutio, Pauli f. collecta. Scholia Aldi Manutii index rerum, & uerborum memorabilium

71쪽

properandum est. iugare ita censior cum nefario consillio sceleratorum ciuium re'. in maximapericula uenerit; hiq. indicio T. Vulturii' , O legatorum Allobrogum couicti , confe1sq. t , caedem, instata, aliaq. foeda , atque crudelia facinora. in ciues, patriamq. parauisse; de conse Iis, sicuti de manifestis rerum capitalium , more maiorum in stipplicium sumendi . Postqua Cato asserit; consulares omnes , itemq. sinatus magnapars ,sien- -tentiam eius laudant, uirtutem animi ad cae- . . ... tum ferunt: alq alios increpantes , ii dos uo magitus, atque clarus baletur: si

nati decretum fit, sicuti ille censuerat. Sed mihi, multa legenti , multa audienti, quaepopulus M - cio χχii , militiaeque, mari, atque terra praeclara fa , cinora fecit, forte libuit attendere, quae res maxime tantur negotiasustinuisset. Sciebam, saepe iu- mervarua manu cum magnis legionibus hostium conte disse: cog oueram, paruis copi s bella ge sta cum opulentis regibus: ad hoc , saepe fortunae uiolentiam tolerauio: sacures Graecos,gloria a V belli Gallos Romanis antefuisse. ac mihi, multa x Vi astanti, constabat, paucorum ciuium egregiam uirtutem cun ita patrauisse ι eoq. fiatum, uti d uitias paupertas , multitudinem paucitas supera' ho. xa ret .ficii , postquam luxu , atque desili ciuitas cor rupta est, rursus re p. magnitudine siua imperat , atque magistratuum uitia sustentestat ; ac , i tieluti esseta parente , multis tempestatibui h

s ne

72쪽

sim qui uam Iomae uirtute ma us fuit .sed, - .i memoria mea. ingenti uirtute . diuersis moribus guere uiriduo . M. Cato m Caesor quos quo si mam res obtulerat , silentio praeterire non fuit σι consilium , quin utriusique naturam , mores , a quantum ingenio mem , aperirem. Igitur bisvc. ra nus , aetas , eloquentia prope aequesta fuere: ma b re gnitudo animi par , item gloria: sed alia ali, Cae- , sir beneficiis, ac munificentia magnus habeba- c. I α - a. tur , integritate uitae Cato. ille mansuetudine, et iij. fiericordia clarus factus : huic seueritas dignita .. 1 item addiderat . Caesar, dando ,subleuando, igno- scendo; Cato , nihil largiendo, gloria adeptis ' ;est . in altero mi ris perfugium erat; in altera malis pernicies. illius facilitas , huius constantia i laudabatur. postremo Caesar in animum induxe- I . . raut , laborare, uigilare; negotiis amicorum inteu - , tus ,siua negligere, nihil den are, quod sono di- - v. gnum esset; sibi magnum imperium, exercitum , - fi

nouum bellum exoptabat , ubi uirtus enitescere posset . at Catoni studium modestiae , O decoris i I, - ρd maxime seueritatis erat . non diuitiis cum d uite, nec fisione cum factiosio, sed cum strenuo ' ,

i uirtute , cum modestopudore, cum innocente ab- . ' i . sinentia certabat: esse .gream uideri. bonus m

a minus gloriam petebat , eo in iis illam a sequebatur. Postquam, uti dixi,ρ - . natus in Catonis sententiam discessit; consul opti- - 1num factu ratus, noctem, quae instabat, ante ca-

73쪽

iis ducit: ceteris idem is per praetores. En locus met πώ ra carcere , cluod Tullianurn appellatur , ubi paullu-Μ . tum ascenderis ad laevam, circiter X II pedes hu--- mi depressus. eum muniunt undique parietes, at - c F - . inque insuper camera lapideis fornicibus iundia:sed' 'inculta tenebris, odore foeda, atque terribilis eius' facies s. in eum locum postquam demissus est Lentulus ; iudices rerum capitalium , quibus praece pium era aqueo gulam fregere. ita illa patri; 'Hius , ex gente clarissima Corneliorum, qui consu lare imperium I 'mae habuerat, dignum moribus, factisq.suis exitum uitae inuenit. de Cethego, Stai R. tilio, Gatinio , Cepario eodem modo supplicium sumptu est. Dum ea Romae geruntur, Catilina

ex omni copia, quam O ipst adduxerat, o Man lius haluerat , duas legiones instituit, cohortes Dro numero militum complet: deinde, ut qui1que. uoluntarius, aut ex sochs in castra uen at, aequaliter distribuerat; ac breui libatio legiones nu-Dς-Zς- hominum expleuerat; cum initio non amplius' ςs duobus millibus habuisset. sed ex omni copia circi- fur pars quana erat militaribus armis instrudia

ceteri , ut quemque casus armauerat, sparos , aut lanceas Eraeacutas sudes portare. sed post -

ae is aquam Antonius cum exercitu aduentabat; Cαι-

., naper montes iter facere , modo urbe , m

74쪽

talisCATILINAs 16

B Galliam uersus castra mouere: hostibus ore sonem pugnandi non dare . sperabat, propediem ', maginas copias se habitum, si in mae socii incepta μή

patrauissent : interea struitra repudiatat, cuius ς' initio ad eum mainae copiae concurrebant, opibus coniurationis retus, ut alienum suis rationi- bus existimans , uideri caussam ciuium cum Faenix fugitivis communicasse .sed, postquam in cari nuncius peruenit, Romae coniurationem patefactam, de Lentulo,'Cethego, ceterisque, quos supra memoraui , upplicium sumptum: plerique, quos ad bellum stes rapinarum, aut nouarum rerumfluctum illexerat, dilabuntur: reliquos Catia lina per montes aleros magnis itinemus in agrum Pisoriensem abducit , eo consilio , uti per 'tramites occulte profugeret in Galliam transa pinam . at Metellus Celer ωm tribus legionia e bus in atro Piceno praeside at, ex di cultate re-rram eadem illa existimans, quae supra diximus , Catilinam agitarac, igitur, ubi iter eius ex perfugis cognouit, castra propere mouit, ac sub ipsis radicibus motit consedit ; qua illi descensus erat 'in Galliam properanti . neque tamen Antonius procul aberat, utpote qui magno exercitu locis aequioribus expeditos in fugam sequeretur. Sed Catilina, postquam uidet montibus, atque copiis hostium sest clausum, in urbe res aduersas ; neque

fugae, neque praesidii ullam 'em; optimum D Iuratus, in tali re fortunam belli tentare , statuit

75쪽

cum Antonio quamprimum conostere : itaPr,' . concione aduocata , huiuscemodi orationem ha - buit . Compertum m habeo , milites , uerba

V - sa. uirtutem non addere, neque ex ignavosti enMism,

hi - neque fortem ex timido exercitum oratione impe ratoris fieri. quanta cuiusque animo audacia na tura, aut moribus ineIi , tanta in bello patere ρ let .ssuem neque gloria , neque pericula excitarit nequidquam hortere . timor animi auribus o sit. sed ego uos, quo pauca monerem, aduocaui , simul uti caussam mei confiij aperirem. Sc e tis equidem, milites, fiocordia, Eue ignavia Lentuli quani ipsi , nobisq. clas attulerit , quoq.

modo, dum ex urbe prasidia opperior, in Galliam proficisci nequiverim. nunc uero, quo in loco res,ostrae , iuxta mecum omnes intelligitis. exer , . citus hoseiuni duo, unus ab urbe, alter a Gallia, obstant: diutius in his locis esse ,si maxime animus ferat, frumenti atque aliarum reru egestas prohibet: quocumque ire placet , fereo iter aperiendum es. ad apropter uos moneo, uti forti, atque pserato animo sitis; oe, cum proelium inibitis emineritis, uos diuitias , decus ,gloriam, praeterea si bertatem, atque patriam in dextris uestris portare. si uincimus: omnia nobis tuta erunt: commeatus abunde, municipia, atque coloniae patebunt. sin metu cesserimus: eadem illa aduersa fient: ne que locus, neque a laus quisiqua teget, quem amma non texerint. Praeterea milites , non ead misi

76쪽

Μ Α g a nobis , O illis necessitudo impendet . nostria , pro libertate, pro uita certamus t illis superuacaneum est pro potentia paucorum pugna rar 'si cu . quo audacius aggredimini, memores, si eos euirtutis. Licuit nilis cum summa turpitudine is SED P .ci να ex filio aetatem agere. potuistis non nulli Ibmae , . amissis bonis , alienasopes exspectare. quia illa De --. - .

da , atque intoleranda uiris uidebantur, haecβqH:T : 'decreuistis. si haec relinquere: uultis, audacia o-' pus est. nemo, nisi uictor ,pace bellum mutauit nam, in fuga salutem sperare , cum arma , queis eorpus tegitur , ab hostibus auerteris i ea uero de- smentia est . semper in proelio sis maximum est peViς 'ἱ-

riculum , qui maxime timent e audacia pro mu ro habetur . cum uos considero , milites ;O cum

facta uestra aestimor magna me spes uictoriae μῆnet . animus , aetas , uirtus uestra me hortantur .

praeterea , necessitudo , quae etiam timidos fortes facit. nam , multitudo hostium ne circumuenire queat , prohibent angustiae loci. quod si uirtu- , ii uestrae fortuna inuiderit: cavete , ne inulti ani I mam amittatis , neu capti potius , sicuti pecora, τtrucidemini , quam , uirorum more pugnantes cruentam atque luctuosam uictoriam h ibus re nia linquatis . Haec ubi dixit ; paullulum com o-δεπεις ratus , signa canere iubet, atque instructos o a dines in locum aequum deducite dein, remotis os . - .mnium equis, quo militibus , exaequato periculosi cianimus amplior eget, ipse pedes exercitumit' 's 6 ΜΞ, 3

77쪽

loco, atque copuis in struit. nam, uti planities . rat inter sinistros montes ab dextera prae fl=era, o to cohortes in stonte constituit; reἴquam : signa in subsidiis artius collocat . ab his centurio nes omnes lent os , O euocatos, praeterea ex gregariis militibus optimum quemque amarum iuprimam aciem subducit: C. Manlium in dextra, Faesulanum quendam in sinistra parte curare iu-

ι όμμι θ. . ipst in is, ct colonis propter quilam adsisit; quam bello Ombrico C. Marius in

exercitu habuisse dicebatur. At ex altera partea. c. Antonius,pedibus aeger, quod proelio ades nequibat, M. Petreio legato exercitum permittit . ille cohortes ueteranas, quas tumulti caus -- sa constri erat, in stonte, post eas ceterum exer- . citum in subsidiis locat. ipse equo circuens, unu- quemque nominans, appellat, hortatis, rogat,

. .. ,- ut m inerint, se contra latrones inermes, pro patria, pro liberis ,pro aris, atque focis suis certare. homo militaris, quod amplius annos xxx tribunus, aut praefestus, aut legatus, aut pro tor cum magna gloria in exercitu fuerat, pleros-

que i os,fadtaq. eorum fortia nouerat , ea comme, morando, militum animos accendebat .sed, ubi, omnibus rebus exploratis, Petreius tuba signum ' H . dat ; cohortes paullatim incedere iubet; idem fa-ε est hostium exercitus. postquam eo uentum est, i unde a ferentariis proelium committiposset: --

78쪽

CATILINAE a Romittunt; res gladiis eritur. ueterani, pristinae uirtutis memores, comminus acriter Hilare: isti haud timidi resistunt: maxima vi certatur. interea A ' 'UCatilina cum expeditis inprima acie uersari rborantibus succurrere: integros pro fauci s arcessere : omnia prouidere e multum ipse puginare, l

saepe hostem ferire : strenui militis , O boni imperatoris officia simul exsequebatur. Petreius,

ubi uidet Catilinam contra, ac ratus emi, --

a ui contendere ς cohortem praetoriam in me diostolles inducit ; eosq. perturbatos , atque alios alibi resistentes, interficit: inde utrinque exi teribus ceteros aggreditur. Manlius , fulanus in primis pugnantes cadunt . postguamfusas copias ,sieq. cum paucis relictum uulit Catili na; memor generis , atque pristinae dignitalis suae , in confertissimos hostes incurrit, ibiq. p gnans confoditur. Sed, confecto proelio, tum uero cerneres quanta audacia, quantaq. auis ni uis fuisset in exercitu Casilinae. nam fere, quem qui que pugnando uiuus locum ceperat, eum, a fisa anima, corpore tegebat. pauci autem, quos medios cohors praetoria disiecerat paullo diuem sus , sita omnes tamen aduersis uulneribus, con- .ciderant. Casilina uero longe a suis inter hostium cadauera repertus est, paullulum etiam si s iarans , ferociamq. animi, quam habuerat uiuus, in uultu retinens. postremo, ex omni copia, ne

que in prelio , neque in fuga quisquam ciuis in-

79쪽

genuus captus est . ita cun iisne honium . uitae iuxta pepercerant . neque tamen exercitus populi uidioriam adeptus Hai. nam Irenui stimus quisque aut Ῥcciderat iu proelio , aut grauiter uulnerasus cesserat. multi autem , qui e cariris uisiendi, aut soliandigra processerant, uoluentes hostilia cadauera, a- mici alii , pars hospitem, aut cognatum repe- riebant . fuere item, qui inimicos cognο - πferent . ita uarie per omnem exercitum laetitia, maeror, luctus, atquegaudi- agitabantur.

80쪽

- F humarium quod imbecilla. arsi aevi breuis, forte potius, qu- ub tut G ι Ν

gatur. nam, contra reputando, neque m ris

liud , neque praestabilius inuentis; magis q. naturae indu striam hominu , quamuim , auctempus deesse .sed dux, atque imperator uitae mortalia, animus est . qui ubi ad gloriam uirtutis uia grassiatur et abunde pollens , potensque, et clarus est, ne-' que fortunae eget; quippe quae probitatem, indu altriam, ceterasq. bonas aura neque dare , neque

eripere cuiquampotest . sin, captus praeuis cupi dinibus, ad inertia 'voluptates corporis pes sum latus est, peraiciosa libidine pauli per usus rubi per Νcordiam uires , tempus , in nium de fluxere , naturae infirmitas accusatur: suam quia r culpam asso res ad negotia transferunt. quod

. . si hominibus bonarum rerum tanta cura esse quE tostudio aliena , ac nihil profutura , multumq. e- - tiam periculosa , petunt: neque regerentur ma- άgis casibus , qua regerent casus eo magnitudi ' r nis procederent, is ro 'mortalibus gloria aeter' 'ni fierent. nam uti genus hominum compositum e corpore , O Auaeri: ita res cun tu ,studiaq. . omnia nostra , corporis alia, alia animi naturam