장음표시 사용
41쪽
longo usu, trituram forensem sibi comparaverant: quique deposito orandarum causarum onere, domi jus respondere solebant. Tertio denique fuerunt, qui publich dc auctoritate Imperatoria, signatis responsis proprio tigi lio, propriaque cera, respondebant. quod primus D. Augustus dicitur instituitse ; quo maior juris . auctoritas haberetur, d. l. a. f. primus D. Augustus. Et de hujusinodi prudentum responsis loquitur Iustinianus hoc loco: puta de responsis Massurii Sabini, Labeonis, & aliorum, de quibus in d. l. 2. 6. M. UT IV DI cI RECEDERE NON LICERET J Iudicis appellatione, propriE Pedanei Iudices intelliguntur, id eth Iudices speciales, quibus singulae causae cognoscendat a Magistratibus delegabantur : qui Pedanei ideo dicti, quia nec jurisdictionem habebant, nec pro tribunali judicabant sedentes ; sed de plano stantes. Inde Agi pedes , dc Planipedes dicti sunt: aut forte si sederent, collatitio tantlim,& fortuito scamno vel cespite sedentes judicabant, Novell. D. Ur 8 i.
g. IX. Ex non scripto jus vcnit, quod usus comprobavit. Nam diuturni mores consensu utentium comprobati, legem imitantur.
Ex NON fCRIPTO J Diuturnos mores ait legem imitari, eadem sere ser-ma, qua adoptio dicitur naturam imitari. nam ut adoptio commento quodam, ut
Papin. loquitur iii l. 76. f. de condit. ct demonstrat. dat nobis liberos quos non suncepimus; sic diuturni mores nobis jus conficiunt, quod nulla expressa civium conventione inductum est, δc tamen pro lege servatur. de ideo quod ait hoc loco, consensu , intellige de tacito consensu, ut in I. n. F. de lego. Ius enim quod consensus fecit, nominatim separatur a jure quod firmavit consuetudo, l. pen. eod. tit. Gellius lib. 1 o. cap. 9. Institutum est contra x M. tab tacito consensu, id est moribus.' 3 Ex No M sc RIPTO J Tacitus populi consensus facit jus non striptum, quot consuetudo appellatur; quae pro lege habetur, ubi non est lex aliqua contraria, l. 2. Cod. qua sit Ionga consuet. Aut si est lex, ea tamen longa consuetudine abolita est, l. de quibus 4f. de legis. ct senatusconssitis.
g. X. Et non ineleganter in duas species jus civile distributum esse
videtur. Nam origo esus '' ab institutis duarum civitatum, Athenarum scilicet, de Lacedaemoniorum fluxisse videtur. In his enim civitatibus ita agi solitum crat, ut Lacedaemonii quidem magis ea, quae pro legibus observarent, memoriae mandarent: Athenienses vero ea quae in leobus scripta comprehendissent, custodirent.
NAM ORIGO E Ius J Plin. lib. 8. epist. 24. Habe ante oculos, hanc esse testam qua nobis miserit jura , qua leges non victa acceperit ,sed petentibus dederit: Athenas esse
quas adeas; Lacedaemonem esse quam regas.
g. XI. Sed naturalia quidcm jara ', quae apud omnes gentes peraeque servantur , divina quadam providentia constituta , semper firma atque immutabilia ' permanent. Ea vero quae ipsa sibi quaeque civitas constituit , saepe mutari solent , vel tacito consensu populi, Vci alia postea lcge lata.
φ SED NAtvRALIA Q VI DEM IVRA J Ius naturale, quod apud omnes gentes peraequE servatur, est immutabile; quia semper aequum & bonum in , l. pen. f. de jussit. 6r jtire. Ius civile autem mutabile; quia non semper aequum S num: Tertuli. in pelaget. Adhuc vobis repurganda leges larem, quas nerue --rum
42쪽
C A p. III. De Iure personarum Is
umerus , neque eonditorum dignitas commendat , sed aequitasseia 2 ct ideo eum λἰ ὰ ista cognossuntur merito damnantur. Hoc igitur laepe mutatur, dc ita evanescit, ut nullum remaneat vestigium deficiente aequitate. Illud veto quamvis expellas contrario iure, tamen usque recurrit. Proclive enim consequens es sui eleganter ait t. s. C. aebenis quae liberis) ambiguas atque legum diverses intorpretationibus titubantes eausas beni gne , atque juris naturalis moderamine temperare.' λδ FIRMA ATQLE IMMUTABILIA P E RM A N E NT J Iura naturalia si causam efficientem inspicias, divinam scilicet providentiam, vel etiam naturam.
quam idem cum Deo Stoici putabant, firmata Immutabilia elle certum est i sed si loca, personas,&tempora; propter loci, personarum , & temporis utilitatem, aliquando inumbrari, non etiam omnino tolli. Potest enim jus civile iuri naturali detrahere, non immutare. Aliud est enim detrahere, aliud mutare. Sic pactum quod emptioni detrahit, emptionem mutare non dicitur, c Iadeo, j. de paritis. Objicies : servitus est constitutio juris gentium contra naturam, Id est 3 uri naturali contraria,*servitus autem,titproximeseq. Ergo jus naturale mutari, Sc convelli potest Respondeo cum Cujacio, jus naturale mutari poli ς; non quidem jure civili, sed alio iure naturali; veluti jure gentium , tamquam potentiore. Potentius enim est jus gentium jure naturali; cum illud ratione naturali, istud solo instinctu regatur Vel probabilius respondeo : jus gentium non mutare jus naturale , sed ab eo tantum recedere, ut loquitur Vlpianus in I. I. 3.jm gentium, F. de justitia eriure. Uriagebis: Ius naturale etiam iure civili mutari potest, S. quod autem , in ra de cap. minut. ubi cognatio , quae juris naturalis est, i. ro. g. r. f. de gradib. 2 a A. dicitur tolli& perimi capitis minutione, quae est juris civilis, ι. 8.1f. de cap. minut. Respondeo cognationem duobus modis spectari : primo, ut solum naturalis est , &lolum jus sanguinis respicit; & hoc modo capitis minutione talli non potest, nec ullo alio jure civili, l. 1.j unde cognati . l. iura sanguinis , f. de reg. juris. Secundo, ut pertinet ad jus, quo cognatorum successiones deseruntur cognatis; & hoc modo cognatio capitis minutione maxima & media tollitur, id est non computatur in ea parte edicti Praetoris, qua Praetor cognatis dat bonorum pollessionem: quia haec bonorumpos Iessio, sive successio, solis civibus Romanis defertur, quales esse non pol Iunt, qui mediam, S maximam capitis diminiuionem passi sunt, poto tit. de cap. minat. id est, ut verbo dicam cognatio jure civili tolli non potest, sed effectus eius impediti potest, s. r. infra, de semili cognat.
OMNE autem jus quo utimur', vel ad personas pertinet, Ex Vlp. t. t vel ad res,vel ad actiones. Et prius de personis videamus. Nam parum est jus nosse, si pcrsonae, quarum causa constim- 3 eoa. tum est , ignorentur. Summa itaque divisio de jure personarum haeccst : quod omnes homines, aut liberi sunt, aut servi.' PERso NAE verbum simpliciter dictum, non hominem ipsum naturaliter mgnificat, sed qualitatem, conditionem, dc statum hominis: quo sensu hic idemsgnificat omnino, quod titulo de statu hominum in F Persona igitur hoc loco pro-
43쪽
LO INSTIT. D. IVS TIN. LIB. I.
prie is homo dicitur, qui persona vel liberi, vel servi hominis, velut habitu quodam, jure indutus est: quod ab iis qui partes agunt in fabulis deductum videtur.
Illi enim proprie personae , personati, dc personam agere dicuntur; dum hujus vel illius condi tionem,& qualitatem repraesentant. Porro, juris nomine hoc loco non solum ipsum jus civile intelligendum est, sed jus quod ex praeceptis naturalibus, gentium ,&civilibus collectum est. Nam servi qui personarum aliam speciem coniti tuunt liac divisione, jure civili, nec statum, nec personam habent, I. 3. g. vit. ι.ε. Is de capite mi t. sed ex persena domini aristimantur, initio tit..infra de stipulat. serνor, imo & pro mortuis habentur, I. quod attinet , is de reg. juris. Sed aliud obtinet naturali, vel gentium jure , hoc enim jure, & statum ,& personam habere Videntur , t. in personam ,ff. de reg. jur. In qua quod de obligatione dicitur, de civili&praetoria accipiendum est, non de naturali; quam in personam servorum cadere
tam certum est, quim civilem non cadere..' OMNE IVs Qvo v TiMvRJ Quod nempe collectum esse dicit ex praeceis piis naturalibus gentium & civilibus . nam quod Caius ait tit. de jure personari vel Hermogenianus in I. a. desum hom. si jus civile inspicias, in servis constare non potest; servi enim nullum jus habent, imo nec statum, ι. 3. g. vlt. l. 4. f. de cap. m n t. nulli enim omnino sunt, dc ex persona domini considerantur , ut init. tituli destifulat. fervorum infra vulg. l. quod attinet, is de reg. jur. Sed aliud obtinet jure naturali, hoc enim jure, & personam, & statum habere videntur, d. l. quod attinet. Et quod ait Iurinconsultus in l. 11. eod. tit. in per nam servilem nullam cadete obligationem , accipere debemus de obligatione civili, vel praetoria.
g. I. Et libertas quidem ex qua etiam liberi vocantur est naturalis facultas eius quod cuique facere libet, nisi si quid vi aut jure prohibetur i.
EST NATvRALis p A c v LT A s J Servius ad illud Virg. Ubertas qua sera tamen, &c. Aliter dicit servus libertatem cupio, aliter ingenum I ille enim carere vult servitute, hic habere vula liberam vitam, pro suo sciliere arbitrio agere. Ne dicas igitur cum Irnelio hanc definitionem ad servuin pertinere; vetus enim est libertatis definitio, quae opponitur servituti, ut apud Dion. Chrysostomum orat. I4.2 I .facere simpliciter quod sibi videatur. Nostri addunt, nisi quid vi aut jure prohibetur. Vt, pro arbitrio suo pupillus agere prohibetur a tutore; habet enim in pupillum, tutor vim ac potestatem: qua ratione a divo Paulo epist. ad Galata cap. q. pupillus nihil differre dicitur a servo. Idem de filii fiam. Seneca lib. 6.cap. 1 .de lenem.Adolescentibus, inquit, ac Iam potentibussui, si remedia metu aut intemperantia myiciunt, vis adhibetur ac servitus. Sed haec servitus, proprie non est servitus; ut eleganter docet Dio Chrysost. in orat. i . Denique haec vis a jure est, quod parenti, vel tutori hanc potestatem dedit; non est igitur vis quae opponatur juri. Vis igitur proprie est PQ tentioris, latronumve; a quibus qui opprimitur servus non est, nec qui capitur bel
lo civili,l. 26.3.vlt.de captiv. crpostlim. 1. Corn. Tac. a. histor. Civilibus praesiis capti
fatis videntur aperte distinguere liberos a servis ; nam ut servi a dominis his duobus tantum modis, vi aut jure, prohiberi ac coerceri potant , ita& Iiberi vi, aut juro possunt prohiberi: vi, puta, latronum, l. qui latronibus qui testamenta facere
Pssunt :jure, puta, quo furtum pro Libetur. Sed respondeo libertatem hic definirx Disili od by Cooste
44쪽
C A P. III. De Iure personarum.
quae servituti opponitur: at liber homo, vi aut jure aliquid facere prohibitus, non fit servus, sed liber remanet; quod δc Servius signincasse videtur in illud Virgilii
Libertas, qua stra , tamen respexit inertem.
dum ait, Aliter dicit servus libertatem cupio, aliter ingenuu M ille enim vult carere semvitute , his vult habere liberam vitam, pro suo ,scilicet, arbitrio agere. Deinde liberi hominis dominus est lex ipsa , f. ad leg. Aquil. cui parere debet, I. r. f. de legib. Servi dominus est homo , cui iervire debet jure gentium, vel jure civili. Ad harenotandum duplicem esse libertatem, naturalem unam, alteram legitimam, quaelibertinitas appellatur; quarum utraque hac definitione continetur.
g. II. Servitus autem ' est constitutio juris gentium, qua quis dominio alieno contra naturam subicitur.' SER vi Tvs Avet EM J Ab hostium ferocitate contra naturalem libertatem inducta, ut nominatim est l. Unica. c. de Senatusconsulto Claud. tollendo.
g. III. Servi autem ex eo appellati sunt, quod Imperatores capti-Vos Vendere, ac per hoc servare nec occidere solent, qui etiam mancipia dicta sunt, eo quod ab hostibus manu capiuntur. g. I V. Servi autem F aut nascuntur, aut fiunt. Nascuntur ex ancilialis nostris. Fiunt aut iure gentium, id est, ex captivitate . aut jure civili , quum liber homo major viginti annis ad pretium participandum si sese venundari passus est.
S ER vi AvTEM J Servi fiunt bello , pretio, conjugio, ait l. pen. Cod. Theod. ad Senatusconsultum Claad. Bello, capti ab hostibus; idque ex jure gentium, itό- 'ue nati ex ancillis nostris, eodem jure, ι. 1 f. i. F. de stat. homin. Praemio, vel pretio, jure civili, si liber homo ad pretium participandum sese venundari patitur, vel ad xctum gerendum; quod addere licet ex l. 6. F. irritum, j. de injusto rupto imrito. Pro praemio enim libertatis consequitur administrationem retum domini. Cuia ius servitutis vestigia observo in l. 1. C. Th. de liberali causa. Conjugio , si mulier larvili amore debacchata contubernio alieni servi sese subdiderit, ut loquitur l. vlt. C. de Senatusconsulto Claudiano. Sed quaeri potest meritb, an hoc pactum de participatione praemii cum ipso emptore interponatur Hoc quidem notissimus D. Augustini locus a Culacio notatus suadet. Sed obstant l. liberis, si quis sciens, Is de liberali causa, dc I. Licinius Rasinus , f. quibus ad libertatem proclamare non lis. quae
a sciente emptore non contrahi venditionem assirmant. Sia ut in imaginaria emptione , qua servus ex propriis nummis redimebatur, res olim omnis agehatur inister emptorem imaginarium, & dominum; & necessarium erat nominatim ab initio hoc agi, L i f.si ab initio, ff. de manum Deinde, & cum ipsis domino rectavia, & sine imagine venditionis de libertate pacisci potuit servus, i.9. C. de condidi. ob causam dat. Sic , & hoc casu res olim agebatur inter imaginarium venditorem liberi hominis, & emptorem, qui statum ejus ignorabat: dc deinceps sine ullo venditore liber homo sese emptori mancipabat, pretio convento pro iactura liberta tis propriae. Et utroque casu, sublato commento , & fictione pristina explosa, emptio & venditio libertatis recepta fuit. AD PRETIUM PARTI cir ANDUM J Rem Cujacius ita prioribus notis interpretatur, ad pretium parriendum, quasi sola pretii partitio servum faciato
Indignum quippe libertate se ostendit, qui liberum arbitrium, quod per eam ha
45쪽
bet accepto pretio prodit, inquit recte Theophilus. Sed inquies di liber homo aesti mationem non recipit, I. liberi hominis, j. de adest ct effusis. Ergo licet se venundari patiatur, venditio nulla est. Deinde, quomodo fieri potest, ut liber homo se vendi patiatur ad pretium participandum I cum omne quod acquirit servus , acquirat domino , I. placet . f. de aequiri vel omiti. heria. Respondeo, sicut usucapio jure singulari recepta est advcrsus manifestam juris regulam, quae dictat, Nominem cum alterius damno locupletari debere; idque in odium rem suam negligentis: sic jure singulati introductum esse, ut qui se venundari patitur servus fiat. Deinde, etsi quae acquirit servus, non sibi sed domino acquirat: tamen hoc quasi exceptum vigetur , si ex venditione sui ipsius . aliquid acquirat. Sed haec tamen species servitutis ut dira nimis sublata est, Novella Leonis 1'. per quam, tam is qui libertatem servitute commutavit,& seipsum libertatis propriae venditor prodidit ; quam ipse emptor, qui cum ipso dcsignavit facinus, verberibus castigari jubetur.
I. V. In scrvorum conditione nulla est differcntia. In liberis multardissercntiae sunt: aut cnim sunt ingenui, aut libcrtini.
ex duobus ingenuis matrimonio editus cst , sive ex libertinis duobus, sive ex altero ingenuo. Sed etsi quis ex matre na- lum. scitur libera , patre servo , ingenuus nihilominus nascitur: quemadmodum qui ex matre libera , & incerto patre natus est , quoniam vulgo conccptus cst. Sussicit autem libcram fuisse matrem eo temporc quo nascitur, licet ancilla concc- perit. Et e contrario si libera conceperit, deinde ancilla facta pariat, placuit cum qui nascitur liberum nasci: quia non deber calamitas matris ei nocere qui in ventre est. Ex his
illud quo situm est, si ancilla praegnans manumissa sit, deinde ancilla postea facta peperit : liberum an servum pariat Et Marcianus probat, liberum nasci. Sussicit enim ci qui in ventre est , liberam matrem vel medio tempore habuisse. quod
verum est. S E D E T s r udi I s J Non potuit Alex. Severus hoc jus primus introducere ut vult nota posterior Cugacii, ex decrcto de quo in L Severas ,β. de Decurionib. quia ante Alexandrum Imper. Antoninus in ι. s. C. 'Duo matrimo/3. ex jure quod jam obtinebat rescribere videtur, eum ingenuum esse, sed spurium: & inde dubitandi ratio, an spurius Decurio creati pollit,in l. 'urii, F. d. t. Vcrius esse videtur hoc ius descriptum abisse ex rescripto Severi & Antonini, de quo in I. I. C 'de postumimo re es Ex hoc enim rescripto dilius natus apud liostes , ex capdivis
46쪽
duobus, eum matre sola reversus; quasi sine marito natus , ingenuus & spurius dicitur, I. Divi, j. de captivis 2 myiminis. Hujus autem rescripti auctoritate& argumento, multa favore libertatis Iurisconsulti inducere coeperunt, ut ostendit i. i. f. queri, f. de suis ct tegit. heredib. Et sine in hoc casu eadem ratio idem jus de sdetabat. Nam si natus ex patre defuncto apud hostes quem servum esse constabat, reversus cum matre libera sequitur conditionem matris,& ingenuus est, sed spurius; consequens erat generaliter responderi, ex matre libera & sErvo natum
intenuum este, sed spurium. Sed Papinianus in I. a. Τ. ne de statv defuncti, ut in plebisque aliis locis, ab antiqui juris observatione non discedit, ex quo placuit partum statum parentis deterioris seciui. unde constat hoc placuisse Principibus,
- SEn grsi nu Is J Filius ex matre libera , & patre servo natus, liber est, quod primum ex rescripto Impp. Severi & Antonini introductum videtur, I. 3.
Cod.soluto matrim. l. i. Cod. de postlim. revers. Non ex rescripto Alex. Severi, ut vult nota posterior Cu; acii, ex l. Severus,ss. de Decurion. cum ante Alex. Severum Seve rus & Antoninus qui hoc constituerunt, imperarint. Et ex corum rescripto postea placuerit, ut partus ventrem sequeretur, id est matris conditionem, I. partum Cod. d. rei vindie. Ut enim filiorum clignitates & hono S ducuntur a patre, I. emancipatum . g. si quis conceptus .st . de Senatoris. in filiis, j. de Decurion. ita status delibertas a matre ; ideo sersitan quia mater est certior quam pater, t. quia peris de in jus υοe. Sed huic sententiae adversatur Papinianus in ι. a.j. ne de sum defunct. dum ait, non esse filiis inferendam libertatis quaestionem, propter patris, vel matris memoriam,post quinquennium a morte retractatam: quibus v erbis apparet partum sequi tam patris,quam matris conditionem. Responso, temporibus Papiniani nondum cautum fuisse , ut ex servo, & libera liber nasceretur: sed id postea eYconstitutione Severi & Antonini introductum fuisse favore libertatis, d. l. s. Coae soluto matrim. ct d. I. i. Cod. de Postlim. revers. Rursus dixerit aliquis, Natus ex libertina non est libertinus, sca ingenuus , ut dicitur initio hujus tit. Ergo partus conditionem matris non sequitur. Respondeo, ingenuum nasci, non libertum, aut libertinum ; quia nemo potest esse libertus, aut libertinus , nisi antε servus fuerit: At filius qui ex matre libertina nascitur, nunquam servus fuit. Nec obstat quod aliquando mater serva fuerit: nam calamitas, id est servitus matris, filio non de
PLAc vi T EVM QVI NAscITVR J Plcrisque placuisse, tempus conce-etionis spectandum esse, non editionis ait l. 7. g. I. f. de Senator. quorum sententia favore libertatis obtinuit, ut inquit Paul. lib. a. sentem. tiri de liberis coxns. qui tamen in I. vis. F. de sentent. passis. contrarium asserere videtur. Quod igitur hoc loco ait Marcianus , placuit, commode intelligi potest de ipsis juris auctoribus. vel Iurisconsultis, quosum praevaluit sententia rescriptis Principum confirmata, I. 4. C. de paenis.
g. I. Quum autem ingenuus 3 aliquis natus sit, non ossicit illi in serian i tute fuill e , Ss postea manumissum esse. Saepissime enim constitutuni
cst, natalibus non ossicere manumissionem. . CVM AvTEM INGENU VsJ Duplex est servitus, una vera δc justa, altera putativa, & in usta; illa servi proprietatem simul & possessionem domino ad licit, ista possessionem dumtaxat : per illam proprie quis servus est, per istam di-
47쪽
citur tantum in servitute esse, salva libertate. Ideoque manumissio quae illam sequitur , natalibus ossicit l, quae istain, non ossicit ; propterea quod manumissio veritari & origini ingenuitatis praejudicare non potest. Apud Paulum lib. s. semunt. sit. I. l. 6. 14. st 19. hod. de liberali causa. Sed nec hodie post Novellam 78. utra manumissio ossicit libertati, tametsi is qui manumissus est, natus sit servus , quia per eam Novellam sublata est differentia ingenuitatis, & libertinitatis.
LIsERTi Ni sunt, qui ex justa servitute manumissi Σηsunt. Manumissio autem, est datio liburtatis. Nam quam 'diu quis in servitute est , manui M potestati suppositus est:
manumissiis liberatur potestate. Quae res a jure gentium ortia Ex MAE .ginem sumpsit: Utpote quum jure naturali omnes liberi na- Icerentur: nec esset nota manumissio, quum servitus esset incognita. Sed postea quam jure gentium servitus invasit, se- Ex Ulp. L . quutum est beneficium manumissionis. Et quum Vno naturali nomine φ homines appellarentur , jure gontium tria genera esse coeperunt: liberi , de his contrarium servi, & wrtium genus libertini, qui aesierant esse serui.
Ex iv STA s E R v I T UTE J Iusta servitus est, quae modis legitimis, C 'Pme δε-- ις, ut Dion. Halicarnas . loquitur, contingit, de quibus in tit. de jure per son. Non justa, capti bello civili, infantis expositi, quem educator retinet ut servum , ob sumptus educationis; & ceterorum de quibus in tit. C. de ingenuis manum. ad hos pertinet quod ait g. vis. tis. superioris. rescriptum Cepe fuisse, natalibus non . ossicete manumisiionem. Ex IusTAsER vi TUTE J Iusta servitus est, cum quis jure gentium, aut jure civili servit; injusta cum neutro jure, sed solo errore, tam ejus qui retinet, . qui putat se esse dominum ; quam ejus qui retinetur ,iqui conditionis suae ignarus putat se esse servum ET E v M v NO NOMINE J Seneca de vita beata , cap. 24. Hominibus prodesse natura jubet, servi, tiberina sint: ingenui, aut libertini justa libertatis, aut inter amicos data: Did refert' viacumque homo est, ibi beneficia locus est. Et in epist 31. Quid eslibertinus, aut servus ' nomina ex injuria nata.
g. I. Multis autem modis manumissio procedit: aut enim ex faeris Constitutionibus ' in sacrosanctis Ecclesiis, aut vindusta , Ut inter amicos , aut per epistolam, aut per testamentum, aut per aliam quamlibet ultimam voluntatem Z. Sed & aliis multis mod s libertas servo competere potest , qui tam ex veteribus, quam ex nostris Constitutionibus introducti sunt.
48쪽
MvLTIs Avet x M Monis J Tres erant olim legitimi manumittendi modi , census, vindicta, testamentum, ex CIcerone in Topicis. Censu manumittebantur tantum sinquit Vlpianus de rei iuris fit. i. in qui lustrali censu Romae jussu dominorum suum nomen inter cives Romanos profitebantur. Moris enim fuit Ro
manis , ut quisque civis singulis lustris, id est quolibet quinquennio , nomon suum
in censum deferret, id est in tabulam, vel chartam, in qua nomina sua, tuasque sa- cultates conscribebant, quo belli tempore pro modo sui patrimonii quisque conferret, inquit Theoptulus. Servus itaque, qui domini jultu aut voluntate nomen suum in censum deferebat, liber, ει civis Romanus fiebat: modb dominus in t gro lustro, id est quinque annis continuis, in eadem voluntate persevcraret; nam intra lustrum poterat dominus poenitentia dumis libertatem revocare , ex Cicerone lib. I. de Orator. Vindicta fiebat manu stio apud Praetorem, vel alium magistratum, cui cius rei erat concessa potestas, teste Vlpiano, loco supra citato. Cui manumissioni initio quidem certa & solemnia verba adhiberi solebant, sed tandem per lictorem domino tacente expediri coepit; ut verba solemnia licet non dicerentur , clicta tamen intelligerentur, l. manumissio 23 f. de manumiss vindicia. Et hoc est quod Boetius in Topica Ciceronis; vindictam, id est virgulam, non a magistratu , sed a lictore fuisse impositam. Denique testamento fiebat manumissio dupliciter: vel directe, id est imperando, verbi gratia, Pamphilus liber esto e vel oblique, dc
rogando, Vt, Rogo te ut servum meum manumittas. Et hi tres manumissionis modi ideo
legitimi dicti sunt, quia per eos manumissi plenam libertatem, S civitatem Ro
Ex SACRIs corus et I Tvetio NI avs J Tres fuisse constitutiones Constantini de manumissione in Ecclesia nolinnatim ait Sozomen. lib. I. histor. Ecclesiastic. cap. 9. quas solebant initio tabularum, quibus libertatem datam fuisse testabantur,iruercre; sed duas tantum habemus in tit. Cod. de iis qui in Ecclesiis manumitt. Via detur introducta in locum, & ad instar veteris manumissionis, qua olim dabatur libertas ei, qui domini voluntate inter cives Rom. censebatur, lustro tantum condito , ut docet Vlp. in vet. Fragm. reguL post tollarionem legis Mos ica cum lege Romana. ' Ex SACRI s Coris Ti TVTIONIBVs J Obsoleta manumissione quae
censu fiebat, postquam scilicet lustrum cum suo impuro sacrificio condi desiisset,
ut recte notavit Anton. Contius subc. lectionum lib. 2. cap. s. in ejus locum introducta fuisse videtur manumissio quae fit in Ecclesiis, sub aspectu plebis, & assistentibus Christianorum antistitibus:cujus primus a uctor fuit Constantinus Imperator, ut constat ex I. I. Ur 1. Coae de his qui in Eccl. manumitt. de ex Sozomeno LI. Eccles, stria cap. 9. Et haec manumissio est, quae in veteribus Francorum legibus dicitur fieri per chartam, sive per tabulam , ut testatur haec sormula legis Ripuaria: u . S8. advis νμm suum pro anima sua remedio, stu pretio, secundum legem Romauam Issentare voluerit , ut in Ecclesiis raram Presbteris, Diaconibus ,seu cuncto Clero ,er plebe, in manum Episcopi seimum eum tabulis tradat, ct Episcopus Archidiaconum subeat, ut ei tabulas secundum legem Romanam qua Ecclesia visis, scribere faciat. Et ideo secundum legem Romanam , quia priscis Francorum moribus dabatur libertas ex lege Salica lactato denario coram Rese, unde ita manumissi Denariales iamines appellantur in Capitularib. Caroli M. lib. 6. capit. 1o8. S in sormulis Marculphi lib. I. cap. 12. Ex lege Romana, id est ex constitutionibus Constantini supra citatis, per chartulam
sive tabulam. Unde chartularii, vel tabularii dicti, d. capitulari io 3. vide Cuj c. lib. 4. Obs cap. 3.
49쪽
3 UtunicTA J Id est festuca lictoris, ut Plautus loquitur in milite glorioso, capi si servi imposita a magistratu, qui legis actionem habet, ut docet vetus gloliarium
Graecum verborum Iuris. Hanc tamen Imperator ex lege Augusti cum manumittit
non imponit, i. I . s. vlt.f. de manumiss. Sed quid est quod ait Boetius in Topicst Ciceronis ;Vindictam non ἁ magistratu, sed a lictore fuisse impositam. Respondeo hoc tandem usurpatum suis te, quando manumisso explosis veteribus solemnibus
a lictoribus expediri coepit. ε AUT I NTER AMI Cos , A UT PER EPIsTOLAM J Adde vel permensam ex Theophilo, & Gotico Iurisconsulto Papiano, tis. 44. Iis enim modis olim Latina libertas competebat, non Romana. Sed hic locus accipiendus est ex mente Iustiniani cum adjectionibus, quibus modos ipsos qui ad Latinitatem ducebant, adaeapiendam civitatem Rom. traduxit , ut ipse profitetur in 3. vis. de success. liberrivi se Cujac. lib. I 8. Obs cap. M. INTER AM1 eos J Adde & per triensem; cum scilicet dominus libertatis danda: gratia servum convivio adhibebat cum amicis, ut docet Theophilus loco citato. Ceterum sublata dedititia & Latina libertate, I. - Coae de dedit. liberi. toleo l. vn. Cod. de Lintina libere. NE. hic locus ita est accipiendus ex mente Iustiniani, ut his omnibus modis hodie eompetat civitas Romana, ut infra dieemus.
7 AUT PER ALIAM VAMLIBET V L v NT A T E M J Testamento, aut
quolibet alio ultimo elogio, ut loquitur L pen. C. communia de manumiss Codicil lis tuta testamento non confirmatis, qui non sunt pars testamenti; epistola vel libello, verbis sine scriptura: quibus omnibus movis fideicommis Ium ab intestat a relinquitur, L er in epistola, C. desdeicomm. I. vlt. C. de resum. manum. I. 12. C. dem deicommissan libertato.
g. II. Servi autem a dominis semper manumitti solent ; adeo ut vel
in transitu manumittantur , veluti quum Praetor, aut Praeses, aur Proconsul in balneum, vel in theatrum Canta β UEL a N TRANs IT VJ Vel in Nilla, etiam sne lictoris praesentia , Idque
Vlpiano Iurisconsulto Praetori ita permittente, I. 8.F. de manum. Nin a.
g. III. Libertinorum' autem status tripertitus antea fucrat. Nam qui manumittebantur, modo majorem dc justam libertatem conscquebantur, de fiebant cives Romani: modo minorem, de Latini, ex lege Iunia Norbana *-fiebant di modo inferiorem , ω fiebant ex lege .ssilia Sentia dedi titiorum numero. Sed dedi titiorum quidem pessima conditio jam ex multis temporibus in dc cludinem abiit, Latinorum vero nomen non frequentatur, ideoque nostra pictas omnia augere, dc in
meliorem statum reducere desiderans , duabus Constitutionibus hoc emendavit, & in pristinum statum perduxit: quia & a primis urbis Romae cunabulis una atque simplex libertas competebat, id est ea quam habebat manumissor : nisi quod scilicet libertinus sit, qui manumittitur, licet manumissor ingenuus sit: Sc dedi titios quidem per Constitutionem nostram expulimus, quam promulgavimus inter nostras decisones, per quas suggerente nobis Tribuniano, viro excelso, Quaestor: Diqiti od by Corale
50쪽
antiqui juris altercationes placavimus: Latinos autem Iunianos, d omnem , quae circa cos fuerat , observantiam , alia Constitutione per ejusdem aestoris suggestionem correximus, quae inter Imperiales radiat sanctiones. Et omnes libertos nullo nec aetatis manumissi, nec domini manumissoris, nec in manumissionis modo ciscriminc habito, sicuti anica observabatur, civitate Romana donavimus, multis modis
additas, per quos possit libertas servis cum civitate Romana, quae sola cst in praesenti, praestari.' LIBERTINORVM AvTEM sτArvs J Latinis Iunianis, &dedititiis originem dedit Augustus, quo auctore latae sunt leges Iunia Norbana , & AElia Sentia, quibus ut Suetonius ait in ejus vita, cap. o. servos multis dissicultatibus a libcrtate, S mul id pluribus a libertate justa remotos esse voluit, cum promiscue multis modis
justam libertatem darent; quod & Dio lib. ues. nominatim scribit , apud quem
eicως manumistiis dicitur is, cui vera, certa , justa, legitima libertas contingit. Curavit igitur Augustus tres constituens libertatis gradus, a colluvione servilio sanguinis incorruptum scrvare populum Romanum ; forsitan excitatus Dion usu Halicam. nobili querela, quam vide lib. 4. Antiquit. ' LIBER Ti NortvM AUTEM J Hos tres libertatis . sive libertinitatis gradus, D. Augustus constituit, ut a colluvie. servilis sanguinis sincerum & incorruptum si varct populum. cum enim multi promiscue multis libertatem darent, aitector fuit, lues non lator, legis Iuniae Norbanae,& AEliae Scntiae, ut scribit Sue tonius in ejus vita cap. 4 o. quibus legibus coepit esse triplex gradus libertinorum, ut docet Vlpianus lib. Rei fit. i. cum antea una simplex libertas competeret, & essent tres manumittendi modi, censu, vindicta, dc per testamentum, ut docet Ulpianus loeo citato. Itaque post dictas leges, qui manumittebantur per mensam, aut per epistolam, aut inter amicos, quos naturales manumittendi modos appellat Theophilus S. vlt. hoe sit. non fiebant cives Romani ; sed mediam quamdam Iibertatem consequebantur, ad exemplum Latinorum colonorum quibu& exaequa bantur. qui Latini eo lonarii liberos in potestate non habebant, nec testari pote-Tant ; quia licEtliberi quidem essent, cives tamen Romani non erant, sed peregrini; ideo vivebant quidem ut liberi, sed ultimo vitae Uiritu cum animo libertatem amittebant, & moriebantur ut servi. Adde quod ex secundα capite legis AEliae Sςnriae, Latini quoque fiebant, qui minores 3 o. annis manumittebantur a dominomanore Lo annis, nisi causa fuisset probata apud consilium, eodem Vlpiano auctore d. tit. I. Denique manumissus a domino, qui non ex jure Qis ritium, sed in bonis tantum servam habebat, licet legitimo modo, id est vindicta, censu, vel testamento ei data fuisset libertas, Latinus fiehat, I. unica f. illo proculdubio , Cadc δε- Larina libere. Dic Vide Theoph. ad hunc locum. φ LATINI Ex LEGE Iv Ni A No. R. BANA J Vide elegantiss. pragmentum, Vlpiani post collationem legis Mostea eum lege Rom. posteriorem notam Cujacii, O cap. s. lib. 4. Obs. Sed adde ex lege AElia Sensia, Latinum esse servum minorem 3O. annis testamento, vel censu manumissism. Itemque manumissuma domino, qui non habuit jus Quiritium: vel eum cui nominatim data est Latina libertas, etiam legitimo modo, id est vindicta, vel testamento, I. . F. illo procul modo , C. de Lat. Ita ri tost.